ANALISIS SIFAT MEKANIK HASIL PENGELASAN ALUMINIUM AA 1100 DENGAN METODE FRICTION STIR WELDING (FSW)
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
.id
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
.id
ac
nej.
b.u
igili
d
/
/
:
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
.id
ac
nej.
b.u
ht
igili
d
/
/
:
tp
h
.id
ac
nej.
b.u
igili
d
/
/
:
tp
ht
b.u
igili
d
/
/
:
tp
ht
ANALISIS SIFAT MEKANIK HASIL PENGELASAN
ALUMINIUM AA 1100 DENGAN METODE
FRICTION STIR WELDING
(FSW)
SKRIPSI
diajukan guna melengkapi tugas akhir dan memenuhi salah satu syarat
untuk menyelesaikan program studi teknik mesin (S1)
dan mencapai gelar sarjana teknik
Oleh
Angger Sudrajat F. P.
NIM 071910101091
PROGRAM STUDI STRATA 1 (S-1)
JURUSAN TEKNIK MESIN
FAKULTAS TEKNIK
UNIVERSITAS JEMBER
2012
i
ac
nej.
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
aj.ca.ci .id 7. Almamater FakultasejTeknik
aj.ca.ci .idUniversitas Jember. ej.aj.ca.ci .id
.
.
j
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
p://d
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
PERSEMBAHAN
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
Skripsi
ini
saya
persembahkan
untuk:
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
1. Ayahanda
dan
Ibunda
yang
tercinta;
p://d
hhtt
hhtt
2. Mbak Arum dan Lek Etik yang saya cintai;
ca.cid.id 3. Adik – adikku yang unyu-unyu;
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
j.
j.
n
nej.
nesekolah
netinggi;
.bu.n
.busejak
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
4.
Bapak/ibu
guru
dasar
sampai
perguruan
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
//:d
/
/
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
p
5. Teman-teman
Teknik Mesin 2007;
hthttp
hthttp
6. Teman-teman Rent Hause Manggis XI;
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ii
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t belaj arlah untuk tenang dan
hh“R
hhtilmu
hhttsabar”
tt aihlah ilmu, dan untuk meraih
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
M OT T O
( K halifah ’Umar)
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili satu lilin kecil menyala
idgigili
“I lmu
diidgdalam
tersebut
d
igili ruang besar, j ika lilin
/:bagaikan
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
p
hthttberbagi
htyang
hthttbesar
api dengan lilin – lilin
http lain niscaya menerangi ruang
h
begitu j uga ilmu akan bermanfaat j ika dibagi untuk orang lain”
c.id.id( Gadang Priyotomo)
c.id.id
d
aj.ca.ci .id
aj.ac
aj.ac
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
hhbesar,
tt perlu kita ketahui bahwahkita
“Disaat
htt memiliki
htt kita menghadapi masalah
h
ALLAH Y ang M aha Besar”
d
d
ac.i .id
ac.i .id ( Firdaus Bahreisy)
ca.cid.id
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthmenyerah
hthttpkita miliki dan j angan pernah
hth“Percaya
ttp
ttp
dengan kemampuan yang
h
sebelum kita mengetahui apa yang akan terj adi kepada diri kita ”
d
d( Angger Sudraj at F P)
ac.ci .id
ac.ci .id
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
je. j.a
e
n
u
n
.
giigliiblib.u
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
je. j.a
e
n
u
n
.
giigliiblib.u
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
iii
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
d.id
.cid.id berjudul: “Analisis .ac.cid.id
ca.cid.id
ca.cisesungguhnya
cayang
Menyatakan dengan
bahwa skripsi
a
a
a
.
.
.
j
j
j
jej.a
e
e
e
e
j.
j.
j.
n
n
n
n
e
e
e
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
iilib. Pengelasan AluminiumigAA
Sifat Mekanik
igliili1100
b. Dengan Metode Friction
lib.
idgiigliilib.
idgiiglHasil
idgiigliiStir
d
d
d
i
/
/
/
//:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
/
:/ karya sendiri, kecuali
:/ dalam
p/
Welding
adalah benar-benar
hthtp
hthtp
hthtp
ttp:(FSW)”
ttphasil
ttpjika
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
PERNYATAAN
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
u.n
une tangan di bawah inigi:libli.bu.n
une
bli.bbertanda
Saya g
yang
i
l
i
idigi
idigi
:p//:d
:p//:Pd
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
Nama
:
Angger
Sudrajat
F
hhtt
hhtt
NIM
: 071910101091
pengutipan substansi disebutkan sumbernya, dan belum pernah diajukan pada instansi
d
did
ca.cid.id atas keabsahan dan j.aca.cid.id
Saya bertanggung
aj.ca.ci .id manapun, serta bukanejkarya
aj.ca.ci .jiplakan.
aj.jawab
.
.
.
j
j
e
e
e
ej.
e
e
e
u.n
u.n
u.n
u.n
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
kebenaran
isinya
sesuai
dengan
sikap
ilmiah
yang
harus
dijunjung
tinggi.
idgiigilib
idgiigilib
idgiigilib
idgiigilib
d
d
d
/
/
/
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
tttp:dengan sebenarnya, tanpahadanya
thtttp: tekanan
p
p:
pernyataan ini saya
hthtttDemikian
hthbuat
h
dan paksaan dari pihak manapun serta bersedia mendapat sanksi akademik jika
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
ht ttp
Februarih2012
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id ternyata di kemudian hari
pernyataan
ini tidak benar.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
p
hthttp
hthttp
Jember,
h
Yang menyatakan,
.id
d
aj.ca.ci .id
aj.cac.id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
l
l
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
Angger Sudrajat F P
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
h
NIM 071910101091
iv
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
SKRIPSI
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ANALISIS SIFAT MEKANIK HASIL PENGELASAN
d
d
d
ALUMINIUM
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id 1100 DENGANeMETODE
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
ne
ne FRICTION STIR iWELDING
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
l
l
l
ig i
ig i
ig i
(FSW)
//dig
//dig
//dig
p://d
p://d
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
hthtttp:
hthtttp:
hthtttp:
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
Oleh
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
Angger Sudrajat F P
NIM 071910101091
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
.cid.id
ca.cid.id
a
aj.caM.T.
aj.ca.ci .id Utama : Sumarji, eS.T.,
.
.
.
Dosen e
Pembimbing
j
j
j
e
nej.
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
:igMahros
ili Pembimbing Anggota
idgigili
idgigDosen
igili Darsin, S.T., M.Sc.p://:d
/:d
/:d
/
/
d
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Pembimbing :
v
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
u.n
u.n
ne
ne Sifat Mekanik Hasil
ne
ne
.bu.n
.b
.b
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Skripsi
berjudul
“Analisis
Pengelasan
Aluminium
AA
1100
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
//:d
:pMetode
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Dengan
Friction
Stir
Welding
(FSW)”
telah
diuji
dan
disahkan
pada:
p://d
hhtt
hhtt
hhtt
h
PENGESAHAN
Hari, Tanggal
: Rabu, 22 Februari 2012
ca.cid.id Tempat
ca.cid.id Teknik Universitas Jember
ca.cid.id
: j.Fakultas
a
a
a
.
.
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
//:d
/
/
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
thttpPenguji
p
hthttp
hTim
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Sumarji, S.T., M.T.
Ketua,
NIP. 19680202 199702 1 001
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgiI,gili
Anggota
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
Ir. Ahmad Syuhri, M.T.
aj.ca.ci .id
.
j
e
NIP. 19670123
199702
ne 1 001
u
b.u.n
giigliilib
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
aj.ac
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
l
l
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
Mahros Darsin, S.T.,
M.Sc.
h
Sekretaris,
c.id.id
NIP. 197003221 199501 1 001
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili Anggota II,
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
Hari
S.T., M.T.
ca.cid.id
aj.ca.ci .id
aj.Sutjahyono,
.
.
j
j
e
e
ne 19681205 199702 1 002.un
.un
uNIP.
une
giigliiblib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
Mengesahkan
giigliiblib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
id.id Teknik Universitas Jember,
Dekanc.Fakultas
ca.cid.id
a
a
c
.
.
j
j
a
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
Ir. Widyono
Hadi., M.T.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
NIP. 19610414 198902 1 001
vi
b.
p
gili
i
d
/
/
:
b.
gili
i
d
/
/
:
http
b.
gili
i
d
/
/
:
http
b.
gili
i
d
/
/
:
http
RINGKASAN
Analisis Sifat Mekanik Hasil Pengelasan Aluminium AA 1100 Dengan Metode
Friction Stir Welding (FSW); Angger Sudrajat F. P., 071910101091; 2012: 70
halaman; Jurusan Teknik Mesin Fakultas Teknik Universitas Jember.
Perkembangan dunia perindustrian saat ini mulai mempertimbangkan material
aluminium sebagai bahan utama dalam proses produksi. Ini dikarenakan aluminium
dan paduan aluminium termasuk logam ringan yang memiliki kekuatan tinggi, tahan
terhadap karat, konduktor listrik yang cukup baik dan aluminium lebih ringan
daripada besi atau baja. Penggunaan aluminium khususnya tipe AA 1100 pada dunia
industri banyak digunakan untuk heat exchangers, pressure vessels, pipa, dll. Namun
aluminium dan paduan aluminium mempunyai sifat yang kurang baik bila
dibandingkan dengan baja, diantaranya adalah mempunyai panas jenis dan daya
hantar yang tinggi, mudah teroksidasi dan membentuk oksida aluminium Al2O3 yang
mempunyai titik cair yang tinggi sehingga mengakibatkan peleburan antara logam
dasar dan logam las menjadi terhalang dan bila mengalami proses pembekuan yang
terlalu cepat akan terbentuk rongga halus bekas kantong hydrogen. Akan tetapi,
perbedaan yang paling mendasar adalah nilai keuletan pada logam las, dimana nilai
keuletan logam las baja selalu tinggi bila dibandingkan dengan logam induk,
sedangkan pada aluminium nilai keuletan pada logam las cenderung lebih kecil
daripada nilai keuletan pada logam induk. Seiring dengan hal tersebut maka perlu
dilakukan penelitian-penelitian agar proses penyambungan aluminium menjadi lebih
mudah dan memiliki kekuatan yang optimal. Proses penyambungan aluminium
paduan salah satunya dapat dilakukan dengan cara pengelasan friction stir welding.
FSW (friction stir welding) merupakan sebuah metode pengelasan yang telah
diketemukan dan dikembangkan oleh Wayne Thomas untuk benda kerja alumunium
dan alumunium alloy pada tahun 1991 di TWI (The Welding Institute) Amerika
Serikat. Prinsip kerja FSW adalah memanfaatkan gesekan dari benda kerja yang
vii
b.
p
gili
i
d
/
/
:
b.
gili
i
d
/
/
:
http
b.
gili
i
d
/
/
:
http
b.
gili
i
d
/
/
:
http
berputar dengan benda kerja lain yang diam sehingga mampu melelehkan benda kerja
yang diam tersebut dan akhirnya tersambung menjadi satu. Proses pengelasan dengan
FSW terjadi pada kondisi padat (solid state joining). Proses pengelasan dengan FSW
terjadi pada temperature solvus, sehingga tidak terjadi penurunan kekuatan akibat
over aging dan larutnya endapan koheren. Karena temperature pengelasan tidak
terlalu tinggi, maka tegangan sisa yang terbentuk dan distorsi akibat panas juga
rendah. Karakteristik mekanis sambungan pada FSW ditentukan oleh parameter :
kecepatan pengelasan, putaran tool, dan tekanan tool.
Pada penelitian ini pengelasan alumunium AA 1100 dengan metode friction
stir welding (FSW) dapat dilakukan dengan baik. Hasil pengujian tarik diperoleh
bahwa rata - rata ultimate strength untuk pengelasan dengan menggunakan putaran
tool 780 rpm adalah 52.222 Mpa, untuk putaran tool 980 rpm adalah 38.472 Mpa dan
putaran tool 1120 adalah 56.528 Mpa. Dengan hasil ini dapat diketahui bahwa
ultimate strength yang tertinggi adalah dengan menggunakan putaran tool 1120 rpm
dan ultimate strength pada putaran tool 980 rpm adalah yang terendah. Cacat
wormholes pada pengelasan dengan putaran tool 980 rpm adalah hal utama yang
mengurangi kekuatan tarik pada penelitian ini. Hasil pengamatan makro diketahui
cacat wormholes terbesar terdapat pada hasil pengelasan dengan putaran tool 980 rpm
dan juga adanya celah karena kurangnya penetrasi dan menimbulkan konsentrasi
tegangan pada hasil pengelasan, celah ini juga terjadi pada variasi putaran tool 780
rpm. Dari pengamatan mikro diketahui bahwa bentuk butir pada daerah stir zone
partikel FeAl3 tersebar lebih merata pada matriks Al yang disebabkan adanya proses
puntiran pada saat proses pengelasan berlangsung. Pengujian kekerasan menunjukan
bahwa logam las lebih lunak daripada logam induk. Sedangkan daerah TMAZ
mempunyai kekerasan yang paling rendah.
viii
SUMMARY
Mechanical Properties And Microstructure Of Alluminium AA 1100 by Friction
Stir Welding; Angger Sudrajat F. P., 071910101091; 2012: 70 pages; the Mechanical
Department, the Faculty Of Enginering, Jember University.
Development of the industrial world are now starting to consider the aluminum
material as the main ingredient in the production process. This is because aluminum
and aluminum alloys including
light metals having high strength, corrosion
resistance, good electrical conductors and aluminum is lighter than iron or steel. The
use of aluminum in particular types of AA 1100 in the industrial world are widely
used for heat exchangers, pressure vessels, pipes, etc. However, aluminum and
aluminum alloys have properties that are less well when compared to steel, such as
specific heat and has a high conductivity, easily oxidized and forming an aluminum
oxide Al2O3 having a high melting point, resulting in a fusion between the base
metal and weld metal to be blocked and if in too fast cooling process will form a
smooth cavity ex-pouch of hydrogen. However, the most fundamental difference is
the value of perseverance in the weld metal, where the value of steel weld metal
toughness is always high when compared with the parent metal, while in the weld
metal toughness values of aluminum tend to be smaller than the value of toughness in
the parent metal. Along with these case need to be done research to makes it easy of
aluminum welding and have optimal strength. One of which the welding process of
aluminum alloy can be done by friction stir welding.
FSW (friction stir welding) is a welding method that has been discovered and
developed by Wayne Thomas for the work piece of aluminum and aluminum alloy in
1991 at TWI (The Welding Institute) United States. FSW welding process to occur in
the solid state (solid state joining). FSW welding process to occur at the solvus
temperature, so there is no decrease in strength due to overaging and dissolving of
ix
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
the precipitate coherent. Because the welding temperature is not too high, then the
d
d
d
d
aj.ca.ci .id residual stress and distortion
aj.ca.ci .ofidheat effect is also low.eMechanical
aj.ca.ci .id characteristics of ej.aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne by the parameters: welding
nspeed,
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
the
FSW
is
determined
tool
rotation
and
tool
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
pressure.
p://d
hhtt
hhtt
hhtt
h
In this research, the welding of aluminum AA 1100 by friction stir welding
id Tensile test results obtained
ca.cid.id method (FSW) can be jdone
ca.cid.well.
ca.cid.idthat the averages of j.aca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
gigiliis 52 222 Mpa, for 980/rpm
idgigili
idgigilifor welding with using :780
idrpm
idgigisili38
ultimate /strength
/:d
/:d
/:d
//:d
/
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp and 1120 rpm is 56 528 MPa.
thttpthe highest
p
tp these results can be seenhthat
hthtWith
472hMPa
h
ultimate strength is use 1120 rpm and ultimate strength at 980 rpm is the lowest.
d
d
did
.cid.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id Wormholes defects inethe
aj.cawelding
aj.ca.ci .factor
.
.
.
.
j
j
j
j
with
980
rpm
is
the
main
that
reduces
the
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
i this research. Macro observations
idgigi
idgigin
idgigi are known the largest:wormholes
tensile strength
//:d
//digigi
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
p://d
t also the presence of cracks
hhdue
hhtt in the welding with 980 rpm
hhtand
tt to lack of
defects
h
penetration and cause of stress concentration at the weld, this case also occurs at 780
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
rpm.
From
micro
observations
is
known
on
the
grains
shape
of
the
stir
zone,
FeAl3
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
idgigilthe
idgigili more evenly in matrix
idgigili
particles /is
spread
ofidgiAl
gili due to the stir process:/during
/:d
/:d
/:d
/
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp that the weld metal is softerhththan
hthttpprocess. Hardness testing showed
ttp the parent
welding
metal. While the TMAZ region has the lowest hardness.
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
x
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
e
ne
ne panjatkan kehadiratiliAllah
nSWT
ne
.bu.n
.bupenulis
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
Puji
syukur
atas
segala
rahmat
dan
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hidayah-Nya,
sehingga
penulis
dapat
menyelesaikan
skripsi
yang
berjudul
“Analisis
p://d
hhtt
hhtt
hhtt
h
PRAKATA
Sifat Mekanik Hasil Pengelasan Aluminium AA 1100 Dengan Metode Friction Stir
id.iddisusun untuk memenuhiacsalah
.cid.id satu syarat dalam .ac.cid.id
ca.cid.id Welding (FSW)”. Skripsi
ca.ini
a
a
c
.
.
.
j
j
j
jej.a
a
e
e
e
e
j.
j.
j.
n
n
n
n
e
e
e
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
.
menyelesaikan
strata satu (S1) ig
pada
Teknik Mesin, Fakultas
igliilibJurusan
lib.
idgiigliilib.
idgiigliipendidikan
idgiigliilib.
d
d
d
i
/
/
/
//:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
:/
p/
Teknik,
Jember.
hthtp
hthtp
hthtp
ttpUniversitas
ttp:/
ttp:/
Penulisan skripsi ini tidak lepas dari bantuan berbagai pihak. Oleh karena itu
d
d
d.id
.cid.idkepada :
ucapan terima
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id penulis ingin menyampaikan
aj.ca.cibanyak-banyak
aj.cakasih
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne Selaku pembimbing utama
neMahros Darsin, S.T., M.Sc.,
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
1.
Sumarji,
S.T.,
M.T.
dan
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://d
Dosen Pembimbing Anggota
hhselaku
hhtt yang memberikan arahan hdan
tt
httsaran-saran
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
h
dalam penyelesaian skripsi ini.
ca.cid.id
a
.
j
e
e
e
j.
u.n
nesaran
nej. kedua yang telah memberikan
nej.
.bu.n
.bu.n
.bpenguji
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
M.T selaku
dan
waktu.
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
3.hthMahros
Darsin, S.T., M.Sc.,hthselaku
hthttp selama
ttp dosen pembimbing akademik
ttp
d
d
id Sucahyono, S.T.,
ca.ci .Hari
ca.ci .id selaku penguji pertamaj.adan
2. Ir. Ahmad Syuhri,
j.aM.T.,
h
perkuliahan.
id
id
ca.cid.id
a
.
j
.
.
.
e
e
e
ej
nej
npenyelesaian
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
semangat
dalam
skripsi.
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt dan memberikan support. hhtt
5.hhMbak
tt Arum yang selalu menghibur
.c.id sabar dan memberi
4. Ayahanda Subig jNyono
selalu
.aca.c.iddan Ibunda Masrikah yang
j.aca
h
6. Adik – adikku yang selalu membuat hidup lebih bersemangat.
ca.cid.id
a
.
j
e
n
n j
nej.
nej
.bu.n
.bu.per
u
u
b
b
.unetidak dapat disebutkan
i
i
l
l
liibli.buyang
i
i
i
8. Semuaigpihak
satu
satu.
idgigili
idgigili
ig
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttpdari semua
hthPenulis
ttp dan kritik yang membangun
ttp juga menerima segalahthsaran
id
id
c. id
c.c.id 2007, keep solidarity forever.
7. Teman teman Teknik
ej.a.ac.
ej.a.aMesin
h
pihak guna kesempurnaan skripsi ini. Semoga skripsi ini dapat bermanfaat.
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
Jember, Februari
2012
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
l
l
idgigi
//digigi
:p//:d
/
/
p
Penulis
t
t
p://d
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
xi
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Halaman
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
HALAMAN
JUDUL
.............................................................................
p://d
hhtt
hhtt
hhtt i
h
DAFTAR ISI
HALAMAN PERSEMBAHAN................................................................
ii
ca.cid.id HALAMAN MOTTO j...............................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
iii
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
HALAMAN
PERNYATAAN...................................................................
iv
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
HALAMAN
hthttp PEMBIMBINGAN ............................................................
hthttp
hthttp v
HALAMAN PENGESAHAN...................................................................
vi
d
d
d
d
vii
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id RINGKASAN ..........................................................................................
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
PRAKATA
...............................................................................................
xi
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://d
DAFTAR
hhtt xii
hhtt ISI..............................................................................................
hhtt
DAFTAR GAMBAR ...............................................................................
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
xv
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id DAFTAR TABEL ....................................................................................
xvi
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej............................................................................
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
DAFTAR
LAMPIRAN
xvii
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
BAB
hthttp 1
hthttp
hth1.ttpPENDAHULUAN ......................................................................
1.1 Latar Belakang ...................................................................
h
h
1
id
id
ca.cid.id
3
a
.
j
.
.
.
e
e
e
nnej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
liibli.bu.udan
i
i
i
1.3igTujuan
Manfaat ............................................................
3
i
i
l
l
idgigi
idgigi
dig
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 4
hhtt
hhtt 1.4 Batasan Masalah .................................................................
.
1.2 Rumusan jMasalah................................................................
.aca.c.id
j.acac.id
BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA .............................................................
5
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
2.1 Pengelasan.............................................................................
5
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
2.1
Linier
Friction
Stir
Welding.............................................
5
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp 6
hth......................................................
hthttp 2.1 Friction Stir Welding
ttp
2.2 Klasifikasi Aluminium dan Paduannya ...........................
h
h
11
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
d
did
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .Dasar
2.2.1 Pengertian
Aluminium........................................
11
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
2.2.2
Sifat
–
Sifat
Aluminium
................................................
12
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 13
hhtt Aluminium ...............................
hhtt
2.2.3 Unsur – Unsur Paduan
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
xii
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
2.2.4 Standarisasi Aluminium ................................................
14
id
id
2.4 Metode Pengujian
.ac.c.id Tarik......................................................
.ac.c.id
16
ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
n
nej Pengujian ..........................................................
nej
nej
.buPrinsip
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
2.4.1
16
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
2.4.2
Perilaku
Mekanik
Material............................................
hhtt
hhtt
hhtt 16
2.3 Metode Pengujian Kekerasan .............................................
h
21
.cid.id ..............................................................
.id
2.3.1 Metode
j.acBrinell
j.ac c.id
ca.cid.id
22
a
.
j
a
a
e
e
e
n
nej. Vickers .............................................................
nej.
nej.
.buMetode
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
2.3.2
23
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
hthttp 2.3.3 Metode Rockwellh..........................................................
hthttp 24
BAB 3. METODE PENELITIAN ..........................................................
h
25
d
d
ca.cid.id
25
a
.
j
a
a
.
.
.
e
e
e
nnej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
liibli.bu.udan
l
3.2igBahan
Tempat .............................................................
25
i
i
i
i
i
l
l
idgigi
idgigi
dig
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
3.2.1 Bahan.............................................................................
hhtt 25
hhtt
hhtt
.ci .id Penelitian ............................................
.i
3.1 Tempat dan
j.acWaktu
j.ac c.id
3.2.2 Alat................................................................................
25
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
3.3 Persiapanj.Penelitian.............................................................
26
a
a
a
.
.
j
j
e
e
ne
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
liibli.bu.uPengelasan
3.4igProses
..............................................................
26
i
i
i
idgigili
idgigili
ig
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp 27
hthttp
hthttp3.5 Pengujian ..............................................................................
3.5.1 Pengujian Tarik .............................................................
h
h
27
id
id
ca.cid.id
29
a
.
j
.
.
.
e
e
e
n
nej
nej Kekerasan .....................................................
nej
.bu.n
.bu.n
.buPengujian
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.5.3
30
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 32
hhtt
hhtt 3.6 Diagram Alir Penelitian.......................................................
.
.
3.5.2 Uji Struktur
j.acac.id
j.acac.idMikro.........................................................
3.6 Jadwal Kegiatan Penelitian.................................................
33
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id BAB 4. HASIL DAN PEMBAHASAN
..................................................
34
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.buPengelasan
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
4.1
Hasil
Friction
Stir
Welding
...........................
34
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp 35
hthttp
hthttp4.2 Hasil Uji Tarik ....................................................................
4.3 Hasil Uji Foto Makro dan Mikro ......................................
h
h
37
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
d
id.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.cFoto
4.3.1 Hasil
Uji
Makro ....................................................
37
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
4.3.2
Hasil
Uji
Foto
Mikro.....................................................
39
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 43
hhtt 4.2 Hasil Uji Kekerasan h...........................................................
htt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
xiii
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
BAB 5. KESIMPULAN DAN SARAN ..................................................
46
d
d
d
5.1 Kesimpulan
46
ca.cid.id
aj.ca.ci .id
aj............................................................................
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
5.2
Saran......................................................................................
47
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
DAFTAR
PUSTAKA
................................................................................
p://d
hhtt
hhtt
hhtt 48
Lampiran ...................................................................................................
h
49
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
xiv
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Halaman
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
thtp
t
t
2.1hPrinsip
linier
friction
welding
...............................................................
p://d
hhtt
hhtt 6
tt
h
DAFTAR GAMBAR
2.2 Prinsip friction stir welding...................................................................
6
ca.cid.id 2.3 Gerakan tool ..........................................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
7
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j.
u.n
u.n
nej.
nepengelasan
nej.stir welding...
nej.
.bu.n
.bhasil
.bfriction
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
2.4
Strukturmikro
dengan
metode
10
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp prinsip indentasi dengan
p
2.5hSkematis
hthmetode
hthttp 15
ttp brinell................................
2.6 Hasil indentasi dengan metode brinell ..................................................
16
d
d
dd
d
metode vickers...............................
16
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id 2.7 Skematis prinsip indentasi
aj.ca.ci .idengan
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
n
e
ne
ne
ne
nbahan
.bu.n
.bu.n
.bu.regangan
.budari
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
2.8
Kurva
tegangan
dari
benda
uji
terbuat
ulet..........
20
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://d
2.8hKurva
hhtt 21
hhttuji terbuat dari bahan getas........
htt tegangan regangan dari benda
3.1 Skema pengujian tarik...........................................................................
h
38
id.id dengan putaran tool 780 rpm,
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.zone
ca.cid.id 4.8 Struktur mikro daerahj.stir
a
a
a
a
c
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
pembesaran
400x
....................................................................................
39
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp mikro daerah stir zone dengan
p
tp
hthttp
hthtputaran
4.9hStruktur
tool 980 rpm,
pembesaran 400x.....................................................................................
h
35
d
d.id
d
d
rpm
36
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci.................
aj.ca.ci .id dengan putaran tool 780
aj.ca.ci .id 4.4 Foto makro hasil pengelasan
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nerpm .................
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
4.5
Foto
makro
hasil
pengelasan
dengan
putaran
tool
980
37
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://d
hhtt 37
hhttputaran tool 1120 rpm ...............
4.6hFoto
htt makro hasil pengelasan dengan
4.7 Struktur mikro base metal Aluminium AA1100, pembesaran 400x ....
h
27
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id..................................................................
ca.cid.id 3.2 Skema pengujian kekerasan
30
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej. stir welding...................................................
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
4.1
Hasil
pengelasan
friction
33
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp variasi putaran tool terhadap
p
tp
4.2hGrafik
tarik ..............................
hthttp 34
hthtkekuatan
4.3 Grafik variasi putaran tool terhadap regangan ......................................
h
h
39
d.id
d
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cizone
a
a
ajstir
aj.ca.ci .id 4.10 Struktur mikro daerah
dengan putaran tool 1120
rpm,
.
.
.
.
j
j
j
j
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
pembesaran
400x
.................................................................................
39
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://d
t HAZ dengan putaran tool hhtt
hhtdan
hhStruktur
tt
4.11
mikro daerah daerah TMAZ
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
xv
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
780 rpm, pembesaran 100x ...................................................................
40
d
did
d
ca.cid.idTMAZ dan HAZ dengan putaran
aj.ca.ci .id 4.12 Struktur mikro daerah
ajdaerah
aj.ca.ci .tool
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
.
e
e
e
e
ne
ne 100x ...................................................................
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
980
rpm,
pembesaran
40
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
d
//digigi
:p//:d
:p//:HAZ
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
4.13
Struktur
mikro
daerah
daerah
TMAZ
dan
dengan
putaran
tool
p://d
hhtt
hhtt
hhtt
1120 rpm,
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
.id
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
.id
ac
nej.
b.u
igili
d
/
/
:
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
.id
ac
nej.
b.u
ht
igili
d
/
/
:
tp
h
.id
ac
nej.
b.u
igili
d
/
/
:
tp
ht
b.u
igili
d
/
/
:
tp
ht
ANALISIS SIFAT MEKANIK HASIL PENGELASAN
ALUMINIUM AA 1100 DENGAN METODE
FRICTION STIR WELDING
(FSW)
SKRIPSI
diajukan guna melengkapi tugas akhir dan memenuhi salah satu syarat
untuk menyelesaikan program studi teknik mesin (S1)
dan mencapai gelar sarjana teknik
Oleh
Angger Sudrajat F. P.
NIM 071910101091
PROGRAM STUDI STRATA 1 (S-1)
JURUSAN TEKNIK MESIN
FAKULTAS TEKNIK
UNIVERSITAS JEMBER
2012
i
ac
nej.
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
aj.ca.ci .id 7. Almamater FakultasejTeknik
aj.ca.ci .idUniversitas Jember. ej.aj.ca.ci .id
.
.
j
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
p://d
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
PERSEMBAHAN
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
Skripsi
ini
saya
persembahkan
untuk:
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
1. Ayahanda
dan
Ibunda
yang
tercinta;
p://d
hhtt
hhtt
2. Mbak Arum dan Lek Etik yang saya cintai;
ca.cid.id 3. Adik – adikku yang unyu-unyu;
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
j.
j.
n
nej.
nesekolah
netinggi;
.bu.n
.busejak
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
4.
Bapak/ibu
guru
dasar
sampai
perguruan
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
//:d
/
/
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
p
5. Teman-teman
Teknik Mesin 2007;
hthttp
hthttp
6. Teman-teman Rent Hause Manggis XI;
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ii
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t belaj arlah untuk tenang dan
hh“R
hhtilmu
hhttsabar”
tt aihlah ilmu, dan untuk meraih
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
M OT T O
( K halifah ’Umar)
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili satu lilin kecil menyala
idgigili
“I lmu
diidgdalam
tersebut
d
igili ruang besar, j ika lilin
/:bagaikan
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
p
hthttberbagi
htyang
hthttbesar
api dengan lilin – lilin
http lain niscaya menerangi ruang
h
begitu j uga ilmu akan bermanfaat j ika dibagi untuk orang lain”
c.id.id( Gadang Priyotomo)
c.id.id
d
aj.ca.ci .id
aj.ac
aj.ac
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
hhbesar,
tt perlu kita ketahui bahwahkita
“Disaat
htt memiliki
htt kita menghadapi masalah
h
ALLAH Y ang M aha Besar”
d
d
ac.i .id
ac.i .id ( Firdaus Bahreisy)
ca.cid.id
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthmenyerah
hthttpkita miliki dan j angan pernah
hth“Percaya
ttp
ttp
dengan kemampuan yang
h
sebelum kita mengetahui apa yang akan terj adi kepada diri kita ”
d
d( Angger Sudraj at F P)
ac.ci .id
ac.ci .id
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
je. j.a
e
n
u
n
.
giigliiblib.u
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
je. j.a
e
n
u
n
.
giigliiblib.u
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
iii
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
d.id
.cid.id berjudul: “Analisis .ac.cid.id
ca.cid.id
ca.cisesungguhnya
cayang
Menyatakan dengan
bahwa skripsi
a
a
a
.
.
.
j
j
j
jej.a
e
e
e
e
j.
j.
j.
n
n
n
n
e
e
e
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
iilib. Pengelasan AluminiumigAA
Sifat Mekanik
igliili1100
b. Dengan Metode Friction
lib.
idgiigliilib.
idgiiglHasil
idgiigliiStir
d
d
d
i
/
/
/
//:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
/
:/ karya sendiri, kecuali
:/ dalam
p/
Welding
adalah benar-benar
hthtp
hthtp
hthtp
ttp:(FSW)”
ttphasil
ttpjika
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
PERNYATAAN
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
u.n
une tangan di bawah inigi:libli.bu.n
une
bli.bbertanda
Saya g
yang
i
l
i
idigi
idigi
:p//:d
:p//:Pd
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
Nama
:
Angger
Sudrajat
F
hhtt
hhtt
NIM
: 071910101091
pengutipan substansi disebutkan sumbernya, dan belum pernah diajukan pada instansi
d
did
ca.cid.id atas keabsahan dan j.aca.cid.id
Saya bertanggung
aj.ca.ci .id manapun, serta bukanejkarya
aj.ca.ci .jiplakan.
aj.jawab
.
.
.
j
j
e
e
e
ej.
e
e
e
u.n
u.n
u.n
u.n
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
kebenaran
isinya
sesuai
dengan
sikap
ilmiah
yang
harus
dijunjung
tinggi.
idgiigilib
idgiigilib
idgiigilib
idgiigilib
d
d
d
/
/
/
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
tttp:dengan sebenarnya, tanpahadanya
thtttp: tekanan
p
p:
pernyataan ini saya
hthtttDemikian
hthbuat
h
dan paksaan dari pihak manapun serta bersedia mendapat sanksi akademik jika
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
ht ttp
Februarih2012
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id ternyata di kemudian hari
pernyataan
ini tidak benar.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
p
hthttp
hthttp
Jember,
h
Yang menyatakan,
.id
d
aj.ca.ci .id
aj.cac.id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
l
l
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
Angger Sudrajat F P
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
h
NIM 071910101091
iv
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
SKRIPSI
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ANALISIS SIFAT MEKANIK HASIL PENGELASAN
d
d
d
ALUMINIUM
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id 1100 DENGANeMETODE
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
ne
ne FRICTION STIR iWELDING
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
l
l
l
ig i
ig i
ig i
(FSW)
//dig
//dig
//dig
p://d
p://d
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
hthtttp:
hthtttp:
hthtttp:
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
Oleh
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
Angger Sudrajat F P
NIM 071910101091
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
.cid.id
ca.cid.id
a
aj.caM.T.
aj.ca.ci .id Utama : Sumarji, eS.T.,
.
.
.
Dosen e
Pembimbing
j
j
j
e
nej.
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
:igMahros
ili Pembimbing Anggota
idgigili
idgigDosen
igili Darsin, S.T., M.Sc.p://:d
/:d
/:d
/
/
d
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Pembimbing :
v
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
u.n
u.n
ne
ne Sifat Mekanik Hasil
ne
ne
.bu.n
.b
.b
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Skripsi
berjudul
“Analisis
Pengelasan
Aluminium
AA
1100
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
//:d
:pMetode
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Dengan
Friction
Stir
Welding
(FSW)”
telah
diuji
dan
disahkan
pada:
p://d
hhtt
hhtt
hhtt
h
PENGESAHAN
Hari, Tanggal
: Rabu, 22 Februari 2012
ca.cid.id Tempat
ca.cid.id Teknik Universitas Jember
ca.cid.id
: j.Fakultas
a
a
a
.
.
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
//:d
/
/
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
thttpPenguji
p
hthttp
hTim
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Sumarji, S.T., M.T.
Ketua,
NIP. 19680202 199702 1 001
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgiI,gili
Anggota
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
Ir. Ahmad Syuhri, M.T.
aj.ca.ci .id
.
j
e
NIP. 19670123
199702
ne 1 001
u
b.u.n
giigliilib
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
aj.ac
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
l
l
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
Mahros Darsin, S.T.,
M.Sc.
h
Sekretaris,
c.id.id
NIP. 197003221 199501 1 001
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili Anggota II,
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
Hari
S.T., M.T.
ca.cid.id
aj.ca.ci .id
aj.Sutjahyono,
.
.
j
j
e
e
ne 19681205 199702 1 002.un
.un
uNIP.
une
giigliiblib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
Mengesahkan
giigliiblib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
id.id Teknik Universitas Jember,
Dekanc.Fakultas
ca.cid.id
a
a
c
.
.
j
j
a
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
Ir. Widyono
Hadi., M.T.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
NIP. 19610414 198902 1 001
vi
b.
p
gili
i
d
/
/
:
b.
gili
i
d
/
/
:
http
b.
gili
i
d
/
/
:
http
b.
gili
i
d
/
/
:
http
RINGKASAN
Analisis Sifat Mekanik Hasil Pengelasan Aluminium AA 1100 Dengan Metode
Friction Stir Welding (FSW); Angger Sudrajat F. P., 071910101091; 2012: 70
halaman; Jurusan Teknik Mesin Fakultas Teknik Universitas Jember.
Perkembangan dunia perindustrian saat ini mulai mempertimbangkan material
aluminium sebagai bahan utama dalam proses produksi. Ini dikarenakan aluminium
dan paduan aluminium termasuk logam ringan yang memiliki kekuatan tinggi, tahan
terhadap karat, konduktor listrik yang cukup baik dan aluminium lebih ringan
daripada besi atau baja. Penggunaan aluminium khususnya tipe AA 1100 pada dunia
industri banyak digunakan untuk heat exchangers, pressure vessels, pipa, dll. Namun
aluminium dan paduan aluminium mempunyai sifat yang kurang baik bila
dibandingkan dengan baja, diantaranya adalah mempunyai panas jenis dan daya
hantar yang tinggi, mudah teroksidasi dan membentuk oksida aluminium Al2O3 yang
mempunyai titik cair yang tinggi sehingga mengakibatkan peleburan antara logam
dasar dan logam las menjadi terhalang dan bila mengalami proses pembekuan yang
terlalu cepat akan terbentuk rongga halus bekas kantong hydrogen. Akan tetapi,
perbedaan yang paling mendasar adalah nilai keuletan pada logam las, dimana nilai
keuletan logam las baja selalu tinggi bila dibandingkan dengan logam induk,
sedangkan pada aluminium nilai keuletan pada logam las cenderung lebih kecil
daripada nilai keuletan pada logam induk. Seiring dengan hal tersebut maka perlu
dilakukan penelitian-penelitian agar proses penyambungan aluminium menjadi lebih
mudah dan memiliki kekuatan yang optimal. Proses penyambungan aluminium
paduan salah satunya dapat dilakukan dengan cara pengelasan friction stir welding.
FSW (friction stir welding) merupakan sebuah metode pengelasan yang telah
diketemukan dan dikembangkan oleh Wayne Thomas untuk benda kerja alumunium
dan alumunium alloy pada tahun 1991 di TWI (The Welding Institute) Amerika
Serikat. Prinsip kerja FSW adalah memanfaatkan gesekan dari benda kerja yang
vii
b.
p
gili
i
d
/
/
:
b.
gili
i
d
/
/
:
http
b.
gili
i
d
/
/
:
http
b.
gili
i
d
/
/
:
http
berputar dengan benda kerja lain yang diam sehingga mampu melelehkan benda kerja
yang diam tersebut dan akhirnya tersambung menjadi satu. Proses pengelasan dengan
FSW terjadi pada kondisi padat (solid state joining). Proses pengelasan dengan FSW
terjadi pada temperature solvus, sehingga tidak terjadi penurunan kekuatan akibat
over aging dan larutnya endapan koheren. Karena temperature pengelasan tidak
terlalu tinggi, maka tegangan sisa yang terbentuk dan distorsi akibat panas juga
rendah. Karakteristik mekanis sambungan pada FSW ditentukan oleh parameter :
kecepatan pengelasan, putaran tool, dan tekanan tool.
Pada penelitian ini pengelasan alumunium AA 1100 dengan metode friction
stir welding (FSW) dapat dilakukan dengan baik. Hasil pengujian tarik diperoleh
bahwa rata - rata ultimate strength untuk pengelasan dengan menggunakan putaran
tool 780 rpm adalah 52.222 Mpa, untuk putaran tool 980 rpm adalah 38.472 Mpa dan
putaran tool 1120 adalah 56.528 Mpa. Dengan hasil ini dapat diketahui bahwa
ultimate strength yang tertinggi adalah dengan menggunakan putaran tool 1120 rpm
dan ultimate strength pada putaran tool 980 rpm adalah yang terendah. Cacat
wormholes pada pengelasan dengan putaran tool 980 rpm adalah hal utama yang
mengurangi kekuatan tarik pada penelitian ini. Hasil pengamatan makro diketahui
cacat wormholes terbesar terdapat pada hasil pengelasan dengan putaran tool 980 rpm
dan juga adanya celah karena kurangnya penetrasi dan menimbulkan konsentrasi
tegangan pada hasil pengelasan, celah ini juga terjadi pada variasi putaran tool 780
rpm. Dari pengamatan mikro diketahui bahwa bentuk butir pada daerah stir zone
partikel FeAl3 tersebar lebih merata pada matriks Al yang disebabkan adanya proses
puntiran pada saat proses pengelasan berlangsung. Pengujian kekerasan menunjukan
bahwa logam las lebih lunak daripada logam induk. Sedangkan daerah TMAZ
mempunyai kekerasan yang paling rendah.
viii
SUMMARY
Mechanical Properties And Microstructure Of Alluminium AA 1100 by Friction
Stir Welding; Angger Sudrajat F. P., 071910101091; 2012: 70 pages; the Mechanical
Department, the Faculty Of Enginering, Jember University.
Development of the industrial world are now starting to consider the aluminum
material as the main ingredient in the production process. This is because aluminum
and aluminum alloys including
light metals having high strength, corrosion
resistance, good electrical conductors and aluminum is lighter than iron or steel. The
use of aluminum in particular types of AA 1100 in the industrial world are widely
used for heat exchangers, pressure vessels, pipes, etc. However, aluminum and
aluminum alloys have properties that are less well when compared to steel, such as
specific heat and has a high conductivity, easily oxidized and forming an aluminum
oxide Al2O3 having a high melting point, resulting in a fusion between the base
metal and weld metal to be blocked and if in too fast cooling process will form a
smooth cavity ex-pouch of hydrogen. However, the most fundamental difference is
the value of perseverance in the weld metal, where the value of steel weld metal
toughness is always high when compared with the parent metal, while in the weld
metal toughness values of aluminum tend to be smaller than the value of toughness in
the parent metal. Along with these case need to be done research to makes it easy of
aluminum welding and have optimal strength. One of which the welding process of
aluminum alloy can be done by friction stir welding.
FSW (friction stir welding) is a welding method that has been discovered and
developed by Wayne Thomas for the work piece of aluminum and aluminum alloy in
1991 at TWI (The Welding Institute) United States. FSW welding process to occur in
the solid state (solid state joining). FSW welding process to occur at the solvus
temperature, so there is no decrease in strength due to overaging and dissolving of
ix
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
the precipitate coherent. Because the welding temperature is not too high, then the
d
d
d
d
aj.ca.ci .id residual stress and distortion
aj.ca.ci .ofidheat effect is also low.eMechanical
aj.ca.ci .id characteristics of ej.aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne by the parameters: welding
nspeed,
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
the
FSW
is
determined
tool
rotation
and
tool
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
pressure.
p://d
hhtt
hhtt
hhtt
h
In this research, the welding of aluminum AA 1100 by friction stir welding
id Tensile test results obtained
ca.cid.id method (FSW) can be jdone
ca.cid.well.
ca.cid.idthat the averages of j.aca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
gigiliis 52 222 Mpa, for 980/rpm
idgigili
idgigilifor welding with using :780
idrpm
idgigisili38
ultimate /strength
/:d
/:d
/:d
//:d
/
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp and 1120 rpm is 56 528 MPa.
thttpthe highest
p
tp these results can be seenhthat
hthtWith
472hMPa
h
ultimate strength is use 1120 rpm and ultimate strength at 980 rpm is the lowest.
d
d
did
.cid.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id Wormholes defects inethe
aj.cawelding
aj.ca.ci .factor
.
.
.
.
j
j
j
j
with
980
rpm
is
the
main
that
reduces
the
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
i this research. Macro observations
idgigi
idgigin
idgigi are known the largest:wormholes
tensile strength
//:d
//digigi
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
p://d
t also the presence of cracks
hhdue
hhtt in the welding with 980 rpm
hhtand
tt to lack of
defects
h
penetration and cause of stress concentration at the weld, this case also occurs at 780
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
rpm.
From
micro
observations
is
known
on
the
grains
shape
of
the
stir
zone,
FeAl3
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
idgigilthe
idgigili more evenly in matrix
idgigili
particles /is
spread
ofidgiAl
gili due to the stir process:/during
/:d
/:d
/:d
/
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp that the weld metal is softerhththan
hthttpprocess. Hardness testing showed
ttp the parent
welding
metal. While the TMAZ region has the lowest hardness.
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
x
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
e
ne
ne panjatkan kehadiratiliAllah
nSWT
ne
.bu.n
.bupenulis
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
Puji
syukur
atas
segala
rahmat
dan
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hidayah-Nya,
sehingga
penulis
dapat
menyelesaikan
skripsi
yang
berjudul
“Analisis
p://d
hhtt
hhtt
hhtt
h
PRAKATA
Sifat Mekanik Hasil Pengelasan Aluminium AA 1100 Dengan Metode Friction Stir
id.iddisusun untuk memenuhiacsalah
.cid.id satu syarat dalam .ac.cid.id
ca.cid.id Welding (FSW)”. Skripsi
ca.ini
a
a
c
.
.
.
j
j
j
jej.a
a
e
e
e
e
j.
j.
j.
n
n
n
n
e
e
e
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
.
menyelesaikan
strata satu (S1) ig
pada
Teknik Mesin, Fakultas
igliilibJurusan
lib.
idgiigliilib.
idgiigliipendidikan
idgiigliilib.
d
d
d
i
/
/
/
//:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
:/
p/
Teknik,
Jember.
hthtp
hthtp
hthtp
ttpUniversitas
ttp:/
ttp:/
Penulisan skripsi ini tidak lepas dari bantuan berbagai pihak. Oleh karena itu
d
d
d.id
.cid.idkepada :
ucapan terima
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id penulis ingin menyampaikan
aj.ca.cibanyak-banyak
aj.cakasih
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne Selaku pembimbing utama
neMahros Darsin, S.T., M.Sc.,
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
1.
Sumarji,
S.T.,
M.T.
dan
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://d
Dosen Pembimbing Anggota
hhselaku
hhtt yang memberikan arahan hdan
tt
httsaran-saran
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
h
dalam penyelesaian skripsi ini.
ca.cid.id
a
.
j
e
e
e
j.
u.n
nesaran
nej. kedua yang telah memberikan
nej.
.bu.n
.bu.n
.bpenguji
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
M.T selaku
dan
waktu.
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
3.hthMahros
Darsin, S.T., M.Sc.,hthselaku
hthttp selama
ttp dosen pembimbing akademik
ttp
d
d
id Sucahyono, S.T.,
ca.ci .Hari
ca.ci .id selaku penguji pertamaj.adan
2. Ir. Ahmad Syuhri,
j.aM.T.,
h
perkuliahan.
id
id
ca.cid.id
a
.
j
.
.
.
e
e
e
ej
nej
npenyelesaian
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
semangat
dalam
skripsi.
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt dan memberikan support. hhtt
5.hhMbak
tt Arum yang selalu menghibur
.c.id sabar dan memberi
4. Ayahanda Subig jNyono
selalu
.aca.c.iddan Ibunda Masrikah yang
j.aca
h
6. Adik – adikku yang selalu membuat hidup lebih bersemangat.
ca.cid.id
a
.
j
e
n
n j
nej.
nej
.bu.n
.bu.per
u
u
b
b
.unetidak dapat disebutkan
i
i
l
l
liibli.buyang
i
i
i
8. Semuaigpihak
satu
satu.
idgigili
idgigili
ig
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttpdari semua
hthPenulis
ttp dan kritik yang membangun
ttp juga menerima segalahthsaran
id
id
c. id
c.c.id 2007, keep solidarity forever.
7. Teman teman Teknik
ej.a.ac.
ej.a.aMesin
h
pihak guna kesempurnaan skripsi ini. Semoga skripsi ini dapat bermanfaat.
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
Jember, Februari
2012
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
l
l
idgigi
//digigi
:p//:d
/
/
p
Penulis
t
t
p://d
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
xi
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Halaman
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
HALAMAN
JUDUL
.............................................................................
p://d
hhtt
hhtt
hhtt i
h
DAFTAR ISI
HALAMAN PERSEMBAHAN................................................................
ii
ca.cid.id HALAMAN MOTTO j...............................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
iii
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
HALAMAN
PERNYATAAN...................................................................
iv
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
HALAMAN
hthttp PEMBIMBINGAN ............................................................
hthttp
hthttp v
HALAMAN PENGESAHAN...................................................................
vi
d
d
d
d
vii
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id RINGKASAN ..........................................................................................
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
PRAKATA
...............................................................................................
xi
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://d
DAFTAR
hhtt xii
hhtt ISI..............................................................................................
hhtt
DAFTAR GAMBAR ...............................................................................
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
xv
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id DAFTAR TABEL ....................................................................................
xvi
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej............................................................................
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
DAFTAR
LAMPIRAN
xvii
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
BAB
hthttp 1
hthttp
hth1.ttpPENDAHULUAN ......................................................................
1.1 Latar Belakang ...................................................................
h
h
1
id
id
ca.cid.id
3
a
.
j
.
.
.
e
e
e
nnej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
liibli.bu.udan
i
i
i
1.3igTujuan
Manfaat ............................................................
3
i
i
l
l
idgigi
idgigi
dig
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 4
hhtt
hhtt 1.4 Batasan Masalah .................................................................
.
1.2 Rumusan jMasalah................................................................
.aca.c.id
j.acac.id
BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA .............................................................
5
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
2.1 Pengelasan.............................................................................
5
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
2.1
Linier
Friction
Stir
Welding.............................................
5
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp 6
hth......................................................
hthttp 2.1 Friction Stir Welding
ttp
2.2 Klasifikasi Aluminium dan Paduannya ...........................
h
h
11
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
d
did
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .Dasar
2.2.1 Pengertian
Aluminium........................................
11
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
2.2.2
Sifat
–
Sifat
Aluminium
................................................
12
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 13
hhtt Aluminium ...............................
hhtt
2.2.3 Unsur – Unsur Paduan
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
xii
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
2.2.4 Standarisasi Aluminium ................................................
14
id
id
2.4 Metode Pengujian
.ac.c.id Tarik......................................................
.ac.c.id
16
ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
n
nej Pengujian ..........................................................
nej
nej
.buPrinsip
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
2.4.1
16
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
2.4.2
Perilaku
Mekanik
Material............................................
hhtt
hhtt
hhtt 16
2.3 Metode Pengujian Kekerasan .............................................
h
21
.cid.id ..............................................................
.id
2.3.1 Metode
j.acBrinell
j.ac c.id
ca.cid.id
22
a
.
j
a
a
e
e
e
n
nej. Vickers .............................................................
nej.
nej.
.buMetode
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
2.3.2
23
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
hthttp 2.3.3 Metode Rockwellh..........................................................
hthttp 24
BAB 3. METODE PENELITIAN ..........................................................
h
25
d
d
ca.cid.id
25
a
.
j
a
a
.
.
.
e
e
e
nnej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
liibli.bu.udan
l
3.2igBahan
Tempat .............................................................
25
i
i
i
i
i
l
l
idgigi
idgigi
dig
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
3.2.1 Bahan.............................................................................
hhtt 25
hhtt
hhtt
.ci .id Penelitian ............................................
.i
3.1 Tempat dan
j.acWaktu
j.ac c.id
3.2.2 Alat................................................................................
25
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
3.3 Persiapanj.Penelitian.............................................................
26
a
a
a
.
.
j
j
e
e
ne
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
liibli.bu.uPengelasan
3.4igProses
..............................................................
26
i
i
i
idgigili
idgigili
ig
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp 27
hthttp
hthttp3.5 Pengujian ..............................................................................
3.5.1 Pengujian Tarik .............................................................
h
h
27
id
id
ca.cid.id
29
a
.
j
.
.
.
e
e
e
n
nej
nej Kekerasan .....................................................
nej
.bu.n
.bu.n
.buPengujian
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.5.3
30
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 32
hhtt
hhtt 3.6 Diagram Alir Penelitian.......................................................
.
.
3.5.2 Uji Struktur
j.acac.id
j.acac.idMikro.........................................................
3.6 Jadwal Kegiatan Penelitian.................................................
33
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id BAB 4. HASIL DAN PEMBAHASAN
..................................................
34
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.buPengelasan
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
4.1
Hasil
Friction
Stir
Welding
...........................
34
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp 35
hthttp
hthttp4.2 Hasil Uji Tarik ....................................................................
4.3 Hasil Uji Foto Makro dan Mikro ......................................
h
h
37
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
d
id.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.cFoto
4.3.1 Hasil
Uji
Makro ....................................................
37
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
4.3.2
Hasil
Uji
Foto
Mikro.....................................................
39
i
i
i
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 43
hhtt 4.2 Hasil Uji Kekerasan h...........................................................
htt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
xiii
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
BAB 5. KESIMPULAN DAN SARAN ..................................................
46
d
d
d
5.1 Kesimpulan
46
ca.cid.id
aj.ca.ci .id
aj............................................................................
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
5.2
Saran......................................................................................
47
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
DAFTAR
PUSTAKA
................................................................................
p://d
hhtt
hhtt
hhtt 48
Lampiran ...................................................................................................
h
49
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
//digigi
p://d
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
l
idgigi
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
xiv
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Halaman
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
thtp
t
t
2.1hPrinsip
linier
friction
welding
...............................................................
p://d
hhtt
hhtt 6
tt
h
DAFTAR GAMBAR
2.2 Prinsip friction stir welding...................................................................
6
ca.cid.id 2.3 Gerakan tool ..........................................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
7
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j.
u.n
u.n
nej.
nepengelasan
nej.stir welding...
nej.
.bu.n
.bhasil
.bfriction
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
2.4
Strukturmikro
dengan
metode
10
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp prinsip indentasi dengan
p
2.5hSkematis
hthmetode
hthttp 15
ttp brinell................................
2.6 Hasil indentasi dengan metode brinell ..................................................
16
d
d
dd
d
metode vickers...............................
16
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id 2.7 Skematis prinsip indentasi
aj.ca.ci .idengan
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
n
e
ne
ne
ne
nbahan
.bu.n
.bu.n
.bu.regangan
.budari
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
2.8
Kurva
tegangan
dari
benda
uji
terbuat
ulet..........
20
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://d
2.8hKurva
hhtt 21
hhttuji terbuat dari bahan getas........
htt tegangan regangan dari benda
3.1 Skema pengujian tarik...........................................................................
h
38
id.id dengan putaran tool 780 rpm,
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.zone
ca.cid.id 4.8 Struktur mikro daerahj.stir
a
a
a
a
c
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
pembesaran
400x
....................................................................................
39
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp mikro daerah stir zone dengan
p
tp
hthttp
hthtputaran
4.9hStruktur
tool 980 rpm,
pembesaran 400x.....................................................................................
h
35
d
d.id
d
d
rpm
36
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci.................
aj.ca.ci .id dengan putaran tool 780
aj.ca.ci .id 4.4 Foto makro hasil pengelasan
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nerpm .................
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
4.5
Foto
makro
hasil
pengelasan
dengan
putaran
tool
980
37
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://d
hhtt 37
hhttputaran tool 1120 rpm ...............
4.6hFoto
htt makro hasil pengelasan dengan
4.7 Struktur mikro base metal Aluminium AA1100, pembesaran 400x ....
h
27
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id..................................................................
ca.cid.id 3.2 Skema pengujian kekerasan
30
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej. stir welding...................................................
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
4.1
Hasil
pengelasan
friction
33
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp variasi putaran tool terhadap
p
tp
4.2hGrafik
tarik ..............................
hthttp 34
hthtkekuatan
4.3 Grafik variasi putaran tool terhadap regangan ......................................
h
h
39
d.id
d
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cizone
a
a
ajstir
aj.ca.ci .id 4.10 Struktur mikro daerah
dengan putaran tool 1120
rpm,
.
.
.
.
j
j
j
j
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
pembesaran
400x
.................................................................................
39
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
//digigi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://d
t HAZ dengan putaran tool hhtt
hhtdan
hhStruktur
tt
4.11
mikro daerah daerah TMAZ
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
xv
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
780 rpm, pembesaran 100x ...................................................................
40
d
did
d
ca.cid.idTMAZ dan HAZ dengan putaran
aj.ca.ci .id 4.12 Struktur mikro daerah
ajdaerah
aj.ca.ci .tool
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
.
e
e
e
e
ne
ne 100x ...................................................................
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
980
rpm,
pembesaran
40
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
idgigi
idgigi
idgigi
d
//digigi
:p//:d
:p//:HAZ
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
4.13
Struktur
mikro
daerah
daerah
TMAZ
dan
dengan
putaran
tool
p://d
hhtt
hhtt
hhtt
1120 rpm,