Ekstraksi dan penentuan kadar ION alumunium hasil ekstraksi dari abu terbang (FLY ASH) batubara
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
h
.id/
y.u
ht
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
EKSTRAKSI DAN PENENTUAN KADAR ION ALUMINIUM
ALUMINIU
HASIL EKSTRAKSI
EKSTRAK DARI ABU TERBANG (FLY
FLY ASH)
ASH
BATUBARA
SKRIPSI
Oleh :
Nisa Tiara Dani Fitri
NIM : 081810301032
JURUSAN KIMIA
FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN
PEN
ALAM
UNIVERSITAS JEMBER
2013
i
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
h
.id/
y.u
ht
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
EKSTRAKSI DAN PENENTUAN KADAR ION ALUMINIUM HASIL
EKSTRAKSI DARI ABU TERBANG (FLY ASH)) BATUBARA
SKRIPSI
diajukan guna melengkapi tugas
tu
akhir dan memenuhi
nuhi salah satu syarat
untuk menyelesaikan Program Studi Kimia (S1)
dan mencapai gelar Sarjana Sains
Oleh :
Nisa Tiara Dani Fitri
NIM : 081810301032
JURUSAN KIMIA
FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN
PEN
ALAM
UNIVERSITAS JEMBER
2013
ii
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
y.u
ht
/
c.idPERSEMBAHAN
j.a
.une
rary
://lib
http
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
Dengan penuh ketulusan hati, skripsi ini saya persembahkan untuk:
/
/
id/ dan Ayahanda Drs. BaniaSuseno,
.id1./ Ibunda Endang Susilowati,
c.S.Pd
c.id M.Pd tercinta,
c.id
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
yang telah mencurahkan
seluruh tenaga, pikiran,
y.un
y.undoa, kasih sayang, bahkan
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
ib
://lselama
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
hidupnya
ini;
t
t
t
h
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
2.
adik-adik Khalid Fatahillah dan M. Rayhan Yusuf Albani tersayang, yang
/
/
/
/
c.id menjadi inspirasi untukj.selalu
c.id jadi teladan yang baik; j.ac.id
c.id
a
a
a
.
.
j
j
.une
.une Jember; SD AlfurqanarJember;
.une SMP Negeri 2 Jember;ary.une
y
y
y
r
r
3.
guru-guru
TK
Alfurqan
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h Negeri 2 Jember terhormat, yang
h telah memberikan ilmu dan membimbing
h
SMA
dengan penuh kesabaran;
/
/
/
d/
c.id4. Almamater Jurusan Kimia
c.iFakultas
c.idPengetahuan Alam
c.id
a
a
a
a
Matematika
dan
Ilmu
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
Universitas
Jember.
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
h
/
c.id
j.a
.une
rary
lib
tp://
rary
://lib
http
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
ry.u
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
c.id
j.a
.une
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
iii
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
/
rary
lib
tp://
y.u
ht
/ MOTTO
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
Kebanggaan kita yang terbesar adalah bukan tidak pernah gagal, tetapi bangkit
.id/
kembali
.id/ setiap kita jatuh.
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
(Confusius)*) rary.u
lib
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
://
http
h
.id/
ac
nej.
h
Jika sore tiba, janganlah tunggu waktu pagi, jika pagi tiba, janganlah tunggu waktu
.id/
u
ry.
a
r
b
i
://l
/
une
ry.
a
r
b
i
://l
tp
http
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
rary
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
rary
://lib
http
ry.u
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
j.a
.une
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
c.id
rary
.id/
ac
nej.
ht
/
j.a
.une
://lib
http
.id/
ac
nej.
c.id
ac
nej.
h
ht
c.id
ry.u
.id/
ac
nej.
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
(Ibnu Umar, PutrahUmar bin Khattab)**)
.id/
y.u
j.a
.une
.une
hidupmu sebelum tiba
ary
brajalmu.
/li
ttp:/
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
.id
c.idmanfaatkan masa
sore. Manfaatkan masa sehatmu
j.ac sebelum tiba masa sakitmuj.adan
ac
nej.
h
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ry.u
ry.u
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
l
*)
://l
://l
Anonim.ttp
tp:// [17
h 2011. Bangkit dari Kegagalan. http://katakatabijak.com/tag/confusius/
http
htpage/2.
Mei 2013].
/
**)
.id
j.ac
une
ry.
libra
Anonim.
2013. Kata
Motivasi.
.id/
ac
nej.
http://beningembunmotivationoflife.blogspot.com/
.id/
2013/05/kata-motivasi.html.
y.u [17 Mei 2013].
tp://
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
iv
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
/
c.idPERNYATAAN
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
j.a
.une
ry
ry
ibra
ibra
l
l
/
/
/
/
:
:
ttp yang bertanda tangan di bawah
hSaya
httpini:
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
Nama : Nisa Tiara Dani Fitri
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
: 081810301032
c.id
NIM
.id/
.id/
ac
nej.
a
nej.
ac
nej.
.u
.u
.u
menyatakan dengan
rary sesungguhnya bahwa skripsi
raryyang berjudul: Ekstraksi dan
rary
//lib
//lib
//lib
:
:
tp: Ash)
Penentuan
http Kadar Ion Aluminium Hasil
httpEkstraksi dari Abu Terbanght(Fly
Batubara adalah benar-benar hasil karya sendiri, kecuali jika dalam pengutipan
/
/
/
/
c.idsubstansi disebutkan sumbernya,
c.iddan belum pernah diajukanj.pada
c.idinstitusi mana pun,
c.id
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une Saya bertanggung jawab
.unekeabsahan dan kebenaranary.une
y
y
y
r
r
r
serta
bukan
karya
jiplakan.
atas
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h dijunjung tinggi.
h
isinya sesuai
dengan sikap ilmiah yang harus
d/
ac.i
y.u
.id/
:
:
http
/
rary
http
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
ry
ry
ibraJember, 29 Mei 2013
ibra
l
l
/
/
/
/
:
:
http
http
.id/
ry.u
/
c.id
j.a
.une
Yang menyatakan,
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
.id/
:
http
c.id
j.a
.une
lib
tp://
.id/
dan paksaan dari pihak e
mana
j.ac pun serta bersedia mendapat
j.acsanksi akademik jika
j.ac
e
e
n
n
n
u
u
u
.
.
.
raryhari pernyataan ini tidak benar.
rary
rary
ternyata di kemudian
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
/
/
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
Demikian pernyataan ini saya buat dengan sebenarnya, tanpa adanya tekanan
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
Nisa Tiara Dani Fitri
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ry.u
h
.id/
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
a
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
NIM 081810301032
c.id
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
v
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/ SKRIPSI
rary
://lib
http
ac
nej.
rary
/
u
rary
://lib
http
u
ary.
ary.
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
y.u
ac
nej.
/
rary
.id/
/
rary
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
j.a
.une
ry
ra
Pembimbing
//lib
:
http
.id/
.id/
rary
ry.u
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
h
.id/
y.u
h
ry.u
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
://lib
http
Dosen Pembimbing Utama
: Tanti Haryati, S.Si, M.Si
/
id/
id/
.
.
c
c
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Dosen Pembimbing Anggota
: Novita Andarini, u
S.Si,
e
e
e M.Si.
y.un
y.un
y. n
r
r
r
a
a
a
r
r
r
lib
://lib
://lib
p
p
tp://
t
t
t
t
h
h
ac
nej.
ac
nej.
ht
c.id
j.a
.une
://lib
http
.id/
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
h
Nisa Tiara Dani Fitri
NIM
/ 081810301032
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ry.u
.id
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
u
ary.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
Oleh
:
p
htt
h
ac
nej.
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
c.id
r
EKSTRAKSI
DARI ABU TERBANG
ASH) BATUBARA ://libr
libr
lib(FLY
/
/
/
/
:
:
p
p
tt
tt
ttp
.id/
lib
tp://
j.a
.une
/
c.id
/
c.id
a
j.a
EKSTRAKSI DANne
PENENTUAN
KADAR ION ALUMINIUM
HASIL
nej.
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
j.a
.une
://lib
http
h
libra
/
/
:
p
t
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
vi
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
rary
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
/
c.idPENGESAHAN
c.id
lib
tp://
.id/
ac
nej.
ht
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
j.a
.une
/
c.id
j.a
.une
ry
ry
ry
ibra
ibra
ibra
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
Skripsi berjudul
”Ekstraksi dan Penentuan
p
http
http Kadar Ion Aluminium Hasil
httEkstraksi
dari Abu Terbang (Fly Ash) Batubara” telah diuji dan disahkan pada:
/ tanggal :
.idhari,
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
libra
/
/
:
p
tt
/lib
u
ry.
a
r
b
i
://l
.id/
une
http
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ary
/libr
ry.u
.u
.id/
.id/
ry.u
ry.u
h
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
y.u
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ry.u
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
ry.u
ry.u
Asnawati,
S.Si, M.Si
a
a
r
r
b
b
i
i
://l NIP 196808141999032001
://l
http
http
y
Drs. Mukh.
rarMintadi
b
i
l
/
/
ttp:196410261991031001
hNIP
ry.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.un
.id/
.id/
libra
/
/
:
p
t
id/
ary
/libr
ac
nej.
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.
PengujieII,
j.ac
:/
http
.id/
libra
/
/
:
p
t
.id/
/
:/
http
ac
nej.
h
ac
nej.
c.id
j.a
.une
ary
/libr
tp:/
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
Anggota Tim Penguji
Penguji I,
.id/
ac
nej.
Novita
ry.u Andarini, S.Si, M.Si brary.u
a
r
b
://li NIP 197211122000032001
://li
http
http
http
j.
.une
une
ry.
a
r
b
i
://l
.id/
ac
nej.
Tanti Haryati,y.S.Si,
r u M.Si
a
r
b
NIP :198010292005012002
//li
d/
ac.i
d/
.i
Dosen Pembimbing
Anggota,
j.ac
http
.id/
ac
nej.
:/
http
Tim Penguji
Dosen Pembimbing jUtama,
.ac
ry.
a
r
b
i
://l
tp
ac
nej.
/lib
:/
http
h
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u Alam Universitas Jember
.u
: Fakultas
ry.u Matematika dan Ilmu Pengetahuan
rary
rary
tempat
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
vii
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
RINGKASAN
Ekstraksi dan Penentuan Kadar Ion Aluminium Hasil Ekstraksi dari Abu
Terbang (Fly Ash) Batubara; Nisa Tiara Dani Fitri, 081810301032; 2013: 35
halaman; Jurusan Kimia Fakultas Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam
Universitas Jember.
Abu terbang merupakan salah satu produk samping atau limbah padat sisa
pembakaran batubara yang memiliki kandungan potensial SiO2, Al2O3, Fe2O3, TiO2,
CaO, MgO, K2O, Na2O, MnO, SO3, dan P2O3 yang dapat diolah kembali. Salah satu
pemanfaatannya yakni dengan melakukan ekstraksi padat-cair terhadap kandungan
alumina (Al2O3) yang ada pada abu terbang. Ekstraksi padat-cair dipengaruhi oleh
beberapa faktor yaitu ukuran partikel, pelarut, temperatur dan agitasi fluida
(Richardson, 2001). Pengaruh tersebut yang diterapkan dalam penelitian ini di mana
pada penelitian menggunakan variasi asam serta variasi konsentrasi masing-masing
asam saat proses ekstraksi untuk mengekstrak alumina dalam abu terbang menjadi ion
aluminium (Al3+). Tujuan penelitian untuk mengetahui : (1) pengaruh variasi asam
saat proses ekstraksi padat-cair abu terbang batubara terhadap kadar ion aluminium
yang dihasilkan; (2) pengaruh variasi konsentrasi masing-masing asam saat proses
ekstraksi padat-cair abu terbang batubara terhadap kadar ion aluminium yang
dihasilkan; (3) efektivitas dari hasil ekstraksi masing-masing asam yang dihasilkan.
Penelitian ini dilakukan dalam beberapa tahap secara berkesinambungan.
Tahap pertama dengan melakukan ekstraksi padat-cair sampel abu terbang batubara
PLTU Paiton-Probolinggo menggunakan variasi konsentrasi asam dan variasi
masing-masing asam. Variasi asam yang digunakan yakni asam klorida (HCl), asam
sulfat (H2SO4), dan asam nitrat (HNO3), sedangkan variasi konsentrasi masingmasing asam yang digunakan yaitu 1, 3, 6, dan 9 M. Sebelum dilakukan ekstraksi
padat cair tersebut, sampel dioven, diayak, serta dikalsinasi terlebih dahulu. Tahap
kedua dilakukan analisa kualitatif serta kuantitatif terhadap hasil ekstraksi abu
viii
ac
nej.
terbang batubara tersebut. Analisa kualitatif dilakukan dengan menggunakan reagen
spesifik alizarin, sedangkan analisa kuantitatif dilakukan dengan mengukur
absorbansi sampel yang telah didestruksi menggunakan AAS.
Hasil penelitian menunjukkan bahwa semua sampel hasil ekstraksi abu
terbang batubara mengandung ion Al3+ serta kadar yang diperoleh dari masingmasing hasil ekstraksi dengan variasi asam dan variasi konsentrasi masing-masing
asam berbeda. Adanya ion Al3+ pada sampel hasil ekstraksi selain ditunjukkan dengan
reaksi positif antara alizarin dengan sampel juga dapat dilihat dari pergeseran panjang
gelombang maksimum yang ditunjukkan oleh alizarin dan kompleks dari alizarin
yang merupakan hasil analisa kualitatif sampel. Panjang gelombang maksimum yang
ditunjukkan alizarin yakni pada 520 nm, sedangkan pada sampel hasil analisa
kualitatif hasil ekstraksi HCl 3 M dan H2SO4 9 M memiliki λmax masing-masing
sebesar 490-495 nm dan 465-470 nm. Hal ini menunjukkan bahwa terbentuk
kompleks antara ion Al3+ dalam sampel hasil ekstraksi dengan alizarin.
Analisa kuantitatif dilakukan dengan mengukur absorbansi masing-masing
sampel menggunakan AAS pada panjang gelombang 309,3 nm. Sebelum melakukan
pengukuran sampel, dibuat terlebih dahulu kurva kalibrasi larutan standar Al untuk
menentukan persamaan regresinya. Persamaan regresi yang didapatkan dari
pengukuran absorbansi larutan standar yakni y = 0,194x+0,000 dengan R2 = 0,999.
Absorbansi sampel yang didapat dari pengukuran kemudian disubstitusikan ke
persamaan tersebut. Hasil analisa menunjukkan bahwa asam yang paling berpengaruh
dalam ekstraksi padat-cair abu terbang batubara ini yakni asam klorida dengan
konsentrasi 3 M yang menunjukkan kadar ion Al3+ tertinggi sebesar 1,8 ppm.
Efektivitas hasil ekstraksi tertinggi juga ditunjukkan oleh hasil ekstraksi
menggunakan HCl 3 M tersebut dengan nilai efektivitas sebesar 83,33%.
ix
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
/
c.id PRAKATA
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
ry
j.a
.une
/
c.id
ry
j.a
.une
ry
a
a
Puji :/syukur
librasegala rahmat dan karunia-Nya
/libr ke hadirat Allah SWT
/atas
/libr
/
/
:
:
p
p
p
t
t
t
ht
ht
ht
sehingga penulis dapat menyelesaikan skripsi yang berjudul Ekstraksi dan Penentuan
Ion Aluminium Hasil Ekstraksi
/
/
dKadar
id/ dari Abu Terbang (FlyaAsh)
id/Batubara. Skripsi
.
.
c
c
c.id
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e pendidikan strata satu .une
ini disusun untuk memenuhi
y.un salah satu syarat menyelesaikan
y.un
r
r
a
a
r
r
rary
b
b
i
i
l
l
/lib
/
/
/
/
/
(S1) padatp:Jurusan
Kimia Fakultas Matematika
dan
Ilmu
Pengetahuan
Alam
:
:
ht
http
http
c.i
ej.a
.un
rary
b
i
l
/
/
:
tp
Universitas Jember.
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
/
/
Penyusunan skripsi ini tidak
pihak.
Oleh karena
c.id lepas dari bantuan berbagai
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
itu, penulis menyampaikan
.une terima kasih kepada: ary.une
.une
y
y
r
r
a
a
r
r
r
://lib Matematika dan IlmutPengetahuan
://lib
://lib
1. Dekan
Fakultas
Alam
Universitas
Jember;
p
p
p
t
t
t
t
t
h
h
h
2.
Ketua Jurusan Kimia Fakultas Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam
/
/
.id/ Universitas Jember; .ac.id/
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
j
ne M.Si, selaku Dosen Pembimbing
.uS.Si.,
.une Utama dan Ibu Novitaary.une
y
y
3. Ibu Tanti Haryati,
r
r
a
a
r
r
r
//lib
//lib
//lib
:
:
:
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Andarini,
S.Si., M.Si, selaku Dosen
Pembimbing Anggota hyang telah
h
h
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
meluangkan waktu, pikiran, dan perhatian dalam penyelasian skripsi ini;
/
d/
d/
d/
c.id
serta Dosen
ac.i 4. Bapak Drs. Mukh. Mintadi,
ac.i selaku Dosen Pembimbing
aAkademik
ac.i
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
y.un
y.unAsnawati, S.Si., M.Si., selaku
y.uDosen
y.un
r
r
r
r
Penguji
I,
dan
Ibu
Penguji
II
yang
telah
a
a
a
a
r
r
r
r
lib
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
h
memberikan kritik dan saran serta masukan yang berharga dalam penyempurnaan
penyusunan skripsi ini;
/
/
/
/
c.id5. sahabat sekaligus rekanj.apenelitian,
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
Agustin
Retnosari,
terima
kasih
telah
menjadi
j
j
j
e
e
e
e
y.un
y.un
y.un
y.un
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
r
tempat berbagi
bantuan, serta motivasinya
lib
lib
://lib suka dan duka, memberi
://perhatian,
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h ini;
h
h
selama
6./ Nanda Widayanti, Yola Lyliana
H, Heny Yunita N, Wiwin
Setiani, M.
/
/
.id
j.ac
une
ry.
a
r
b
i
://l
tp
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Shalahuddin Jauhari,
.une Meirinda Hermiastuti, aWidya
.uneMargayanti, Tim Kulmaary.une
y
y
r
r
a
r
r
(Dodik :/Andinata,
Ucik Gita P, dan Dany
/libr
://lib Cahyo H), yang tiadattphentinya
://lib
p
p
t
t
t
t
h
h
h
memberikan semangat, doa, perhatian, keceriaan selama penulis menjadi
/ mahasiswa;
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e Aisyah, S.E., Ratih Ika .une
7. Ivo Ayu Permatay.Sari,
une Oryza Ardhiarisca, S.E., S.Si.,
.une
.unSiti
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
r
rary
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
/
/
/
/
:/
:/
:/
tp:/
http
http
http
x
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
/ Maharani, S.K.M yang selalu
/ dukungannya
d/ setia menjaga kebersamaan
ddan
d/
ac.i
ac.i
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
selama ini;
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
/lib
://lib seperjuangan kimia 2008
://lib
8. teman-teman
ttp:/segala
http
httptanpa terkecuali, terima kasihhatas
c.id
j.a
.une
rary
lib
tp://
dukungan, ilmu, cerita, keceriaan, kebersamaan selama ini;
/
/
d/ yang telah banyak memberikan
.id9./ adik-adik angkatan jurusan
c.ikimia
c.id dukungan dan
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
ne
y.un
y.un
semangat; rary.u
r
r
a
a
r
r
ib
/lib
//lib
:di//lJurusan
:/mas
:Darma,
p
p
p
t
t
t
t
t
t
10. teknisi
Kimia
(mas
Syamsul,
Maryono,
mbak
Sari,
mas
h
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
mas Dul dan) terimakasih atas bantuannya selama di laboratorium;
/
/
/
c 11. semua pihak yang tidakj.dapat
c.iddisebutkan satu per satu. j.ac.id
c.id
a
a
a
.
.
j
j
une
.une
.menerima
.unedari semua pihak demiary.une
y
y
y
r
r
r
Penulis
juga
segala
kritik
dan
saran
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
kesempurnaan
skripsi ini. Akhirnya penulis
berharap, semoga skripsih ini dapat
bermanfaat.
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
y.u
rar
Jember, 29 Mei
/lib2013
y.u
:/
/
rary
lib
tp://
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
ry.u
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
rary
://lib
http
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
Penulis
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
http
j.a
.une
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
xi
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
/
c.id DAFTAR ISI
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
/
c.id
j.a
.une
j.a
.une
/
c.id
ej.a
n
u
Halaman
.
ry
ry
ry
ibra
ibra
ibra
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
HALAMAN
http SAMPUL ..................................................................................
http
http i
rary
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
HALAMAN JUDUL ......................................................................................
ii
/
/
/
/
PERSEMBAHAN
iii
.idHALAMAN
c.id....................................................................
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
ne
y.un...................................................................................
y.un
HALAMAN MOTTO
iv rary.u
r
r
a
a
r
r
lib
://PERNYATAAN
://lib
:/v/lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
HALAMAN
.......................................................................
h
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
HALAMAN PEMBIMBINGAN ..................................................................
.id/
.id/
.id/
vi
/
.id
vii
j.ac HALAMAN PENGESAHAN
j.ac .......................................................................
j.ac
j.ac
e
e
e
e
n
n
n
n
.u
ry.u
ry.u
ry.u
RINGKASAN b................................................................................................
viiibrary
a
a
a
r
r
r
b
b
i
i
i
i
l
://l
://l
://l
tp://
http .....................................................................................................
http
http x
PRAKATA
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
DAFTAR ISI ..................................................................................................
xi
DAFTAR TABEL .........................................................................................
ej.
ej.
xv
d/
ac.i
y.un
d/
ac.i
y.un
d/
ac.i
ar .....................................................................................
ar
DAFTAR GAMBAR
/libr
/libr
ttp:/
ttp:/
BAB
/ 1. PENDAHULUAN
ry.u
libra
tp://
d/
c.i
ej.a
.un
rary
b
i
l
/
/
:
tp
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
/
c.id
c.id
1
1.4 Manfaat Penelitianid....................................................................
/
id/
4
1.5 BatasanyMasalah
.......................................................................
.un
y.un
4
ary.
ary.
c.
ej.a
rar
b
i
l
/
/
:
c.
ej.a
.id/
ac
nej.
ry.u
h
2.1 Abu Terbang Batubara ............................................................
5
/
/
2.2 Sifat Abu Terbang......................................................................
c.id
c.id
6
a
nej.
a
nej.
.id/
2.2.1 Sifat
ry.ufisik abu terbang ........................................................
ry.u
d/
ac.i
lib
ac
nej.
u
6
ry.
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
l
://l
://l
tp://
http 2.2.2 Sifat kimia abu terbang
ht......................................................
http 7
ej.
tp://
ary
libra
/
/
:
p
tt
http
/
c.id
j.a
.une
1.2:Rumusan
Masalah ....................................................................
3/libr
/libr
/libr
/
/
/
:
:
p
p
p
t
t
t
ht
ht
ht
1.3 Tujuan Penelitian ...................................................................... 3
2.2.3 Komposisi kimia abu terbang ...........................................
.un
rary
xvii
j.a
j.a
1.1 Latar Belakang
une ..........................................................................
une
rar
b
i
l
/
/
:
BAB 2. TINJAUAN
PUSTAKA
http
ac
nej.
y.u
ar
xvi
/libr
ttp:/
h LAMPIRAN .................................................................................
h
h
DAFTAR
d
ac.i
.
j
e
n
.id/
ac
nej.
7
/
/
/
2.3 Aluminium .................................................................................
8
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
une
.(Al
.une
.une
y
y
y
2.4 Alumina
O
)
........................................................................
9
r
r
r
2
3
a
a
a
r
r
r
://lib
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
xii
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
/
c.id
rary
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
2.5 Ekstraksi ....................................................................................
.id/
.id/
/
10
d
ac
ac
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
2.6 Ekstraksi
(leaching) ...............................................
10
y.upadat-cair
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
/lib
//lib Absorbtion Spectrofotometric
://lib (AAS) ............................ttp:/12
tp:Atomic
ht2.7
http
h
2.8 Gangguan-Gangguan pada Spektrofotometri
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
/
Serapan Atom ............................................................................
c.id
c.id
13
3.2 Alat dan Bahan ..........................................................................
15
3.2.1 Alat Penelitian
j.ac ...................................................................
j.ac
15
a
nej.
.u PENELITIAN
BAB 3. METODOLOGI
rary
ac
nej.
u
tp
d/
ac.i
nej.
y.u
.une
/
d
ac.i
.
j
e
n
ry.u
d/
c.i
ej.a
.un
tp
ry.u
/li
ttp:/
3.5 Prosedur Kerja
ej. ..........................................................................
ej.
17
y.un
y.un
d/
ac.i
ar
3.5.1
brar
/libr Pembuatan Berbagai Larutan/li............................................
ttp:/
y.u
ar
17
/libr
17
b. Pembuatan Larutan
H2SO4 9, 6, 3, dan 1 M .................
/
/
17
100 mg/L ......................................................................
18
d
d/
.id
ac.i Larutan HNO3 9, 6, 3, dane1j.M
ac..................
ac.i
.
.
j
j
c. Pembuatan
17
e
e
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
ib
Aluminium (Al)
://lib d. Pembuatan Larutan Baku
://lLogam
://lib
http
http
http
e. Pembuatanid
Larutan
Baku Logam Aluminiumid(Al)
/
/
/
c.
c.
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e ........................................................................
e
e
18
.unmg/L
y10
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
://lib f. Pembuatan Larutan Standar
://libLogam Aluminium
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
(Al) ...............................................................................
18
/
/
g. Pembuatan
c.idLarutan Alizarin 0,2 % ...............................
c.id
18
a
nej.
a
nej.
.id/
3.5.2 Penurunan
Kadar Air dalam Abu Terbang
ry.u
ry.u Batubara ........
d/
ac.i
lib
ac
nej.
u
18
ry.
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
://l
://l
://l
http 3.5.3 Proses Kalsinasi ................................................................
http
http 19
ej.
tp://
.id/
ac
nej.
ttp:/
h
a. Pembuatan LarutanhHCl 9, 6, 3, dan 1 M ......................
3.5.4 Proses Ekstraksi Padat-Cair (Leaching) ...........................
.un
rary
.u
/li
ttp:/
17
d/
ac.i
.id/
ac
nej.
15brary
3.4 Desain Penelitian .......................................................................
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
.une
16
:/
rary
b
i
l
/
/
:
.id/
h 3.3 Rancangan Penelitian ...............................................................
h
h
http
libra
tp://
.id/
y
ry Penelitian ...............................................................
3.2.2
braBahan
brar
/li
ttp:/
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ry.u
ry.u
a
a
r
r
b
b
b
i
i
i
//l
://l
://l
tp:Tempat
dan Waktu Penelitian
ht3.1
http .................................................
http 15
.id/
ry.
a
r
b
i
://l
a
nej.
19
/
/
/
3.5.5 Analisa Kualitatif
19
c.id Sampel ..................................................
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.uneKualitatif Sampel denganarAAS
.une........................... 19 ary.une
y
y
3.5.6
Analisa
r
a
r
r
r
://lib
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
xiii
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
.id/
ac
nej.
ht
23
/
/
4.3 Analisa Kuantitatif
c.id....................................................................
c.id
27
a
nej.
.u
.u
4.4 Efektivitas
rary Hasil Ekstraksi........................................................
rary
/lib
ttp:/
.id/
ac
nej.
u
/lib
ttp:/
tp
35
5.2 Saran ..........................................................................................
j.ac
j.ac
35
.une
.une
.id/
h
h
h
LAMPIRAN
...................................................................................................
38
/li
ttp:/
.id/
y.u
y.u
y.u
/
rary
/
rary
://lib
http
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
j.a
.une
/li
ttp:/
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
.u
36brary
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
y
y
DAFTAR PUSTAKA
brar ....................................................................................
brar
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
33 rary.u
lib
5.1 Kesimpulan ................................................................................
.id/
.id/
ac
nej.
://
http
h
/li
ttp:/
libra
/
/
:
p
t
/
4.2 Analisa Kualitatif ......................................................................
BAB 5.hPENUTUP
lib
tp://
ht
a
nej.
ry.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
20
d
ac
ac
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
BAB 4. HASIL DAN
PEMBAHASAN
y.u
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
//lib Ekstraksi ........................................................................
://lib
://lib
tp:Proses
ht4.1
http
http 21
rary
ry.
a
r
b
i
://l
ac
nej.
3.5.7 Efektivitas Hasil
.id/ Ekstraksi ................................................
.id/
c.id
j.a
.une
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
xiv
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
y.u
ht
/
c.idDAFTAR TABEL
j.a
.une
rary
://lib
http
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
ry
ibra
l
/
/
:
tp
tHalaman
h
2.1 Komposisi Abu Terbang dari PLTU Paiton ..............................................
7
/ Volume Filtrat Hasil Ekstraksi
/
/
/
23
.id4.1
c.id Abu Terbang ............................................
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
.une Ekstraksi Abu Terbang dengan
yHasil
y.unAlizarin ............. 25 rary.un
4.2 Hasil Identifikasi
r
r
a
a
r
r
://lib
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
.id/
rary
://lib
http
ry.u
ry.u
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
rary
://lib
http
ac
nej.
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
xv
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
y.u
ht
GAMBAR
d/
id/
c.DAFTAR
ac.i
.
j
e
y.un
r
a
r
://lib
http
rary
j.a
.une
ry
ibra
l
/
/
:
tp
tHalaman
h
4.1 Struktur Alizarin ........................................................................................
23
/ Struktur Kompleks Alizarin .dengan
/
/
/
ion Al ............................................
25
.id4.2
c id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
ne
y.unλmax Alizarin dan Sampel
y.un
4.3 Grafik Perbandingan
......................................
27 rary.u
r
r
a
a
r
r
/lib
://lib Larutan Standar Al .........................................................
://lib
:/28
p
p
p
t
t
t
t
t
t
4.4 Kurva
Kalibrasi
h
h
h
3+
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
c.id
j.a
.une
://lib
http
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
4.5 Grafik Kadar Ion Al3+ Hasil Ekstraksi HCl ...............................................
.id/
.id/
.id/
30
/
3+
.id
31
j.ac 4.6 Grafik Kadar Ion Al neHasil
j.ac Ekstraksi H2SO4 ...........................................
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u3+ Hasil Ekstraksi HNO ...........................................
.u
y.u
ry.u
ryAl
32brary
4.7 Grafik Kadar
Ion
a
a
3 brar
r
r
b
b
i
i
i
i
l
/l
://l
://l
tp://
ttp:/ Terbang .................................
httpKadar Ion Al3+ Hasil EkstraksihAbu
http 33
4.8 Grafik
4.9 Efektivitas Hasil Ekstraksi Abu Terbang Batubara ..................................
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
rary
lib
tp://
/
j.a
.une
rary
://lib
http
.id/
ry.u
ry.u
h
.id/
ac
nej.
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
.id/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
.id/
ry.u
.id/
.id/
ry.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
rary
.id/
.id/
ry.u
j.a
.une
://lib
http
h
.id/
/
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
libra
/
/
:
p
t
/
rary
://lib
http
ry.u
ac
nej.
y.u
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
.id/
ry.u
34
ht
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
y.u
ht
c.id
j.a
.une
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
d/
ac.i
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
xvi
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
y.u
ht
LAMPIRAN
d/
.id/
cDAFTAR
ac.i
.
j
e
y.un
r
a
r
://lib
http
rary
/
c.id
j.a
.une
://lib
http
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
j.a
.une
ry
ibra
l
/
/
:
tp
tHalaman
h
A. Hasil Analisa Kualitatif ............................................................................
39
/
/
/
.idB./ Data Absorbansi dan Panjang
c.idGelombang Alizarin dan Sampel
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
ne
y.un
y.un
dengan Spektrofotometer
UV-Vis ...........................................................
41 rary.u
r
r
a
a
r
r
b
/lib
://lib Parameter AAS untuk Unsur
://liAl
:/43
p
p
p
t
t
t
t
t
t
C. Tabel
Kondisi
.......................................
h
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
D. a. Data Absorbansi Larutan Standar Al ...................................................
44
b. Data Absorbansi Sampel.......................................................................
j.ac
j.ac
44
.id/
ac
nej.
u
ry.
a
r
b
i
://l
.une
tp
d/
ac.i
nej.
y.u
.id/
.une
/li
ttp:/
h
h
h
Batubara
...............................................................................................
44
d. Tabel Konsentrasi Sampel Hasil Ekstraksi dengan Metode AAS .......
50
e. Perhitungan Kadar eSampel
Abu Terbang..............................................
j.
ej.
51
y.un
d/
ac.i
y.un
d/
ac.i
ar
ar
f. Efektivitas
/librMasing-Masing Asam ........................................................
/libr
ttp:/
ttp:/
/
c.id
j.a
.une
rary
/
rary
://lib
http
.id/
ry.u
ry.u
ry.u
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
h
.id/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ry.u
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
rary
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
://lib
http
h
.id/
ac
nej.
53
.id/
ry.u
h
y.u
ar
52
/libr
/
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
ry.u
ttp:/
c.id
j.a
.une
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
h
h
g. Tabel
Efektivitas Sampel Hasil Ekstraksi
............................................
lib
tp://
.id/
y
y
c. Data Perhitungan
brar Kadar Ion Aluminium Hasil
brarEkstraksi Abu Terbang
/li
ttp:/
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
xvii
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
h
.id/
y.u
ht
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
EKSTRAKSI DAN PENENTUAN KADAR ION ALUMINIUM
ALUMINIU
HASIL EKSTRAKSI
EKSTRAK DARI ABU TERBANG (FLY
FLY ASH)
ASH
BATUBARA
SKRIPSI
Oleh :
Nisa Tiara Dani Fitri
NIM : 081810301032
JURUSAN KIMIA
FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN
PEN
ALAM
UNIVERSITAS JEMBER
2013
i
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
h
.id/
y.u
ht
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
EKSTRAKSI DAN PENENTUAN KADAR ION ALUMINIUM HASIL
EKSTRAKSI DARI ABU TERBANG (FLY ASH)) BATUBARA
SKRIPSI
diajukan guna melengkapi tugas
tu
akhir dan memenuhi
nuhi salah satu syarat
untuk menyelesaikan Program Studi Kimia (S1)
dan mencapai gelar Sarjana Sains
Oleh :
Nisa Tiara Dani Fitri
NIM : 081810301032
JURUSAN KIMIA
FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN
PEN
ALAM
UNIVERSITAS JEMBER
2013
ii
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
y.u
ht
/
c.idPERSEMBAHAN
j.a
.une
rary
://lib
http
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
Dengan penuh ketulusan hati, skripsi ini saya persembahkan untuk:
/
/
id/ dan Ayahanda Drs. BaniaSuseno,
.id1./ Ibunda Endang Susilowati,
c.S.Pd
c.id M.Pd tercinta,
c.id
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
yang telah mencurahkan
seluruh tenaga, pikiran,
y.un
y.undoa, kasih sayang, bahkan
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
ib
://lselama
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
hidupnya
ini;
t
t
t
h
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
2.
adik-adik Khalid Fatahillah dan M. Rayhan Yusuf Albani tersayang, yang
/
/
/
/
c.id menjadi inspirasi untukj.selalu
c.id jadi teladan yang baik; j.ac.id
c.id
a
a
a
.
.
j
j
.une
.une Jember; SD AlfurqanarJember;
.une SMP Negeri 2 Jember;ary.une
y
y
y
r
r
3.
guru-guru
TK
Alfurqan
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h Negeri 2 Jember terhormat, yang
h telah memberikan ilmu dan membimbing
h
SMA
dengan penuh kesabaran;
/
/
/
d/
c.id4. Almamater Jurusan Kimia
c.iFakultas
c.idPengetahuan Alam
c.id
a
a
a
a
Matematika
dan
Ilmu
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
Universitas
Jember.
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
h
/
c.id
j.a
.une
rary
lib
tp://
rary
://lib
http
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
ry.u
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
c.id
j.a
.une
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
iii
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
/
rary
lib
tp://
y.u
ht
/ MOTTO
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
Kebanggaan kita yang terbesar adalah bukan tidak pernah gagal, tetapi bangkit
.id/
kembali
.id/ setiap kita jatuh.
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
(Confusius)*) rary.u
lib
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
://
http
h
.id/
ac
nej.
h
Jika sore tiba, janganlah tunggu waktu pagi, jika pagi tiba, janganlah tunggu waktu
.id/
u
ry.
a
r
b
i
://l
/
une
ry.
a
r
b
i
://l
tp
http
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
rary
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
rary
://lib
http
ry.u
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
j.a
.une
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
c.id
rary
.id/
ac
nej.
ht
/
j.a
.une
://lib
http
.id/
ac
nej.
c.id
ac
nej.
h
ht
c.id
ry.u
.id/
ac
nej.
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
(Ibnu Umar, PutrahUmar bin Khattab)**)
.id/
y.u
j.a
.une
.une
hidupmu sebelum tiba
ary
brajalmu.
/li
ttp:/
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
.id
c.idmanfaatkan masa
sore. Manfaatkan masa sehatmu
j.ac sebelum tiba masa sakitmuj.adan
ac
nej.
h
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ry.u
ry.u
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
l
*)
://l
://l
Anonim.ttp
tp:// [17
h 2011. Bangkit dari Kegagalan. http://katakatabijak.com/tag/confusius/
http
htpage/2.
Mei 2013].
/
**)
.id
j.ac
une
ry.
libra
Anonim.
2013. Kata
Motivasi.
.id/
ac
nej.
http://beningembunmotivationoflife.blogspot.com/
.id/
2013/05/kata-motivasi.html.
y.u [17 Mei 2013].
tp://
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
iv
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
/
c.idPERNYATAAN
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
j.a
.une
ry
ry
ibra
ibra
l
l
/
/
/
/
:
:
ttp yang bertanda tangan di bawah
hSaya
httpini:
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
Nama : Nisa Tiara Dani Fitri
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
: 081810301032
c.id
NIM
.id/
.id/
ac
nej.
a
nej.
ac
nej.
.u
.u
.u
menyatakan dengan
rary sesungguhnya bahwa skripsi
raryyang berjudul: Ekstraksi dan
rary
//lib
//lib
//lib
:
:
tp: Ash)
Penentuan
http Kadar Ion Aluminium Hasil
httpEkstraksi dari Abu Terbanght(Fly
Batubara adalah benar-benar hasil karya sendiri, kecuali jika dalam pengutipan
/
/
/
/
c.idsubstansi disebutkan sumbernya,
c.iddan belum pernah diajukanj.pada
c.idinstitusi mana pun,
c.id
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une Saya bertanggung jawab
.unekeabsahan dan kebenaranary.une
y
y
y
r
r
r
serta
bukan
karya
jiplakan.
atas
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h dijunjung tinggi.
h
isinya sesuai
dengan sikap ilmiah yang harus
d/
ac.i
y.u
.id/
:
:
http
/
rary
http
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
ry
ry
ibraJember, 29 Mei 2013
ibra
l
l
/
/
/
/
:
:
http
http
.id/
ry.u
/
c.id
j.a
.une
Yang menyatakan,
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
.id/
:
http
c.id
j.a
.une
lib
tp://
.id/
dan paksaan dari pihak e
mana
j.ac pun serta bersedia mendapat
j.acsanksi akademik jika
j.ac
e
e
n
n
n
u
u
u
.
.
.
raryhari pernyataan ini tidak benar.
rary
rary
ternyata di kemudian
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
/
/
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
Demikian pernyataan ini saya buat dengan sebenarnya, tanpa adanya tekanan
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
Nisa Tiara Dani Fitri
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ry.u
h
.id/
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
a
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
NIM 081810301032
c.id
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
v
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/ SKRIPSI
rary
://lib
http
ac
nej.
rary
/
u
rary
://lib
http
u
ary.
ary.
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
y.u
ac
nej.
/
rary
.id/
/
rary
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
j.a
.une
ry
ra
Pembimbing
//lib
:
http
.id/
.id/
rary
ry.u
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
h
.id/
y.u
h
ry.u
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
://lib
http
Dosen Pembimbing Utama
: Tanti Haryati, S.Si, M.Si
/
id/
id/
.
.
c
c
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Dosen Pembimbing Anggota
: Novita Andarini, u
S.Si,
e
e
e M.Si.
y.un
y.un
y. n
r
r
r
a
a
a
r
r
r
lib
://lib
://lib
p
p
tp://
t
t
t
t
h
h
ac
nej.
ac
nej.
ht
c.id
j.a
.une
://lib
http
.id/
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
h
Nisa Tiara Dani Fitri
NIM
/ 081810301032
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ry.u
.id
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
u
ary.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
Oleh
:
p
htt
h
ac
nej.
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
c.id
r
EKSTRAKSI
DARI ABU TERBANG
ASH) BATUBARA ://libr
libr
lib(FLY
/
/
/
/
:
:
p
p
tt
tt
ttp
.id/
lib
tp://
j.a
.une
/
c.id
/
c.id
a
j.a
EKSTRAKSI DANne
PENENTUAN
KADAR ION ALUMINIUM
HASIL
nej.
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
j.a
.une
://lib
http
h
libra
/
/
:
p
t
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
vi
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
rary
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
/
c.idPENGESAHAN
c.id
lib
tp://
.id/
ac
nej.
ht
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
j.a
.une
/
c.id
j.a
.une
ry
ry
ry
ibra
ibra
ibra
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
Skripsi berjudul
”Ekstraksi dan Penentuan
p
http
http Kadar Ion Aluminium Hasil
httEkstraksi
dari Abu Terbang (Fly Ash) Batubara” telah diuji dan disahkan pada:
/ tanggal :
.idhari,
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
libra
/
/
:
p
tt
/lib
u
ry.
a
r
b
i
://l
.id/
une
http
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ary
/libr
ry.u
.u
.id/
.id/
ry.u
ry.u
h
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
y.u
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ry.u
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
ry.u
ry.u
Asnawati,
S.Si, M.Si
a
a
r
r
b
b
i
i
://l NIP 196808141999032001
://l
http
http
y
Drs. Mukh.
rarMintadi
b
i
l
/
/
ttp:196410261991031001
hNIP
ry.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.un
.id/
.id/
libra
/
/
:
p
t
id/
ary
/libr
ac
nej.
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.
PengujieII,
j.ac
:/
http
.id/
libra
/
/
:
p
t
.id/
/
:/
http
ac
nej.
h
ac
nej.
c.id
j.a
.une
ary
/libr
tp:/
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
Anggota Tim Penguji
Penguji I,
.id/
ac
nej.
Novita
ry.u Andarini, S.Si, M.Si brary.u
a
r
b
://li NIP 197211122000032001
://li
http
http
http
j.
.une
une
ry.
a
r
b
i
://l
.id/
ac
nej.
Tanti Haryati,y.S.Si,
r u M.Si
a
r
b
NIP :198010292005012002
//li
d/
ac.i
d/
.i
Dosen Pembimbing
Anggota,
j.ac
http
.id/
ac
nej.
:/
http
Tim Penguji
Dosen Pembimbing jUtama,
.ac
ry.
a
r
b
i
://l
tp
ac
nej.
/lib
:/
http
h
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u Alam Universitas Jember
.u
: Fakultas
ry.u Matematika dan Ilmu Pengetahuan
rary
rary
tempat
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
vii
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
RINGKASAN
Ekstraksi dan Penentuan Kadar Ion Aluminium Hasil Ekstraksi dari Abu
Terbang (Fly Ash) Batubara; Nisa Tiara Dani Fitri, 081810301032; 2013: 35
halaman; Jurusan Kimia Fakultas Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam
Universitas Jember.
Abu terbang merupakan salah satu produk samping atau limbah padat sisa
pembakaran batubara yang memiliki kandungan potensial SiO2, Al2O3, Fe2O3, TiO2,
CaO, MgO, K2O, Na2O, MnO, SO3, dan P2O3 yang dapat diolah kembali. Salah satu
pemanfaatannya yakni dengan melakukan ekstraksi padat-cair terhadap kandungan
alumina (Al2O3) yang ada pada abu terbang. Ekstraksi padat-cair dipengaruhi oleh
beberapa faktor yaitu ukuran partikel, pelarut, temperatur dan agitasi fluida
(Richardson, 2001). Pengaruh tersebut yang diterapkan dalam penelitian ini di mana
pada penelitian menggunakan variasi asam serta variasi konsentrasi masing-masing
asam saat proses ekstraksi untuk mengekstrak alumina dalam abu terbang menjadi ion
aluminium (Al3+). Tujuan penelitian untuk mengetahui : (1) pengaruh variasi asam
saat proses ekstraksi padat-cair abu terbang batubara terhadap kadar ion aluminium
yang dihasilkan; (2) pengaruh variasi konsentrasi masing-masing asam saat proses
ekstraksi padat-cair abu terbang batubara terhadap kadar ion aluminium yang
dihasilkan; (3) efektivitas dari hasil ekstraksi masing-masing asam yang dihasilkan.
Penelitian ini dilakukan dalam beberapa tahap secara berkesinambungan.
Tahap pertama dengan melakukan ekstraksi padat-cair sampel abu terbang batubara
PLTU Paiton-Probolinggo menggunakan variasi konsentrasi asam dan variasi
masing-masing asam. Variasi asam yang digunakan yakni asam klorida (HCl), asam
sulfat (H2SO4), dan asam nitrat (HNO3), sedangkan variasi konsentrasi masingmasing asam yang digunakan yaitu 1, 3, 6, dan 9 M. Sebelum dilakukan ekstraksi
padat cair tersebut, sampel dioven, diayak, serta dikalsinasi terlebih dahulu. Tahap
kedua dilakukan analisa kualitatif serta kuantitatif terhadap hasil ekstraksi abu
viii
ac
nej.
terbang batubara tersebut. Analisa kualitatif dilakukan dengan menggunakan reagen
spesifik alizarin, sedangkan analisa kuantitatif dilakukan dengan mengukur
absorbansi sampel yang telah didestruksi menggunakan AAS.
Hasil penelitian menunjukkan bahwa semua sampel hasil ekstraksi abu
terbang batubara mengandung ion Al3+ serta kadar yang diperoleh dari masingmasing hasil ekstraksi dengan variasi asam dan variasi konsentrasi masing-masing
asam berbeda. Adanya ion Al3+ pada sampel hasil ekstraksi selain ditunjukkan dengan
reaksi positif antara alizarin dengan sampel juga dapat dilihat dari pergeseran panjang
gelombang maksimum yang ditunjukkan oleh alizarin dan kompleks dari alizarin
yang merupakan hasil analisa kualitatif sampel. Panjang gelombang maksimum yang
ditunjukkan alizarin yakni pada 520 nm, sedangkan pada sampel hasil analisa
kualitatif hasil ekstraksi HCl 3 M dan H2SO4 9 M memiliki λmax masing-masing
sebesar 490-495 nm dan 465-470 nm. Hal ini menunjukkan bahwa terbentuk
kompleks antara ion Al3+ dalam sampel hasil ekstraksi dengan alizarin.
Analisa kuantitatif dilakukan dengan mengukur absorbansi masing-masing
sampel menggunakan AAS pada panjang gelombang 309,3 nm. Sebelum melakukan
pengukuran sampel, dibuat terlebih dahulu kurva kalibrasi larutan standar Al untuk
menentukan persamaan regresinya. Persamaan regresi yang didapatkan dari
pengukuran absorbansi larutan standar yakni y = 0,194x+0,000 dengan R2 = 0,999.
Absorbansi sampel yang didapat dari pengukuran kemudian disubstitusikan ke
persamaan tersebut. Hasil analisa menunjukkan bahwa asam yang paling berpengaruh
dalam ekstraksi padat-cair abu terbang batubara ini yakni asam klorida dengan
konsentrasi 3 M yang menunjukkan kadar ion Al3+ tertinggi sebesar 1,8 ppm.
Efektivitas hasil ekstraksi tertinggi juga ditunjukkan oleh hasil ekstraksi
menggunakan HCl 3 M tersebut dengan nilai efektivitas sebesar 83,33%.
ix
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
/
c.id PRAKATA
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
ry
j.a
.une
/
c.id
ry
j.a
.une
ry
a
a
Puji :/syukur
librasegala rahmat dan karunia-Nya
/libr ke hadirat Allah SWT
/atas
/libr
/
/
:
:
p
p
p
t
t
t
ht
ht
ht
sehingga penulis dapat menyelesaikan skripsi yang berjudul Ekstraksi dan Penentuan
Ion Aluminium Hasil Ekstraksi
/
/
dKadar
id/ dari Abu Terbang (FlyaAsh)
id/Batubara. Skripsi
.
.
c
c
c.id
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e pendidikan strata satu .une
ini disusun untuk memenuhi
y.un salah satu syarat menyelesaikan
y.un
r
r
a
a
r
r
rary
b
b
i
i
l
l
/lib
/
/
/
/
/
(S1) padatp:Jurusan
Kimia Fakultas Matematika
dan
Ilmu
Pengetahuan
Alam
:
:
ht
http
http
c.i
ej.a
.un
rary
b
i
l
/
/
:
tp
Universitas Jember.
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
/
/
Penyusunan skripsi ini tidak
pihak.
Oleh karena
c.id lepas dari bantuan berbagai
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
itu, penulis menyampaikan
.une terima kasih kepada: ary.une
.une
y
y
r
r
a
a
r
r
r
://lib Matematika dan IlmutPengetahuan
://lib
://lib
1. Dekan
Fakultas
Alam
Universitas
Jember;
p
p
p
t
t
t
t
t
h
h
h
2.
Ketua Jurusan Kimia Fakultas Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam
/
/
.id/ Universitas Jember; .ac.id/
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
j
ne M.Si, selaku Dosen Pembimbing
.uS.Si.,
.une Utama dan Ibu Novitaary.une
y
y
3. Ibu Tanti Haryati,
r
r
a
a
r
r
r
//lib
//lib
//lib
:
:
:
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Andarini,
S.Si., M.Si, selaku Dosen
Pembimbing Anggota hyang telah
h
h
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
meluangkan waktu, pikiran, dan perhatian dalam penyelasian skripsi ini;
/
d/
d/
d/
c.id
serta Dosen
ac.i 4. Bapak Drs. Mukh. Mintadi,
ac.i selaku Dosen Pembimbing
aAkademik
ac.i
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
y.un
y.unAsnawati, S.Si., M.Si., selaku
y.uDosen
y.un
r
r
r
r
Penguji
I,
dan
Ibu
Penguji
II
yang
telah
a
a
a
a
r
r
r
r
lib
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
h
memberikan kritik dan saran serta masukan yang berharga dalam penyempurnaan
penyusunan skripsi ini;
/
/
/
/
c.id5. sahabat sekaligus rekanj.apenelitian,
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
Agustin
Retnosari,
terima
kasih
telah
menjadi
j
j
j
e
e
e
e
y.un
y.un
y.un
y.un
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
r
tempat berbagi
bantuan, serta motivasinya
lib
lib
://lib suka dan duka, memberi
://perhatian,
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h ini;
h
h
selama
6./ Nanda Widayanti, Yola Lyliana
H, Heny Yunita N, Wiwin
Setiani, M.
/
/
.id
j.ac
une
ry.
a
r
b
i
://l
tp
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Shalahuddin Jauhari,
.une Meirinda Hermiastuti, aWidya
.uneMargayanti, Tim Kulmaary.une
y
y
r
r
a
r
r
(Dodik :/Andinata,
Ucik Gita P, dan Dany
/libr
://lib Cahyo H), yang tiadattphentinya
://lib
p
p
t
t
t
t
h
h
h
memberikan semangat, doa, perhatian, keceriaan selama penulis menjadi
/ mahasiswa;
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e Aisyah, S.E., Ratih Ika .une
7. Ivo Ayu Permatay.Sari,
une Oryza Ardhiarisca, S.E., S.Si.,
.une
.unSiti
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
r
rary
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
/
/
/
/
:/
:/
:/
tp:/
http
http
http
x
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
/ Maharani, S.K.M yang selalu
/ dukungannya
d/ setia menjaga kebersamaan
ddan
d/
ac.i
ac.i
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
selama ini;
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
/lib
://lib seperjuangan kimia 2008
://lib
8. teman-teman
ttp:/segala
http
httptanpa terkecuali, terima kasihhatas
c.id
j.a
.une
rary
lib
tp://
dukungan, ilmu, cerita, keceriaan, kebersamaan selama ini;
/
/
d/ yang telah banyak memberikan
.id9./ adik-adik angkatan jurusan
c.ikimia
c.id dukungan dan
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
ne
y.un
y.un
semangat; rary.u
r
r
a
a
r
r
ib
/lib
//lib
:di//lJurusan
:/mas
:Darma,
p
p
p
t
t
t
t
t
t
10. teknisi
Kimia
(mas
Syamsul,
Maryono,
mbak
Sari,
mas
h
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
mas Dul dan) terimakasih atas bantuannya selama di laboratorium;
/
/
/
c 11. semua pihak yang tidakj.dapat
c.iddisebutkan satu per satu. j.ac.id
c.id
a
a
a
.
.
j
j
une
.une
.menerima
.unedari semua pihak demiary.une
y
y
y
r
r
r
Penulis
juga
segala
kritik
dan
saran
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
kesempurnaan
skripsi ini. Akhirnya penulis
berharap, semoga skripsih ini dapat
bermanfaat.
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
y.u
rar
Jember, 29 Mei
/lib2013
y.u
:/
/
rary
lib
tp://
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
ry.u
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
rary
://lib
http
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
Penulis
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
http
j.a
.une
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
xi
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
/
c.id DAFTAR ISI
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
/
c.id
j.a
.une
j.a
.une
/
c.id
ej.a
n
u
Halaman
.
ry
ry
ry
ibra
ibra
ibra
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
HALAMAN
http SAMPUL ..................................................................................
http
http i
rary
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
HALAMAN JUDUL ......................................................................................
ii
/
/
/
/
PERSEMBAHAN
iii
.idHALAMAN
c.id....................................................................
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
ne
y.un...................................................................................
y.un
HALAMAN MOTTO
iv rary.u
r
r
a
a
r
r
lib
://PERNYATAAN
://lib
:/v/lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
HALAMAN
.......................................................................
h
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
HALAMAN PEMBIMBINGAN ..................................................................
.id/
.id/
.id/
vi
/
.id
vii
j.ac HALAMAN PENGESAHAN
j.ac .......................................................................
j.ac
j.ac
e
e
e
e
n
n
n
n
.u
ry.u
ry.u
ry.u
RINGKASAN b................................................................................................
viiibrary
a
a
a
r
r
r
b
b
i
i
i
i
l
://l
://l
://l
tp://
http .....................................................................................................
http
http x
PRAKATA
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
DAFTAR ISI ..................................................................................................
xi
DAFTAR TABEL .........................................................................................
ej.
ej.
xv
d/
ac.i
y.un
d/
ac.i
y.un
d/
ac.i
ar .....................................................................................
ar
DAFTAR GAMBAR
/libr
/libr
ttp:/
ttp:/
BAB
/ 1. PENDAHULUAN
ry.u
libra
tp://
d/
c.i
ej.a
.un
rary
b
i
l
/
/
:
tp
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
/
c.id
c.id
1
1.4 Manfaat Penelitianid....................................................................
/
id/
4
1.5 BatasanyMasalah
.......................................................................
.un
y.un
4
ary.
ary.
c.
ej.a
rar
b
i
l
/
/
:
c.
ej.a
.id/
ac
nej.
ry.u
h
2.1 Abu Terbang Batubara ............................................................
5
/
/
2.2 Sifat Abu Terbang......................................................................
c.id
c.id
6
a
nej.
a
nej.
.id/
2.2.1 Sifat
ry.ufisik abu terbang ........................................................
ry.u
d/
ac.i
lib
ac
nej.
u
6
ry.
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
l
://l
://l
tp://
http 2.2.2 Sifat kimia abu terbang
ht......................................................
http 7
ej.
tp://
ary
libra
/
/
:
p
tt
http
/
c.id
j.a
.une
1.2:Rumusan
Masalah ....................................................................
3/libr
/libr
/libr
/
/
/
:
:
p
p
p
t
t
t
ht
ht
ht
1.3 Tujuan Penelitian ...................................................................... 3
2.2.3 Komposisi kimia abu terbang ...........................................
.un
rary
xvii
j.a
j.a
1.1 Latar Belakang
une ..........................................................................
une
rar
b
i
l
/
/
:
BAB 2. TINJAUAN
PUSTAKA
http
ac
nej.
y.u
ar
xvi
/libr
ttp:/
h LAMPIRAN .................................................................................
h
h
DAFTAR
d
ac.i
.
j
e
n
.id/
ac
nej.
7
/
/
/
2.3 Aluminium .................................................................................
8
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
une
.(Al
.une
.une
y
y
y
2.4 Alumina
O
)
........................................................................
9
r
r
r
2
3
a
a
a
r
r
r
://lib
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
xii
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
/
c.id
rary
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
2.5 Ekstraksi ....................................................................................
.id/
.id/
/
10
d
ac
ac
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
2.6 Ekstraksi
(leaching) ...............................................
10
y.upadat-cair
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
/lib
//lib Absorbtion Spectrofotometric
://lib (AAS) ............................ttp:/12
tp:Atomic
ht2.7
http
h
2.8 Gangguan-Gangguan pada Spektrofotometri
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
/
Serapan Atom ............................................................................
c.id
c.id
13
3.2 Alat dan Bahan ..........................................................................
15
3.2.1 Alat Penelitian
j.ac ...................................................................
j.ac
15
a
nej.
.u PENELITIAN
BAB 3. METODOLOGI
rary
ac
nej.
u
tp
d/
ac.i
nej.
y.u
.une
/
d
ac.i
.
j
e
n
ry.u
d/
c.i
ej.a
.un
tp
ry.u
/li
ttp:/
3.5 Prosedur Kerja
ej. ..........................................................................
ej.
17
y.un
y.un
d/
ac.i
ar
3.5.1
brar
/libr Pembuatan Berbagai Larutan/li............................................
ttp:/
y.u
ar
17
/libr
17
b. Pembuatan Larutan
H2SO4 9, 6, 3, dan 1 M .................
/
/
17
100 mg/L ......................................................................
18
d
d/
.id
ac.i Larutan HNO3 9, 6, 3, dane1j.M
ac..................
ac.i
.
.
j
j
c. Pembuatan
17
e
e
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
ib
Aluminium (Al)
://lib d. Pembuatan Larutan Baku
://lLogam
://lib
http
http
http
e. Pembuatanid
Larutan
Baku Logam Aluminiumid(Al)
/
/
/
c.
c.
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e ........................................................................
e
e
18
.unmg/L
y10
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
://lib f. Pembuatan Larutan Standar
://libLogam Aluminium
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
(Al) ...............................................................................
18
/
/
g. Pembuatan
c.idLarutan Alizarin 0,2 % ...............................
c.id
18
a
nej.
a
nej.
.id/
3.5.2 Penurunan
Kadar Air dalam Abu Terbang
ry.u
ry.u Batubara ........
d/
ac.i
lib
ac
nej.
u
18
ry.
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
://l
://l
://l
http 3.5.3 Proses Kalsinasi ................................................................
http
http 19
ej.
tp://
.id/
ac
nej.
ttp:/
h
a. Pembuatan LarutanhHCl 9, 6, 3, dan 1 M ......................
3.5.4 Proses Ekstraksi Padat-Cair (Leaching) ...........................
.un
rary
.u
/li
ttp:/
17
d/
ac.i
.id/
ac
nej.
15brary
3.4 Desain Penelitian .......................................................................
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
.une
16
:/
rary
b
i
l
/
/
:
.id/
h 3.3 Rancangan Penelitian ...............................................................
h
h
http
libra
tp://
.id/
y
ry Penelitian ...............................................................
3.2.2
braBahan
brar
/li
ttp:/
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ry.u
ry.u
a
a
r
r
b
b
b
i
i
i
//l
://l
://l
tp:Tempat
dan Waktu Penelitian
ht3.1
http .................................................
http 15
.id/
ry.
a
r
b
i
://l
a
nej.
19
/
/
/
3.5.5 Analisa Kualitatif
19
c.id Sampel ..................................................
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.uneKualitatif Sampel denganarAAS
.une........................... 19 ary.une
y
y
3.5.6
Analisa
r
a
r
r
r
://lib
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
xiii
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
.id/
ac
nej.
ht
23
/
/
4.3 Analisa Kuantitatif
c.id....................................................................
c.id
27
a
nej.
.u
.u
4.4 Efektivitas
rary Hasil Ekstraksi........................................................
rary
/lib
ttp:/
.id/
ac
nej.
u
/lib
ttp:/
tp
35
5.2 Saran ..........................................................................................
j.ac
j.ac
35
.une
.une
.id/
h
h
h
LAMPIRAN
...................................................................................................
38
/li
ttp:/
.id/
y.u
y.u
y.u
/
rary
/
rary
://lib
http
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
j.a
.une
/li
ttp:/
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
.u
36brary
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
y
y
DAFTAR PUSTAKA
brar ....................................................................................
brar
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
33 rary.u
lib
5.1 Kesimpulan ................................................................................
.id/
.id/
ac
nej.
://
http
h
/li
ttp:/
libra
/
/
:
p
t
/
4.2 Analisa Kualitatif ......................................................................
BAB 5.hPENUTUP
lib
tp://
ht
a
nej.
ry.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
20
d
ac
ac
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
BAB 4. HASIL DAN
PEMBAHASAN
y.u
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
//lib Ekstraksi ........................................................................
://lib
://lib
tp:Proses
ht4.1
http
http 21
rary
ry.
a
r
b
i
://l
ac
nej.
3.5.7 Efektivitas Hasil
.id/ Ekstraksi ................................................
.id/
c.id
j.a
.une
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
xiv
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
y.u
ht
/
c.idDAFTAR TABEL
j.a
.une
rary
://lib
http
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
ry
ibra
l
/
/
:
tp
tHalaman
h
2.1 Komposisi Abu Terbang dari PLTU Paiton ..............................................
7
/ Volume Filtrat Hasil Ekstraksi
/
/
/
23
.id4.1
c.id Abu Terbang ............................................
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
.une Ekstraksi Abu Terbang dengan
yHasil
y.unAlizarin ............. 25 rary.un
4.2 Hasil Identifikasi
r
r
a
a
r
r
://lib
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
.id/
rary
://lib
http
ry.u
ry.u
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
rary
://lib
http
ac
nej.
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
xv
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
y.u
ht
GAMBAR
d/
id/
c.DAFTAR
ac.i
.
j
e
y.un
r
a
r
://lib
http
rary
j.a
.une
ry
ibra
l
/
/
:
tp
tHalaman
h
4.1 Struktur Alizarin ........................................................................................
23
/ Struktur Kompleks Alizarin .dengan
/
/
/
ion Al ............................................
25
.id4.2
c id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
ne
y.unλmax Alizarin dan Sampel
y.un
4.3 Grafik Perbandingan
......................................
27 rary.u
r
r
a
a
r
r
/lib
://lib Larutan Standar Al .........................................................
://lib
:/28
p
p
p
t
t
t
t
t
t
4.4 Kurva
Kalibrasi
h
h
h
3+
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
c.id
j.a
.une
://lib
http
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
4.5 Grafik Kadar Ion Al3+ Hasil Ekstraksi HCl ...............................................
.id/
.id/
.id/
30
/
3+
.id
31
j.ac 4.6 Grafik Kadar Ion Al neHasil
j.ac Ekstraksi H2SO4 ...........................................
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u3+ Hasil Ekstraksi HNO ...........................................
.u
y.u
ry.u
ryAl
32brary
4.7 Grafik Kadar
Ion
a
a
3 brar
r
r
b
b
i
i
i
i
l
/l
://l
://l
tp://
ttp:/ Terbang .................................
httpKadar Ion Al3+ Hasil EkstraksihAbu
http 33
4.8 Grafik
4.9 Efektivitas Hasil Ekstraksi Abu Terbang Batubara ..................................
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
rary
lib
tp://
/
j.a
.une
rary
://lib
http
.id/
ry.u
ry.u
h
.id/
ac
nej.
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
.id/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
.id/
ry.u
.id/
.id/
ry.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
rary
.id/
.id/
ry.u
j.a
.une
://lib
http
h
.id/
/
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
libra
/
/
:
p
t
/
rary
://lib
http
ry.u
ac
nej.
y.u
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
.id/
ry.u
34
ht
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
y.u
ht
c.id
j.a
.une
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
d/
ac.i
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
xvi
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
y.u
ht
LAMPIRAN
d/
.id/
cDAFTAR
ac.i
.
j
e
y.un
r
a
r
://lib
http
rary
/
c.id
j.a
.une
://lib
http
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
j.a
.une
ry
ibra
l
/
/
:
tp
tHalaman
h
A. Hasil Analisa Kualitatif ............................................................................
39
/
/
/
.idB./ Data Absorbansi dan Panjang
c.idGelombang Alizarin dan Sampel
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
ne
y.un
y.un
dengan Spektrofotometer
UV-Vis ...........................................................
41 rary.u
r
r
a
a
r
r
b
/lib
://lib Parameter AAS untuk Unsur
://liAl
:/43
p
p
p
t
t
t
t
t
t
C. Tabel
Kondisi
.......................................
h
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
D. a. Data Absorbansi Larutan Standar Al ...................................................
44
b. Data Absorbansi Sampel.......................................................................
j.ac
j.ac
44
.id/
ac
nej.
u
ry.
a
r
b
i
://l
.une
tp
d/
ac.i
nej.
y.u
.id/
.une
/li
ttp:/
h
h
h
Batubara
...............................................................................................
44
d. Tabel Konsentrasi Sampel Hasil Ekstraksi dengan Metode AAS .......
50
e. Perhitungan Kadar eSampel
Abu Terbang..............................................
j.
ej.
51
y.un
d/
ac.i
y.un
d/
ac.i
ar
ar
f. Efektivitas
/librMasing-Masing Asam ........................................................
/libr
ttp:/
ttp:/
/
c.id
j.a
.une
rary
/
rary
://lib
http
.id/
ry.u
ry.u
ry.u
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
h
.id/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ry.u
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
rary
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
://lib
http
h
.id/
ac
nej.
53
.id/
ry.u
h
y.u
ar
52
/libr
/
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
ry.u
ttp:/
c.id
j.a
.une
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
h
h
g. Tabel
Efektivitas Sampel Hasil Ekstraksi
............................................
lib
tp://
.id/
y
y
c. Data Perhitungan
brar Kadar Ion Aluminium Hasil
brarEkstraksi Abu Terbang
/li
ttp:/
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
xvii
/
c.id
lib
tp://
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une
/
c.id
://lib
http
rary
j.a
.une