Karakterisasi Biji saga (Adenanthera pavonina Linn)
p e r c a y a l a h kepada-Nya
s e t i a p waktu,
h a i umat,
c u r a h k a n l a h i s i h a t i m u dihadapan-Nya;
A l l a h i a l a h tempat perlindungan k i t a .
Plazmur 62:9
J i k a l a u kamu t i n g g a l d i d a l a m Aku
dan f i r m a n - K u
t i n g g a l d i d a l a m kamu,
m i n t a l a h a p a s a j a yang kamu k e h e n d a k i ,
dan kamu a k a n menerimamya
Yohanes 1 5 : 7
Kupersembahkan u n t u k I b u dan Ayah
t e r c i n t a s e r t a saudara-saudaraku
oleh
THERESIA ISTlHASTLsT! PRATlWlWlNGSlH
F 97.
8560
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PEeTAFIIAN BOGOR
B O Q O R
Th.
F 17.0560.
I s t i h a s t u t i Pr.
(Adonanthera pavonina Linn).
T.
K a r a k t e r i s a s i B i j i Saga
D i bauah bimbingan Soeuarno
S o e k a r t o d a n maggy T h e n a w i d j a j a .
RINGKASAN
T u j u a n p e n e l i t i a n i n i a d a l a h p e n g k a j i a n t e r h a d a p kar a k t e r i s t i k d a s a r b i j i s a g a yang m e l i p u t i morfologi, m i kroskopi,
a n a l i a a kimia,
d a n a n a l i s a k e l a r u t a n p i g m e n ku-
lit b i j i ,
s e h i n g g a d i h a r a p k a n d a p a t membuka k e m u n g k i n a n
pemanfaatan don penggunaan b i j i s a g a dalam i n d u s t r i , b a i k
s e b a g a i b a h a n p a n g a n maupun r a t w a r n a .
K a r a k t e r i s a s i m o r f o l o g i d i l a k u k a n dengan c a r e pengamotan dan p e n g u k u r a n t e r h a d a p m a l a i , p o l o n g ,
den b i j i s a -
ga.
A n a l i s a k i m i a d i l a k u k a n t e r h a d a p k e p i n g don k u l i t b i -
ji,
m e l i p u t i k a d a r a i r , k a d a r a b u , k a d a r lemak, k a d a r pro-
tein,
kadar s e r a t kasar,
dan kadar karbohidrat.
Analisa
mikroskopi dilakukan t e r h a d a p k u l i t dan keping b i j i ( k o t i ledon).
A n a l i s a k e l a r u t a n pigmen k u l i t b i j i d i l a k u k a n da-
lam p e l a r u t lemak y a i t u a s e t o n ,
t e r , d a n a l k o h o l 95 $ 5
d i s t i l e t e r , p e t r o l e u m e-
d o n d a l a m p e l a r u t a i r d e n g a n pH l ,
3, 4 , 7 , 9 , 11, d a n 13.
p e n g a m a t a n m o r f o l o g i m e n u n j u k k a n bahwa j u m l a h p o l o n g
t i a p malai rate-rata
a d a l a h 6, dengan k i s a r a n 2
Panjang polong r a t a - r a t a
12
-
2 7 cm.
-
10.
m e n c a p a i 2 2 cm, d e n g a n k i s a r a n
Jumlah b i j i t i a p polong r a t a - r a t a
dengan k i s o r a n 4
-
m e n c a p a i 8,
12.
B i j i s a g a mempunyai d i a m e t e r rata-rata m e n c a p a i 7 . 8
mm,
d e n g a n k i s a r a n 6.6
4.7
mm,
-
8.5 mm;
d e n g a n k i s a r a n 3.3
a d a l a h 44.8
-
5.6
tebal rata-rata
mm.
kg, dengan k i s a r a n 4 2
tir rata-rata
a d a l a h 27.03
gr,
-
adalah
Kekerasan r a t a - r a t a
4 8 kg.
B e r a t / 1 0 0 bu-
-
d e n g a n k i s a r a n 24.84
27.7
9r.
B i j i t e r s u s u n o l e h adanya k u l i t , k o t i l e d o n , dan hipokotil.
K u l i t m e r u p a k a n b a g i a n y a n g l e b i h b e s a r y a i t u se-
%,
b s s a r 52.13
d e n g a n k i s a r a n 51.8
-
52.5
$, s e d a n g k a n
%,
dengan k i s a r a n
k o t i l e d o n d a n h i p o k o t i l s e b e s a r 47.87
46.2
- 48.91
$.
Tanda-tanda
dan t e r b e l a h ,
t u a b i j i saga adalah adanya polong pecah
d a n t a n g k u p a n k u l i t p o l o n g membentuk s u s u n a n
s p i r a l , b i j i sangat keras,
k u l i t b i j i b e r w a r n a m e r a h ce-
merlang, serte keping b i j i berwarna kuning kecnklatan.
P e n g a m a t a n m i k r o s k o p i m e n u n j u k k a n behwa k u l i t b i j i
t e r s u s u n o l e h t i g a l a p i s a n y a i t u l a p i s a n t e r l u a r dengan
t e b a l 30.2 ,hm,
l a p i s a n p a l i s a d e d e n g a n t e b a l 43.6 ,hm, d e n
l a p i s a n s u b e p i d e r m a l d e n g a n t e b a l 281.8)m.
Sel-sel
t i l e d o n d a e r a h p i n g g i r mempunyai d i a m e t e r r a t a - r a t a
bm,
d a n d a e r a h d a l a m m e m p u n y a i d i a m e t e r 38.34
,hm.
ko-
19.57
Dalam
sel-sel k o t i l e d o n t e r d a p a t k r i s t a l dengan t i p e "druses",
d e n g a n d i a m e t e r b a r k i s a r e n t a r a 7.32
sebanyak 1
-
-
20.13
Pm.
Terdapat
3 buah k r i s t a l dalam s a t u s e l k o t i l e d o n .
R n a l i s a k i m i a menunjukkan bahwa k a n d u n g a n p r o t e i n kap i n g b i j i s e b e s a r 34.4
%, d a n k u l i t b i j i s e b e s a r 4.8
K a n d u n g e n l e m a k k e p i n g b i j i s e b e s a r 25.7
s e b e s a r 0.8
%.
%.
$, d a n k u l i t b i j i
Pigmen k u l i t b i j i s a g a m e l a r u t dalam p e l a r u t l e m a k ,
d a n m e n g h a s i l k a n w a r n s k u n i n g muda.
Dalam a s e t o n d a n p e -
t r o l e u m e t e r m e m p u n y a i d u a d a e r a h a b s o r b a n s i maksimum masing-masing
pada p a n j a n g gelombang 774
nm; d a n 4 4 1 nm, 4 2 1
hol 95
%
-
4 2 2 nm.
-
7 7 6 nm, 4 1 8
-
419
Dalam d i e t i l e t e r dan a l k o -
m e m p u n y a i s a t u d a e r a h a h s o r b a n s i maksimum m a s i n g -
m a s i n g p a d a p a n j a n g g e l o m b a n g 7 7 5 nm,
dan 273
-
2 7 6 nm.
Pigmen k u l i t b i j i s a g a m e l a r u t dalam p e l a r u t a i r ,
den
menunjukkan k e c e n d e r u n g a n p a n j a n g gelombang pada d a e r a h
a b s o r b a n s i maksimum y a n g s a m e p a d a pH a s a m ,
basa.
d a n p a d a pH
p i g m e n b e r w a r n a k u n i n g s a m p a i o r a n y e p a d a pH a s a m ,
d a n b e r w a r n a m e r a h s a m p a i k e h i j a u a n p a d a pH b a s a .
Sifat-sifat
k e l a r u t a n pigmen k u l i t b i j i s a g a d a l a m
p e l a r u t lemak m e m p e r l i h a t k a n kesamaan dengan s i f a t - s i f a t
k e l a r u t a n pigmen k l o r o f i l dan k a r o t e n o i d ,
sedangkan kela-
r u t a n dalam p e l a r u t a i r menunjukkan kesamaan dengan s i f a t s i f a t k e l a r u t a n pigmen a n t o s i a n i n , dan a n t o x a n t i n .
KARAKTERISASI B I J I SAGA
( ~ d e n a n t h e r ap a v o n i n a Linn)
Oleh
THERESIA I S T I H A S T U T I P R A T I W I M I N G S I H
F 17.0560
1984
FAKULTAS TEKROLOGI P E R T A N I A N
I N S T I T U T PERTANIAN BOGOR
BOGOR
KARAKTERISASI B I 3 I SAGA
( ~ d e n a n t h e r ap a v o n i n a
inn)
Oleh
THERESIA ISTIHASTUTI PRATIWININGSIH
F 17.0560
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k rnernperoleh g e l o r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
pada J u r u s a n TEKNOLOGI P A N G A N D A N G I Z I ,
Fakultas Teknologi Pertanian,
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
1984
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN B O G O R
BOGOR
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
KARAKTERISASI 8131 SAGA
(Adenanthera pavonina Linn)
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a J u r u s a n TEKNOLOGI PANGAN DAN G I Z I ,
Fakultas Teknologi Pertanian,
I n s t i t u t p e r t a n i a n Bogor
THERESIA ISTIHASTUTI PRATIWININGSIH
F 17.0560
D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 2 9 Nopember 1 9 6 0
d i Yogyakarta
Tanggal lulus:
8 Oesember 1984
O i s e t uj u i ,
KATA PENGANTAR
Rasa s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n kepada Tuhan, a t a s t e l a h t e r s e l e s a i k a n n y a s k r i p s i i n i , yang b e r j u d u l "Karakter i s a s i B i j i S a g a ( ~ d e n a n t h e r ap a v o n i n a L i n n ) " .
P e n u l i s mengucapkan t e r i m a k a s i h kepada:
1. P r o f .
Dr. S o e w a r n o T. S o e k a r t o , s e l a k u d o s a n p e m b i m b i n g
p e r t a m a , a t a s s e g a l a b i m b i n g a n n y a s e l a m a p e n e l i t i a n dan
penulisan s k r i p s i i n i ,
2. O r .
Ir. R a g g y T h e n a w i d j a j a , s e l a k u d o s e n p e m b i m b i n g k e -
dua, a t a s s e g a l a bimbingan dan bantuan m o r i l yang t e l a h
diberikan,
3.
dan
Ibu, ayah, adik-adik,
dan s e l u r u h keluarga p e n u l i s ,
yang t e l a h memberikan d o r o n g a n m o r i l dan m a t e r i i l s e l a ma p e n u l i s menempuh s t u d i .
A k h i r n y a p e n u l i s b e r h a r a p semoga s k r i p s i i n i d a p a t
bermanfaat.
Penulis
B o g o r , Nopember 1 9 8 4
iii
DAFTAR I S 1
Halaman
................
DAFTAR TABEL
................
DAFTAR GANBAR
................
DAFTAR L A N P I R A N
...............
I. PENDAHULUAN
................
11. T I N 3 A U A N PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . .
A . B O T A N I TANANAN SAGA
...........
.............
0 . KORPOSISI K I R I A
C . ZAT A N T I N U T R I S I . . . . . . . . . . . . .
0 . T E O R I WARNA DAN P I G R E N A L A R I . . . . . . .
E . PERANFAATAN SAGA . . . . . . . . . . . . . .
I11. BAHAN DAN NETODE P E N E L I T I A N . . . . . . . . .
A-BAHAN
................
.................
0-ALAT
C . RETDDE P E N E L I T I A N
..........
I V . H A S I L DAN PENBAHkSAN
..........
KATA PENGANTAR
.
8.
.
A
C
D
E
V
NORFOLOGI PDLONG DAN B I J I
V
vi
viii
1
3
3
4
8
12
24
26
26
26
27
39
39
...........
...........
...........
49
S I F A T KELARUTAN P I G R E N K U L I T 0 1 3 1 SAGA
60
TANDA-TANDA
TUA
RIKROSKOPI 0 1 3 1
. KOmPOSISI
.
......
iii
KIRIA
. KESImPULAN
DAFTAR PUSTAKA
LANFIRAN
..............
.............
................
47
57
68
71
75
p e r c a y a l a h kepada-Nya
s e t i a p waktu,
h a i umat,
c u r a h k a n l a h i s i h a t i m u dihadapan-Nya;
A l l a h i a l a h tempat perlindungan k i t a .
Plazmur 62:9
J i k a l a u kamu t i n g g a l d i d a l a m Aku
dan f i r m a n - K u
t i n g g a l d i d a l a m kamu,
m i n t a l a h a p a s a j a yang kamu k e h e n d a k i ,
dan kamu a k a n menerimamya
Yohanes 1 5 : 7
Kupersembahkan u n t u k I b u dan Ayah
t e r c i n t a s e r t a saudara-saudaraku
oleh
THERESIA ISTlHASTLsT! PRATlWlWlNGSlH
F 97.
8560
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PEeTAFIIAN BOGOR
B O Q O R
Th.
F 17.0560.
I s t i h a s t u t i Pr.
(Adonanthera pavonina Linn).
T.
K a r a k t e r i s a s i B i j i Saga
D i bauah bimbingan Soeuarno
S o e k a r t o d a n maggy T h e n a w i d j a j a .
RINGKASAN
T u j u a n p e n e l i t i a n i n i a d a l a h p e n g k a j i a n t e r h a d a p kar a k t e r i s t i k d a s a r b i j i s a g a yang m e l i p u t i morfologi, m i kroskopi,
a n a l i a a kimia,
d a n a n a l i s a k e l a r u t a n p i g m e n ku-
lit b i j i ,
s e h i n g g a d i h a r a p k a n d a p a t membuka k e m u n g k i n a n
pemanfaatan don penggunaan b i j i s a g a dalam i n d u s t r i , b a i k
s e b a g a i b a h a n p a n g a n maupun r a t w a r n a .
K a r a k t e r i s a s i m o r f o l o g i d i l a k u k a n dengan c a r e pengamotan dan p e n g u k u r a n t e r h a d a p m a l a i , p o l o n g ,
den b i j i s a -
ga.
A n a l i s a k i m i a d i l a k u k a n t e r h a d a p k e p i n g don k u l i t b i -
ji,
m e l i p u t i k a d a r a i r , k a d a r a b u , k a d a r lemak, k a d a r pro-
tein,
kadar s e r a t kasar,
dan kadar karbohidrat.
Analisa
mikroskopi dilakukan t e r h a d a p k u l i t dan keping b i j i ( k o t i ledon).
A n a l i s a k e l a r u t a n pigmen k u l i t b i j i d i l a k u k a n da-
lam p e l a r u t lemak y a i t u a s e t o n ,
t e r , d a n a l k o h o l 95 $ 5
d i s t i l e t e r , p e t r o l e u m e-
d o n d a l a m p e l a r u t a i r d e n g a n pH l ,
3, 4 , 7 , 9 , 11, d a n 13.
p e n g a m a t a n m o r f o l o g i m e n u n j u k k a n bahwa j u m l a h p o l o n g
t i a p malai rate-rata
a d a l a h 6, dengan k i s a r a n 2
Panjang polong r a t a - r a t a
12
-
2 7 cm.
-
10.
m e n c a p a i 2 2 cm, d e n g a n k i s a r a n
Jumlah b i j i t i a p polong r a t a - r a t a
dengan k i s o r a n 4
-
m e n c a p a i 8,
12.
B i j i s a g a mempunyai d i a m e t e r rata-rata m e n c a p a i 7 . 8
mm,
d e n g a n k i s a r a n 6.6
4.7
mm,
-
8.5 mm;
d e n g a n k i s a r a n 3.3
a d a l a h 44.8
-
5.6
tebal rata-rata
mm.
kg, dengan k i s a r a n 4 2
tir rata-rata
a d a l a h 27.03
gr,
-
adalah
Kekerasan r a t a - r a t a
4 8 kg.
B e r a t / 1 0 0 bu-
-
d e n g a n k i s a r a n 24.84
27.7
9r.
B i j i t e r s u s u n o l e h adanya k u l i t , k o t i l e d o n , dan hipokotil.
K u l i t m e r u p a k a n b a g i a n y a n g l e b i h b e s a r y a i t u se-
%,
b s s a r 52.13
d e n g a n k i s a r a n 51.8
-
52.5
$, s e d a n g k a n
%,
dengan k i s a r a n
k o t i l e d o n d a n h i p o k o t i l s e b e s a r 47.87
46.2
- 48.91
$.
Tanda-tanda
dan t e r b e l a h ,
t u a b i j i saga adalah adanya polong pecah
d a n t a n g k u p a n k u l i t p o l o n g membentuk s u s u n a n
s p i r a l , b i j i sangat keras,
k u l i t b i j i b e r w a r n a m e r a h ce-
merlang, serte keping b i j i berwarna kuning kecnklatan.
P e n g a m a t a n m i k r o s k o p i m e n u n j u k k a n behwa k u l i t b i j i
t e r s u s u n o l e h t i g a l a p i s a n y a i t u l a p i s a n t e r l u a r dengan
t e b a l 30.2 ,hm,
l a p i s a n p a l i s a d e d e n g a n t e b a l 43.6 ,hm, d e n
l a p i s a n s u b e p i d e r m a l d e n g a n t e b a l 281.8)m.
Sel-sel
t i l e d o n d a e r a h p i n g g i r mempunyai d i a m e t e r r a t a - r a t a
bm,
d a n d a e r a h d a l a m m e m p u n y a i d i a m e t e r 38.34
,hm.
ko-
19.57
Dalam
sel-sel k o t i l e d o n t e r d a p a t k r i s t a l dengan t i p e "druses",
d e n g a n d i a m e t e r b a r k i s a r e n t a r a 7.32
sebanyak 1
-
-
20.13
Pm.
Terdapat
3 buah k r i s t a l dalam s a t u s e l k o t i l e d o n .
R n a l i s a k i m i a menunjukkan bahwa k a n d u n g a n p r o t e i n kap i n g b i j i s e b e s a r 34.4
%, d a n k u l i t b i j i s e b e s a r 4.8
K a n d u n g e n l e m a k k e p i n g b i j i s e b e s a r 25.7
s e b e s a r 0.8
%.
%.
$, d a n k u l i t b i j i
Pigmen k u l i t b i j i s a g a m e l a r u t dalam p e l a r u t l e m a k ,
d a n m e n g h a s i l k a n w a r n s k u n i n g muda.
Dalam a s e t o n d a n p e -
t r o l e u m e t e r m e m p u n y a i d u a d a e r a h a b s o r b a n s i maksimum masing-masing
pada p a n j a n g gelombang 774
nm; d a n 4 4 1 nm, 4 2 1
hol 95
%
-
4 2 2 nm.
-
7 7 6 nm, 4 1 8
-
419
Dalam d i e t i l e t e r dan a l k o -
m e m p u n y a i s a t u d a e r a h a h s o r b a n s i maksimum m a s i n g -
m a s i n g p a d a p a n j a n g g e l o m b a n g 7 7 5 nm,
dan 273
-
2 7 6 nm.
Pigmen k u l i t b i j i s a g a m e l a r u t dalam p e l a r u t a i r ,
den
menunjukkan k e c e n d e r u n g a n p a n j a n g gelombang pada d a e r a h
a b s o r b a n s i maksimum y a n g s a m e p a d a pH a s a m ,
basa.
d a n p a d a pH
p i g m e n b e r w a r n a k u n i n g s a m p a i o r a n y e p a d a pH a s a m ,
d a n b e r w a r n a m e r a h s a m p a i k e h i j a u a n p a d a pH b a s a .
Sifat-sifat
k e l a r u t a n pigmen k u l i t b i j i s a g a d a l a m
p e l a r u t lemak m e m p e r l i h a t k a n kesamaan dengan s i f a t - s i f a t
k e l a r u t a n pigmen k l o r o f i l dan k a r o t e n o i d ,
sedangkan kela-
r u t a n dalam p e l a r u t a i r menunjukkan kesamaan dengan s i f a t s i f a t k e l a r u t a n pigmen a n t o s i a n i n , dan a n t o x a n t i n .
KARAKTERISASI B I J I SAGA
( ~ d e n a n t h e r ap a v o n i n a Linn)
Oleh
THERESIA I S T I H A S T U T I P R A T I W I M I N G S I H
F 17.0560
1984
FAKULTAS TEKROLOGI P E R T A N I A N
I N S T I T U T PERTANIAN BOGOR
BOGOR
KARAKTERISASI B I 3 I SAGA
( ~ d e n a n t h e r ap a v o n i n a
inn)
Oleh
THERESIA ISTIHASTUTI PRATIWININGSIH
F 17.0560
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k rnernperoleh g e l o r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
pada J u r u s a n TEKNOLOGI P A N G A N D A N G I Z I ,
Fakultas Teknologi Pertanian,
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
1984
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN B O G O R
BOGOR
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
KARAKTERISASI 8131 SAGA
(Adenanthera pavonina Linn)
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a J u r u s a n TEKNOLOGI PANGAN DAN G I Z I ,
Fakultas Teknologi Pertanian,
I n s t i t u t p e r t a n i a n Bogor
THERESIA ISTIHASTUTI PRATIWININGSIH
F 17.0560
D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 2 9 Nopember 1 9 6 0
d i Yogyakarta
Tanggal lulus:
8 Oesember 1984
O i s e t uj u i ,
KATA PENGANTAR
Rasa s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n kepada Tuhan, a t a s t e l a h t e r s e l e s a i k a n n y a s k r i p s i i n i , yang b e r j u d u l "Karakter i s a s i B i j i S a g a ( ~ d e n a n t h e r ap a v o n i n a L i n n ) " .
P e n u l i s mengucapkan t e r i m a k a s i h kepada:
1. P r o f .
Dr. S o e w a r n o T. S o e k a r t o , s e l a k u d o s a n p e m b i m b i n g
p e r t a m a , a t a s s e g a l a b i m b i n g a n n y a s e l a m a p e n e l i t i a n dan
penulisan s k r i p s i i n i ,
2. O r .
Ir. R a g g y T h e n a w i d j a j a , s e l a k u d o s e n p e m b i m b i n g k e -
dua, a t a s s e g a l a bimbingan dan bantuan m o r i l yang t e l a h
diberikan,
3.
dan
Ibu, ayah, adik-adik,
dan s e l u r u h keluarga p e n u l i s ,
yang t e l a h memberikan d o r o n g a n m o r i l dan m a t e r i i l s e l a ma p e n u l i s menempuh s t u d i .
A k h i r n y a p e n u l i s b e r h a r a p semoga s k r i p s i i n i d a p a t
bermanfaat.
Penulis
B o g o r , Nopember 1 9 8 4
iii
DAFTAR I S 1
Halaman
................
DAFTAR TABEL
................
DAFTAR GANBAR
................
DAFTAR L A N P I R A N
...............
I. PENDAHULUAN
................
11. T I N 3 A U A N PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . .
A . B O T A N I TANANAN SAGA
...........
.............
0 . KORPOSISI K I R I A
C . ZAT A N T I N U T R I S I . . . . . . . . . . . . .
0 . T E O R I WARNA DAN P I G R E N A L A R I . . . . . . .
E . PERANFAATAN SAGA . . . . . . . . . . . . . .
I11. BAHAN DAN NETODE P E N E L I T I A N . . . . . . . . .
A-BAHAN
................
.................
0-ALAT
C . RETDDE P E N E L I T I A N
..........
I V . H A S I L DAN PENBAHkSAN
..........
KATA PENGANTAR
.
8.
.
A
C
D
E
V
NORFOLOGI PDLONG DAN B I J I
V
vi
viii
1
3
3
4
8
12
24
26
26
26
27
39
39
...........
...........
...........
49
S I F A T KELARUTAN P I G R E N K U L I T 0 1 3 1 SAGA
60
TANDA-TANDA
TUA
RIKROSKOPI 0 1 3 1
. KOmPOSISI
.
......
iii
KIRIA
. KESImPULAN
DAFTAR PUSTAKA
LANFIRAN
..............
.............
................
47
57
68
71
75
s e t i a p waktu,
h a i umat,
c u r a h k a n l a h i s i h a t i m u dihadapan-Nya;
A l l a h i a l a h tempat perlindungan k i t a .
Plazmur 62:9
J i k a l a u kamu t i n g g a l d i d a l a m Aku
dan f i r m a n - K u
t i n g g a l d i d a l a m kamu,
m i n t a l a h a p a s a j a yang kamu k e h e n d a k i ,
dan kamu a k a n menerimamya
Yohanes 1 5 : 7
Kupersembahkan u n t u k I b u dan Ayah
t e r c i n t a s e r t a saudara-saudaraku
oleh
THERESIA ISTlHASTLsT! PRATlWlWlNGSlH
F 97.
8560
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PEeTAFIIAN BOGOR
B O Q O R
Th.
F 17.0560.
I s t i h a s t u t i Pr.
(Adonanthera pavonina Linn).
T.
K a r a k t e r i s a s i B i j i Saga
D i bauah bimbingan Soeuarno
S o e k a r t o d a n maggy T h e n a w i d j a j a .
RINGKASAN
T u j u a n p e n e l i t i a n i n i a d a l a h p e n g k a j i a n t e r h a d a p kar a k t e r i s t i k d a s a r b i j i s a g a yang m e l i p u t i morfologi, m i kroskopi,
a n a l i a a kimia,
d a n a n a l i s a k e l a r u t a n p i g m e n ku-
lit b i j i ,
s e h i n g g a d i h a r a p k a n d a p a t membuka k e m u n g k i n a n
pemanfaatan don penggunaan b i j i s a g a dalam i n d u s t r i , b a i k
s e b a g a i b a h a n p a n g a n maupun r a t w a r n a .
K a r a k t e r i s a s i m o r f o l o g i d i l a k u k a n dengan c a r e pengamotan dan p e n g u k u r a n t e r h a d a p m a l a i , p o l o n g ,
den b i j i s a -
ga.
A n a l i s a k i m i a d i l a k u k a n t e r h a d a p k e p i n g don k u l i t b i -
ji,
m e l i p u t i k a d a r a i r , k a d a r a b u , k a d a r lemak, k a d a r pro-
tein,
kadar s e r a t kasar,
dan kadar karbohidrat.
Analisa
mikroskopi dilakukan t e r h a d a p k u l i t dan keping b i j i ( k o t i ledon).
A n a l i s a k e l a r u t a n pigmen k u l i t b i j i d i l a k u k a n da-
lam p e l a r u t lemak y a i t u a s e t o n ,
t e r , d a n a l k o h o l 95 $ 5
d i s t i l e t e r , p e t r o l e u m e-
d o n d a l a m p e l a r u t a i r d e n g a n pH l ,
3, 4 , 7 , 9 , 11, d a n 13.
p e n g a m a t a n m o r f o l o g i m e n u n j u k k a n bahwa j u m l a h p o l o n g
t i a p malai rate-rata
a d a l a h 6, dengan k i s a r a n 2
Panjang polong r a t a - r a t a
12
-
2 7 cm.
-
10.
m e n c a p a i 2 2 cm, d e n g a n k i s a r a n
Jumlah b i j i t i a p polong r a t a - r a t a
dengan k i s o r a n 4
-
m e n c a p a i 8,
12.
B i j i s a g a mempunyai d i a m e t e r rata-rata m e n c a p a i 7 . 8
mm,
d e n g a n k i s a r a n 6.6
4.7
mm,
-
8.5 mm;
d e n g a n k i s a r a n 3.3
a d a l a h 44.8
-
5.6
tebal rata-rata
mm.
kg, dengan k i s a r a n 4 2
tir rata-rata
a d a l a h 27.03
gr,
-
adalah
Kekerasan r a t a - r a t a
4 8 kg.
B e r a t / 1 0 0 bu-
-
d e n g a n k i s a r a n 24.84
27.7
9r.
B i j i t e r s u s u n o l e h adanya k u l i t , k o t i l e d o n , dan hipokotil.
K u l i t m e r u p a k a n b a g i a n y a n g l e b i h b e s a r y a i t u se-
%,
b s s a r 52.13
d e n g a n k i s a r a n 51.8
-
52.5
$, s e d a n g k a n
%,
dengan k i s a r a n
k o t i l e d o n d a n h i p o k o t i l s e b e s a r 47.87
46.2
- 48.91
$.
Tanda-tanda
dan t e r b e l a h ,
t u a b i j i saga adalah adanya polong pecah
d a n t a n g k u p a n k u l i t p o l o n g membentuk s u s u n a n
s p i r a l , b i j i sangat keras,
k u l i t b i j i b e r w a r n a m e r a h ce-
merlang, serte keping b i j i berwarna kuning kecnklatan.
P e n g a m a t a n m i k r o s k o p i m e n u n j u k k a n behwa k u l i t b i j i
t e r s u s u n o l e h t i g a l a p i s a n y a i t u l a p i s a n t e r l u a r dengan
t e b a l 30.2 ,hm,
l a p i s a n p a l i s a d e d e n g a n t e b a l 43.6 ,hm, d e n
l a p i s a n s u b e p i d e r m a l d e n g a n t e b a l 281.8)m.
Sel-sel
t i l e d o n d a e r a h p i n g g i r mempunyai d i a m e t e r r a t a - r a t a
bm,
d a n d a e r a h d a l a m m e m p u n y a i d i a m e t e r 38.34
,hm.
ko-
19.57
Dalam
sel-sel k o t i l e d o n t e r d a p a t k r i s t a l dengan t i p e "druses",
d e n g a n d i a m e t e r b a r k i s a r e n t a r a 7.32
sebanyak 1
-
-
20.13
Pm.
Terdapat
3 buah k r i s t a l dalam s a t u s e l k o t i l e d o n .
R n a l i s a k i m i a menunjukkan bahwa k a n d u n g a n p r o t e i n kap i n g b i j i s e b e s a r 34.4
%, d a n k u l i t b i j i s e b e s a r 4.8
K a n d u n g e n l e m a k k e p i n g b i j i s e b e s a r 25.7
s e b e s a r 0.8
%.
%.
$, d a n k u l i t b i j i
Pigmen k u l i t b i j i s a g a m e l a r u t dalam p e l a r u t l e m a k ,
d a n m e n g h a s i l k a n w a r n s k u n i n g muda.
Dalam a s e t o n d a n p e -
t r o l e u m e t e r m e m p u n y a i d u a d a e r a h a b s o r b a n s i maksimum masing-masing
pada p a n j a n g gelombang 774
nm; d a n 4 4 1 nm, 4 2 1
hol 95
%
-
4 2 2 nm.
-
7 7 6 nm, 4 1 8
-
419
Dalam d i e t i l e t e r dan a l k o -
m e m p u n y a i s a t u d a e r a h a h s o r b a n s i maksimum m a s i n g -
m a s i n g p a d a p a n j a n g g e l o m b a n g 7 7 5 nm,
dan 273
-
2 7 6 nm.
Pigmen k u l i t b i j i s a g a m e l a r u t dalam p e l a r u t a i r ,
den
menunjukkan k e c e n d e r u n g a n p a n j a n g gelombang pada d a e r a h
a b s o r b a n s i maksimum y a n g s a m e p a d a pH a s a m ,
basa.
d a n p a d a pH
p i g m e n b e r w a r n a k u n i n g s a m p a i o r a n y e p a d a pH a s a m ,
d a n b e r w a r n a m e r a h s a m p a i k e h i j a u a n p a d a pH b a s a .
Sifat-sifat
k e l a r u t a n pigmen k u l i t b i j i s a g a d a l a m
p e l a r u t lemak m e m p e r l i h a t k a n kesamaan dengan s i f a t - s i f a t
k e l a r u t a n pigmen k l o r o f i l dan k a r o t e n o i d ,
sedangkan kela-
r u t a n dalam p e l a r u t a i r menunjukkan kesamaan dengan s i f a t s i f a t k e l a r u t a n pigmen a n t o s i a n i n , dan a n t o x a n t i n .
KARAKTERISASI B I J I SAGA
( ~ d e n a n t h e r ap a v o n i n a Linn)
Oleh
THERESIA I S T I H A S T U T I P R A T I W I M I N G S I H
F 17.0560
1984
FAKULTAS TEKROLOGI P E R T A N I A N
I N S T I T U T PERTANIAN BOGOR
BOGOR
KARAKTERISASI B I 3 I SAGA
( ~ d e n a n t h e r ap a v o n i n a
inn)
Oleh
THERESIA ISTIHASTUTI PRATIWININGSIH
F 17.0560
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k rnernperoleh g e l o r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
pada J u r u s a n TEKNOLOGI P A N G A N D A N G I Z I ,
Fakultas Teknologi Pertanian,
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
1984
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN B O G O R
BOGOR
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
KARAKTERISASI 8131 SAGA
(Adenanthera pavonina Linn)
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a J u r u s a n TEKNOLOGI PANGAN DAN G I Z I ,
Fakultas Teknologi Pertanian,
I n s t i t u t p e r t a n i a n Bogor
THERESIA ISTIHASTUTI PRATIWININGSIH
F 17.0560
D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 2 9 Nopember 1 9 6 0
d i Yogyakarta
Tanggal lulus:
8 Oesember 1984
O i s e t uj u i ,
KATA PENGANTAR
Rasa s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n kepada Tuhan, a t a s t e l a h t e r s e l e s a i k a n n y a s k r i p s i i n i , yang b e r j u d u l "Karakter i s a s i B i j i S a g a ( ~ d e n a n t h e r ap a v o n i n a L i n n ) " .
P e n u l i s mengucapkan t e r i m a k a s i h kepada:
1. P r o f .
Dr. S o e w a r n o T. S o e k a r t o , s e l a k u d o s a n p e m b i m b i n g
p e r t a m a , a t a s s e g a l a b i m b i n g a n n y a s e l a m a p e n e l i t i a n dan
penulisan s k r i p s i i n i ,
2. O r .
Ir. R a g g y T h e n a w i d j a j a , s e l a k u d o s e n p e m b i m b i n g k e -
dua, a t a s s e g a l a bimbingan dan bantuan m o r i l yang t e l a h
diberikan,
3.
dan
Ibu, ayah, adik-adik,
dan s e l u r u h keluarga p e n u l i s ,
yang t e l a h memberikan d o r o n g a n m o r i l dan m a t e r i i l s e l a ma p e n u l i s menempuh s t u d i .
A k h i r n y a p e n u l i s b e r h a r a p semoga s k r i p s i i n i d a p a t
bermanfaat.
Penulis
B o g o r , Nopember 1 9 8 4
iii
DAFTAR I S 1
Halaman
................
DAFTAR TABEL
................
DAFTAR GANBAR
................
DAFTAR L A N P I R A N
...............
I. PENDAHULUAN
................
11. T I N 3 A U A N PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . .
A . B O T A N I TANANAN SAGA
...........
.............
0 . KORPOSISI K I R I A
C . ZAT A N T I N U T R I S I . . . . . . . . . . . . .
0 . T E O R I WARNA DAN P I G R E N A L A R I . . . . . . .
E . PERANFAATAN SAGA . . . . . . . . . . . . . .
I11. BAHAN DAN NETODE P E N E L I T I A N . . . . . . . . .
A-BAHAN
................
.................
0-ALAT
C . RETDDE P E N E L I T I A N
..........
I V . H A S I L DAN PENBAHkSAN
..........
KATA PENGANTAR
.
8.
.
A
C
D
E
V
NORFOLOGI PDLONG DAN B I J I
V
vi
viii
1
3
3
4
8
12
24
26
26
26
27
39
39
...........
...........
...........
49
S I F A T KELARUTAN P I G R E N K U L I T 0 1 3 1 SAGA
60
TANDA-TANDA
TUA
RIKROSKOPI 0 1 3 1
. KOmPOSISI
.
......
iii
KIRIA
. KESImPULAN
DAFTAR PUSTAKA
LANFIRAN
..............
.............
................
47
57
68
71
75
p e r c a y a l a h kepada-Nya
s e t i a p waktu,
h a i umat,
c u r a h k a n l a h i s i h a t i m u dihadapan-Nya;
A l l a h i a l a h tempat perlindungan k i t a .
Plazmur 62:9
J i k a l a u kamu t i n g g a l d i d a l a m Aku
dan f i r m a n - K u
t i n g g a l d i d a l a m kamu,
m i n t a l a h a p a s a j a yang kamu k e h e n d a k i ,
dan kamu a k a n menerimamya
Yohanes 1 5 : 7
Kupersembahkan u n t u k I b u dan Ayah
t e r c i n t a s e r t a saudara-saudaraku
oleh
THERESIA ISTlHASTLsT! PRATlWlWlNGSlH
F 97.
8560
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PEeTAFIIAN BOGOR
B O Q O R
Th.
F 17.0560.
I s t i h a s t u t i Pr.
(Adonanthera pavonina Linn).
T.
K a r a k t e r i s a s i B i j i Saga
D i bauah bimbingan Soeuarno
S o e k a r t o d a n maggy T h e n a w i d j a j a .
RINGKASAN
T u j u a n p e n e l i t i a n i n i a d a l a h p e n g k a j i a n t e r h a d a p kar a k t e r i s t i k d a s a r b i j i s a g a yang m e l i p u t i morfologi, m i kroskopi,
a n a l i a a kimia,
d a n a n a l i s a k e l a r u t a n p i g m e n ku-
lit b i j i ,
s e h i n g g a d i h a r a p k a n d a p a t membuka k e m u n g k i n a n
pemanfaatan don penggunaan b i j i s a g a dalam i n d u s t r i , b a i k
s e b a g a i b a h a n p a n g a n maupun r a t w a r n a .
K a r a k t e r i s a s i m o r f o l o g i d i l a k u k a n dengan c a r e pengamotan dan p e n g u k u r a n t e r h a d a p m a l a i , p o l o n g ,
den b i j i s a -
ga.
A n a l i s a k i m i a d i l a k u k a n t e r h a d a p k e p i n g don k u l i t b i -
ji,
m e l i p u t i k a d a r a i r , k a d a r a b u , k a d a r lemak, k a d a r pro-
tein,
kadar s e r a t kasar,
dan kadar karbohidrat.
Analisa
mikroskopi dilakukan t e r h a d a p k u l i t dan keping b i j i ( k o t i ledon).
A n a l i s a k e l a r u t a n pigmen k u l i t b i j i d i l a k u k a n da-
lam p e l a r u t lemak y a i t u a s e t o n ,
t e r , d a n a l k o h o l 95 $ 5
d i s t i l e t e r , p e t r o l e u m e-
d o n d a l a m p e l a r u t a i r d e n g a n pH l ,
3, 4 , 7 , 9 , 11, d a n 13.
p e n g a m a t a n m o r f o l o g i m e n u n j u k k a n bahwa j u m l a h p o l o n g
t i a p malai rate-rata
a d a l a h 6, dengan k i s a r a n 2
Panjang polong r a t a - r a t a
12
-
2 7 cm.
-
10.
m e n c a p a i 2 2 cm, d e n g a n k i s a r a n
Jumlah b i j i t i a p polong r a t a - r a t a
dengan k i s o r a n 4
-
m e n c a p a i 8,
12.
B i j i s a g a mempunyai d i a m e t e r rata-rata m e n c a p a i 7 . 8
mm,
d e n g a n k i s a r a n 6.6
4.7
mm,
-
8.5 mm;
d e n g a n k i s a r a n 3.3
a d a l a h 44.8
-
5.6
tebal rata-rata
mm.
kg, dengan k i s a r a n 4 2
tir rata-rata
a d a l a h 27.03
gr,
-
adalah
Kekerasan r a t a - r a t a
4 8 kg.
B e r a t / 1 0 0 bu-
-
d e n g a n k i s a r a n 24.84
27.7
9r.
B i j i t e r s u s u n o l e h adanya k u l i t , k o t i l e d o n , dan hipokotil.
K u l i t m e r u p a k a n b a g i a n y a n g l e b i h b e s a r y a i t u se-
%,
b s s a r 52.13
d e n g a n k i s a r a n 51.8
-
52.5
$, s e d a n g k a n
%,
dengan k i s a r a n
k o t i l e d o n d a n h i p o k o t i l s e b e s a r 47.87
46.2
- 48.91
$.
Tanda-tanda
dan t e r b e l a h ,
t u a b i j i saga adalah adanya polong pecah
d a n t a n g k u p a n k u l i t p o l o n g membentuk s u s u n a n
s p i r a l , b i j i sangat keras,
k u l i t b i j i b e r w a r n a m e r a h ce-
merlang, serte keping b i j i berwarna kuning kecnklatan.
P e n g a m a t a n m i k r o s k o p i m e n u n j u k k a n behwa k u l i t b i j i
t e r s u s u n o l e h t i g a l a p i s a n y a i t u l a p i s a n t e r l u a r dengan
t e b a l 30.2 ,hm,
l a p i s a n p a l i s a d e d e n g a n t e b a l 43.6 ,hm, d e n
l a p i s a n s u b e p i d e r m a l d e n g a n t e b a l 281.8)m.
Sel-sel
t i l e d o n d a e r a h p i n g g i r mempunyai d i a m e t e r r a t a - r a t a
bm,
d a n d a e r a h d a l a m m e m p u n y a i d i a m e t e r 38.34
,hm.
ko-
19.57
Dalam
sel-sel k o t i l e d o n t e r d a p a t k r i s t a l dengan t i p e "druses",
d e n g a n d i a m e t e r b a r k i s a r e n t a r a 7.32
sebanyak 1
-
-
20.13
Pm.
Terdapat
3 buah k r i s t a l dalam s a t u s e l k o t i l e d o n .
R n a l i s a k i m i a menunjukkan bahwa k a n d u n g a n p r o t e i n kap i n g b i j i s e b e s a r 34.4
%, d a n k u l i t b i j i s e b e s a r 4.8
K a n d u n g e n l e m a k k e p i n g b i j i s e b e s a r 25.7
s e b e s a r 0.8
%.
%.
$, d a n k u l i t b i j i
Pigmen k u l i t b i j i s a g a m e l a r u t dalam p e l a r u t l e m a k ,
d a n m e n g h a s i l k a n w a r n s k u n i n g muda.
Dalam a s e t o n d a n p e -
t r o l e u m e t e r m e m p u n y a i d u a d a e r a h a b s o r b a n s i maksimum masing-masing
pada p a n j a n g gelombang 774
nm; d a n 4 4 1 nm, 4 2 1
hol 95
%
-
4 2 2 nm.
-
7 7 6 nm, 4 1 8
-
419
Dalam d i e t i l e t e r dan a l k o -
m e m p u n y a i s a t u d a e r a h a h s o r b a n s i maksimum m a s i n g -
m a s i n g p a d a p a n j a n g g e l o m b a n g 7 7 5 nm,
dan 273
-
2 7 6 nm.
Pigmen k u l i t b i j i s a g a m e l a r u t dalam p e l a r u t a i r ,
den
menunjukkan k e c e n d e r u n g a n p a n j a n g gelombang pada d a e r a h
a b s o r b a n s i maksimum y a n g s a m e p a d a pH a s a m ,
basa.
d a n p a d a pH
p i g m e n b e r w a r n a k u n i n g s a m p a i o r a n y e p a d a pH a s a m ,
d a n b e r w a r n a m e r a h s a m p a i k e h i j a u a n p a d a pH b a s a .
Sifat-sifat
k e l a r u t a n pigmen k u l i t b i j i s a g a d a l a m
p e l a r u t lemak m e m p e r l i h a t k a n kesamaan dengan s i f a t - s i f a t
k e l a r u t a n pigmen k l o r o f i l dan k a r o t e n o i d ,
sedangkan kela-
r u t a n dalam p e l a r u t a i r menunjukkan kesamaan dengan s i f a t s i f a t k e l a r u t a n pigmen a n t o s i a n i n , dan a n t o x a n t i n .
KARAKTERISASI B I J I SAGA
( ~ d e n a n t h e r ap a v o n i n a Linn)
Oleh
THERESIA I S T I H A S T U T I P R A T I W I M I N G S I H
F 17.0560
1984
FAKULTAS TEKROLOGI P E R T A N I A N
I N S T I T U T PERTANIAN BOGOR
BOGOR
KARAKTERISASI B I 3 I SAGA
( ~ d e n a n t h e r ap a v o n i n a
inn)
Oleh
THERESIA ISTIHASTUTI PRATIWININGSIH
F 17.0560
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k rnernperoleh g e l o r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
pada J u r u s a n TEKNOLOGI P A N G A N D A N G I Z I ,
Fakultas Teknologi Pertanian,
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
1984
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN B O G O R
BOGOR
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
KARAKTERISASI 8131 SAGA
(Adenanthera pavonina Linn)
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a J u r u s a n TEKNOLOGI PANGAN DAN G I Z I ,
Fakultas Teknologi Pertanian,
I n s t i t u t p e r t a n i a n Bogor
THERESIA ISTIHASTUTI PRATIWININGSIH
F 17.0560
D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 2 9 Nopember 1 9 6 0
d i Yogyakarta
Tanggal lulus:
8 Oesember 1984
O i s e t uj u i ,
KATA PENGANTAR
Rasa s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n kepada Tuhan, a t a s t e l a h t e r s e l e s a i k a n n y a s k r i p s i i n i , yang b e r j u d u l "Karakter i s a s i B i j i S a g a ( ~ d e n a n t h e r ap a v o n i n a L i n n ) " .
P e n u l i s mengucapkan t e r i m a k a s i h kepada:
1. P r o f .
Dr. S o e w a r n o T. S o e k a r t o , s e l a k u d o s a n p e m b i m b i n g
p e r t a m a , a t a s s e g a l a b i m b i n g a n n y a s e l a m a p e n e l i t i a n dan
penulisan s k r i p s i i n i ,
2. O r .
Ir. R a g g y T h e n a w i d j a j a , s e l a k u d o s e n p e m b i m b i n g k e -
dua, a t a s s e g a l a bimbingan dan bantuan m o r i l yang t e l a h
diberikan,
3.
dan
Ibu, ayah, adik-adik,
dan s e l u r u h keluarga p e n u l i s ,
yang t e l a h memberikan d o r o n g a n m o r i l dan m a t e r i i l s e l a ma p e n u l i s menempuh s t u d i .
A k h i r n y a p e n u l i s b e r h a r a p semoga s k r i p s i i n i d a p a t
bermanfaat.
Penulis
B o g o r , Nopember 1 9 8 4
iii
DAFTAR I S 1
Halaman
................
DAFTAR TABEL
................
DAFTAR GANBAR
................
DAFTAR L A N P I R A N
...............
I. PENDAHULUAN
................
11. T I N 3 A U A N PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . .
A . B O T A N I TANANAN SAGA
...........
.............
0 . KORPOSISI K I R I A
C . ZAT A N T I N U T R I S I . . . . . . . . . . . . .
0 . T E O R I WARNA DAN P I G R E N A L A R I . . . . . . .
E . PERANFAATAN SAGA . . . . . . . . . . . . . .
I11. BAHAN DAN NETODE P E N E L I T I A N . . . . . . . . .
A-BAHAN
................
.................
0-ALAT
C . RETDDE P E N E L I T I A N
..........
I V . H A S I L DAN PENBAHkSAN
..........
KATA PENGANTAR
.
8.
.
A
C
D
E
V
NORFOLOGI PDLONG DAN B I J I
V
vi
viii
1
3
3
4
8
12
24
26
26
26
27
39
39
...........
...........
...........
49
S I F A T KELARUTAN P I G R E N K U L I T 0 1 3 1 SAGA
60
TANDA-TANDA
TUA
RIKROSKOPI 0 1 3 1
. KOmPOSISI
.
......
iii
KIRIA
. KESImPULAN
DAFTAR PUSTAKA
LANFIRAN
..............
.............
................
47
57
68
71
75