ANALISIS GANGGUAN SENDI TEMPOROMANDIBULAR (STM) SECARA AUSKULTASI PADA PENDERITA DI KLINIK PROSTODONSIA RUMAH SAKIT GIGI DAN MULUT UNIVERSITAS JEMBER

ANALISIS GANGGUAN SENDI TEMPOROMANDIBULAR (STM)
SECARA AUSKULTASI PADA PENDERITA DI KLINIK
PROSTODONSIA RUMAH SAKIT GIGI DAN MULUT
UNIVERSITAS JEMBER

SKRIPSI

Diajukan guna melengkapi tugas akhir dan memenuhi salah satu syarat untuk
menyelesaikan Program Studi kedokteran Gigi (S1) dan mencapai gelar Sarjana
Kedokteran Gigi

Oleh
Diah Widhiastuti
NIM 041610101003

FAKULTAS KEDOKTERAN GIGI
UNIVERSITAS JEMBER
2010

i

b.un

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

g
://di

http

d

ac.i

j.
une
ilib.

/dig

ttp:/

d

ac.i

j.
une
ilib.

/dig

d

ac.i

j.
une
ilib.

/dig

id
.ac.

j

une

.

gilib
i
d
/
/
:

ttp

d

c.i
ej.a

b.un

gili
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

/dig

ttp:/

d

d

d

g

://di

d

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

j.
une
ilib.

ttp

g

://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

://

e

b.un

gili
://di

g
://di

ii.unej.a
lib
digi

http

http

d

ac.i

j.
une
ilib.

c.id

d

ac.i

g
://di

ttp

d

g
://di

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

ac.i

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

g
://di

http

d

g
://di

g
://di

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

d

ttp

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

ac.i

g
://di

e

b.un

gili
://di

g
://di

yang selalu memberiku doa, semangat dan dukungan
.id
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
ne
n
n
n
lib.u
lib.u Jember
lib.u kedokteran Gigi Universitas
lib.u beserta karyawan Fakultas
6. Para
dosen,
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
://d
://d
://d
://d
http
http
http
http
7. Teman-teman angkatan 2003-2005
d
.id
.id
ac.i
j.ac Gigi
j.ac
j.pihak
e
e
e
ne
n
n
n
8. Dan semua
yang
mendukung
studiku
di
Fakultas
kedokteran
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
://d
://d
://d
://d
http
http
http
http Universitas Jember

http
j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

mendukungku serta Ridwan Airlangga Surya Pratama dan Dewi Salsabilla
.id
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
Ayu Lestari
e
e
e
ne
n
n
n
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
d
/d
/d
//d
tp://
ttp:/ Tri Wahyuni, S.Pd http:/
ttp:Keluarga
h5.
besar BondanhtHeriyono,
S.H dan Dra.hEny

g
://di

ttp

http

.id
.id
.id
Skripsi ini saya
j.ac persembahkan kepadan:ej.ac
j.ac
e
e
n
n
ne
.u
.u
b.u inayah-Nya
libYang
lidan
liblimpahan
lib.u
i
i
i
i
1. Tuhan
Maha
Esa
atas
segala
rahmat,
hidayah,
g
g
g
g
i
i
i
i
://d
://d
://d
://d
http
http
http
http
2. Kedua orang tuaku yaitu ayahku Drs. Warsito Aris Pudianto, M.Pd dan
.id
.id
.id
ibuku Ir. Yhulia
j.ac cinta,
j.ac Praptiningsih Setiowati,
j.ac M.Si atas seluruhnedoa,
e
e
ne
n
n
b.u
lib.u
lib.u
lisayang,
lib.u yang telah diberikan
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
kasih
dukungan
serta
perhatian
kepadaku
://d
://d
://d
://d
http
http
http
http
3. Kakak – kakakku Danang Andriasmara, S.T beserta keluarganya dan
.id
.id
.id
PutrantonHari
j.ac
j.ac Hendra Widhiatmoko
j.acCahyono, S.Tp, sertanadikku
e
e
e
ne
n
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
//d
://d
://d
://d
ttp:yang
terkasih Sophian
Ak., yang selalu http
http
http Jaka Prawira,S.Pd A.Md
h4.

d

g
://di

e

b.un

gili
://di

http

h

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

.id
j.ac
e
n
.u
gilib
i
d
/
/
p:
ttPERSEMBAHAN

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

g
://di

http

ttp

ttp:/

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

gili
://di

gili
://di

http

http

b.un

b.un

gili
://di

gili
://di

ttp

ttp:/

b.un

b.un

gili
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

e

b.un

ttp

gili
://di

b.un

b.un

b.un

gili
://di

ttp

d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

g
://di

d

http

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

d

j.
.une
b
i
l
i
/dig
ttp:/ MOTTO

d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

h

e

b.un

gili
://di

g
://di

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

g
://di

http

ttp

gili
://di

gili
://di

http

http

b.un

b.un

gili
://di

gili
://di

http

d “Allah tidak membenani
d
.id
.id
ac.i dengan kesanggupannya”
j.ac seseorang melainkan
j.ac
j.sesuai
e
e
e
n
n
n
ne
lib.u
lib.u
lib.uAl Baqarah : 286
lib.u
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
/d
/d
/d
/d
ttp:/
ttp:/
ttp:/
ttp:/
h
h
h
h
“Sandarkanlah urusanmu pada Dia yang Maha Hidup yang tidak akan pernah

ac.i

j.
une
ilib.

/dig

ttp:/

.id mati”

ac
nej.

b.u

gili
://di

id
.ac.

j

une

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

.id
j.ac
e
n
u
ilib. Al Furqan : 58

d

ac.i

j.
une
ilib.

.une

lib
digi
dig
dig
dig
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
“Jangan
mengharapkan menjadi
apa-apa selain menjadi
htt dirimu sendiri, dan htt
htt
htt

ttp

.
gilib
i
d
/
/
:

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

cobalah menjadi dirimu yang sempurna.”
.id
.id
.id
j.ac
j.acFrancis DeSalas
j.ac
Santo
e
e
e
ne
n
n
n
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
“Hargailah
karena kedua hal pini
://dadalah ank jiwamu ttp://d
://d
://d cita-citamu dan impianmu,
h
htt
http
http
dan cetak biru prestasi puncakmu.”
Napoleon
.id
.id Hill
.id
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u
.u
b.u
“Hal-hal tidak
cara pandangmu,
gilib itu saja.”
gilimengubah
gilib berubah. Kamulah /yang
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http
Carlos Castaneda

e

b.un

gili
://di

http

sering kita alami dalam bentuk penderitaan,
d “Anugerah kita yangcsesungguhnya
id
.id
.id
.
a
j.acsegera
j.ac bersabar, dan kita nakan
j.
e
e
e
ne
n
n
n
kehilangan,
dan
kekecewaan;
tapi
marilah
kita
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
i
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
/d
://d
://d
://d
://d dalam bentuk yang tlayak.”
melihatnya
ttp:/
http
http
h tp
http
Joseph Addison
.id
.id
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
e
ne
n
n
n
n
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
i
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
/d
://d
://d
://d
://d
ttp:/
http
http
http
http

c.i
ej.a

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

g
://di

d

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

g
://di

://

http

http

ttp

iii.unej.a
lib
digi

e

b.un

gili
://di

http
c.id

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

g
://di

g
://di

g
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

g
://di

ttp

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

e

b.un

ttp

gili
://di

b.un

b.un

b.un

gili
://di

ttp

d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

g
://di

http
d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

.id

ac
nej.

u

ilib.

/dig
ttp:/

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

h

.id
Saya yang bertandatangan
di bawah ini :j.ac.id
j.ac
e
n
ne
.u
libNama
lib.u
i
i
:
DIAH
WIDHIASTUTI
g
g
i
i
/d
://d
ttp:/
http
h
NIM
: 041610101003

e

b.un

gili
://di

g
://di

.id
j.ac
e
n
.u
gilib
i
d
/
/
ttp:PERYATAAN

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

g
://di

http

ttp

gili
://di

gili
://di

http

http

b.un

b.un

gili
://di

gili
://di

http
d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

http
d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

http

Menyatakan dengan
sesungguhnya bahwa.id
Karya Tulis Ilmiah (KTI).idyang
c
c.id
c
a
a
.
.
j
j
ej.a
e
e
ne
n
n
n
u
u
u
.
.
.
berjudul “Analisis
Gangguan
Sendi
Tempromandibular
(STM)
Secara
Auskultasi
lib.u
lib
lib
lib
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
://d
://d
://d
://d
Pada
Rumah Sakit Gigi
httpdan Mulut Universitas http
httpPenderita Di Klinik Prostodonsia
http

Jember” adalah benar-benar hasil karya sendiri, kecuali jika disebutkan sumbernya
.id
.id
.id
j.ac Saya
j.ac serta bukan karya jiplakan.
j.ac
j
dan
belum
pernah
diajukan
pada
institusi
manapun,
e
e
e
e
ne
n
n
n
n
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
i
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
/d kebenaran isinya sesuai
/d
bertanggung
://ddengan sikap ilmiah ttp://d
:/dan
://d jawab atas keabsahan
ttp:/
h
http
http
http
yang harus dijunjung tinggi.
.id
.id
.id
.id
Demikian pernyataan
ini saya buat dengan
j.actekanan
j.ac sebenarnya tanpa adanya
j.ac
j.ac
e
e
e
e
ne
n
n
n
n
u
.u
.u
lib.u
lib.jika
libmendapat
libdari
lib.u
i
i
i
i
i
dan
paksaan
pihak
manapun,
serta
sangsi
akademik
teryata
di
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
/d
/d
/d
/d
/d
ttp:/
ttp:/
ttp:/
ttp:/
ttp:/
h
h
h
h
kemudian hari pernyataan ini tidak benar.

id
.ac.

d

j.
une
ilib.

http

http

ttp

d

d

j.
une
ilib.

http

http

ttp

d

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

g
://di

d

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

http

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

://

http

http

ttp

d

http

iv.unej.a
lib
digi

e

b.un

ac.i

j.
une
ilib.

c.id

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

gili
://di

g
://di

http

http

ttp

d

g
://di

g
://di

g
://di

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

d

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

g
://di

.id
Diah Widhiastuti
j.ac
e
n
.u
NIM i041610101003
gilib
d
/
/
:
http

ac.i

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

g
://di

h

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

.id
j.ac
e
n
Jember,lib.u
digi
/
/
:
p
t
menyatakan,
tYang

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

g
://di

ttp

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

e

b.un

ttp

gili
://di

b.un

b.un

b.un

gili
://di

ttp

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

g
://di

d

c.i
ej.a

un
ilib.

g
://di

g
://di

http

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

d

d

j.
une
ilib.

http

ttp

d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

http

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

d

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

g
://di

j.
une
ilib.

d

http

http

ttp

g
://di

ttp

g
://di

e

b.un

gili
://di

http

e

b.un

gili
://di

http

d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http
d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

g
://di

://

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

v.unej.a
lib
digi

http

http

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

c.id

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

http

http

e

b.un

gili
://di

g
://di

g
://di

g
://di

http

ttp

d

ac.i

d

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

j.
une
ilib.

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

.id
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u M.Kes
.u: drg. R. Rahardyan Parnaadji,
.u Pembimbing Utama
Dosen
gilib
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http
Dosen Pembimbing Anggota : drg. Dewi Kristiana, M.Kes
.id
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
gilib
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

d

http
Oleh
Diah Widhiastuti
NIM 041610101003
.id
j.ac
e
n
.u
gilib
i
d
/
/
:
http

e

b.un

gili
://di

ac.i

j.
une
ilib.

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

g
://di

http

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

g
://di

http

e

b.un

gili
://di

g
://di

d

j.
une
ilib.

g
://di

http

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

http

“ANALISIS GANGGUAN SENDI TEMPOROMANDIBULAR (STM)
SECARA AUSKULTASI
PADA PENDERITA
DI KLINIK c.id
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
ej.a
e
e
PROSTODONSIA
RUMAH
SAKIT
GIGI
DAN
MULUT
n
n
n
u
u
u
.
.
.
ib
lib
lib
UNIVERSITAS
JEMBER” ://digil
digi
digi
/
/
/
/
:
:
p
p
p
htt
htt
htt

d

e

b.un

gili
://di

http

htt

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

SKRIPSI
.id
j.ac
e
n
.u
gilib
i
d
/
/
p:

d

d

http

d

http

c.i
ej.a

un
ilib.

http

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

g
://di

http

d

ac.i

j.
une
ilib.

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

g
://di

http

ttp

ttp

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

gili
://di

gili
://di

http

http

b.un

b.un

gili
://di

gili
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

e

b.un

ttp

gili
://di

b.un

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

g
://di

http
d

ac.i

j.
une
ilib.

/dig

h

ttp

id
.ac.

j

une

.
gilib
i
d
/
/
:

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

.id

d

g
://di

ttp

Anggota Inej.ac
.u
gilib
i
d
/
/
ttp:

d

ac.i

/dig

d

c.i
ej.a

gili
://di

http
d

d

e

b.un

gili
://di

http

e

b.un

http

j.
une
ilib.

d

ttp

g
://di

ttp

g
://di

http

e

b.un

gili
://di

http

d

e

b.un

gili
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

://

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

gili
://di

:

http

vi.unej.a
lib
digi

http

http

ttp

e

b.un

gili
://di

.id

c
Anggota II
ej.a
n
u
.
ilib
//dig

c.id

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

http

http

drg. Herniyati, M.Kes
.id
.id
NIP. 19590906 198503
j.ac
j.ac 2 001
e
e
n
n
.u
.u
gilib
gilib
i
i
d
d
/
/
/
/
:
:
http
http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

ttp

c.i
ej.a

b.un

b.un

ttp

e

b.un

gili
://di

g
://di

d

http

d

d

gili
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

d Dekan Fakultas Kedokteran
.id
.id Gigi,
j.ac
j.ac
e
e
n
n
.u
.u
gilib
gilib
i
i
d
d
/
/
/
/
:
:
http
http

http

ttp

http

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

g
://di

http

d Achmad Gunadi, M.S.,
drg. Dewi Kristiana,
M.Kes
.idPh.D
.idrg.
.id
j.ac1 002
j.ac NIP. 19590612 198303
j.ac 2 001
e
e
e
ne
n
n
n
NIP. 19701224
199802
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
://d
://d
://d
://d
http
http
http
http
Mengesahkan

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

h
j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

Tempat : Fakultas Kedokteran Gigi Universitas Jember
.id
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u
.u
ib.u
gilib
gilPenguji
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
Tim
:
:
:
:
http
http
http
Ketua,
.id
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
gilib
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
tp:
drg. R.htRahardyan
Parnaadji, M.Kes
http
http
NIP. 19690112 199601 1 001

ac.i

j.
une
ilib.

http

.id
.id
.id
Skripsi berjudul
j.ac “Analisis Gangguan nSendi
j.acSecara
j.ac Tempromandibular (STM)
e
e
e
n
n
ne
b.u
lib.u Penderita Di KlinikigiProstodonsia
liGigi
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
Auskultasi
Pada
Rumah
Sakit
dan
Mulut
://d
://d
://d
://d
http
http
http
http
Universitas Jember” telah diuji dan disahkan oleh Fakultas kedokteran Gigi

:
.id Universitas Jember pada
.id
c.id
a
.
j
j.ac
e
e
n
n
.u
Hari ilib.u: Jumat
g
gilib
i
i
d
d
/
/
/
/
:
:
http Tanggal : 4 Juni 2010 http

b.u

e

b.un

gili
://di

http

ac
nej.

gili
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

.id
j.ac
e
n
.u
gilib
i
d
/
/
:
ttpPENGESAHAN

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

g
://di

http

ttp

ttp:/

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

gili
://di

gili
://di

http

http

b.un

b.un

gili
://di

gili
://di

ttp

ttp:/

b.un

b.un

gili
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

e

b.un

ttp

gili
://di

RINGKASAN

Analisis Gangguan Sendi Tempromandibular (STM) Secara Auskultasi Pada
Penderita Di Klinik Prostodonsia Rumah Sakit Gigi dan Mulut Universitas
Jember; Diah Widhiastuti, 041610101003; 2010; 77 halaman; Fakultas Kedokteran
Gigi Universitas Jember.
Gangguan STM merupakan keadaan klinis yang melibatkan otot mastikatori
atau STM dan struktur-struktur yang berkaitan. Keadaan klinis ini berkarakteristik
dengan nyeri di daerah preauricular, STM atau otot mastikasi, penyimpangan jarak
gerakan mandibula dan bunyi STM (clicking, popping, dan crepitus) selama fungsi
mandibular. Gangguan STM pada wanita juga dimungkinkan berhubungan dengan
usia. Pola serangan nyeri ini sebagian besar setelah pubertas, dan prevalensinya turun
pada wanita dalam usia postmenopause dibandingkan usia reproduksi. Diperkirakan
bahwa hormon reproduksi mungkin juga berperan dalam gangguan STM. Ditemukan
Salah satu cara pemeriksaan gangguan STM berdasarkan bunyi adalah dengan
auskultasi. Auskultasi pada sendi memungkinkan penentuan sifat dan waktu
timbulnya bunyi abnormal secara lebih tepat. Pemeriksaan auskultasi dapat
menggunakan stetoskop yang dimodifikasi yaitu bagian kepala stetoskop diganti
dengan saliva ejector tip. Penggunaan instrumen ini dengan cara memasukkan
“sound scope” dalam external auditory meatus penderita. Satu hal yang menjadi
pertimbangan adalah auditory canal lebih sensitif daripada permukaan kulit apabila
pemeriksaan dilakukan dengan menggunakan stetoskop biasa.
Tujuan dari penelitian ini adalah untuk mengetahui pengaruh jenis kelamin
dan umur terhadap gangguan STM pada penderita di Klinik Prostodonsia RSGM
Universitas Jember.
Penelitian ini dilakukan di klinik Prostodonsia Rumah Sakit Gigi dan Mulut
(RSGM) Universitas Jember pada bulan Juni – Juli 2008. Besar sampel penelitian ini
sebanyak 120 orang kelompok penelitian yang terbagi dalam 2 kelompok jenis
kelamin (laki-laki dan perempuan) dan kelompok umur 10-19 tahun, 20-29 tahun, 30vii

39 tahun, 40-49 tahun, 50-59 tahun dan 60-69 tahun dengan masing-masing 10 orang.
Pemeriksaan secara auskultasi untuk mengetahui ada tidaknya dan jenis suara sendi
dengan menggunakan stetoskop yang dimodifikasi pada kepala stetoskop, diganti
dengan saliva ejector tip. Kemudian “sound scope” dimasukkan

pada External

Auditory Meatus (EAM) penderita. Pada setiap gerakan mandibula dilakukan
pemeriksaan auskultasi untuk mendapatkan kondisi suara sendi yang terbagi dalam 3
kondisi yaitu kondisi sendi baik : tidak bersuara kondisi, clicking/popping : bunyi
klik, dan kondisi crepitus : bunyi kemeretak. Data yang diperoleh dari hasil
pemeriksaan kemudian ditabulasi berdasarkan kelompoknya dan dilakukan uji
statistik untuk mengetahui pengaruh dan perbedaan dari dua kelompok data.
Kesimpulan berdasarkan hasil penelitian tentang pemeriksaan gangguan sendi
Temporomandibular (STM) pada penderita di klinik Prostodonsia Rumah Sakit Gigi
dan Mulut Universitas Jember secara auskultasi adalah jenis kelamin berpengaruh
terhadap gangguan STM pada penderita di klinik Prostodonsia RSGM Universitas
Jember. Gangguan STM pada kelompok jenis kelamin perempuan cenderung lebih
tinggi dibanding pada jenis kelamin laki-laki. Umur berpengaruh terhadap gangguan
STM (hanya pada jenis kelamin perempuan). Terjadi peningkatan gangguan STM
pada masa usia reproduktif (20-29 tahun dan 30-39 tahun) dan menurun pada usia
menopause.

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

http

d

g
://di

d

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

g
://di

://di

http

ttp

ej.a
viii
n
u
.
gilib

e

b.un

gili
://di

http
c.id

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

g
://di

g
://di

g
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

g
://di

ttp

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

e

b.un

ttp

gili
://di

b.un

b.un

b.un

gili
://di

ttp

d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

g
://di

http
d

ac.i

j.
une
ilib.

/dig

ttp:/

http

.i
j.ac
e
n
.u
gilib
i
d
/
/
ttp: PRAKATA

http
d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

h

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

.id
.id
Puji syukurj.ake
c.idhadirat Allah SWT karena
j.ac
j.ac atas rahmat dan nkarunia-Nya
e
e
e
n
n
ne
.u
b.u
lib.u Gangguan
liskripsi
lib.u
i
i
i
gilib dapat menyelesaikan
g
g
g
akhirnya//dpenulis
yang
berjudul
“
Analisis
i
i
i
i
:
://d
://d
://d
http
http
http
http
Sendi Tempromandibular (STM) Secara Auskultasi Pada Penderita Di Klinik

Gigi dan Mulut Universitas
Jember”. Skripsi ini disusun
.id
.id Prostodonsia Rumah.aSakit
c.id
c.id
a
.
j.ac
j
j
e
e
e
ne
n
n
n
.u satu (S1)
.u
untuk memenuhi
pendidikan
lib.u
libstrata
lib.u salah satu syarat dalam
libmenyelesaikan
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
/d
://d
://d
p://d
ttp:/
pada
Kedokteran GigihUniversitas
Jember.
http
http
httFakultas

ac
nej.

u

ilib.

/dig
ttp:/

d

ac.i

j.
une
ilib.

d

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

g
://di

http

ttp

gili
://di

gili
://di

http

http

b.un

b.un

gili
://di

gili
://di

Penyusunan karya tulis ilmiah ini tidak lepas dari bantuan berbagai pihak.
.id
.id
c.id
j.ac:
j.acucapan terima kasih kepada
j.apenulis
j
Pada
kesempatan
ini
ingin
menyampaikan
e
e
e
e
ne
n
n
n
n
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
i
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
/d
//d Herniyati, M.Kes tselaku
1. :drg.
://d Gigi Universitas ttp://d
://d Dekan Fakultas kedokteran
ttp:/
h
http
h tp
http
Jember atas kesempatan yang diberikan;
.id
.id
.id
.id
j.ac
j.ac Dekan I yang telah nmemberikan
j.ac
j.ac
e
e
e
e
2.
drg.
Mei
Syaffriadi,
Ph.D
selaku
Pembantu
ne
n
n
n
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
i
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
/d
://d
://d
://d penyusunan skripsi ini;
://d
ttp:/
http
http
http
http ijin pelaksaan dan mengarahkan

id
.ac.

d

3. drg. R. Rahardyand Parnaadji, M.Kes selaku Dosen
Pembimbing Utama (DPU)
id
i
.id
.
.
c
c
a
a
j.ac
j.
j.
e
e
e
ne
n
n
n
dan, ib.u
lib.u
lib.u
lib.u
l
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
://d
://d
://d
://d
http
http
http
http
4. drg. Dewi Kristiana, M.Kes selaku Dosen Pembing Anggota (DPA) yang

.id

telah membimbing
penyusunan karya tulis ilmiah
ini;
.id
c.id
c.id
a
a
.
.
j.ac
j
j
e
e
e
ne
n
n
n
u
ib.u
lib.u
lib.telah
lib.u selaku Sekretaris yang
lAchmad
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
5. :drg.
Gunadi,
M.S.,
Ph.D
bersedia
//d
://d
://d
://d
http
http
http
http
meluangkan waktu dan pikiran dalam penyelesaian karya tulis ilmiah ini;

d

.id
.id
.id
j.acsayang,
j.ac telah memberikan kasih
j.ac
6. Kedua orangtuaku
dan keluargaku nyang
e
e
e
ne
n
n
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
dan dukungan moral
//d
://d
://d
://d spiritual;
:perhatian,
http
http
http
http

c.i
ej.a

b.un

gili
://di

ttp

ac
nej.

u

ilib.

/dig
ttp:/

ac.i

j.
une
ilib.

/dig

ttp:/

d

c.i
ej.a

b.un

gili
://di

ttp

7. Teman-teman seperjuangan yang telah memberikan semangat dan dorongan
.id
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
dalam menyelesaikan
studi
S1;
ne
n
n
n
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
://d
://d
://d
://d
http
http
http
http

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

ttp

g
://di

j.
une
ilib.

d

ttp

g
://di

ttp

g
://di

e

b.un

gili
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

://

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

ix.unej.a
lib
digi

http

http

ttp

c.id

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

e

b.un

ttp

gili
://di

b.un

b.un

b.un

gili
://di

ttp

d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

http

http

e

b.un

gili
://di

g
://di

g
://di

http

ttp

gili
://di

gili
://di

http

http

b.un

b.un

gili
://di

gili
://di

http

d

.id
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
g
gilib
gilib
gilib
i
i
i
i
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
8. :Semua pihak yang telah
skripsi ini
:membantu dalam prosesttppenyusunan
:
ttp:
http
http
h
hingga selesai.
.id
.id
.id
.id
j.ac
j.ac untuk
j.ac
j.acyang bersifat membangun
e
e
e
e
n
n
n
n
Penulis
mengharapkan
kritik
dan
saran
.u
.u
.u
.u
gilib
gilib
gilib
gilib
i
i
i
i
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
kesempurnaan
skripsi ini. Semoga
ttp:
http
http manfaat bagi penulis
http skripsi ini dapat memberikan
sendiri khusunya dan bagi pembaca pada umumnya.
.id
.id
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
e
n
n
n
n
u
.u
.u
.u
ilib.
gJember,
gilib
gilib
gilib
i
i
i
i
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
ttp:
http
http
http
Penulis
ac.i

j.
une
ilib.

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

g
://di

d

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

://

e

b.un

gili
://di

g
://di

x.unej.a
lib
digi

http

http

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

c.id

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

http

http

ttp

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

g
://di

g
://di

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

http

http

ttp

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

g
://di

g
://di

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

http

http

ttp

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

http

ttp

d
http

d

g
://di

g
://di

g
://di

e

ac.i

j.
une
ilib.

ac.i

j.
une
ilib.

http

b.un

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

gili
://di

g
://di

http

http

ttp

d

g
://di

g
://di

g
://di

http

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

d

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

g
://di

ttp

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

e

b.un

ttp

gili
://di

b.un

b.un

b.un

gili
://di

ttp

d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

g
://di

http
.id

ac
nej.

u

ilib.

/dig
ttp:/

id
.ac.

j

une

.
gilib
i
d
/
/
:

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

.i
j.ac
e
n
.u
gilib
i
d
/
/
ttp: DAFTAR ISI

http
d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

h

e

b.un

gili
://di

g
://di

d

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

g
://di

http

ttp

gili
://di

gili
://di

http

http

b.un

b.un

gili
://di

gili
://di

http

Halaman
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
n
n
ne
.u
HALAMANilibJUDUL…………………………………………………………
i
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
://d PERSEMBAHAN………………………………………………
://d
://d
://d
HALAMAN
ii
http
http
http
http
HALAMAN MOTTO………………………………………………………… iii
.id
.id
.id
j.ac iv
j.ac
j.ac
HALAMAN PERNYATAAN…………………………………………………
e
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
gilib
gilibPEMBIMBINGAN………………………………………………
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
HALAMAN
v
/
/
/
:
:
:
http
http
http
HALAMAN PENGESAHAN………………………………………………… vi

d RINGKASAN……………………………………………………………….....
.idvii
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
PRAKATA……………………………………………………………………..
ix
gilib
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htt
htt
htt
DAFTAR
ISI……………………………………………………………………
xi

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

e

b.un

gili
://di

http

xv
d DAFTAR TABEL……………………………………………………………..
id
id
id
.
.
.
c
c
c
a
a
a
j.
j.
j.
ne
DAFTAR GAMBAR…………………………………………………………..
xvi
.une
.une
.une
.un
b
b
b
b
i
i
i
i
lib.u
l
l
l
l
i
i
i
i
i
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
d
/d
://d
://d
://d LAMPIRAN………………………………………………………..
DAFTAR
xvii http://
ttp:/
http
http
http
BAB 1. PENDAHULUAN…………………………………………………... 1
d
i
.id
.id
.
c.id
1.1 Latar
j.ac 1
j.ac
j.aBelakang………………………………………………….
j.ac
e
e
e
e
ne
n
n
n
n
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
i
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
3
/d
://d
://d
://d
://d 1.2 Permasalahan…………………………………………………...
ttp:/
http
http
http
http
1.3 Tujuan Penelitian………………………………………………. 4

c.i
ej.a

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

c.i
ej.a

b.un

gili
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

1.4 Manfaatc.Penelitian……………………………………………...
id
.id4
.id
j.ac
j.ac
j.a
e
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
PUSTAKA…………………………………………….
5
BAB 2. iTINJAUAN
gilib
gilib
gilib
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htt
htt
htt
2.1 Sendi Temporomandibular
(STM)…………………………….
5
2.2 Gangguan Sendi Temporomandibular (STM)……………….. 11
.id
.id
c.id
j.ac 12
j.ac
j.aSendi……………………………………………………...
e
e
e
2.3 Bunyi
n
n
n
.u
.u
.u
gilib
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
2.3.1 Clicking…………………………………………………….
12
http
http
http
2.3.2 Popping……………………………………………………. 12
id
.id
.id
2.3.3 jCrepitus…………………………………………………….
.ac.
j.ac 12
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u
.u
lib.u Temporomandibular
gilib……….. 13
giSendi
gilibPemeriksaan Gangguan
2.4
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http
2.5 Pemeriksaan Tes Khusus………………………………………. 15

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

ttp

g
://di

j.
une
ilib.

d

ttp

g
://di

ttp

g
://di

e

b.un

gili
://di

http

e

b.un

gili
://di

http

d

e

b.un

gili
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

://

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

xi.unej.a
lib
digi

http

http

ttp

c.id

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

e

b.un

ttp

gili
://di

b.un

d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

.id

ac
nej.

b.u

gili
://di

ttp

id
.ac.

j

une

.
gilib
i
d
/
/
:

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

c.i
ej.a

b.un

gili
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

c.i
ej.a

b.un

gili
://di

ttp

3.4.2 Variabel Terikat……………………………………………. 23
id
.id
.id
.ac.
j.ac 24
j.ac
jVariabel
e
e
e
n
n
n
3.4.3
Terkendali………………………………………...
.u
.u
.u
gilib
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
24
http
http
http 3.5 Definisi Operasional……………………………………………
3.5.1 Jenis Kelamin……………………………………………… 24
id
.id
.id
3.5.2ejKelompok
Umur……………………………………………
.ac.
j.ac 24
j.ac
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
gilib
gilib
gilib3.5.5 Gangguan STM…………………………………………….
i
i
i
24
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http
3.5.5.1 Clicking/popping………………………………….. 24
3.5.5.2
.id24
.id
.id Crepitus……………………………………………
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
3.6
24
gilib
gilib
gilibPopulasi dan Subyek//dPenelitian………………………………..
i
i
i
d
d
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htt
htt
htt
3.6.1 Populasi Penelitian…………………………………………
24
3.6.2 Subyek Penelitian………………………………………….. 25
.id
.id
.id
j.ac 25
j.ac
j.ac Bahan………………………………………………….
e
e
e
3.7 Alat
dan
n
n
n
.u
.u
.u
gilib
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
25
3.7.1 Alat Ukur…………………………………………………...
:
:
:
http
http
http

c.id

d

ac.i

ej.a
xii
n
u
.
gilib

d

d

ttp

g
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

http

e

b.un

gili
://di

http

e

b.un

gili
://di

http

e

b.un

gili
://di

http

e

b.un

gili
://di

http

e

b.un

gili
://di

http

e

b.un

gili
://di

http

e

b.un

gili
://di

http

e

b.un

gili
://di

http

d

e

b.un

gili
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

://di

http

ac.i

g
://di

http

3.3.2 Waktu
.id23
.id
.id Penelitian…………………………………………..
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
3.4
23
gilib
gilib
gilibIdentifikasi Variabel//dPenelitian………………………………..
i
i
i
d
d
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htt
htt
htt
3.4.1 Variabel Bebas……………………………………………..
23

http
j.
une
ilib.

http

3.1 Jenis Penelitian…………………………………………………. 23
.id
.id
.id
j.ac 23
j.ac
j.ac Penelitian…………………………………………..
3.2 Rancangan
e
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
gilib
gilib
gilibTempat dan Wakyu/Penelitian…………………………………
i
i
i
d
d
d
3.3
23
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http
3.3.1 Tempat Penelitian…………………………………………. 23

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

22
2.8 Usia Reproduktif
Perempuan………………………………….
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
ne
2.9
22
.une
lib.u
libHipotesis…………………………………………………………
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
23
BAB
http
http3. METODOLOGI PENELITIAN…………………………………...
http

g
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

.id
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
gilib
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:Temporomandibular Menggunakan
: 2.6 Pemeriksaan Sendi
:
http
http
http
Modifikasi Stetoskop dengan Saliva Ejector………………….. 18
.id
.id
.id
2.7 Perawatan
j.ac Gangguan Sendi Temporomandibular…………...
j.ac 19
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
19
gilib2.7.1 Perawatan Konservatif……………………………………..
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
t
t
t
t
http
h
h
2.7.2 Perawatan Bedah…………………………………………...
22

d

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

g
://di

http

ttp

gili
://di

gili
://di

http

http

b.un

b.un

gili
://di

gili
://di

ttp

ttp

b.un

b.un

gili
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

e

b.un

ttp

gili
://di

b.un

b.un

b.un

gili
://di

ttp

d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

http

http

e

b.un

gili
://di

g
://di

g
://di

http

ttp

gili
://di

gili
://di

http

http

b.un

b.un

gili
://di

gili
://di

http

d

.id
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
g
gilib
gilib
gilib
i
i
i
i
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
3.7.2 Alat pengumpul
25
: Data………………………………………
:
:
ttp:
http
http
http
3.8 Prosedur Penelitian…………………………………………….. 26
.id
.id
.id
.id
3.9 Analisis
j.acData…………………………………………………….
j.ac 27
j.ac
j.ac
e
e
e
e
n
n
n
n
.u
.u
.u
.u
3.10
28
gilib Alur Penelitian…………………………………………………
gilib
gilib
gilib
i
i
i
i
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
p
p
t
t
ttp:
t
ttp:
t
h
h
h
29
BAB 4 HASIL DAN PEMBAHASAN……………………………………..
ac.i

j.
une
ilib.

.id

ac
nej.

b.u

gili
://di

ttp

j

une

.
gilib
i
d
/
/
:

id
.ac.

ttp

4.1 Hasil……………………………………………………………...
29
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
ne
4.2
30
.une Data…………………………………………………….
lib.u
libAnalisis
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
31
http
http 4.3 Pembahasan …………………………………………………….
http
KESIMPULAN DAB SARAN……………………………………... 35
.id
.id
.id
j.ac 35
j.ac
j.ac
5.1 Kesimpulan……………………………………………………...
e
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
gilib
gilib
gilibSaran……………………………………………………………..
i
i
i
d
d
d
5.2
35
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http
DAFTAR PUSTAKA…………………………………………………………. 36

e

b.un

gili
://di

http

e

b.un

gili
://di

http

e

b.un

gili
://di

http

BAB 5

d LAMPIRAN………………………………………………………………….....
.id39
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u
.u
ib.u
RIWAYAT
77
gilib
gilib
gilPENULIS………………………………………………………….
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htt
htt
htt

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

http

d

g
://di

d

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

ej.a
xiii
n
u
.
gilib

e

b.un

gili
://di

g
://di

://di

http

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

c.id

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

http

http

ttp

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

g
://di

g
://di

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

http

http

ttp

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

g
://di

g
://di

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

http

http

ttp

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

g
://di

d

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

g
://di

ttp

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

e

b.un

ttp

gili
://di

b.un

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

g
://di

http
d

ac.i

j.
une
ilib.

/dig

.id

ac
nej.

b.u

gili
://di

ttp

d

d

d

d

d

d

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

http

d

g
://di

d

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

g
://di

://di

http

ttp

ej.a
xiv
n
u
.
gilib

e

b.un

gili
://di

http
c.id

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

g
://di

g
://di

g
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

g
://di

g
://di

g
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

g
://di

g
://di

g
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

e

b.un

gili
://di

http

d

g
://di

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

d

g
://di

http

ac.i

g
://di

d

g
://di

http

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

http
j.
une
ilib.

http

g
://di

g
://di

g
://di

ttp

http

d

j.
une
ilib.

http

ac.i

g
://di

e

b.un

gili
://di

g
://di

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http
j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

Kelompok .Jenis
Kelamin laki-laki dan .Perempuan………………..
29
c.id
c id
c id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
ne
ne
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
://d
://d
://d
http
http
http

g
://di

ttp

http

.id
.id
c.id
j.ac
j.aHalaman
j.ac
e
e
e
n
n
n
ne
.u
lib.u Usia Reproduktif pada
lib.u
libPerempuan………………………….
lib.u
i
i
i
Tabel 2.1/digiTahap
22
g
g
g
i
i
i
/d
/d
/d
ttp:/
ttp:/
ttp:/
ttp:/
h
h
h
h
Tabel 4.1 Hasil Pemeriksaan Secara Auskultasi Kondisi suara STM pada

d

g
://di

e

b.un

gili
://di

http

h

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

.id
j.ac
e
n
.u
gilib
i
d
/
/
TABEL
p:
ttDAFTAR

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

g
://di

http

ttp

ttp

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

gili
://di

gili
://di

http

http

b.un

b.un

gili
://di

gili
://di

ttp

ttp:/

b.un

b.un

gili
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

e

b.un

ttp

gili
://di

b.un

b.un

b.un

gili
://di

ttp

d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

http

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

http

.id
j.ac
e
n
.u
gilib
i
d
/
/
:
DAFTAR
GAMBAR
http

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

g
://di

http

ttp

gili
://di

gili
://di

http

http

b.un

b.un

gili
://di

gili
://di

http
d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

http

Halaman
.id
.id
.id Gambar 2.1
Menunjukkan
Struktur Articularj.aEminence
dan Discus………...
c.id
j.ac
j.ac 7
j.ac
e
e
e
e
n
n
n
n
ne
lib.uDiagram
lib.u yang
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
i
Gambar
2.2
Sagital
Sendi
Temporomandibular
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
/d
/d
/d
/d
://d
ttp:/
ttp:/
ttp:/
ttp:/
http
h
h
h
Memeperlihatkan Rongga Sendi Superior (A), Meniscus (B),

.id

ac
nej.

b.u

gili
://di

ttp

id
.ac.

j

une

.
gilib
i
d
/
/
:

ttp

j.
une
ilib.

d

c.i
ej.a

b.un

ttp

(B) Aspek Medial……………………………………………….. 10
.id
.id
c.id
j.ac 16
j.aArticular
j.ac MRI, Condyle (C)ndan
Gambar 2.4
Gambaran
Eminence (E)..........
e
e
e
ne
n
n
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
d Scan dengan jaringanp:lunak
d
Gambar
Penampakan sagital
//d (A), tulang
://d
://CT
://2.5
http
htt
http
http
(B), Condyle (C), dan Articular Eminence (E)............................. 17

Gambar 3.10

Alur Penelitian………………………………………………….. 28
d
.id
c.id
ac.i
j.ac
j.a(baik,
e
e
ne
n
n
nej.
Gambar 4.1 b.uDiagram
Batang Kondisib.STM
clicking,
crepitus)
pada
lib.u
lib.u
li u
li
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
d
d
://d
://d
Kelompok Jenis
Laki-laki dan Perempuan……………
30 http://
tp://
http
htKelamin
http

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

d

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

g
://di

://

http

http

ttp

xv.unej.a
lib
digi

e

b.un

gili
://di

http
c.id

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

g
://di

g
://di

g
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

g
://di

g
://di

g
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

g
://di

ttp

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

Saliva
Ejector
Tip Sebelum dan Sesudah
.id 18
.id Modifikasi…………..
.id
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
ne
n
n
n
lib.u
lib.u Tidak
lib.u tip yang Dimodifikasi,
lib.uStetoskop dan SalivaigiEjector
Gambar 2.7
i
i
i
g
g
g
i
i
i
d
://d
://d
://d
tp://
http
http
http
19 ht
Terhubung.....................................................................................

/dig

gili
://di

e

b.un

gili
://di

d Gambar 2.6

ac.i

ttp:/

Rongga.idSendi Inferior (C), Capsula
(D), dan Musculus.id 8
c
c
c.id
a
a
.
.
j
j
ej.a
e
e (E)…………………………….
n
n
n
u
u
u
Pterygoideus
Lateralis
Superior
.
.
.
lib
lib
lib
digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
Gambar
Dilihat Dari (A)
httAspek Lateral dan
htt 2.3 Sendi Temporomandibular
htt

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

e

b.un

ttp

gili
://di

b.un

b.un

b.un

gili
://di

ttp

d

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

d

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

ttp

d

http

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

j.
une
ilib.

http

.id
j.ac
e
n
.u
gilib
i
d
/
/
:
DAFTAR
LAMPIRAN
http

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

http

g
://di

http

ttp

gili
://di

gili
://di

http

http

b.un

b.un

gili
://di

gili
://di

http
d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

g
://di

http

http

Halaman
.id Pengisian
.id
.id Lampiran 1
.id
Lembar
Pemeriksaan
Gangguan
Sendi
j.ac
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
e
n
n
n
n
ne
lib.uTemporomandibular (STM)……………………………………
lib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
i
39
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
/d
/d
/d
/d
/d
ttp:/
ttp:/
ttp:/
ttp:/
ttp:/
h
h
h
h
Lampiran 2
Data Hasil Pemeriksaan……………………………………….. 40
Foto Kegiatan
Penelitian……………………………………….
44
.id Lampiran 3
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
ne Normalitas dan Homogenitas………………………………
ne
Lampiran 4 ilib.uUji
48
lib.u
lib.u
i
i
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
Lampiran
Uji Friedman dan
49
http
http 5
httpWilcoxon Sign Rank………………………..

ac
nej.

b.u

gili
://di

ttp

j

une

.
gilib
i
d
/
/
:

id
.ac.

ttp

Ringkasan Hasil Uji Statistik………………………………….. 75
.id
.id
.id
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
.u
.u
.u
gilib
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http

d

d

d

d

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

d

j.
une
ilib.

d

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

http

d

g
://di

d

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

d

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

http
d

d

ac.i

ac.i

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

http

g
://di

://di

http

ttp

ej.a
xvi
n
u
.
gilib

e

b.un

gili
://di

http
c.id

d

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

g
://di

g
://di

g
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

g
://di

g
://di

g
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

g
://di

g
://di

g
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

http

ttp

d

g
://di

g
://di

g
://di

e

b.un

gili
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

http

d

http

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

ac.i

j.
une
ilib.

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

http

ttp

ttp

d

ac.i

j.
une
ilib.

g
://di

g
://di

http

Lampiran 6

ac.i

j.
une
ilib.

e

b.un

gili
://di

j.
une
ilib.

ttp

g
://di

e

b.un

ttp

gili
://di