Mempelajari pemanfaatan Limbah Padat pabrik Pulp dan Kertas untuk Pembuatan Papan Semen Pulp (Pulp Cement Board) dengan Berbagai Komposisi Pulp, Semen Kapur
"Sesungguhnya orang-orang
saLeh. bagi mereka adaLah
kenikmatan. Hereka kekaL
AZLah sungguh benar. Dan
Lagi Haha Bi jaksana". C Q S .
yang berimnn dan beramal
syurga-syurga yang penuh
di dalamnya, dun janji
diaLah Yang Maha Perkasa
Luqman : 8 - 9 3
Nabr SAW Sersabda : "Barangsiapa mengingixkan dunra
&
.
a
hendakLah dicapai dengan ilmu. Dan burangsrapa
menginginkan akhirat maha hendakLah dicc~paidengan
ilmu puLa. Dan barangsiapa menginginkan keduanya
secura bersamaan mnka hendakLah dicapar dengan i 1 mu".
CHR. M u s l i d
Teruntuk yang tercinta.
Ibu. Bapak. Kakak-kakak dan adikku
C u c u Sri Rahayu serLa kekasihku Donna
7F ~ r b
:,/I*/-?
;La
MEMPELAIARI PEMAMFAAThN LIMBA
DAT PAGRIK PULP DBN
MERTAS UNTUK PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP
( PULP CEMENT BOARD- 1 DENGAN BERBAGAI
KONIPBSISI PULP, SEMEN DAN KAPUR
Ole h
HIDAYAT
HARDIAN
F 2 4 . 1084
1 9 9 2
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANlAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
B O G O R
HIDAYAT
F 24.1084.
HARDIAN.
~empelajari
Pemanfaatan
Limbah Padat Pabrik Pulp dan Kertas untuk Pembuatan
Semen
Pulp (Pulp Cement Board) dengan Berbagai
Pulp,
Semen dan Kapur.
Papan
Komposisi
Dibawah bimbingan Prof.
Dr.
Ir.
Wachjuddin Tjiptadi, MS. dan Dra. Nina Elyani.
RINGKASAN
papan
semen pulp atau (pulp cement board) adalah
bahan
dalam
bentuk lembaran yang terbuat
dari
semen
portland, asbes dan bahan pengisi anorganik
suatu
campuran
dengan
perbandingan tertentu.
Penelitian
atan
limbah
ini bertujuan untuk mempelajari
padat industri pulp
komposisi campuran pulp dan semen
dan
kertas,
pemanfapengaruh
serta penambahan
serat
panjang pada campuran komposisi pulp.
Rancangan percobaan yang
tersarang
semen
panjang
(A)
digunakan adalah
(nested), dua faktor yaitu kompisisi
dan
komposisi
perbandingan
pulp
pemakaian
dan serat pendek (limbah padat) (B) dengan
kali ulangan.
yaitu masing-masing 75:25 (al), 50:50
(B4).
dan
serat
dua
Faktor A (4 taraf) masing-masing 3:57 (A1),
6:54 (A2), 9:51 ( A j ) dan 12:48 % (A4).
o:100
rancangan
Faktor B (4 taraf)
(a2), 25:75
Pengujian dilakukan berdasarkan
(B3) dan
SII.OG56-82
yang meliputi kekuatan lentur, kadar air, daya serap
air,
bobot isi dan perubahan panjang.
Penelitian ini dilakukan dalam dua tahap yaitu
litian
pendahuluan
dan utama.
Penelitian
pene-
pendahuluan
ditujukan
untuk
mendapatkan batas pemakaian
pengujian
terladap
produk
pasardn.
pulp
Papan
serta
semen
pulp
dengan komposisi pulp 100 persen berasal dari limbah padat
tidak
dapat
panjang
dibuat dan batas
sebanyak
12 persen.
maksimum
Tahap
pemakaian
serat
selanjutnya
adalah
pembuatan dan pengujian pulp cement board.
Hasil penelitian menunjukkan bahwa campuran komposisi
pulp
dan semen berpengaruh terhadap semua parameter
diuji
sedangkan perbandingan serat
berpengaruh
yang
terhadap
daya serap air dan bobot isi.
Kekuatan
lentur
(0.950-8.540
kgcm-2)
untuk
komposisi masih dibawah SII tapi Al dan A2 sedikit
produk
tapi
pasaran.
sedikit
diatas
(17.888-52.669%:
tapi
Kadar air (2.933-5.767%)
produk
pasaran.
diatas produk pasaran untuk semua
isi (0.855-1.605 gcm-3) ,
tapi
sedikit dibawah
sisi.
diatas
memenuhi
Daya
komposisi A1, A2, dan A3
semua
SII
serap
air
memenuhi
SII
komposisi.
Bobot
komposisi A j dan A4 memenuhi SIT
produk pasaran untuk semua
Perubahan panjang (0.045-0.167 % ) , semua
kompo-
komposisi
memenuhi SII tetapi dengan produk pasaran hanya Al dan Az.
Limbah
bekas
padat
industri pulp dan
kertas
ternyata masih dapat dimanfaat sebagai
dan
kertas
bahan
baku
pembuatan papan semen pulp.
Komposisi optimum
roleh
4.495
adalah
AJB3
k g - ~ m - ~kadar
,
pulp papan semen pulp yang
dengan
nilai
air 5.321 persen,
kekutan
daya
dipelentur
serap
air
37.772 persen, bobot isi 1.146 c ~ c m -dan
~ perubahan panJan9
0.110 persen.
MEMPELAJARI PEMANFAATAN LIMBAH PADAT PABRIK PULP DAN
KERTAS UNTUK PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP
(PULP CEMENTBOARD) DENGAN BERBAGAI
KOMPOSISI PULP, SEMEN DAN KAPUR
Oleh
HIDAYAT HARDIAN
F 24. 1084
SKRIPSI
Sebagai salah satu syarat untuk meraih gelar
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
Pada Jurusan Teknologi Industri Pertanian
Fakultas Teknologi Pertanian
Institut Pertanian Bogor
1992
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
BOGOR
INSTITUT PERTANIAN 13°GOR
FAKUCFAS TEKNOLOGI I'EKTANIAN
MEMI'ELNARI PEMANFAATAN LIMBAH PADKF PABRIK PULE' DAN
KERTAS UNTUK PEMBUKFAN PAPAN SEMEN PULP
(PULP CEMEKiBOARD) DENGAN BERBAG A1
KOMPOSISI PULP, SEMEN DAN KAPUR
SKRIPSI
Sebagai s a l a h s a t u s y a r a t untuk meraih g e l a r
SAliJANA TEKNOLOGI PERTASIAN
Pada J u r u s a n Teknologi I n d u s t r i P e r t a n i a n
Fakultas Teknologi Pertanian
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
Oleh
HIDAYAT HARDIAN
F 24.1084
D i l a h i r k a n d i Bandung,
t a n g g a l l o J a n u a r i 1968
L u l u s t a n g g a l : 3 1 Desember 1 9 9 1
KATA PENGANTAR
P u j i s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n k e h a d i r a t A l l a h SWT, k a r e n a
hanya
berkah
rahmat dan k a r u n i a s e r t a i j i n - N y a
skripsi
ini
d a p a t d i s e l e s a i k a n dengan b a i k dan l a n c a r .
Skripsi
ini
disusun berdasarkan
hasil
kajian
masalah
k h u s u s yang t e l a h d i l a k s a n a k a n pada J u r u s a n T e k n o l o g i I n d u s t r i
Faku.1tas T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
Pertanian,
Institut
Pertanian
Bogor.
P e n u l i s mengucapkan t e r i m a k a s i h k e p a d a :
I r . W a c h j u d d i n T j i p t a d i , MS.,
Dr.
1. P r o f .
selaku dosen
pem-
b i m b i n g utama,
2. D r a .
3.
N i n a E l y a n i , s e l a k u d o s e n pembimbing k e d u a ,
Kepala
Balai
Besar P e n e l i t i a n dan
Pengembangan
Industri
S e l u l o s a , y a n g t e l a h memberikan k e s e m p a t a n m e l a k u k a n
pene-
litian,
i
4.
S e l u r u h s t a f d a n k a r y a w a n B a l a i K e r t a s , y a n g t e l a h memberikan f a s i l i t a s selama p e n e l i t i a n ,
5. GKM
WTj-24,
rekan-rekan
mahasiswa yang
telah
memberikan
d o r o n g a n d a n dukungan k e p a d a p e n u l i s s e r t a ,
6.
I b u , b a p a k , kakak dan a d i k a t a s d o ' a dan k a s i h s a y a n g n y a ,
P e n u l i s m e n y a d a r i s k r i p s i i n i m a s i h belum s e m p u r n a .
karena
kan.
i t u k r i t i k d a n s a r a n d a r i semua p i h a k s a n g a t
diharap-
A k h i r k a t a semoga t u l i s a n i n i b e r m a n f a a t .
Bogor,
Januari 1992
Oleh
Penulis
DAFTAR IS1
Halaman
.................................
DAFTAR GAMBAR ..................................
DAFTAR TABEL ...................................
DAFTAR LAMPIRAN ................................
I . PEDAHULUAN .....................................
A . LATAR BELAKANG ..............................
E . TUJUAN ......................................
I1 . TINJAUAN PUSTAKA ...............................
KATA PENGANTAR
A . PEWERTIAN
PULP
iii
vi
viii
ix
1
1
4
5
DAN KLASIFIKASI PAPAN SEMEli
........................................
8 . S I F A T DAN KEGUANAAN PAPAN SEMEN PULP ........
C . BAHAN BAKU PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP .......
D . PROSES PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP ...........
E . FAKTOR PENDUKUNG ............................
I11 . BAHAN DAN METODE ...............................
A . BAHAiu' DAN ALAT ..............................
B . METODE PENELITIAN ...........................
1 . P e n e l i t i a n P e n d a h u l u a n ...................
2 . P e n e l i t i a n Utama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a . Pembuatan d a n p e n y i a p a n p u l p s e r a t
p e n d e k ................................
b . Pembuatan d a n p e n y i a p a n p u l p s e r a t
panlany ...............................
c . Pembuatan lembaran papan semen p u l p
...
5
6
8
15
19
22
22
23
23
25
25
28
2S
....................
..........................
C . PENGUKURAN DAN P E N G L J I A N
.
2.
3.
4.
5.
1
................................
P e n y e r a p a n A i r ...........................
B o b o t I s i ................................
Kadar A i r
P e r u b a h a n P a n j a n g A k i b a t P e n y e r a p a n a i r ...
.........
I V . H A S I L DAN PEMBAHASAN ...........................
A . A N A L I S I S BAHAN BAKU .........................
B . P E N G O L A H A N S E R A T ............................
C . S I F A T F I S I K DAN M E K A N I K P A P A N S E M E N P U L P .....
1. K e k u a t a n L e n t u r ..........................
2 . K a d a r A i r ................................
3 . D a y a S e r a p A i r ...........................
4 . B o b o t Isi ................................
5 . P e r u b a h a n Panjang A k i b a t Penyerapan a i r . .
V . K E S I M P U L A l i CAN S A R A N ...........................
A . K E S I M P U L A N ..................................
B . S A R A N .......................................
D A F T A R P U S T A K A .................................
L A M P I R A N .......................................
D
.
Kekuatan Lentur
P E R L A K U A N DAN P E R A N C A N G A N P E R C O B A A N
DAFTAR GAMBAR
Halaman
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Gambar S a .
Gambar S b .
Gambar
9.
Gambar i O .
Gambar 11.
Gambar 1 2 .
Gambar 1 3 .
Gambar 1 4 .
Diagram a l i r pembuatan p a p a n semen p u l p
.......................................
19
Diagram a l i r pembuatan d a n p e n y i a p a n
p u l p d a r i l i m b a h p a d a t ................
27
Diagram a l i r pembuatan d a n p e n y i a p a n
pulp s e r a t panjang d a r i k e r t a s bekas
..
29
Diagram a l i r pembuatan l e m b a r a n
p a p a n semen p u l p ......................
33
Cara pengambilan contoh lembaran
pengujian
34
Gambar p o s i s i p e n g u j i a n k e k u a t a n
lentur
................................
35
Contoh u j i pengukuran perubahan p a n j a n g
a k i b a t p e n y e r a p a n a i r .................
38
Bentuk penampang s e r a t p u l p d a r i l i m b a h
p a d a t PT DASECTA, a e k a s i . . . . . . . . . . . . . .
43
Bentuk penampang s e r a t p u l p d a r i
k a n t o n g semen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
Z r a f i k hubungan a n t a r a k o m p o s i s i p u l p
d a n semen d e n g a n k e k u a t a n l e n t u r ......
52
.............................
G r a f i k f u n g s i hubungan a n t a r a k o m p o s i s i
p u l p d a n semen d e n g a n k e k u a t a n l e n t u r
.......................................
54
G r a f i k hubungan a n t a r a k o m p o s i s i p u l p
clan semen d e n g a n gada-r a i r . . . . . . . . . . . .
57
G r a f i k f u n g s i hubungan a n t a r a k o m p o s i s i
p u l p d a n semen d e n g a n k a d a r a i r . . . . . . . .
60
G r a f i k hubungan a n t a r a k o m p o s i s i p u l p
d a n semen d e n g a n d a y a s e r a p a i r .......
63
G r a f i k f u n g s i hubunyan a n t a r a k o m p o s i s i
p u l p d a n semen d e n g a n d a y a s e r a p a i r . .
65
"Sesungguhnya orang-orang
saLeh. bagi mereka adaLah
kenikmatan. Hereka kekaL
AZLah sungguh benar. Dan
Lagi Haha Bi jaksana". C Q S .
yang berimnn dan beramal
syurga-syurga yang penuh
di dalamnya, dun janji
diaLah Yang Maha Perkasa
Luqman : 8 - 9 3
Nabr SAW Sersabda : "Barangsiapa mengingixkan dunra
&
.
a
hendakLah dicapai dengan ilmu. Dan burangsrapa
menginginkan akhirat maha hendakLah dicc~paidengan
ilmu puLa. Dan barangsiapa menginginkan keduanya
secura bersamaan mnka hendakLah dicapar dengan i 1 mu".
CHR. M u s l i d
Teruntuk yang tercinta.
Ibu. Bapak. Kakak-kakak dan adikku
C u c u Sri Rahayu serLa kekasihku Donna
7F ~ r b
:,/I*/-?
;La
MEMPELAIARI PEMAMFAAThN LIMBA
DAT PAGRIK PULP DBN
MERTAS UNTUK PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP
( PULP CEMENT BOARD- 1 DENGAN BERBAGAI
KONIPBSISI PULP, SEMEN DAN KAPUR
Ole h
HIDAYAT
HARDIAN
F 2 4 . 1084
1 9 9 2
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANlAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
B O G O R
HIDAYAT
F 24.1084.
HARDIAN.
~empelajari
Pemanfaatan
Limbah Padat Pabrik Pulp dan Kertas untuk Pembuatan
Semen
Pulp (Pulp Cement Board) dengan Berbagai
Pulp,
Semen dan Kapur.
Papan
Komposisi
Dibawah bimbingan Prof.
Dr.
Ir.
Wachjuddin Tjiptadi, MS. dan Dra. Nina Elyani.
RINGKASAN
papan
semen pulp atau (pulp cement board) adalah
bahan
dalam
bentuk lembaran yang terbuat
dari
semen
portland, asbes dan bahan pengisi anorganik
suatu
campuran
dengan
perbandingan tertentu.
Penelitian
atan
limbah
ini bertujuan untuk mempelajari
padat industri pulp
komposisi campuran pulp dan semen
dan
kertas,
pemanfapengaruh
serta penambahan
serat
panjang pada campuran komposisi pulp.
Rancangan percobaan yang
tersarang
semen
panjang
(A)
digunakan adalah
(nested), dua faktor yaitu kompisisi
dan
komposisi
perbandingan
pulp
pemakaian
dan serat pendek (limbah padat) (B) dengan
kali ulangan.
yaitu masing-masing 75:25 (al), 50:50
(B4).
dan
serat
dua
Faktor A (4 taraf) masing-masing 3:57 (A1),
6:54 (A2), 9:51 ( A j ) dan 12:48 % (A4).
o:100
rancangan
Faktor B (4 taraf)
(a2), 25:75
Pengujian dilakukan berdasarkan
(B3) dan
SII.OG56-82
yang meliputi kekuatan lentur, kadar air, daya serap
air,
bobot isi dan perubahan panjang.
Penelitian ini dilakukan dalam dua tahap yaitu
litian
pendahuluan
dan utama.
Penelitian
pene-
pendahuluan
ditujukan
untuk
mendapatkan batas pemakaian
pengujian
terladap
produk
pasardn.
pulp
Papan
serta
semen
pulp
dengan komposisi pulp 100 persen berasal dari limbah padat
tidak
dapat
panjang
dibuat dan batas
sebanyak
12 persen.
maksimum
Tahap
pemakaian
serat
selanjutnya
adalah
pembuatan dan pengujian pulp cement board.
Hasil penelitian menunjukkan bahwa campuran komposisi
pulp
dan semen berpengaruh terhadap semua parameter
diuji
sedangkan perbandingan serat
berpengaruh
yang
terhadap
daya serap air dan bobot isi.
Kekuatan
lentur
(0.950-8.540
kgcm-2)
untuk
komposisi masih dibawah SII tapi Al dan A2 sedikit
produk
tapi
pasaran.
sedikit
diatas
(17.888-52.669%:
tapi
Kadar air (2.933-5.767%)
produk
pasaran.
diatas produk pasaran untuk semua
isi (0.855-1.605 gcm-3) ,
tapi
sedikit dibawah
sisi.
diatas
memenuhi
Daya
komposisi A1, A2, dan A3
semua
SII
serap
air
memenuhi
SII
komposisi.
Bobot
komposisi A j dan A4 memenuhi SIT
produk pasaran untuk semua
Perubahan panjang (0.045-0.167 % ) , semua
kompo-
komposisi
memenuhi SII tetapi dengan produk pasaran hanya Al dan Az.
Limbah
bekas
padat
industri pulp dan
kertas
ternyata masih dapat dimanfaat sebagai
dan
kertas
bahan
baku
pembuatan papan semen pulp.
Komposisi optimum
roleh
4.495
adalah
AJB3
k g - ~ m - ~kadar
,
pulp papan semen pulp yang
dengan
nilai
air 5.321 persen,
kekutan
daya
dipelentur
serap
air
37.772 persen, bobot isi 1.146 c ~ c m -dan
~ perubahan panJan9
0.110 persen.
MEMPELAJARI PEMANFAATAN LIMBAH PADAT PABRIK PULP DAN
KERTAS UNTUK PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP
(PULP CEMENTBOARD) DENGAN BERBAGAI
KOMPOSISI PULP, SEMEN DAN KAPUR
Oleh
HIDAYAT HARDIAN
F 24. 1084
SKRIPSI
Sebagai salah satu syarat untuk meraih gelar
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
Pada Jurusan Teknologi Industri Pertanian
Fakultas Teknologi Pertanian
Institut Pertanian Bogor
1992
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
BOGOR
INSTITUT PERTANIAN 13°GOR
FAKUCFAS TEKNOLOGI I'EKTANIAN
MEMI'ELNARI PEMANFAATAN LIMBAH PADKF PABRIK PULE' DAN
KERTAS UNTUK PEMBUKFAN PAPAN SEMEN PULP
(PULP CEMEKiBOARD) DENGAN BERBAG A1
KOMPOSISI PULP, SEMEN DAN KAPUR
SKRIPSI
Sebagai s a l a h s a t u s y a r a t untuk meraih g e l a r
SAliJANA TEKNOLOGI PERTASIAN
Pada J u r u s a n Teknologi I n d u s t r i P e r t a n i a n
Fakultas Teknologi Pertanian
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
Oleh
HIDAYAT HARDIAN
F 24.1084
D i l a h i r k a n d i Bandung,
t a n g g a l l o J a n u a r i 1968
L u l u s t a n g g a l : 3 1 Desember 1 9 9 1
KATA PENGANTAR
P u j i s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n k e h a d i r a t A l l a h SWT, k a r e n a
hanya
berkah
rahmat dan k a r u n i a s e r t a i j i n - N y a
skripsi
ini
d a p a t d i s e l e s a i k a n dengan b a i k dan l a n c a r .
Skripsi
ini
disusun berdasarkan
hasil
kajian
masalah
k h u s u s yang t e l a h d i l a k s a n a k a n pada J u r u s a n T e k n o l o g i I n d u s t r i
Faku.1tas T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
Pertanian,
Institut
Pertanian
Bogor.
P e n u l i s mengucapkan t e r i m a k a s i h k e p a d a :
I r . W a c h j u d d i n T j i p t a d i , MS.,
Dr.
1. P r o f .
selaku dosen
pem-
b i m b i n g utama,
2. D r a .
3.
N i n a E l y a n i , s e l a k u d o s e n pembimbing k e d u a ,
Kepala
Balai
Besar P e n e l i t i a n dan
Pengembangan
Industri
S e l u l o s a , y a n g t e l a h memberikan k e s e m p a t a n m e l a k u k a n
pene-
litian,
i
4.
S e l u r u h s t a f d a n k a r y a w a n B a l a i K e r t a s , y a n g t e l a h memberikan f a s i l i t a s selama p e n e l i t i a n ,
5. GKM
WTj-24,
rekan-rekan
mahasiswa yang
telah
memberikan
d o r o n g a n d a n dukungan k e p a d a p e n u l i s s e r t a ,
6.
I b u , b a p a k , kakak dan a d i k a t a s d o ' a dan k a s i h s a y a n g n y a ,
P e n u l i s m e n y a d a r i s k r i p s i i n i m a s i h belum s e m p u r n a .
karena
kan.
i t u k r i t i k d a n s a r a n d a r i semua p i h a k s a n g a t
diharap-
A k h i r k a t a semoga t u l i s a n i n i b e r m a n f a a t .
Bogor,
Januari 1992
Oleh
Penulis
DAFTAR IS1
Halaman
.................................
DAFTAR GAMBAR ..................................
DAFTAR TABEL ...................................
DAFTAR LAMPIRAN ................................
I . PEDAHULUAN .....................................
A . LATAR BELAKANG ..............................
E . TUJUAN ......................................
I1 . TINJAUAN PUSTAKA ...............................
KATA PENGANTAR
A . PEWERTIAN
PULP
iii
vi
viii
ix
1
1
4
5
DAN KLASIFIKASI PAPAN SEMEli
........................................
8 . S I F A T DAN KEGUANAAN PAPAN SEMEN PULP ........
C . BAHAN BAKU PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP .......
D . PROSES PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP ...........
E . FAKTOR PENDUKUNG ............................
I11 . BAHAN DAN METODE ...............................
A . BAHAiu' DAN ALAT ..............................
B . METODE PENELITIAN ...........................
1 . P e n e l i t i a n P e n d a h u l u a n ...................
2 . P e n e l i t i a n Utama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a . Pembuatan d a n p e n y i a p a n p u l p s e r a t
p e n d e k ................................
b . Pembuatan d a n p e n y i a p a n p u l p s e r a t
panlany ...............................
c . Pembuatan lembaran papan semen p u l p
...
5
6
8
15
19
22
22
23
23
25
25
28
2S
....................
..........................
C . PENGUKURAN DAN P E N G L J I A N
.
2.
3.
4.
5.
1
................................
P e n y e r a p a n A i r ...........................
B o b o t I s i ................................
Kadar A i r
P e r u b a h a n P a n j a n g A k i b a t P e n y e r a p a n a i r ...
.........
I V . H A S I L DAN PEMBAHASAN ...........................
A . A N A L I S I S BAHAN BAKU .........................
B . P E N G O L A H A N S E R A T ............................
C . S I F A T F I S I K DAN M E K A N I K P A P A N S E M E N P U L P .....
1. K e k u a t a n L e n t u r ..........................
2 . K a d a r A i r ................................
3 . D a y a S e r a p A i r ...........................
4 . B o b o t Isi ................................
5 . P e r u b a h a n Panjang A k i b a t Penyerapan a i r . .
V . K E S I M P U L A l i CAN S A R A N ...........................
A . K E S I M P U L A N ..................................
B . S A R A N .......................................
D A F T A R P U S T A K A .................................
L A M P I R A N .......................................
D
.
Kekuatan Lentur
P E R L A K U A N DAN P E R A N C A N G A N P E R C O B A A N
DAFTAR GAMBAR
Halaman
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Gambar S a .
Gambar S b .
Gambar
9.
Gambar i O .
Gambar 11.
Gambar 1 2 .
Gambar 1 3 .
Gambar 1 4 .
Diagram a l i r pembuatan p a p a n semen p u l p
.......................................
19
Diagram a l i r pembuatan d a n p e n y i a p a n
p u l p d a r i l i m b a h p a d a t ................
27
Diagram a l i r pembuatan d a n p e n y i a p a n
pulp s e r a t panjang d a r i k e r t a s bekas
..
29
Diagram a l i r pembuatan l e m b a r a n
p a p a n semen p u l p ......................
33
Cara pengambilan contoh lembaran
pengujian
34
Gambar p o s i s i p e n g u j i a n k e k u a t a n
lentur
................................
35
Contoh u j i pengukuran perubahan p a n j a n g
a k i b a t p e n y e r a p a n a i r .................
38
Bentuk penampang s e r a t p u l p d a r i l i m b a h
p a d a t PT DASECTA, a e k a s i . . . . . . . . . . . . . .
43
Bentuk penampang s e r a t p u l p d a r i
k a n t o n g semen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
Z r a f i k hubungan a n t a r a k o m p o s i s i p u l p
d a n semen d e n g a n k e k u a t a n l e n t u r ......
52
.............................
G r a f i k f u n g s i hubungan a n t a r a k o m p o s i s i
p u l p d a n semen d e n g a n k e k u a t a n l e n t u r
.......................................
54
G r a f i k hubungan a n t a r a k o m p o s i s i p u l p
clan semen d e n g a n gada-r a i r . . . . . . . . . . . .
57
G r a f i k f u n g s i hubungan a n t a r a k o m p o s i s i
p u l p d a n semen d e n g a n k a d a r a i r . . . . . . . .
60
G r a f i k hubungan a n t a r a k o m p o s i s i p u l p
d a n semen d e n g a n d a y a s e r a p a i r .......
63
G r a f i k f u n g s i hubunyan a n t a r a k o m p o s i s i
p u l p d a n semen d e n g a n d a y a s e r a p a i r . .
65
saLeh. bagi mereka adaLah
kenikmatan. Hereka kekaL
AZLah sungguh benar. Dan
Lagi Haha Bi jaksana". C Q S .
yang berimnn dan beramal
syurga-syurga yang penuh
di dalamnya, dun janji
diaLah Yang Maha Perkasa
Luqman : 8 - 9 3
Nabr SAW Sersabda : "Barangsiapa mengingixkan dunra
&
.
a
hendakLah dicapai dengan ilmu. Dan burangsrapa
menginginkan akhirat maha hendakLah dicc~paidengan
ilmu puLa. Dan barangsiapa menginginkan keduanya
secura bersamaan mnka hendakLah dicapar dengan i 1 mu".
CHR. M u s l i d
Teruntuk yang tercinta.
Ibu. Bapak. Kakak-kakak dan adikku
C u c u Sri Rahayu serLa kekasihku Donna
7F ~ r b
:,/I*/-?
;La
MEMPELAIARI PEMAMFAAThN LIMBA
DAT PAGRIK PULP DBN
MERTAS UNTUK PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP
( PULP CEMENT BOARD- 1 DENGAN BERBAGAI
KONIPBSISI PULP, SEMEN DAN KAPUR
Ole h
HIDAYAT
HARDIAN
F 2 4 . 1084
1 9 9 2
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANlAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
B O G O R
HIDAYAT
F 24.1084.
HARDIAN.
~empelajari
Pemanfaatan
Limbah Padat Pabrik Pulp dan Kertas untuk Pembuatan
Semen
Pulp (Pulp Cement Board) dengan Berbagai
Pulp,
Semen dan Kapur.
Papan
Komposisi
Dibawah bimbingan Prof.
Dr.
Ir.
Wachjuddin Tjiptadi, MS. dan Dra. Nina Elyani.
RINGKASAN
papan
semen pulp atau (pulp cement board) adalah
bahan
dalam
bentuk lembaran yang terbuat
dari
semen
portland, asbes dan bahan pengisi anorganik
suatu
campuran
dengan
perbandingan tertentu.
Penelitian
atan
limbah
ini bertujuan untuk mempelajari
padat industri pulp
komposisi campuran pulp dan semen
dan
kertas,
pemanfapengaruh
serta penambahan
serat
panjang pada campuran komposisi pulp.
Rancangan percobaan yang
tersarang
semen
panjang
(A)
digunakan adalah
(nested), dua faktor yaitu kompisisi
dan
komposisi
perbandingan
pulp
pemakaian
dan serat pendek (limbah padat) (B) dengan
kali ulangan.
yaitu masing-masing 75:25 (al), 50:50
(B4).
dan
serat
dua
Faktor A (4 taraf) masing-masing 3:57 (A1),
6:54 (A2), 9:51 ( A j ) dan 12:48 % (A4).
o:100
rancangan
Faktor B (4 taraf)
(a2), 25:75
Pengujian dilakukan berdasarkan
(B3) dan
SII.OG56-82
yang meliputi kekuatan lentur, kadar air, daya serap
air,
bobot isi dan perubahan panjang.
Penelitian ini dilakukan dalam dua tahap yaitu
litian
pendahuluan
dan utama.
Penelitian
pene-
pendahuluan
ditujukan
untuk
mendapatkan batas pemakaian
pengujian
terladap
produk
pasardn.
pulp
Papan
serta
semen
pulp
dengan komposisi pulp 100 persen berasal dari limbah padat
tidak
dapat
panjang
dibuat dan batas
sebanyak
12 persen.
maksimum
Tahap
pemakaian
serat
selanjutnya
adalah
pembuatan dan pengujian pulp cement board.
Hasil penelitian menunjukkan bahwa campuran komposisi
pulp
dan semen berpengaruh terhadap semua parameter
diuji
sedangkan perbandingan serat
berpengaruh
yang
terhadap
daya serap air dan bobot isi.
Kekuatan
lentur
(0.950-8.540
kgcm-2)
untuk
komposisi masih dibawah SII tapi Al dan A2 sedikit
produk
tapi
pasaran.
sedikit
diatas
(17.888-52.669%:
tapi
Kadar air (2.933-5.767%)
produk
pasaran.
diatas produk pasaran untuk semua
isi (0.855-1.605 gcm-3) ,
tapi
sedikit dibawah
sisi.
diatas
memenuhi
Daya
komposisi A1, A2, dan A3
semua
SII
serap
air
memenuhi
SII
komposisi.
Bobot
komposisi A j dan A4 memenuhi SIT
produk pasaran untuk semua
Perubahan panjang (0.045-0.167 % ) , semua
kompo-
komposisi
memenuhi SII tetapi dengan produk pasaran hanya Al dan Az.
Limbah
bekas
padat
industri pulp dan
kertas
ternyata masih dapat dimanfaat sebagai
dan
kertas
bahan
baku
pembuatan papan semen pulp.
Komposisi optimum
roleh
4.495
adalah
AJB3
k g - ~ m - ~kadar
,
pulp papan semen pulp yang
dengan
nilai
air 5.321 persen,
kekutan
daya
dipelentur
serap
air
37.772 persen, bobot isi 1.146 c ~ c m -dan
~ perubahan panJan9
0.110 persen.
MEMPELAJARI PEMANFAATAN LIMBAH PADAT PABRIK PULP DAN
KERTAS UNTUK PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP
(PULP CEMENTBOARD) DENGAN BERBAGAI
KOMPOSISI PULP, SEMEN DAN KAPUR
Oleh
HIDAYAT HARDIAN
F 24. 1084
SKRIPSI
Sebagai salah satu syarat untuk meraih gelar
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
Pada Jurusan Teknologi Industri Pertanian
Fakultas Teknologi Pertanian
Institut Pertanian Bogor
1992
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
BOGOR
INSTITUT PERTANIAN 13°GOR
FAKUCFAS TEKNOLOGI I'EKTANIAN
MEMI'ELNARI PEMANFAATAN LIMBAH PADKF PABRIK PULE' DAN
KERTAS UNTUK PEMBUKFAN PAPAN SEMEN PULP
(PULP CEMEKiBOARD) DENGAN BERBAG A1
KOMPOSISI PULP, SEMEN DAN KAPUR
SKRIPSI
Sebagai s a l a h s a t u s y a r a t untuk meraih g e l a r
SAliJANA TEKNOLOGI PERTASIAN
Pada J u r u s a n Teknologi I n d u s t r i P e r t a n i a n
Fakultas Teknologi Pertanian
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
Oleh
HIDAYAT HARDIAN
F 24.1084
D i l a h i r k a n d i Bandung,
t a n g g a l l o J a n u a r i 1968
L u l u s t a n g g a l : 3 1 Desember 1 9 9 1
KATA PENGANTAR
P u j i s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n k e h a d i r a t A l l a h SWT, k a r e n a
hanya
berkah
rahmat dan k a r u n i a s e r t a i j i n - N y a
skripsi
ini
d a p a t d i s e l e s a i k a n dengan b a i k dan l a n c a r .
Skripsi
ini
disusun berdasarkan
hasil
kajian
masalah
k h u s u s yang t e l a h d i l a k s a n a k a n pada J u r u s a n T e k n o l o g i I n d u s t r i
Faku.1tas T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
Pertanian,
Institut
Pertanian
Bogor.
P e n u l i s mengucapkan t e r i m a k a s i h k e p a d a :
I r . W a c h j u d d i n T j i p t a d i , MS.,
Dr.
1. P r o f .
selaku dosen
pem-
b i m b i n g utama,
2. D r a .
3.
N i n a E l y a n i , s e l a k u d o s e n pembimbing k e d u a ,
Kepala
Balai
Besar P e n e l i t i a n dan
Pengembangan
Industri
S e l u l o s a , y a n g t e l a h memberikan k e s e m p a t a n m e l a k u k a n
pene-
litian,
i
4.
S e l u r u h s t a f d a n k a r y a w a n B a l a i K e r t a s , y a n g t e l a h memberikan f a s i l i t a s selama p e n e l i t i a n ,
5. GKM
WTj-24,
rekan-rekan
mahasiswa yang
telah
memberikan
d o r o n g a n d a n dukungan k e p a d a p e n u l i s s e r t a ,
6.
I b u , b a p a k , kakak dan a d i k a t a s d o ' a dan k a s i h s a y a n g n y a ,
P e n u l i s m e n y a d a r i s k r i p s i i n i m a s i h belum s e m p u r n a .
karena
kan.
i t u k r i t i k d a n s a r a n d a r i semua p i h a k s a n g a t
diharap-
A k h i r k a t a semoga t u l i s a n i n i b e r m a n f a a t .
Bogor,
Januari 1992
Oleh
Penulis
DAFTAR IS1
Halaman
.................................
DAFTAR GAMBAR ..................................
DAFTAR TABEL ...................................
DAFTAR LAMPIRAN ................................
I . PEDAHULUAN .....................................
A . LATAR BELAKANG ..............................
E . TUJUAN ......................................
I1 . TINJAUAN PUSTAKA ...............................
KATA PENGANTAR
A . PEWERTIAN
PULP
iii
vi
viii
ix
1
1
4
5
DAN KLASIFIKASI PAPAN SEMEli
........................................
8 . S I F A T DAN KEGUANAAN PAPAN SEMEN PULP ........
C . BAHAN BAKU PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP .......
D . PROSES PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP ...........
E . FAKTOR PENDUKUNG ............................
I11 . BAHAN DAN METODE ...............................
A . BAHAiu' DAN ALAT ..............................
B . METODE PENELITIAN ...........................
1 . P e n e l i t i a n P e n d a h u l u a n ...................
2 . P e n e l i t i a n Utama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a . Pembuatan d a n p e n y i a p a n p u l p s e r a t
p e n d e k ................................
b . Pembuatan d a n p e n y i a p a n p u l p s e r a t
panlany ...............................
c . Pembuatan lembaran papan semen p u l p
...
5
6
8
15
19
22
22
23
23
25
25
28
2S
....................
..........................
C . PENGUKURAN DAN P E N G L J I A N
.
2.
3.
4.
5.
1
................................
P e n y e r a p a n A i r ...........................
B o b o t I s i ................................
Kadar A i r
P e r u b a h a n P a n j a n g A k i b a t P e n y e r a p a n a i r ...
.........
I V . H A S I L DAN PEMBAHASAN ...........................
A . A N A L I S I S BAHAN BAKU .........................
B . P E N G O L A H A N S E R A T ............................
C . S I F A T F I S I K DAN M E K A N I K P A P A N S E M E N P U L P .....
1. K e k u a t a n L e n t u r ..........................
2 . K a d a r A i r ................................
3 . D a y a S e r a p A i r ...........................
4 . B o b o t Isi ................................
5 . P e r u b a h a n Panjang A k i b a t Penyerapan a i r . .
V . K E S I M P U L A l i CAN S A R A N ...........................
A . K E S I M P U L A N ..................................
B . S A R A N .......................................
D A F T A R P U S T A K A .................................
L A M P I R A N .......................................
D
.
Kekuatan Lentur
P E R L A K U A N DAN P E R A N C A N G A N P E R C O B A A N
DAFTAR GAMBAR
Halaman
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Gambar S a .
Gambar S b .
Gambar
9.
Gambar i O .
Gambar 11.
Gambar 1 2 .
Gambar 1 3 .
Gambar 1 4 .
Diagram a l i r pembuatan p a p a n semen p u l p
.......................................
19
Diagram a l i r pembuatan d a n p e n y i a p a n
p u l p d a r i l i m b a h p a d a t ................
27
Diagram a l i r pembuatan d a n p e n y i a p a n
pulp s e r a t panjang d a r i k e r t a s bekas
..
29
Diagram a l i r pembuatan l e m b a r a n
p a p a n semen p u l p ......................
33
Cara pengambilan contoh lembaran
pengujian
34
Gambar p o s i s i p e n g u j i a n k e k u a t a n
lentur
................................
35
Contoh u j i pengukuran perubahan p a n j a n g
a k i b a t p e n y e r a p a n a i r .................
38
Bentuk penampang s e r a t p u l p d a r i l i m b a h
p a d a t PT DASECTA, a e k a s i . . . . . . . . . . . . . .
43
Bentuk penampang s e r a t p u l p d a r i
k a n t o n g semen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
Z r a f i k hubungan a n t a r a k o m p o s i s i p u l p
d a n semen d e n g a n k e k u a t a n l e n t u r ......
52
.............................
G r a f i k f u n g s i hubungan a n t a r a k o m p o s i s i
p u l p d a n semen d e n g a n k e k u a t a n l e n t u r
.......................................
54
G r a f i k hubungan a n t a r a k o m p o s i s i p u l p
clan semen d e n g a n gada-r a i r . . . . . . . . . . . .
57
G r a f i k f u n g s i hubungan a n t a r a k o m p o s i s i
p u l p d a n semen d e n g a n k a d a r a i r . . . . . . . .
60
G r a f i k hubungan a n t a r a k o m p o s i s i p u l p
d a n semen d e n g a n d a y a s e r a p a i r .......
63
G r a f i k f u n g s i hubunyan a n t a r a k o m p o s i s i
p u l p d a n semen d e n g a n d a y a s e r a p a i r . .
65
"Sesungguhnya orang-orang
saLeh. bagi mereka adaLah
kenikmatan. Hereka kekaL
AZLah sungguh benar. Dan
Lagi Haha Bi jaksana". C Q S .
yang berimnn dan beramal
syurga-syurga yang penuh
di dalamnya, dun janji
diaLah Yang Maha Perkasa
Luqman : 8 - 9 3
Nabr SAW Sersabda : "Barangsiapa mengingixkan dunra
&
.
a
hendakLah dicapai dengan ilmu. Dan burangsrapa
menginginkan akhirat maha hendakLah dicc~paidengan
ilmu puLa. Dan barangsiapa menginginkan keduanya
secura bersamaan mnka hendakLah dicapar dengan i 1 mu".
CHR. M u s l i d
Teruntuk yang tercinta.
Ibu. Bapak. Kakak-kakak dan adikku
C u c u Sri Rahayu serLa kekasihku Donna
7F ~ r b
:,/I*/-?
;La
MEMPELAIARI PEMAMFAAThN LIMBA
DAT PAGRIK PULP DBN
MERTAS UNTUK PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP
( PULP CEMENT BOARD- 1 DENGAN BERBAGAI
KONIPBSISI PULP, SEMEN DAN KAPUR
Ole h
HIDAYAT
HARDIAN
F 2 4 . 1084
1 9 9 2
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANlAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
B O G O R
HIDAYAT
F 24.1084.
HARDIAN.
~empelajari
Pemanfaatan
Limbah Padat Pabrik Pulp dan Kertas untuk Pembuatan
Semen
Pulp (Pulp Cement Board) dengan Berbagai
Pulp,
Semen dan Kapur.
Papan
Komposisi
Dibawah bimbingan Prof.
Dr.
Ir.
Wachjuddin Tjiptadi, MS. dan Dra. Nina Elyani.
RINGKASAN
papan
semen pulp atau (pulp cement board) adalah
bahan
dalam
bentuk lembaran yang terbuat
dari
semen
portland, asbes dan bahan pengisi anorganik
suatu
campuran
dengan
perbandingan tertentu.
Penelitian
atan
limbah
ini bertujuan untuk mempelajari
padat industri pulp
komposisi campuran pulp dan semen
dan
kertas,
pemanfapengaruh
serta penambahan
serat
panjang pada campuran komposisi pulp.
Rancangan percobaan yang
tersarang
semen
panjang
(A)
digunakan adalah
(nested), dua faktor yaitu kompisisi
dan
komposisi
perbandingan
pulp
pemakaian
dan serat pendek (limbah padat) (B) dengan
kali ulangan.
yaitu masing-masing 75:25 (al), 50:50
(B4).
dan
serat
dua
Faktor A (4 taraf) masing-masing 3:57 (A1),
6:54 (A2), 9:51 ( A j ) dan 12:48 % (A4).
o:100
rancangan
Faktor B (4 taraf)
(a2), 25:75
Pengujian dilakukan berdasarkan
(B3) dan
SII.OG56-82
yang meliputi kekuatan lentur, kadar air, daya serap
air,
bobot isi dan perubahan panjang.
Penelitian ini dilakukan dalam dua tahap yaitu
litian
pendahuluan
dan utama.
Penelitian
pene-
pendahuluan
ditujukan
untuk
mendapatkan batas pemakaian
pengujian
terladap
produk
pasardn.
pulp
Papan
serta
semen
pulp
dengan komposisi pulp 100 persen berasal dari limbah padat
tidak
dapat
panjang
dibuat dan batas
sebanyak
12 persen.
maksimum
Tahap
pemakaian
serat
selanjutnya
adalah
pembuatan dan pengujian pulp cement board.
Hasil penelitian menunjukkan bahwa campuran komposisi
pulp
dan semen berpengaruh terhadap semua parameter
diuji
sedangkan perbandingan serat
berpengaruh
yang
terhadap
daya serap air dan bobot isi.
Kekuatan
lentur
(0.950-8.540
kgcm-2)
untuk
komposisi masih dibawah SII tapi Al dan A2 sedikit
produk
tapi
pasaran.
sedikit
diatas
(17.888-52.669%:
tapi
Kadar air (2.933-5.767%)
produk
pasaran.
diatas produk pasaran untuk semua
isi (0.855-1.605 gcm-3) ,
tapi
sedikit dibawah
sisi.
diatas
memenuhi
Daya
komposisi A1, A2, dan A3
semua
SII
serap
air
memenuhi
SII
komposisi.
Bobot
komposisi A j dan A4 memenuhi SIT
produk pasaran untuk semua
Perubahan panjang (0.045-0.167 % ) , semua
kompo-
komposisi
memenuhi SII tetapi dengan produk pasaran hanya Al dan Az.
Limbah
bekas
padat
industri pulp dan
kertas
ternyata masih dapat dimanfaat sebagai
dan
kertas
bahan
baku
pembuatan papan semen pulp.
Komposisi optimum
roleh
4.495
adalah
AJB3
k g - ~ m - ~kadar
,
pulp papan semen pulp yang
dengan
nilai
air 5.321 persen,
kekutan
daya
dipelentur
serap
air
37.772 persen, bobot isi 1.146 c ~ c m -dan
~ perubahan panJan9
0.110 persen.
MEMPELAJARI PEMANFAATAN LIMBAH PADAT PABRIK PULP DAN
KERTAS UNTUK PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP
(PULP CEMENTBOARD) DENGAN BERBAGAI
KOMPOSISI PULP, SEMEN DAN KAPUR
Oleh
HIDAYAT HARDIAN
F 24. 1084
SKRIPSI
Sebagai salah satu syarat untuk meraih gelar
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
Pada Jurusan Teknologi Industri Pertanian
Fakultas Teknologi Pertanian
Institut Pertanian Bogor
1992
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
BOGOR
INSTITUT PERTANIAN 13°GOR
FAKUCFAS TEKNOLOGI I'EKTANIAN
MEMI'ELNARI PEMANFAATAN LIMBAH PADKF PABRIK PULE' DAN
KERTAS UNTUK PEMBUKFAN PAPAN SEMEN PULP
(PULP CEMEKiBOARD) DENGAN BERBAG A1
KOMPOSISI PULP, SEMEN DAN KAPUR
SKRIPSI
Sebagai s a l a h s a t u s y a r a t untuk meraih g e l a r
SAliJANA TEKNOLOGI PERTASIAN
Pada J u r u s a n Teknologi I n d u s t r i P e r t a n i a n
Fakultas Teknologi Pertanian
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
Oleh
HIDAYAT HARDIAN
F 24.1084
D i l a h i r k a n d i Bandung,
t a n g g a l l o J a n u a r i 1968
L u l u s t a n g g a l : 3 1 Desember 1 9 9 1
KATA PENGANTAR
P u j i s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n k e h a d i r a t A l l a h SWT, k a r e n a
hanya
berkah
rahmat dan k a r u n i a s e r t a i j i n - N y a
skripsi
ini
d a p a t d i s e l e s a i k a n dengan b a i k dan l a n c a r .
Skripsi
ini
disusun berdasarkan
hasil
kajian
masalah
k h u s u s yang t e l a h d i l a k s a n a k a n pada J u r u s a n T e k n o l o g i I n d u s t r i
Faku.1tas T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
Pertanian,
Institut
Pertanian
Bogor.
P e n u l i s mengucapkan t e r i m a k a s i h k e p a d a :
I r . W a c h j u d d i n T j i p t a d i , MS.,
Dr.
1. P r o f .
selaku dosen
pem-
b i m b i n g utama,
2. D r a .
3.
N i n a E l y a n i , s e l a k u d o s e n pembimbing k e d u a ,
Kepala
Balai
Besar P e n e l i t i a n dan
Pengembangan
Industri
S e l u l o s a , y a n g t e l a h memberikan k e s e m p a t a n m e l a k u k a n
pene-
litian,
i
4.
S e l u r u h s t a f d a n k a r y a w a n B a l a i K e r t a s , y a n g t e l a h memberikan f a s i l i t a s selama p e n e l i t i a n ,
5. GKM
WTj-24,
rekan-rekan
mahasiswa yang
telah
memberikan
d o r o n g a n d a n dukungan k e p a d a p e n u l i s s e r t a ,
6.
I b u , b a p a k , kakak dan a d i k a t a s d o ' a dan k a s i h s a y a n g n y a ,
P e n u l i s m e n y a d a r i s k r i p s i i n i m a s i h belum s e m p u r n a .
karena
kan.
i t u k r i t i k d a n s a r a n d a r i semua p i h a k s a n g a t
diharap-
A k h i r k a t a semoga t u l i s a n i n i b e r m a n f a a t .
Bogor,
Januari 1992
Oleh
Penulis
DAFTAR IS1
Halaman
.................................
DAFTAR GAMBAR ..................................
DAFTAR TABEL ...................................
DAFTAR LAMPIRAN ................................
I . PEDAHULUAN .....................................
A . LATAR BELAKANG ..............................
E . TUJUAN ......................................
I1 . TINJAUAN PUSTAKA ...............................
KATA PENGANTAR
A . PEWERTIAN
PULP
iii
vi
viii
ix
1
1
4
5
DAN KLASIFIKASI PAPAN SEMEli
........................................
8 . S I F A T DAN KEGUANAAN PAPAN SEMEN PULP ........
C . BAHAN BAKU PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP .......
D . PROSES PEMBUATAN PAPAN SEMEN PULP ...........
E . FAKTOR PENDUKUNG ............................
I11 . BAHAN DAN METODE ...............................
A . BAHAiu' DAN ALAT ..............................
B . METODE PENELITIAN ...........................
1 . P e n e l i t i a n P e n d a h u l u a n ...................
2 . P e n e l i t i a n Utama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a . Pembuatan d a n p e n y i a p a n p u l p s e r a t
p e n d e k ................................
b . Pembuatan d a n p e n y i a p a n p u l p s e r a t
panlany ...............................
c . Pembuatan lembaran papan semen p u l p
...
5
6
8
15
19
22
22
23
23
25
25
28
2S
....................
..........................
C . PENGUKURAN DAN P E N G L J I A N
.
2.
3.
4.
5.
1
................................
P e n y e r a p a n A i r ...........................
B o b o t I s i ................................
Kadar A i r
P e r u b a h a n P a n j a n g A k i b a t P e n y e r a p a n a i r ...
.........
I V . H A S I L DAN PEMBAHASAN ...........................
A . A N A L I S I S BAHAN BAKU .........................
B . P E N G O L A H A N S E R A T ............................
C . S I F A T F I S I K DAN M E K A N I K P A P A N S E M E N P U L P .....
1. K e k u a t a n L e n t u r ..........................
2 . K a d a r A i r ................................
3 . D a y a S e r a p A i r ...........................
4 . B o b o t Isi ................................
5 . P e r u b a h a n Panjang A k i b a t Penyerapan a i r . .
V . K E S I M P U L A l i CAN S A R A N ...........................
A . K E S I M P U L A N ..................................
B . S A R A N .......................................
D A F T A R P U S T A K A .................................
L A M P I R A N .......................................
D
.
Kekuatan Lentur
P E R L A K U A N DAN P E R A N C A N G A N P E R C O B A A N
DAFTAR GAMBAR
Halaman
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
Gambar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Gambar S a .
Gambar S b .
Gambar
9.
Gambar i O .
Gambar 11.
Gambar 1 2 .
Gambar 1 3 .
Gambar 1 4 .
Diagram a l i r pembuatan p a p a n semen p u l p
.......................................
19
Diagram a l i r pembuatan d a n p e n y i a p a n
p u l p d a r i l i m b a h p a d a t ................
27
Diagram a l i r pembuatan d a n p e n y i a p a n
pulp s e r a t panjang d a r i k e r t a s bekas
..
29
Diagram a l i r pembuatan l e m b a r a n
p a p a n semen p u l p ......................
33
Cara pengambilan contoh lembaran
pengujian
34
Gambar p o s i s i p e n g u j i a n k e k u a t a n
lentur
................................
35
Contoh u j i pengukuran perubahan p a n j a n g
a k i b a t p e n y e r a p a n a i r .................
38
Bentuk penampang s e r a t p u l p d a r i l i m b a h
p a d a t PT DASECTA, a e k a s i . . . . . . . . . . . . . .
43
Bentuk penampang s e r a t p u l p d a r i
k a n t o n g semen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
Z r a f i k hubungan a n t a r a k o m p o s i s i p u l p
d a n semen d e n g a n k e k u a t a n l e n t u r ......
52
.............................
G r a f i k f u n g s i hubungan a n t a r a k o m p o s i s i
p u l p d a n semen d e n g a n k e k u a t a n l e n t u r
.......................................
54
G r a f i k hubungan a n t a r a k o m p o s i s i p u l p
clan semen d e n g a n gada-r a i r . . . . . . . . . . . .
57
G r a f i k f u n g s i hubungan a n t a r a k o m p o s i s i
p u l p d a n semen d e n g a n k a d a r a i r . . . . . . . .
60
G r a f i k hubungan a n t a r a k o m p o s i s i p u l p
d a n semen d e n g a n d a y a s e r a p a i r .......
63
G r a f i k f u n g s i hubunyan a n t a r a k o m p o s i s i
p u l p d a n semen d e n g a n d a y a s e r a p a i r . .
65