PENGERTIAN DAN PENGELOMPOKAN BENTUK KERAMIK

  Vo����� 26, �o�or 2, ����i 2011

Sri Iswidayati �S��i ��ra�i�� ��sa�tara����� �S��i ��ra�i�� ��sa�tara����� ������ ��r�a�� S��i ��daya ������ ��r�a�� S��i ��daya

p 160-170

ISS� 0854-3461

  

Seni Keramik Nusantara:

Dilematis Antara Upaya Pelestarian dan Tuntutan Pasar

SRI ISWIDAYATI

  

��r�sa� S��i ��pa, Fa�����tas �ahasa da� Sasta, ��iv�rsitas ��g�ri S��ara�g, I�do��sia

E-�ai�� : sriwidari@yahoo�co�id

P�����itia� i�i b�rt�j�a� ����a�����a� p��caria� id��titas ��o��a�� ���raji�a� ���ra�i�� tradisio�a�� da�

p�r����ba�ga��ya pada tiap-tiap da�rah ya�g ��wa��i��i di ��sa�tara ya�g difo���s��a� pada asp���:

p�rw�j�da� b��t���, p��g��ajia� f��gsi sosia�� b�daya, p�r����ba�ga� d�sai� dari t��t�ta� pasar, s�rta p��dapat

dari i�sta�si t�r��ait, s��i�a� da� p�raji�� Hasi�� a�a��isis �����j���a� fa��ta-fa��ta bahwa p�raji� ���a���ai

���ra�i�� tradisio�a�� s�bagai s��b�r �ta�a ���cari �af��ah� ��daptasi �st�ti�� p�raji� da��a� ���ghadapi

t��t�ta� pasar, ���y�s�ai��a� ����a�p�a��ya d��ga� p�r�i�taa� pasar� Pa�da�ga� p�jabat da� i�sta�si

t�r��ait t�rhadap p����staria� id��titas ��o��a�� sa�gat ���d�����g, t�tapi i�p������tasi da� pa�da�ga��ya b�����

b�ri�ba�g� ��spo� p�raji� t�rhadap p�sa�a� asi�g, s���ai� ba�gga, ��r���a b�rsi��ap ����aya�i, wa��a�p��

ba�ya�� ���ga��a�i ���s���ita�� P��gar�h cita rasa/s����ra pasar t�rhadap p�r����ba�ga� d�sai�, f��gsi da�

t����i�� ���ra�i�� sa�gat t�rasa t�r�ta�a ji��a di��ihat dari pros�s da� prod��� ya�g dihasi����a� ���bih s�ri�s da�

rapi �perfect�� wa��a�p�� ���ra�g s�s�ai d��ga� ��rit�ria p�sa�a� ��ar��a ���t�rbatasa� p�ra��ata� da� t����i��

p��b�ata�, b�ra��ih�ya f��gsi ���ra�i�� tradisio�a�� ���jadi ���ra�i�� hias� E��sist��si ���ra�i�� tradisio�a��

�����j���a� g�ja��a �asih b�rtaha�, t�tapi ha�ya s�batas b��t���-b��t��� dasar ���ra�i�� tradisio�a�� ya�g

dijadi��a� s�bagai s��b�r i�spirasi da��a� p��g��ba�ga� d�sai� s���a�j�t�ya�

  

Ceramic Arts of the Archipelago:

Dilemma Between Preservation Effort and Market Demands

This r�s�arch ai�s to s�arch th� ��oca�� id��tity of traditio�a�� c�ra�ic ha�dicrafts a�d its d�v���op���t i�

�ach r�gió� that r�pr�s��ts th� archip���ago which foc�s�ss o� th� asp�cts of: shap�, th� st�dy of socio-

c���t�ra�� f��ctio�, th� d�v���op���t of th� d�si�g fro� th� co�s���r’s d��a�d, a�d a��so i�co�� fro�

r���at�d gov�r����t, artist’s a�d crafts���t� Th� r�s���t of th� a�a��ysis shows that th� fact wh�r� �a��i�g

tradtio�a�� c�ra�ics is th� so�rc� of th�ir i�co��� ���sth�tic adaptatio� i� th� �v��t of faci�g th� co�s���r’s

d��a�d, sy�cro�izi�g its abi��ity with th� co�s���r’s d��a�d� Gov�r����t officia��s a�d its offic�s abo�t

th� pr�s�rvatio� of ��oca�� id��tity is v�ry s�pportiv� b�t th� i�p������tatio� a�d its visió� do�s�’t �atch�

Th� r�spo�s� of th� crafts���, b�sid�s pro�d, th�y act hospitab���, �v�� tho�gh ��co��t�ri�g prob����s�

Th� i�f�����c� of th� tast� towards th� d�v���op���t of c�ra�ic d�sig�s, f��ctio�s a�d t�ch�iq��s is r�a����y

f���t �sp�cia����y ��i��� s��� fro� th� proc�ss a�d prod�cts that ar� fi�ish�d which ar� s�ri�s a�d p�rf�ct, �v��

tho�gh it did�’t �atch o� th� ord�r b�ca�s� of th� ��ac�� of �q�ip���t a�d �a��i�g t�ch�iq��s, th� co�v�rsió�

of th� f��ctio� of traditio�a�� c�ra�ics to d�corativ� c�ra�ics� Th� �xist��c� of traditio�a�� c�ra�ics shows

th� sig� of d�f��c�, b�t o���y for th� basic shap�s of traditio�a�� c�ra�ics which ca� b� �s�d as a so�rc� of i�for�atio� i� th� ��xt d�v���op���t of d�sig�� ��ywords: T��paya�, cob��� a�d ho�� i�d�stry Vo����� 26, 2011 ������ ��r�a�� S��i ��daya

  ��ra�i�� ��r�pa��a� sa��ah sat� b��da p��i�gga��a� �asyara��at pras�jarah� ����a���i t���a�-t���a� ���ra�i�� dapat dir���o�str�si b�b�rapa hasi�� ���giata�, ���biasaa� da� ti�g��ah ��a��� �asyara��at, t�r�as��� di a�tara�ya dig��a��a� ��t��� ����ra�g��a� t��ta�g ���s��ia�, ���p�rcayaa�, p�rdaga�ga�, p��y�bara� p��d�d���, da� ti�g��at ���pa�daia� �asyara��at ya�g b�rsa�g���ta� ��ra��r, 1969: 26; La�g�aid 1978: 9��� �h�s�s�ya ���ra�i��, ya�g b�rb��t��� wadah da� dib�at dari baha� ta�ah ��iat, s�dah di����a�� s����ja�� �a��sia ������ai ���hid�pa��ya ����tap da� b�rcoco�� ta�a�� Pada saat it� �a��sia ����ai ���b�t�h��a� p�ra��ata� ya�g dapat dipa��ai ��t��� �����ja�g ���hid�pa��ya s�hari-hari, t�r�as��� ��t��� ���asa�� da� ���yi�pa� baha�-baha� �a��a�a��ya� T���ah dip�r��ira��a� bahwa �a��sia ���i��ih baha� ���ra�i�� ��t��� ������hi ���b�t�ha� hid�p�ya s�t���ah ia ���p�ro���h p��ga��a�a� t��ta�g ta�ah ��iat ya�g dapat b�r�bah ���jadi ���ras da� t�tap taha� ��a�a ji��a diba��ar d��ga� api� P��g�tah�a� t�rs�b�t �����dia� di����ba�g��a� da��a� b��t��� ���b�at wadah-wadah dari ta�ah ��iat ya�g bisa dig��a��a� ��t��� ���asa�� da� ���yi�pa� baha�-baha� �a��a�a�, ata� p�rs�diaa� air �i���� S����ja�� it� ���ra�i�� ����ai dib�at da� dig��a��a� �a��sia �Gard��r, 1978; Tho�as, 1982��� ���i��ia� ha���ya di ��sa�tara/I�do��sia b��da- b��da ya�g t�rb�at dari ta�ah ��iat biasa dis�b�t ���ra�i�� g�rabah �earthern ware�� j�ga s�dah di����a�� s�ja�� za�a� �ajapahit� �a�ya�� p��i�gga��a� ���b�dayaa� g�rabah ya�g dit�����a� di �awa Ti��r t�pat�ya di ��sa Trow���a� ya�g t�r���ta�� di a�tara ��ota �ojo���rto da� S�rabaya� S�ja�� XIV, sit�s Trow���a� ���i�gga����a� b���ti b��da-b��da ���ra�i�� g�rabah b�r�pa ��ota air Trow���a�, ya�g t�rdiri dari; ��a� ca�di, d�a g�rba�g ca�di ���tar, b��d��ga� air, sist�� sa���ra� air, s�rta b��da-b��da ��ai� s�p�rti ��oi� g�rabah, a��at r��ah ta�gga, s�rta b��da- b��da hias� ��ra�i�� g�rabah ya�g di����a�� s�ja�� za�a�

  Neolithicum, ��r�pa��a� ���b�dayaa� ya�g sa�gat

  ��iv�rsa�� ��ar��a ���ra�i�� g�rabah t�rb�at dari baha� ya�g pa��i�g d���at d��ga� ���hid�pa� �a��sia ya���i ta�ah da� api� ��ra�i�� j��is g�rabah i�i ���p��yai p�r����aa� ya�g ���dap air da� aw�t, s�hi�gga dif��gsi��a� ��t��� t��pat ���yi�pa�: caira�, air �i���, baha� �a��a�a� po��o�� �jag��g, padi ata� biji-bijia���, da� s�bagai p�ra��ata� r��ah ta�gga, p�ra��ata� rit�a�� �isa�� ����yi�pa� ab� j��asah, �a�p�� t���a�g �a��sia��� ��daya g�rabah t�r�s b�r����ba�g ��� arah Ti��r s�ja��a� d��ga� t�rd�sa���ya ���rajaa� �ajapahit o���h b�daya Is��a� di p���a� �awa� ��daya g�rabah b�r����a dari �awa Ti��r ����j� p���a� �a��i da� Lo�bo�� ��T��� �Siddharta, 1973: 11��� ����a�gg��ga� ���ra�i�� g�rabah di ��sa�tara i�i dit��ja�g d��ga� ada�ya fa��safah da��a� ���p�rcayaa� �awa, �a��i da� Lo�bo��, bahwa ta�ah ��iat b�rasa�� dari b��i ��r�pa��a� si�bo�� p�r��p�a� da� ���s�b�ra�� ��gar ���s�b�ra� ta�ah ���jadi abadi, �a��a ��wa ���b�ri��a� w�w��a�g ���pada para p�r��p�a� ��t��� ���b�at bara�g- bara�g ya�g t�rb�at dari ta�ah ��iat, t�r�as��� t��pat ���yi�pa� padi da� ja�g��g d��ga� harapa� agar hasi�� pa��� b�rta�bah ����i�pah ��icht�r, 1993: 41��� �i��a dic�r�ati s�cara s���sa�a, �i��ai-�i��ai ���p�rcayaa� it� �asih b�r��a�j�t wa��a�p�� saat i�i ���raji�a� ���ra�i�� t���ah ���ga��a�i p�r����ba�ga� da� p�r�baha� f��gsi, b��t��� �a�p�� t����o��ogi� ��b�r��a�j�ta� �i��ai-�i��ai it� t�rb���ti dari ���b�radaa� wadah/���raji�a� ���ra�i�� ya�g tida�� p�r�ah �ati sa�pai saat i�i� Wa��a�p�� s��pat tida�� dapat hid�p da� ���ga��a�i p�rg�s�ra�-p�rg�s�ra� �i��ai f��gsi da� d�sai�, ya���i dari b��da-b��da b�rb��t��� wadah disaat ���g��aa��ya hi��a�g, b�ra��ih ���jadi b��da hias� ����dia� b�r�bah ���jadi b��da sov��ir ya�g ���p��yai f��gsi ��t��� ������hi ���b�t�ha� ya�g b�r��aita� d��ga� arti sosia��, bah��a� a��hir�ya ���ra�i�� s�bagai ��arya s��i ya�g ���p��yai ���d�d���a� s��diri� P�r�baha� ata� a��ih f��gsi ya�g dis�bab��a� o���h p�r����ba�ga� za�a� da� ����aj�a� t�h�o��ogi, dapat dit�ri�a s�cara a��a�� s�hat� ��da b�b�rapa ha�� ya�g p�r��� dicatat ya�g b�r��aita� d��ga� ���sist��si ���ra�i�� di I�do��sia� Pada tah�� 1960a� da��a� p�rja��a�a��ya ���raji�a� ���ra�i�� ��sa�tara s��pat �ati, ��ar��a f��gsi, d�sai� da� ���a��itas ���ra�i�� g�rabah dia�ggap s�dah tida�� s�s�ai ��agi bagi ��o�s���� p�r��otaa�� Saat it� b��da ���ra�i�� g�rabah ����ai b�ra��ih f��gsi s�bagai b��da hias� Pada tah�� 1970a� ���c��� para s��i�a� a��ad��is �IT��� ���ghid�p��a� d�sai� ���ra�i�� g�rabah: L��gga��, Hi��dawati Sidharta, �o�za�, t�r�as��� Sapto H�doyo ��ogya��arta��� Pada tah�� 1975-1985 ��iprah s��i�a� ���ra�i�� ����ai ���p��gar�hi para p�raji� a�tara ��ai� di ��sa �iara Co�do�g t�rp��gar�h garapa� IT�,

  

Sri Iswidayati �S��i ��ra�i�� ��sa�tara����� ������ ��r�a�� S��i ��daya �S��i ��ra�i�� ��sa�tara����� ������ ��r�a�� S��i ��daya

  ��sa �aso�ga� t�rp��gar�h Sapto H�doyo, ISI Yogja��arta; ��sa �ayo�g t�rp��gar�h o���h ����s �I�IP S��ara�g�� ya�g s��pat ���b�at g��bra��a� bar� da��a� p�r���ra�i��a� di I�do��sia, ���capai p��ca���ya tah�� 1995 �Siddharta, 1997��� ����dia� s�t���ah it� p�r����ba�ga� d�sai� ata� p�rwajaha� ���ra�i�� ��sa�tara t���ah dit��t���a� o���h p�r�i�taa� pasar, ba�ya�� p�sa�a� dari �a�ca ��gara ya�g ���ga��ibat��a� t�rjadi p�r�baha� cita rasa, b��t��� da� d�sai�� P��dapata� p�raji� da� p���ri�tah da�rah ���i�g��at, dari sisi sosia�� ���o�o�i sa�gat ���g��t��g��a� t�r�ta�a bagi da�rah-da�rah ya�g ���i��i��i s��tra ���ra�i�� da� ���capai p��ca���ya s���itar tah�� 1995� ��rdasar��a� �raia� t�rs�b�t di atas p�r�asa��aha� t��ta�g ���sist��si ���ra�i�� I�do��sia ya�g saat i�i t���ah dihadap��a� pada p�rsoa��a� ���sist��si s��i ���ra�i�� ��sa�tara di a�tara p����staria� da� t��t�ta� pasar�

PENGERTIAN DAN PENGELOMPOKAN BENTUK KERAMIK

  ��ra�i�� ada��ah s�s�at� b��da ya�g t�rb�at dari baha�-baha� a�orga�i�� �o� ��oga� ya�g p��b�ata��ya ����a���i pros�s p��ba��ara� s�h� ti�ggi� ��a��itas ���ra�i�� t�rbagi ���jadi tiga �aca� ya���i earthenware/aardewerk ata� g�rabah ����a��, stone ware ata� b��da bat� da� pors������ ���da-b��da ya�g dihasi����a� dari ���tiga �aca� ���a��itas i�i �asi�g-�asi�g ���i��i��i �����hasa� yait� p�rta�a, earthenware ���p��yai p�r����aa� b�rpori-pori, b�rt���st�r, da� ���i��i��i str���t�r rap�h, s�rta b�r����a�p�a� s�h� ba��ar r��dah �500C-750C��, ���d�a, stoneware b�rpori-pori ha���s, ���i��i��i str���t�r ��o��oh, ���at da� b�rat s�p�rti bat�, b�r����a�p�a� s�h� ba��ar s�da�g �900C-1000C��, s�da�g��a� ���tiga ada��ah pors����� b�rstr���t�r ���ras s�p�rti g���as, ���i��i��i ����a�p�a� s�h� ba��ar ti�ggi �1100C- 1500C�� s�hi�gga sifat p�r����aa� tipis, ra�pi�g� Pada ha��i��at�ya ���ra�i�� ya�g t�rb�at dari baha� ba��� ta�ah ��iat ��r�pa��a� b��da f��gsio�a�� b�rb��t��� wadah s�bagai b��da pa��ai ya�g b�rw�j�d pottery ata� bara�g p�cah b���ah� �������th, 1983: 11��� ��ra�i�� da� p�rw�j�da��ya ���p��yai �����hasa� s�s�ai d��ga� ��o�disi ��i�g����ga� a��a�, sosia�� da� ���b�dayaa� �asyara��at�ya� ��rti�ya b��t��� da� j��is ���ra�i�� ��r�pa��a� to��o�� ����r dari ti�g��at t����o��ogi ya�g dig��a��a� �asyara��at� ��s�r- ��s�r �st�ti�� ���ra�i�� t���ah ���c�r�i���a� ti�g��at ���pa�daia� t����i�� ya�g di�i��i��i o���h �asyara��at p��b�at�ya, s�da�g��a� f��gsi da� b��t��� ���ra�i�� t���ah ���c�r�i���a� gaya hid�p da��a� b�rbagai ���giata�, ���biasaa� da� ti�g��ah ��a��� �asyara��at ata� ��r�pa��a� sa��ah sat� b��t��� ��g��apa� �a���a- �a���a �����t�ra�� t�rt��t� s�p�rti ���p�rcayaa�-���p�r- cayaa�, �i��ai-�i��ai, gagasa�-gagasa� s�rta harapa� ��ai� ya�g di�i��i��i o���h �asyara��at p��d�����g s�bagai a�ggota �asyara��at �Sh�pard, 1965: 224��� L�arch �1976: 44�� t���ah ���p�rt�gas ���b�radaa� ���ra�i�� s�bagai b��da pa��ai s�dah ada da� di����a�� �a��sia s����ja�� �a��sia p�rba ���gg��a��a� api ��t��� ������hi ���b�t�ha� hid�p�ya� ��ti��a it� ��r���a ����ai hid�p ����tap ��t��� b�rcoco�� ta�a�, b�r�asyara��at s�rta ���g��ba�g��a� ���b�dayaa� pada za�a� bat� ��da ata� Neolitikum. P�r�yataa� L�arch t�rs�b�t s�bagai ta�da bahwa ���ra�i�� s�dah ada da��a� ���hid�pa� �a��sia s����ja�� za�a� bat� ��da� �i��a dipa�da�g dari s�gi b��t����ya, ���ra�i�� t�rgo��o�g da��a� s��i ��r�i arti�ya s��i ya�g t�rb�bas dari s�ga��a �aca� p��ir�a� da� ���p��yai s��sasi pa��i�g abstra��, wa��a�p�� da��a� ����yataa�ya s��i ���ra�i�� t�r�as��� ��� da��a� tatara� s��i f��gsio�a�� ���ad, 1959��� Isti��ah ���ra�i�� tida�� ha�ya dig��a��a� ��t��� b��da-b��da pors���i� saja, ����ai���a� s���a b��da-b��da ya�g t�rb�at dari baha� a�orga�i��, �o� ��oga� ����a���i pros�s p��ba��ara� s�h� ti�ggi, s�p�rti 1�� baha� ba�g��a� yait� bat� bata, s����, ��ap�r tohor, g��t��g; 2�� baha�-baha� r�fr���tori yait� bata taha� api, s���� taha� api, pa�ca�g s�g�r; 3�� baha� ��ai��; 4�� baha� g���as, ��aca; da� 5�� pors����� ��ada� P�����itia� ��ra�i�� �a�d��g, 1984: 6��� So�go�dho �1993�� da��a� p�����itia��ya t���ah ���b�ri��a� ga�bara� t��ta�g p��g���o�po��a� j��is b��t��� ���ra�i�� g�rabah dari �asa pras�jarah ya�g di��atagori��a� ��� da��a� b��t���-b��t��� tradisio�a�� yait� piri�g, cawa�, p�ri���, ����di da� t��paya� �asi�g-�asi�g ���i��i��i d�s��ripsi s�bagai b�ri���t: 1�� piri�g ada��ah s�at� t��pat ata� wadah �a��a�a� b�rb��t��� b���at, b�r����ra� ���ci�� sa�pai s�da�g, da� b�rt�pi ���bar, tida�� b�r���h�r� �aha� ta�ah ��iat biasa di����a�� d��ga� s�b�ta� cobek; 2�� cawa� �pengaron Jawa��, t�rb�at dari ta�ah ��iat b�r����ra� ���ci�� sa�pai s�da�g, ��r�pa��a� t��pat �a��a�a� ya�g b�r����ra� ���ci�� sa�pai s�da�g� ��da

  Vo����� 26, 2011 ������ ��r�a�� S��i ��daya

  ya�g b�rb��t��� b���at, si����dris� ���i��i��i b��t��� p��d��� tida�� b�r���h�r, b�ra��as rata ata� ���b���at, s�rta ���i��i��i t�pi ���bar da� b�rt�t�p; 3�� p�ri���, ��r�pa��a� g�rabah s�bagai wadah ya�g ���i��i��i ����ti f��gsi, s�rta dapat dig��a��a� ��t��� t��pat �a��a�a�, s�bagai a��at ���asa��� ��rb��t��� b���at, b�rbada� ti�ggi, pada bagia� t��gah�ya �����bar, b�ro�gga ata� ���p��yai ���da��a�a�, ���i��i��i vo����� s�da�g, b�r���h�r da� ada ��a��a�ya j�ga b�r��a��i s�rta ���i��i��i t�pia� ya�g s��pit, 4�� t��paya�, t��pat ��t��� ���yi�pa� air ya�g b�r��ata� b�sar, b�rb��t��� b���at ata� si����dris, ada ya�g b�r���h�r da� ada p���a ya�g tida�� b�r���h�r� Proporsi�ya ti�ggi, pada bagia� bawah/dasar�ya rata ata� b���at s�rta b�rt�pia�/bagia� atas�ya s��pit; da� 5�� ����di ada��ah s�j��is wadah ��h�s�s ��t��� air �i���, b�rb��t��� b���at, ���i��i��i b��t��� ���h�r ya�g ���ci�� ���a�ja�g, pada bagia� sa��ah sat� sisi bada��ya t�rdapat c�rat, s�cara ���s����r�ha� b�rproporsi ti�ggi da� b�rvo��o�� s�da�g� ���t��� ���ra�i�� g�rabah s�p�rti ya�g did�s��ripsi��a� di atas dapat di�����o�po��a� b�rdasar��a� ���g��aa�- �ya yait� s�bagai a��at �asa��, a��at �a��a� da� �i���, a��at p��yi�pa�, da� a��at �pacara� �asi�g- �asi�g �����o�po�� a��at t�rdiri dari b�r�aca� j��is b��t��� wadah t�rt��t� s�s�ai d��ga� t����is t�rt��t� p���a� ����o�po�� a��at �asa�� t�rdiri dari j��is p�ri��� da� cawa� ya�g b�r����ra� s�da�g� ���is ���ra�i�� f��gsio�a�� s��gaja tida�� dihias ata� dib�ri hiasa� s�d�rha�a� S�da�g��a� �����o�po�� p�ra��ata� �a��a� da� �i��� t�rdiri dari ���ra�i�� j��is piri�g/ cob��� da� ����di� ��ra�i��-���ra�i�� t�rs�b�t pada �����ya b�r����ra� s�da�g� Ciri ��has baha� ���ra�i�� ya�g dig��a��a� ��t��� p�ra��ata� �a��a� ���p��yai pori-pori ha���s pada p�r����aa�ya� T����i�� p��b�ata��ya d��ga� a��at p�tar ata�

  slap� S�h� p��ba��ara� s���itar 900°C� S�da�g��a�

  �����o�po�� a��at p��yi�pa� ada��ah j��is t��paya�� S�bagai �����o�po�� ���ra�i�� ��t��� p��yi�pa�, t��paya� biasa�ya b�r����ra� s�da�g ata� b�sar, t����i�� p��b�ata��ya ���gg��a��a� t����i�� coil diba�t� d��ga� a��at p�tar, diba��ar d��ga� s�h� 500°C-900°C S���ai� it� ada �����o�po�� ���ra�i�� ya�g dif��gsi��a� s�bagai a��at �pacara, b�r�pa p�ra��ata� r��ah ta�gga s�p�rti t��paya�, piri�g, p�ri���, ����di �a�p�� cawa�� Pada �����ya ���ra�i�� ya�g dif��gsi��a� s�bagai p�ra��ata� �pacara i�i b�r����ra� ���bih ���ci�� ata� ���bih b�sar dari ����ra� biasa�ya� ��r���a��itas bai�� da� diba��ar da��a� s�h� ya�g ���bih ti�ggi, s�hi�gga ���i��i��i ������rasa� body ya�g c����p da� ���at �So�go�dho, 1993���

  Pelestarian Kesenian Lokal

  Id��titas ���s��ia�, s�s��gg�h�ya ada��ah s�at� sist�� si�bo�� ya�g ��has ��t��� dijadi��a� ac�a� �i��ai o���h s�s�ora�g, da� ya�g �����g��i���a� bagi s�s�ora�g ya�g ��ai� ��t��� ���i��ih�ya ��� da��a� s�s�at� go��o�ga� t�rt��t�� P�rw�j�da� jati diri ata� id��titas ���s��ia� ���jadi �yata ada�ya ��ar��a �a�if�stasi�ya da��a� b��t��� hasi��-hasi�� ��arya ���s��ia�� �a��a� pros�s p�rw�j�da� jati diri ���s��ia� t�rdapat s�p�ra�g��at atrib�t ya�g t�rdiri atas b�rbagai ta�da da� si�bo�� ya�g di��g��ap��a� ata� di���spr�si��a� da��a� b��t��� vis�a�� �s��i r�pa��, g�ra��a� �s��i tari��, ti�g��ah ��a��� p�ra� �s��i dra�a��, ata� ��ata-��ata �s��i sastra��, da� j�ga ba�g��a� ata� s��i arsit���t�r ��ohidi, 2000��� O���h ��ar��a it�, b�rbicara t��ta�g id��titas ata� jati diri ���s��ia� p�r��� ��ira�ya jati diri t�rs�b�t di���ta����a� pada ti�g��at s�bsist�� ���b�dayaa� yait� s�bagai p�rw�j�da� �i��ai-�i��ai ya�g ���jadi p�do�a� bagi po��a ti�g��ah ��a��� a�ggota �asyara��at p��d�����g�ya �G��rtz, 1973��; da� ha�� i�i dapat dit����s�ri ����a���i a��tivitas p��ciptaa�ya yait� pros�s ���cipta��a� s�s�at� ya�g i�dah, b�rg��a, ���a��j�b��a� ya�g di��a�����a� o���h b�di d��ga� ����a�p�a� jas�a�i, ata� �����j��� pada prod����ya yait� ��arya s��i, b��da i�dah, b�rg��a ata� ���a��j�b��a� ya�g dicipta��a� �a��sia s�bagai p��d�����g ���b�dayaa� t�rt��t�� ��r��aita� d��ga� ha�� t�rs�b�t s����ra�g-���ra�g�ya ada d�a asp��� ���s��ia� ya�g p�r��� dip�rhati��a� yait� p�rta�a, ��i�g���p �st�ti��a ata� p��yajia��ya ya�g ���ya�g���t b��t��� da� ���ah��ia� ya�g ����ahir��a� gaya, da� ��i�g���p arti �meaning) ya�g ���ca���p p�sa� da� ��aita� ��a�ba�g-��a�ba�g�ya� ��d�a, asp��� t�rs�b�t pa��i�g tida�� dapat dig��a��a� ��t��� �������s�ri id��titas ata� jati diri ���s��ia�� �i da��a� ���s��ia�, id��titas �a��sia s�cara i�divid�a�� t�rc�r�i� da��a� p�rb�daa� gagasa� da� �i��ai-�i��ai ya�g dia��t� �a��� d��i��ia� da��a� sat� ���s��ia� ya�g dia��t j�ga s�ri�g��a��i dit�����a� jatidiri i�divid�a�� da��a� b��t��� ya�g ��ai�, ���g��i� p�rb�daa� it� t�rjadi pada ti�g��at a��tivitas p��ciptaa�, ata� pada ��arya s��i ya�g ���ya�g���t asp��� �st�ti��a� P�rb�daa� jati diri da��a� ha�� i�i pada tatara� ti�g��at pros�s p��ciptaa� da� ti�g��at ��arya s��i, b���a� pada ti�g��at �i��ai da� gagasa� ya�g dia��t da��a� b�r���s��ia�� S���ai� jati

  

Sri Iswidayati �S��i ��ra�i�� ��sa�tara����� ������ ��r�a�� S��i ��daya �S��i ��ra�i�� ��sa�tara����� ������ ��r�a�� S��i ��daya

  diri i�divid�, ����r�t �o��tjara�i�grat t�rdapat jati diri �����o�po�� d��ga� ciri-ciri s�bagai b�ri���t: 1�� gagasa� �����o�po��; 2�� gagasa� warga �����o�po��, ya�g ���c�r�i���a� ciri ��has �����o�po��; 3�� gagasa� �����o�po�� ya�g ���i��i��i �i��ai ti�ggi ya�g ���jadi ���ba�ggaa� �asyara��at s�hi�gga ��r���a ���gid��tifi��asi��a� diri�ya ��� da��a� ���s��ia�; da� 4�� ada�ya p��ga���a� dari �����o�po�� ��ai� da��a� ra�g��a i�t�ra��si sosia���ya� �ati diri ���s��ia� da��a� �����o�po�� ta�pa�� �yata pada ���s��ia� da��a� b��t��� gagasa� ya�g t�rc�r�i� da��a� pros�s p��ciptaa� da� w�j�d ��arya, a�tara ��ai� s��i t���sti�� tradisio�a��, s��i ���ir, s��i ���ra�i�� tradisio�a��� �ohidi �2000�� ���ggaris bawahi bahwa jati diri ���s��ia� ��r�pa��a� s�at� ���ba�ggaa� �asio�a��, �a��a jati diri har�s dit��pat��a� pada s�s�at� ya�g id�a��� �i��a d��i��ia� �paya p��caria� jati diri da��a� b�r���s��ia� b���a���ah s�at� ya�g dia�ggap s�bagai b�r�osta��gia ata� r���r�asi, a��a� t�tapi ��r�pa��a� �paya ya�g r�a��istis d��ga� b�rtiti�� to��a�� dari �asa ��a�pa�, b�rori��tasi ��� �asa d�pa�, da� tida�� b�rarti ���hi��a�ga� hari i�i� �paya i�i p�r��� dit�gas��a� s�iri�g d��ga� �saha p��caria� jati diri dari �asi�g-�asi�g da�rah di I�do��sia, da��a� ra�g��a ���g��ba�g��a� jati diri ���s��ia� s�cara �asio�a��� S�bagai ���spr�si b�daya, ���s��ia� da��a� b�rbagai b��t��� ata� ��g��apa��ya s��a�tiasa �����j���a� sifat�ya ya�g sp�sifi��� Ha�� t�rs�b�t dapat dipaha�i ��ar��a s�cara ��o�s�pt�a��, ���hadira� s��i diat�r, diarah��a� ata� di����da��i��a� s�cara b�daya, ya���i ����r�t sist��-sist�� p��g�tah�a�, ���p�rcayaa�, �i��ai-�i��ai ata� sist��-si�bo�� ya�g di����ba�g��a� b�rsa�a o���h �asyara��at p��d�����g�ya �G��rtz, 1983: 25��� ��s��ia� s�bagai g�ja��a b�daya tida�� p�r�ah ���pas dari a��ar tradisi ���b�dayaa� ya�g ���y���i��ti�ya� O���h ��ar��a it� ���s��ia� dapat di��ihat s�bagai si�bo�� ���spr�sif ya�g s�cara �st�ti�� ��r�f�����si��a� s�at� ���b�dayaa�� �i��a ���s��ia� di��ihat ���s�jajara��ya d��ga� f��gsi ���b�dayaa�, �a��a ia s�bagai sa��ah sat� ��s�r dari ���b�dayaa�� ��s��ia� ���i��i��i f��gsi s�bagai ac�a� ata� p�do�a� ��t��� b�rti�da�� bagi para p��d�����g�ya da��a� �paya ������hi ���b�t�ha� �st�ti���ya, s�hi�gga s�cara t�or�tis ���s�jajara� ���s��ia� dapat di��ihat s�bagai sist�� b�daya �S�par��a�, 1992��� ��s��ia� s�bagai sist�� b�daya, t���ah ���jadi p��gat�r, p��ata da� p��g��da��i ata� p�do�a� bagi para p��d�����g�ya da��a� �asyara��at b�r���s��ia�, bai�� da��a� tata�a� b�r��r�asi �a�p�� da��a�

  ���giata� b�rapr�siasi� S�cara ��piri��, ha�� t�rs�b�t dapat dib���ti��a� t�r�ta�a da��a� b��t��� ���s��ia� tradisio�a�� ��ohidi, 1993��� S���a�j�t�ya s�bagai ���spr�si ���b�dayaa�, ���s��ia� b���a���ah ��r�pa��a� g�ja��a ya�g b�rsifat oto�o�i ata� �st�ti�� s��ata da� t�r���pas dari ��s�r ��ai��ya� O���h ��ar��a it� p��aha�a� da� p��j���asa� ���s��ia� ya�g ha�ya b�rsifat i�tra �st�ti�� tida�� a��a� ���b�ri��a� p��g�rtia� ya�g ���y����r�h t�rhadap ���b�dayaa�� S�ba��i���ya s�s�ai d��ga� ����yataa� ���s��ia� p�r��� dipaha�i da� dij���as��a� s�cara sist��i�� d��ga� ���gg��a��a� p��d���ata� ���b�dayaa� �G��th�r, 1968���

UPAYA PELESTARIAN DAN TUNTUTAN PASAR

  S��tra-s��tra ���ra�i�� pada �����ya t�r���ta�� di pi�ggira� ��ota, ata� di da�rah-da�rah di s���itar p�g����ga�� T��t��ya ada b�b�rapa a��asa� ya�g ���d�����g ��t��� ���i��ih t��pat-t��pat t�rs�b�t a�tara ��ai� baha� ba��� ya�g dig��a��a� b�rasa�� dari ��a��i g����g, t�bi�g-t�bi�g, ��ara s��gai ata� p�rsawaha�� S���ai� it� dip�r�����a� ar�a�� ���as ��t��� pros�s p��ba��ara��ya� S�p�rti ha���ya da�rah- da�rah ya�g ���jadi obj��� p�����itia� i�i ya���i di �awa �arat yait� ��sa P���r�t, P�rwa��arta da� ��sa Sitiwi�a�g��, Cir�bo�; di �awa T��gah yait� ��sa �a��ahay�, �r�b�s; ��sa �ayo�g, ��para; da� ��sa ���a�po��, �a�jar��gara� �i Yogya��arta t�rdapat di ��sa �aso�ga�, s�rta di �awa Ti��r t�rdapat di ��sa �i�oyo, �a��a�g� Pada awa���ya da�rah-da�rah t�rs�b�t b�rada ja�h dari p�r��otaa�, t�tapi s���ara�g s�bagia� s��tra-s��tra ���ra�i�� t�rs�b�t b�rada di t��gah p�����i�a� ��ar��a ada�ya progra� p�����ara� ��ota di �asi�g-�asi�g provi�si s�hi�gga t�rjadi ��r�ba���ya p�����i�a� da� ���gg�s�r d�sa-d�sa ya�g t�r���ta�� di pi�ggir-pi�ggir ��ota� Para p�raji� ���ra�i��, pada �����ya ���i��i��i ����a�p�a� ���b�at b��da-b��da ���ra�i�� s�cara t�r�� t���r��, wa��a�p�� diawa��i d��ga� b��t���- b��t��� ya�g sa�gat s�d�rha�a� S�cara tida�� ��a�gs��g ���giata� t�rs�b�t ���i��i��i p��d�����g s�hi�gga ���ghasi����a� a����a b��t��� da� cora�� ���ra�i�� s�s�ai d��ga� �asi�g-�asi�g da�rah, bisa dis�b�t d��ga� “���raji�a� tradisio�a�� da�rah”� S���ai� dari fa��tor ���t�r��a� ada p���a s�bagia� p��d�d��� ���i��i��i ����a�p�a� s�bagai p�raji� ���ra�i�� Vo����� 26, 2011 ������ ��r�a�� S��i ��daya

  d��ga� p��b���ajara� ����a���i sist�� nyantrik arti�ya b���ajar s�cara ��a�gs��g ���pada ora�g ya�g dia�ggap ���i��i��i ����a�p�a� ���bih� ����ajar d��ga� sist��

  nyantrik i�i s�at� p��b���ajara� ya�g c��d�r��g

  dit�tap��a� s�cara rasio�a��, yait� a��ih ���tra�pi��a� p��b�ata� ���ra�i�� dari s�s�ora�g p�raji� ya�g t��ar �b���a� ora�g t�a�� ���pada ca��o� p�raji� �b���a� a�a�� ��a�d��g��, wa��a�p�� da��a� pros�s b���ajar ���gajar tida�� dapat dira�ca�g s�cara bai��� S�s�ora�g ya�g dia�ggap g�r� da��a� sist�� nyantrik i�i ada��ah s�ora�g p�raji� prof�sio�a�� ya�g ���i��i��i ���sib���a� ti�ggi, s�hi�gga tida�� dapat s�p���h�ya ���b�ri��a� wa��t��ya ��t��� ����atih da� ���gajar para ��rid/ca��o� p�raji�� �i sisi ��ai� para ca��o� �i sisi ��ai� para ca��o� p�raji�/��rid t�rs�b�t ���i��i��i �otif b���ajar sa�bi�� ���cari �af��ah� ��r��aita� d��ga� �����a� b�tir p�r�asa��ah di atas, s��i ���raji�a� ���ra�i�� ya�g di�a��s�d ada��ah da��a� batasa� p��g�rtia� g�rabah �earthenware) da� stoneware. �i I�do��sia ���raji�a� ���ra�i�� i�i t�r�as��� i�d�stri ���ci�� ��ar��a p�ra��ata� da� t����i�� ya�g dig��a��a� sa�gat s�d�rha�a� �paya p����staria� ya�g t���ah di��a�����a� o���h para p�raji� ada��ah s��a�gat ���p�rtaha���a� ���ra�i�� agar tida�� �ati ��ar��a ��r���a ���p��yai ���ya��i�a� bahwa b��i ��r�pa��a� s��b�r ���- hid�pa� �a��sia, s�da�g��a� baha� ba��� ���ra�i�� b�rasa�� dari p�r�t b��i, �b��i si�bo�� wa�ita��, s�hi�gga ��t��� �����a�gs��ga� hid�p�ya para p�raji� ���ra�i�� tradisio�a�� ���b�t�h��a� pasar� P���rapa� p��b���ajara� d��ga� ���gg��a��a� sist�� nyantrik di p�d�saa� di �awa pada �����ya, di��a��sa�a��a� d��ga� ����a�����a� p��b���ajara� ����a���i p��b�ria� p����rjaa� s�bagai ��atiha�� �a��a� p���atiha� ti�g��at ���s���ita� da� ti�g��at ��o�s��trasi dib�ri��a� s�cara b�rtahap ya���i dari p����rjaa� ya�g ���b�t�h��a� ��o�s��trasi ri�ga� sa�pai ya�g b�rat� �isa�� pada tahap awa�� ca��o� p�raji� dib�ri��a� p����rjaa� ���p�rsiap��a� baha� ba���, baha� ba��ar, ���go��ah ta�ah, ���g�ri�g��a�, da� ���p�rsiap��a� p��ba��ara�� Tahap b�ri���t�ya dib�ri��a� p����rjaa� ya�g ���b�t�h��a� ���t�ra�pi��a� d��ga� ��o�strasi ti�ggi ya���i ���b��t��� ���ra�i�� d��ga� t�h�i�� p�tar, c�ta�� ���ri�g da� c�ta�� cor s�rta ���b�at d���orasi pada p�r����aa� ���ra�i��� �asi�g- �asi�g p����rjaa� dapat di��a�����a� ca��o� p�raji� d��ga� bai�� ���ra�g ���bih ���b�t�h��a� wa��t� �i�i�a�� d�a tah��� S���a�j�t�ya ji��a para ca��o� p�raji� �penyantrik�� t�rs�b�t ���p��yai �oda�� ��r���a ���b�at �saha ���ci�� di �asi�g-�asi�g ���dia�a��ya� S�bagia� b�sar para p�raji� ���ci�� i�i

  ���gi�d��� ���pada p�raji� prof�sio�a�� �g�r��� ya�g ���i��i��i �saha ���bih b�sar ata� t�rgab��g da��a� s��tra-s��tra ���ra�i��� S���ai� b���ajar ����a���i sist��

  nyantrik ��r���a j�ga ���gi���ti p��didi��a� ya�g