PERMEN 3 TAHUN 2017 Tentang Penilaian Hasil US dan UASBN Oleh Pemerintah dan Satuan Pendidikan

6$ / ,1$ 1

3(5$ 785$ 1 0(17(5, 3(1',',. $ 1 '$ 1 . (%8'$ < $ $ 1
5(38%/ ,.  ,1'21(6,$ 
12025  7$ +81 
7(17$ 1*
3(1,/ $ ,$ 1 +$ 6,/  %(/ $ - $ 5 2/ (+ 3(0(5,17$ + '$ 1 3(1,/ $ ,$ 1 +$ 6,/ 
%(/ $ - $ 5 2/ (+ 6$ 78$ 1 3(1',',. $ 1

'(1*$ 1 5$ +0$ 778+$ 1 < $ 1*0$ +$ (6$ 

0(17(5, 3(1',',. $ 1 '$ 1 . (%8'$ < $ $ 1 5(38%/ ,.  ,1'21(6,$ 

0HQLPEDQJ

D

EDKZD XQWXN PHODNVDQDNDQ

NHWHQWXDQ 3DVDO  D\DW  


GDQ 3DVDO O$  3HUDWXUDQ 3HPHULQWDK 1RPRU  7DKXQ
 WHQWDQJ 6WDQGDU 1DVLRQDO 3HQGLGLNDQ VHEDJDLPDQD
WHODK GLXEDK EHEHUDSD NDOL WHUDNKLU GHQJDQ 3HUDWXUDQ
3HPHULQWDK 1RPRU  7DKXQ  WHQWDQJ 3HUXEDKDQ
. HGXD DWDV 3HUDWXUDQ 3HPHULQWDK 1RPRU  7DKXQ 
WHQWDQJ 6WDQGDU 1DVLRQDO 3HQGLGLNDQ
6DWXDQ

3HQGLGLNDQ

SHUOX PHODNXNDQ

3HPHULQWDK GDQ
SHQLODLDQ

KDVLO

EHODMDU SHVHUWD GLGLN
E


EDKZD GDODP UDQJND PHQLQJNDWNDQ PXWX SHQLODLDQ ROHK
3HPHULQWDK
PHQGRURQJ

GDQ

VDWXDQ

SHQFDSDLDQ

SHQGLGLNDQ
VWDQGDU

VHUWD

NRPSHWHQVL

VHFDUD QDVLRQDO SHUOX PHQ\HOHQJJDUDNDQ

XQWXN

OXOXVDQ

XMLDQ QDVLRQDO

XMLDQ VHNRODK EHUVWDQGDU QDVLRQDO GDQ XMLDQ
F

EDKZD 3HUDWXUDQ

0HQWHUL 3HQGLGLNDQ GDQ . HEXGD\DDQ

1RPRU  7DKXQ  WHQWDQJ 3HQLODLDQ +DVLO %HODMDU
ROHK 3HPHULQWDK PHODOXL 8MLDQ 1DVLRQDO GDQ 3HQLODLDQ
+DVLO %HODMDU ROHK 6DWXDQ

3HQGLGLNDQ

PHODOXL 8MLDQ




6HNRODK0DGUDVDK3HQGLGLNDQ

. HVHWDUDDQ

SDGD

60307V DWDX \DQJ 6HGHUDMDW GDQ 60$ 0$ 60.  DWDX
\DQJ VHGHUDMDW KDQ\D PHQJDWXU PHQJHQDL 8MLDQ 1DVLRQDO
GDQ XMLDQ VHNRODK
G

EDKZD

EHUGDVDUNDQ

SHUWLPEDQJDQ

VHEDJDLUQDQD


GLPDNVXG GDODP KXUXI D KXUXI E GDQ KXUXI F SHUOX
PHQHWDSNDQ

3HUDWXUDQ

. HEXGD\DDQ
3HPHULQWDK

WHQWDQJ

0HQWHUL
3HQLODLDQ

3HQGLGLNDQ
+DVLO

GDQ

%HODMDU


ROHK

GDQ 3HQLODLDQ +DVLO %HODMDU ROHK 6DWXDQ

3HQGLGLNDQ

0HQJLQJDW



8QGDQJ8QGDQJ
3HQGLGLNDQ

1RPRU  7DKXQ  WHQWDQJ 6LVWHP

1DVLRQDO

/ HPEDUDQ

1HJDUD


5HSXEOLN

,QGRQHVLD 7DKXQ  1RPRU  7DPEDKDQ / HPEDUDQ
1HJDUD 5HSXEOLN ,QGRQHVLD 1RPRU  


8QGDQJ8QGDQJ
3HPHULQWDKDQ

1RPRU
'DHUDK



7DKXQ

/ HPEDUDQ




1HJDUD

WHQWDQJ
5HSXEOLN

,QGRQHVLD 7DKXQ  1RPRU  7DPEDKDQ / HPEDUDQ
1HJDUD 5HSXEOLN ,QGRQHVLD 1RPRU   VHEDJDLPDQD
WHODK GLXEDK EHEHUDSD NDOL WHUDNKLU GHQJDQ 8QGDQJ
8QGDQJ 1RPRU  7DKXQ  WHQWDQJ 3HUXEDKDQ . HGXD
DWDV 8QGDQJ8QGDQJ
3HPHULQWDKDQ

'DHUDK

1RPRU  7DKXQ  WHQWDQJ
/ HPEDUDQ

1HJDUD


5HSXEOLN

,QGRQHVLD 7DKXQ  1RPRU  7DPEDKDQ / HPEDUDQ
1HJDUD 5HSXEOLN ,QGRQHVLD 1RPRU  


3HUDWXUDQ

3HPHULQWDK 1RPRU  7DKXQ  WHQWDQJ

6WDQGDU 1DVLRQDO 3HQGLGLNDQ / HPEDUDQ 1HJDUD 5HSXEOLN
,QGRQHVLD 7DKXQ  1RPRU  7DPEDKDQ / HPEDUDQ
1HJDUD 5HSXEOLN ,QGRQHVLD 1RPRU   VHEDJDLPDQD
WHODK GLXEDK EHEHUDSD NDOL WHUDNKLU GHQJDQ 3HUDWXUDQ
3HPHULQWDK 1RPRU  7DKXQ  WHQWDQJ 3HUXEDKDQ
. HGXD DWDV 3HUDWXUDQ 3HPHULQWDK 1RPRU 7DKXQ 
WHQWDQJ 6WDQGDU 1DVLRQDO 3HQGLGLNDQ / HPEDUDQ 1HJDUD
5HSXEOLN ,QGRQHVLD 7DKXQ  1RPRU  7DPEDKDQ
/ HPEDUDQ 1HJDUD 5HSXEOLN ,QGRQHVLD 1RPRU  






3HUDWXUDQ

3HPHULQWDK 1RPRU  7DKXQ  WHQWDQJ

3HQJHORODDQ GDQ 3HQ\HOHQJJDUDDQ 3HQGLGLNDQ / HPEDUDQ
1HJDUD 5HSXEOLN ,QGRQHVLD

7DKXQ

 1RPRU 

7DPEDKDQ / HPEDUDQ 1HJDUD 5HSXEOLN ,QGRQHVLD 1RPRU
VHEDJDLPDQD

 


WHODK GLXEDK

GHQJDQ

3HUDWXUDQ

3HPHULQWDK 1RPRU  7DKXQ  WHQWDQJ 3HUXEDKDQ
DWDV

1RPRU

3HUDWXUDQ 3HPHULQWDK

WHQWDQJ

3HQJHORODDQ GDQ 3HQ\HOHQJJDUDDQ

/ HPEDUDQ
1RPRU

 7DKXQ

1HJDUD

5HSXEOLN

 7DPEDKDQ

,QGRQHVLD

/ HPEDUDQ



3HQGLGLNDQ
7DKXQ



1HJDUD 5HSXEOLN

,QGRQHVLD 1RPRU  


3HUDWXUDQ 0HQWHUL 3HQGLGLNDQ GDQ . HEXGD\DDQ 1RPRU 
7DKXQ  WHQWDQJ 6WDQGDU 3HQLODLDQ 3HQGLGLNDQ 6HULWD
1HJDUD 5HSXEOLN ,QGRQHVLD 7DKXQ  1RPRU  

0(08786. $ 1
0HQHWDSNDQ

3(5$ 785$ 1 0(17(5, 3(1',',. $ 1 '$ 1 . (%8'$ < $ $ 1
7(17$ 1* 3(1,/ $ ,$ 1+$ 6,/  %(/ $ - $ 5 2/ (+ 3(0(5,17$ +
'$ 1

3(1,/ $ ,$ 1

+$ 6,/ 

%(/ $ - $ 5

2/ (+

6$ 7 8$ 1

3(1',',. $ 1

3DVDO 
'DODP 3HUDWXUDQ 0HQWHUL LQL \DQJ GLPDNVXG GHQJDQ


6DWXDQ 3HQGLGLNDQ DGDODK VDWXDQ SHQGLGLNDQ GDVDU GDQ
PHQHQJDK

\DQJ

3HUWDPD 0DGUDVDK

PHOLSXWL

6HNRODK

7VDQDZL\DK

0HQHQJDK

3HUWDPD

/ XDU

0HQHQJDK

$ WDV 0DGUDVDK

0HQHQJDK

60307V  6HNRODK

%LDVD
$ OL\DK

603/ %  6HNRODK
60$ 0$ 

DWDX

6HNRODK 0HQHQJDK $ JDPD . DWROLN 60$ .  6HNRODK
0HQHQJDK
6HNRODK

7HRORJL
0HQHQJDK

. ULVWHQ

607. \DQJ

VHGHUDMDW

$ WDV / XDU %LDVD 60$ / %  GDQ

6HNRODK 0HQHQJDK . HMXUXDQ 0DGUDVDK $ OL\DK . HMXUXDQ
60. 0$ .  DWDX \DQJ VHGHUDMDW GDQ 6DWXDQ 3HQGLGLNDQ
. HUMDVDPD

63.  VHUWD

PHQ\HOHQJJDUDNDQ
3URJUDP 3DNHW &

OHPEDJD

3URJUDP

3DNHW

SHQGLGLNDQ

\DQJ

:XVWKD

GDQ





3HQGLGLNDQ
DGDODK

. HVHWDUDDQ \DQJ VHODQMXWQ\D

SHQGLGLNDQ

GLVLQJNDW 3. 

QRQIRUPDO \DQJ PHQ\HOHQJJDUDNDQ

SHQGLGLNDQ VHWDUD 603 60$ DWDX \DQJ VHGHUDMDW GDQ
60.  DWDX \DQJ VHGHUDMDW

PHQFDNXS

3URJUDP 3DNHW

:XVWKD GDQ 3URJUDP 3DNHW &


- HQMDQJ

3HQGLGLNDQ DGDODK WDKDSDQ

GLWHWDSNDQ

EHUGDVDUNDQ

SHQGLGLNDQ

WLQJNDW SHUNHPEDQJDQ

\DQJ

SHVHUWD

GLGLN WXMXDQ \DQJ DNDQ GLFDSDL GDQ NHPDPSXDQ \DQJ
GLNHPEDQJNDQ


8MLDQ 1DVLRQDO \DQJ VHODQMXWQ\D
NHJLDWDQ SHQJXNXUDQ

GLVHEXW

81 DGDODK

FDSDLDQ NRPSHWHQVL OXOXVDQ SDGD

PDWD SHODMDUDQ WHUWHQWX VHFDUD QDVLRQDO GHQJDQ PHQJDFX
SDGD 6WDQGDU . RPSHWHQVL / XOXVDQ


8MLDQ 6HNRODK %HUVWDQGDU
GLVHEXW

86%1 DGDODK

NRPSHWHQVL

SHVHUWD

SHQGLGLNDQ
PHQJDFX

NHJLDWDQ
GLGLN

XQWXN
SDGD

1DVLRQDO \DQJ VHODQMXWQ\D

PDWD

6WDQGDU

SHQJXNXUDQ

FDSDLDQ

GLODNXNDQ

VDWXDQ

WHUWHQWX

GHQJDQ

\DQJ
SHODMDUDQ

. RPSHWHQVL

/ XOXVDQ

XQWXN

PHPSHUROHK SHQJDNXDQ DWDV SUHVWDVL EHODMDU


8MLDQ

6HNRODK 0DGUDVDK 3HQGLGLNDQ

VHODQMXWQ\D

GLVHEXW

SHQJXNXUDQ

GDQ SHQLODLDQ

WHUKDGDS

VWDQGDU

8MLDQ 6HNRODK

. HVHWDUDDQ

DGDODK

NRPSHWHQVL

NRPSHWHQVL

NHJLDWDQ

SHVHUWD

GLGLN

XQWXN

PDWD

OXOXVDQ

SHODMDUDQ \DQJ WLGDN GLXMLNDQ GDODP 86%1 GLODNXNDQ
ROHK 6DWXDQ 3HQGLGLNDQ


8MLDQ 1DVLRQDO 3HQGLGLNDQ . HVHWDUDDQ DGDODK NHJLDWDQ
SHQJXNXUDQ

FDSDLDQ

NRPSHWHQVL

OXOXVDQ

SDGD PDWD

SHODMDUDQ WHUWHQWX VHFDUD QDVLRQDO GHQJDQ PHQJDFX SDGD
VWDQGDU
:XVWKD

NRPSHWHQVL

OXOXVDQ

SDGD

3URJUDP

3DNHW

VHWDUD 60307 V DWDX \DQJ VHGHUDMDW GDQ

3URJUDP 3DNHW & VHWDUD 60$ 0$  DWDX \DQJ VHGHUDMDW

 1LODL 8MLDQ 1DVLRQDO \DQJ VHODQMXWQ\D GLVHEXW 1LODL 81
DGDODK QLODL \DQJ GLSHUROHK SHVHUWD GLGLN PHODOXL 81


6DGDQ 6WDQGDU

1DVLRQDO 3HQGLGLNDQ \DQJ VHODQMXWQ\D

GLVHEXW %613DGDODK EDGDQ PDQGLUL GDQ SURIHVLRQDO \DQJ
EHUWXJDV PHQ\HOHQJJDUDNDQ 81



 3URJUDP :XVWKD DGDODK SHQGLGLNDQ GDVDU  WLJD  WDKXQ
SDGD 3RQGRN 3HVDQWUHQ

6DODIL\DK VHWLQJNDW

3URJUDP

3DNHW  GHQJDQ NHNKDVDQ SHQGDODPDQ SHQGLGLNDQ DJDPD
,VODP
 . LVL. LVL 8MLDQ DGDODK DFXDQ XQWXN PHQJHPEDQJNDQ

GDQ

PHUDNLW QDVNDK VRDO 81 86 GDQ 86%1 \DQJ GLVXVXQ
EHUGDVDUNDQ

NULWHULD SHQFDSDLDQ

6WDQGDU

. RPSHWHQVL

/ XOXVDQ VWDQGDU LVL GDQ NXULNXOXP \DQJ EHUODNX
 6HUWLILNDW +DVLO 8MLDQ 1DVLRQDO \DQJ VHODQMXWQ\D GLVHEXW
6+81 DGDODK VXUDW NHWHUDQJDQ \DQJ EHULVL 1LODL 81VHUWD
WLQJNDW

FDSDLDQ

6WDQGDU

. RPSHWHQVL

/ XOXVDQ

\DQJ

8MLDQ

1DVLRQDO

\DQJ

326 81 DGDODK

NHWHQWXDQ

\DQJ

GLQ\DWDNDQ GDODP NDWHJRUL
 3URVHGXU

2SHUDVL

VHODQMXWQ\D

GLVHEXW

6WDQGDU

PHQJDWXU SHQ\HOHQJJDUDDQ GDQ WHNQLV SHODNVDQDDQ 81
 3URVHGXU

2SHUDVL 6WDQGDU

8MLDQ 6HNRODK %HUVWDQGDU

1DVLRQDO \DQJ VHODQMXWQ\D

GLVHEXW 326 86%1 DGDODK

NHWHQWXDQ

\DQJ PHQJDWXU SHQ\HOHQJJDUDDQ

GDQ WHNQLV

SHODNVDQDDQ 86%1
 3URVHGXU

2SHUDVL

VHODQMXWQ\D

GLVHEXW

6WDQGDU

8MLDQ

326 86 DGDODK

6HNRODK

\DQJ

NHWHQWXDQ

\DQJ

PHQJDWXU SHQ\HOHQJJDUDDQ GDQ WHNQLV SHODNVDQDDQ 86
 . HPHQWHULDQ

DGDODK

. HPHQWHULDQ

3HQGLGLNDQ

GDQ

. HEXGD\DDQ


0HQWHUL DGDODK 0HQWHUL 3HQGLGLNDQ GDQ . HEXGD\DDQ

 3HPHULQWDK DGDODK 3HPHULQWDK 3XVDW
 3HPHULQWDK

'DHUDK DGDODK

SHPHULQWDK

SURYPVL DWDX

SHPHULQWDK NDEXSDWHQNRWD

3DVDO 
 

3HQLODLDQ KDVLO EHODMDU ROHK 3HPHULQWDK GLODNXNDQ PHODOXL
81

 

3HQLODLDQ KDVLO EHODMDU ROHK 6DWXDQ 3HQGLGLNDQ GLODNXNDQ
PHODOXL 86GDQ 86%1

  3HQLODLDQ
GLPDNVXG

KDVLO EHODMDU ROHK 3HPHULQWDK
SDGD D\DW   XQWXN

SHVHUWD

VHEDJDLPDQD
GLGLN SDGD

60. 0$ . WHUPDVXN XMLDQ NRPSHWHQVL NHDKOLDQ



 

3HQLODLDQ KDVLO EHODMDU VHEDJDLPDQD GLPDNVXG SDGD D\DW
  D\DW   GDQ D\DW   GLODNXNDQ

VHVXDL GHQJDQ

NXULNXOXUQ \DQJ EHUODNX

3DVDO
 

81GDQ 86VHEDJDLPDQD GLPDNVXG GDODP 3DVDO D\DW   
GDQ D\DW   GLLNXWL ROHK SHVHUWD GLGLN SDGD 60307V
603/ % 60$ 0$  DWDX

60$ . 607. \DQJ

VHGHUDMDW

60$ / %60. 0$ . DWDX \DQJ VHGHUDMDW 63. GDQ SHVHUWD
GLGLN SDGD 3URJUDP 3DNHW :XVWKD

GDQ 3URJUDP 3DNHW

F
 

86%1 VHEDJDLPDQD

GLPDNVXG GDODP 3DVDO  D\DW  

GLLNXWL ROHK SHVHUWD GLGLN SDGD 60307V 60$ 0$  DWDX
60$ . 607. GDQ 60. 0$ . 
 

86%1WLGDN ZDMLE GLLNXWL ROHK SHVHUWD GLGLN SDGD 63. 

3DVDO
 

3HVHUWD GLGLN SDGD MDOXU IRUPDO \DQJ PHQJLNXWL 81 86
GDQ 86%1KDUXV PHPHQXKL SHUV\DUDWDQ
D

WHUGDIWDU SDGD VHPHVWHU WHUDNKLU SDGD VXDWX - HQMDQJ
3HQGLGLNDQ

GL 6DWXDQ

3HQGLGLNDQ

GDQ PHPLOLNL

ODSRUDQ OHQJNDS SHQLODLDQ KDVLO EHODMDU SDGD VXDWX
- HQMDQJ 3HQGLGLNDQ GL 6DWXDQ 3HQGLGLNDQ WHUWHQWX
PXODL VHPHVWHU , VDPSDL GHQJDQ VHPHVWHU 9  DWDX
E

WHODK

PHQ\HOHVDLNDQ

GLSHUV\DUDWNDQ
3HQGLGLNDQ

VHOXUXK

EDJL SHVHUWD

EHUGDVDUNDQ

EHEDQ

6. 6 \DQJ

GLGLN SDGD 6DWXDQ

6LVWHP

. UHGLW 6HPHVWHU

6. 6 \DQJ VHWDUD GHQJDQ VHPHVWHU 9 
 

3HVHUWD

GLGLN

SDGD

3HQGLGLNDQ

. HVHWDUDDQ

\DQJ

PHQJLNXWL 81 KDUXV PHPLOLNL ODSRUDQ OHQJNDS SHQLODLDQ
KDVLO EHODMDU SDGD 3HQGLGLNDQ . HVHWDUDDQ

3DVDO 
 

6HWLDS SHVHUWD GLGLN SDGD MDOXU IRUPDO ZDMLE PHQJLNXWL
SDOLQJ VHGLNLW  VDWX  NDOL 8186GDQ 86%1

 

6HWLDS

SHVHUWD

GLGLN

SDGD

MDOXU

QRQIRUPDO

PHQJLNXWL SDOLQJ VHGLNLW  VDWX  NDOL 81GDQ 86

ZDMLE



 

3HVHUWD GLGLN SDGD MDOXU IRUPDO GDQ SDGD MDOXU QRQIRUPDO
VHEDJDLPDQD GLPDNVXG SDGD D\DW   GDQ D\DW   EHUKDN
PHQJXODQJ

81 XQWXN

PHPHQXKL

NULWHULD SHQFDSDLDQ

VWDQGDU NRPSHWHQVL OXOXVDQ

3DVDO
 

6HWLDS SHVHUWD GLGLN \DQJ EHUNHEXWXKDQ

NKXVXV WLGDN

ZDMLE PHQJLNXWL 81 GDQ 86%1
 

3HVHUWD GLGLN \DQJ EHUNHEXWXKDQ
81 VHEDJDLPDQD
PHQJXODQJ

GLPDNVXG

81 XQWXN

NKXVXV \DQJ PHQJLNXWL
SDGD

PHPHQXKL

D\DW

  

EHUKDN

NULWHULD SHQFDSDLDQ

VWDQGDU NRPSHWHQVL OXOXVDQ

3DVDO 
 

3HVHUWD GLGLN \DQJ EHUKDN PHQJXODQJ 81 VHEDJDLPDQD
GLPDNVXG GDODP 3DVDO  D\DW   GDQ 3DVDO  D\DW  
PHOLSXWL MHQMDQJ 60$ 0$ 60$ / % 60. 0$ .  DWDX \DQJ
VHGHUDMDW GDQ 3URJUDP 3DNHW &

 

3HVHUWD GLGLN \DQJ EHUKDODQJDQ

NDUHQD DODVDQ WHUWHQWX

GHQJDQ GLVHUWDL EXNWL \DQJ VDK GDSDW PHQJLNXWL 81
VXVXODQ

3DVDO 
  

6HWLDS SHVHUWD GLGLN \DQJ WHODK PHQJLNXWL

81 DNDQ

PHQGDSDWNDQ 6+81
 

6+81VHEDJDLPDQD GLPDNVXG SDGD D\DW    SDOLQJ VHGLNLW
EHULVL
D

ELRGDWD VLVZD GDQ

E

QLODL KDVLO 81 XQWXN VHWLDS PDWD SHODMDUDQ \DQJ
GLXMLNDQ GDQ SHQFDSDLDQ NRPSHWHQVL OXOXVDQ XQWXN
VHWLDS PDWD SHODMDUDQ \DQJ GLXMLNDQ

 

3HQFDSDLDQ NRPSHWHQVL OXOXVDQ VHEDJDLPDQD
SDGD D\DW   KXUXI E GLVXVXQ
EDLN EDLN FXNXS GDQ NXUDQJ

GLPDNVXG

GDODP NDWHJRUL VDQJDW



3DVDO
 

3HODNVDQDDQ

81 GLODNXNDQ

PHODOXL

XMLDQ

QDVLRQDO

EHUEDVLV NRPSXWHU 81%. 
 

'DODP KDO 81%. WLGDN GDSDW GLODNVDQDNDQ

PDND XMLDQ

QDVLRQDO GLODNVDQDNDQ EHUEDVLV NHUWDV

3DVDO 
6DWXDQ 3HQGLGLNDQ ZDMLE PHQ\DPSDLNDQ QLODL UDSRU GDQ QLODL
86 GDQ

86%1 NHSDGD

. HPHQWHULDQ

XQWXN

NHSHQWLQJDQ

SHQLQJNDWDQ GDQ SHPHUDWDDQ PXWX SHQGLGLNDQ

3DVDO 
 

. LVL. LVL 8MLDQ PHUXSDNDQ DFXDQ GDODP SHQJHPEDQJDQ
GDQ

SHUDNLWDQ

EHUGDVDUNDQ

QDVNDK

NULWHULD

VRDO

SHQFDSDLDQ

8- DQ \DQJ
VWDQGDU

GLVXVXQ

NRPSHWHQVL

OXOXVDQ VWDQGDU LVL GDQ NXULNXOXP \DQJ EHUODNX
 

. LVLNLVL 86 GLVXVXQ GDQ GLWHWDSNDQ ROHK PDVLQJPDVLQJ
6DWXDQ

3HQGLGLNDQ

EHUGDVDUNDQ

NULWHULD

SHQFDSDLDQ

VWDQGDU NRPSHWHQVL OXOXVDQ VWDQGDU LVL GDQ NXULNXOXP
\DQJ EHUODNX
 

. LVLNLVL 81 GDQ 86%1 GLVXVXQ
%613

EHUGDVDUNDQ

NRPSHWHQVL

NULWHULD

GDQ GLWHWDSNDQ
SHQFDSDLDQ

ROHK

VWDQGDU

OXOXVDQ VWDQGDU LVL GDQ NXULNXOXP

\DQJ

EHUODNX

3DVDO 
 

6DWXDQ 3HQGLGLNDQ IRUPDO PHQ\XVXQ
EHUGDVDUNDQ

QDVNDK VRDO 86

NLVLNLVL 86 VHEDJDLPDQD GLPDNVXG GDODP

3DVDO  D\DW  
 

6DWXDQ 3HQGLGLNDQ . HVHWDUDDQ PHQ\XVXQ
XMLDQ 3HQGLGLNDQ . HVHWDUDDQ EHUGDVDUNDQ
3HQGLGLNDQ

. HVHWDUDDQ

VHEDJDLPDQD

QDVNDK VRDO
. LVL. LVL 8MLDQ

GLPDNVXG

GDODP

3DVDO  D\DW   GL EDZDK NRRUGLQDVL GDQ SHQJDZDVDQ
GLQDV SHQGLGLNDQ NDEXSDWHQ NRWD



3DVDO 
1DVNDK 86%1WHUGLUL DWDV
D

VHMXPODK  GXD SXOXK SHUVHQ  VDPSDL GHQJDQ 
GXD SXOXK

OLPD SHUVHQ  EXWLU VRDO GLVLDSNDQ

ROHK

. HUQHQWHULDQ
E

VHMXPODK  WXMXK SXOXK OLPD SHUVHQ  VDPSDL GHQJDQ
 GHODSDQ SXOXK SHUVHQ  EXWLU VRDO GLVLDSNDQ ROHK
0XV\DZDUDK

*XUX

0DWD

3HODMDUDQ

0*03  XQWXN

60307V DWDX \DQJ VHGHUDMDW GDQ 60$ 0$ 60.  DWDX
\DQJ VHGHUDMDW GL EDZDK NRRUGLQDVL GLQDV SHQGLGLNDQ
VHVXDL GHQJDQ NHZHQDQJDQQ\D

3DVDO 
 

3HQ\LDSDQ

GDQ SHQJJDQGDDQ

EDKDQ

86 GDQ 86%1

GLODNXNDQ ROHK 6DWXDQ 3HQGLGLNDQ
 

3HQ\LDSDQ GDQ SHQJJDQGDDQ EDKDQ 8MLDQ 3.  GLODNXNDQ
ROHK 6DWXDQ 3HQGLGLNDQ NHVHWDUDDQ GL EDZDK NRRUGLQDVL
GLQDV SHQGLGLNDQ VHVXDL GHQJDQ NHZHQDQJDQQ\D

3DVDO 
  

3HQJJDQGDDQ GDQ GLVWULEXVL EDKDQ 81 EHUEDVLV NHUWDV
GLODNXNDQ ROHK 3HPHULQWDK

  . HWHQWXDQ

OHELK ODQMXW

SHQGLVWULEXVLDQ
GLPDNVXG

PHQJHQDL

SHQJJDQGDDQ

EDKDQ 81EHUEDVLV NHUWDV

SDGD D\DW    GLWHWDSNDQ

GDQ

VHEDJDLPDQD

GHQJDQ SHUDWXUDQ

. HSDOD %DGDQ 3HQHOLWLDQ GDQ 3HQJHPEDQJDQ . HPHQWHULDQ
3HQGLGLNDQ GDQ . HEXGD\DDQ

3DVDO 
 

%LD\D SHQ\HOHQJJDUDDQ
WDQJJXQJMDZDE

 

3HPHULQWDK

GDQ SHODNVDQDDQ

81 PHQMDGL

3HPHULQWDK GDQ 3HPHULQWDK 'DHUDK
3HPHULQWDK

'DHUDK

3HQGLGLNDQ GLODUDQJ PHPXQJXW

GDQDWDX

6DWXDQ

ELD\D SHODNVDQDDQ

81

GDUL SHVHUWD GLGLN RUDQJ WXDZDOL GDQ DWDX SLKDN \DQJ
PHPELD\DL SHVHUWD GLGLN



 

%LD\D SHODNVDQDDQ

86 GDQ

86%1 EHUVXPEHU

GDUL

$ QJJDUDQ GDQ 3HQGDSDWDQ %HODQMD 1HJDUD $ QJJDUDQ GDQ
3HQGDSDWDQ

%HODQMD

'DHUDK

3HQGLGLNDQ \DQJ EHUVDQJNXWDQ
\DQJ VDK GDQ VHVXDL

DQJJDUDQ

6DWXDQ

GDQ DWDX VXPEHU ODLQ

GHQJDQ

NHWHQWXDQ

SHUDWXUDQ

SHUXQGDQJ XQGDQJDQ

3DVDO 
3HPHULQWDK 3HPHULQWDK 'DHUDK GDQ 6DWXDQ 3HQGLGLNDQ ZDMLE
PHODNXNDQ VRVLDOLVDVL 8186GDQ 86%1

3DVDO 
 

3HVHUWD

GLGLN

GLQ\DWDNDQ

3HQGLGLNDQSURJUDP

OXOXV

SHQGLGLNDQ

GDUL

VHWHODK

6DWXDQ
PHPHQXKL

NULWHULD

 

D

PHQ\HOHVDLNDQ VHOXUXK SURJUDP SHPEHODMDUDQ

E

PHPSHUROHK QLODL VLNDSSHULODNX

F

OXOXV XMLDQ 6DWXDQ 3HQGLGLNDQSURJUDP

PLQLPDO EDLN GDQ

. HOXOXVDQ SHVHUWD GLGLN VHEDJDLPDQD
D\DW

 

GLWHWDSNDQ

ROHK

6DWXDQ

SHQGLGLNDQ

GLPDNVXG

SDGD

3HQGLGLNDQ

\DQJ

EHUVDQJNXWDQ

3DVDO 
 

3HQ\HOHVDLDQ

VHOXUXK

SURJUDP

SHPEHODMDUDQ

VHEDJDLPDQD GLPDNVXG GDODP 3DVDO  KXUXI D XQWXN
SHVHUWD GLGLN
D

60307V GDQ 603/ % DSDELOD WHODK PHQ\HOHVDLNDQ
SHPEHODMDUDQ GDUL NHODV 9 ,, VDPSDL GHQJDQ NHODV ,; 

E

60$ 0$ 
60. 0$ . 

DWDX

\DQJ

DSDELOD

VHGHUDMDW

60$ / % GDQ

WHODK

PHQ\HOHVDLNDQ

SHPEHODMDUDQ GDUL NHODV ;  VDPSDL GHQJDQ NHODV ; ,,
F

60307V GDQ 60$ 0$  DWDX \DQJ VHGHUDMDW \DQJ
PHQHUDSNDQ

6. 6 DSDELOD

WHODK

PHQ\HOHVDLNDQ

VHOXUXK PDWD SHODMDUDQ \DQJ GLSHUV\DUDWNDQ DWDX
G

3URJUDP 3DNHW :XVWKD
DSDELOD

WHODK

GDQ 3URJUDP 3DNHW &

PHQ\HOHVDLNDQ

NRPSHWHQVL PDVLQJPDVLQJ SURJUDP

NHVHOXUXKDQ



 

60307V

GDQ 60$ 0$  DWDX

PHQHUDSNDQ
KXUXI

\DQJ

VHGHUDMDW

\DQJ

6. 6 VHEDJDLPDQD GLPDNVXG SDGD D\DW  
PHPLOLNL L]P GDUL GLQDV

F KDUXV

DWDX

SURYLQVLNDEXSDWHQNRWD

NHPHQWHULDQ DJDPD SURYLQVLNDQWRU
NDEXSDWHQNRWD

SHQGLGLNDQ
ZLOD\DK

NDQWRU

NHPHQWHULDQ DJDPD

VHVXDL GHQJDQ NHZHQDQJDQQ\D

3DVDO
  

6HWLDS RUDQJ NHORPSRN GDQ DWDX OHPEDJD \DQJ WHUOLEDW
GDODP SHODNVDQDDQ
NHMXMXUDQ

81 86 GDQ 86%1 ZDMLE PHQMDJD

NHUDKDVLDDQ

NHDPDQDQ

GDQ

NHODQFDUDQ

SHODNVDQDDQ 8186GDQ 86%1
 

6HWLDS RUDQJ NHORPSRN GDQ DWDX OHPEDJD \DQJ WHUEXNWL
PHODNXNDQ

SHODQJJDUDQ

NHWHQWXDQ

VHEDJDLPDQD

GLPDNVXG SDGD D\DW   GLNHQDL VDQNVL VHVXDL GHQJDQ
NHWHQWXDQ SHUDWXUDQ SHUXQGDQJXQGDQJDQ

3DVDO 
 

. HWHQWXDQ OHELK ODQMXW PHQJHQDL 81 GLDWXU GDODP 326
81\DQJ GLWHWDSNDQ ROHK %613

 

. HWHQWXDQ OHELK ODQMXW PHQJHQDL 86 GLDWXU GDODP 326
86\DQJ GLWHWDSNDQ ROHK 6DWXDQ 3HQGLGLNDQ

 

. HWHQWXDQ OHELK ODQMXW PHQJHQDL 86%1GLDWXU GDODP 326
86%1\DQJ GLWHWDSNDQ ROHK 'LUHNWRUDW - HQGHUDO WHUNDLW

3DVDO
326 86 VHEDJDLPDQD

GLPDNVXG

GDODP 3DVDO  D\DW  

GLODSRUNDQ NHSDGD GLQDV SHQGLGLNDQ SURYLQVLNDEXSDWHQNRWD
DWDX

NDQWRU

ZLOD\DK NHPHQWHULDQ DJDPD

NHPHQWHULDQ
NHZHQDQJDQQ\D

DJDPD

NDEXSDWHQ NRWD

SURYLQVLNDQWRU
VHVXDL

GHQJDQ



3DVDO 
3DGD VDDW 3HUDWXUDQ

0HQWHUL LQL PXODL EHUODNX 3HUDWXUDQ

0HQWHUL 3HQGLGLNDQ GDQ . HEXGD\DDQ 1RPRU  7DKXQ 
WHQWDQJ 3HQLODLDQ +DVLO %HODMDU ROHK 3HPHULQWDK 0HODOXL 8MLDQ
1DVLRQDO GDQ 3HQLODLDQ +DVLO %HODMDU ROHK 6DWXDQ 3HQGLGLNDQ
0HODOXL 8MLDQ 6HNRODK 0DGUDVDK 3HQGLGLNDQ . HVHWDUDDQ SDGD
60307V DWDX \DQJ 6HGHUDMDW GDQ 60$ 0$ 60.  DWDX \DQJ
6HGHUDMDW

%HULWD 1HJDUD 5HSXEOLN ,QGRQHVLD 7DKXQ 

1RPRU   GLFDEXW GDQ GLQ\DWDNDQ WLGDN EHUODNX

3DVDO 
3HUDWXUDQ
GLXQGDQJNDQ

0HQWHUL

PL

PXODL

EHUODNX

SDGD

WDQJJDO



$JDU

VHWLDS

RUDQJ

PHQJHWDKXLQ\D

PHPHULQWDKNDQ

SHQJXQGDQJDQ 3HUDWXUDQ 0HQWHUL LQL GHQJDQ SHQHPSDWDQQ\D

GDODP 6HULWD 1HJDUD 5HSXEOLN ,QGRQHVLD

'LWHWDSNDQ GL - DNDUWD
SDGD WDQJJDO - DQXDUL 

0( 17 ( 5  3( 1',',.$1 '$1 .( %8'$< $$1
5 ( 38%/,. ,1'21( 6 ,$

77'

08+$'- ,5  ( ) ) ( 1'< 

'LXQGDQJNDQ GL - DNDUWD
SDGD WDQJJDO - DQXDUL 

',5 ( .7 85 - ( 1'( 5 $/
3( 5 $7 85 $13( 5 81'$1*81'$1*$1
.( 0( 17 ( 5 ,$1 +8.80 '$1 +$.$6 $6 ,0$186 ,$
5 ( 38%/,. ,1'21( 6 ,$

77'

:,'2'2 ( .$7 - $+- $1$

6 ( 5 ,7 $ 1( *$5 $ 5 ( 38%/,. ,1'21( 6 ,$7 $+81  12025  

6 DOLQDQ VHVXDL GHQJDQ DVOLQ\D
.HSDOD %LUR +XNXP GDQ 2UJDQLVDVL
.HPHQWHULDQ 3HQGLGLNDQ GDQ .HEXGD\DDQ

a

'LDQ :DK\XQL
1,3 

. ( 0( 17 ( 5 ,$ 1
3( 1',',. $ 1'$ 1 . ( %8'$ < $ $ 1
- O - HQGHUDO 6XGLUPDQ 6HQD\DQ - DNDUWD
- $ . $ 57$ 
7HOHSRQ 1R +XQWLQJ 
/DPDQ ZZZNHPGLNEXGJRLG
 ? $Y , , +,…  ,

 - XQUL
Â
1RPRU
/ DPSLUDQ   VDWX  EHUNDV
+DO
 3HQ\DPSDLDQ 6DOLQDQ 3HUDWXUDQ
0HQWHUL 3HQGLGLNDQ GDQ . HEXGD\DDQ 1RPRU  7DKXQ 
< WK  6HNUHWDULV - HQGHUDO . HPHQWHULDQ 3HQGLGLNDQ GDQ . HEXGD\DDQ
 6HNUHWDULV - HQGHUDO . HPHQWHULDQ $ JDPD
 ,QVSHNWXU - HQGHUDO . HPHQWHULDQ 3HQGLGLNDQ GDQ . HEXGD\DDQ
 6HPXD 'LUHNWXU - HQGHUDO GL / LQJNXQJDQ . HPHQWHULDQ 3HQGLGLNDQ GDQ
. HEXGD\DDQ
 . HSDOD 6DGDQ 3HQJHPEDQJDQ GDQ 3HPELQDDQ %DKDVD . HPHQWHULDQ
3HQGLGLNDQ GDQ . HEXGD\DDQ
 . HSDOD %DGDQ 3HQHOLWLDQ GDQ 3HQJHPEDQJDQ . HPHQWHULDQ 3HQGLGLNDQ
GDQ . HEXGD\DDQ
 6HNUHWDULV
OQVSHNWRUDW
- HQGHUDO
. HPHQWHULDQ
3HQGLGLNDQ
GDQ
. HEXGD\DDQ
 6HPXD 6HNUHWDULV 'LUHNWRUDW - HQGHUDO GL / LQJNXQJDQ . HPHQWHULDQ
3HQGLGLNDQ GDQ . HEXGD\DDQ
 6HNUHWDULV %DGDQ 3HQJHPEDQJDQ GDQ 3HPELQDDQ %DKDVD . HPHQWHULDQ
3HQGLGLNDQ GDQ . HEXGD\DDQ
 6HNUHWDULV
6DGDQ
3HQHOLWLDQ GDQ 3HQJHPEDQJDQ
. HPHQWHULDQ
3HQGLGLNDQ GDQ . HEXGD\DDQ
6HPXD . HSDOD %LUR GL / LQJNXQJDQ
. HEXGD\DDQ

. HPHQWHULDQ

6HPXD . HSDOD 3XVDW GL / LQJNXQJDQ . HPHQWHULDQ

3HQGLGLNDQ

GDQ

3HQGLGLNDQ GDQ

. HEXGD\DDQ
6HPXD *XEHUQXU %XSDWL:DOLNRWD
6HPXD . HSDOD 'LQDV \DQJ EHUWDQJJXQJ MDZDE GL ELGDQJ 3HQGLGLNDQ GL

3URYLQVL . DEXSDWHQ. RWD
6HPXD . HSDOD . DQWRU :LOD\DK . HPHQWHULDQ $ JDPD GL 3URYLQVL
6HPXD . HSDOD . DQWRU . HPHQWHULDQ $ JDPD GL . DEXSDWHQ. RWD

%HUNHQDDQ GHQJDQ WHODK GLWHWDSNDQQ\D 3HUDWXUDQ 0HQWHUL 3HQGLGLNDQ GDQ
. HEXGD\DDQ 1RPRU  7DKXQ  WHQWDQJ 3HQLODLDQ +DVLO %HODMDU ROHK
3HPHULQWDK GDQ 3HQLODLDQ +DVLO %HODMDU ROHK 6DWXDQ 3HQGLGLNDQ GHQJDQ
KRUPDW EHUVDPD LQL NDPL VDPSDLNDQ 6DOLQDQ 3HUDWXUDQ 0HQWHUL 3HQGLGLNDQ
GDQ . HEXGD\DDQ WHUVHEXW XQWXN GLNHWDKXL GDQ GLJXQDNDQ VHEDJDLPDQD
PHVWLQ\D
$ WDV SHUKDWLDQ GDQ NHUMD VDPD \DQJ EDLN NDPL XFDSNDQ WHULPD NDVLK

. HSDOD %LUR +XNXP GDQ 2UJDQLVDVL

a,

'LDQ :DK\XQL W
1,3