EFEK PEMBERIAN PROBIOTIK Lactobacillus casei TERHADAP JUMLAH SEL POLIMORFONUKLEAR NEUTROFIL GINGIVA TIKUS WISTAR JANTAN YANG DIINDUKSI LIPOPOLISAKARIDA

EFEK PEMBERIAN PROBIOTIK Lactobacillus casei
TERHADAP JUMLAH SEL POLIMORFONUKLEAR
NEUTROFIL GINGIVA TIKUS WISTAR JANTAN YANG
DIINDUKSI LIPOPOLISAKARIDA

SKRIPSI

Oleh
Magestien Yanuaria Miswandar Shiella
NIM 071610101096

BAGIAN BIOMEDIK
FAKULTAS KEDOKTERAN GIGI
UNIVERSITAS JEMBER
2012

igliiblib.u
g
i
d
i

/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l

i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil

:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i

i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i

l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u

b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i

idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i

l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u

b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

c.id.id

c.id.id

c.id.id

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

.cid.id SKRIPSI
ca.cid.id
c
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
.
.
.
e
e
e
ej
u.n
nej
nmelengkapi
nej salah satu syarat
.bu.n
.bguna
.bu.n
diajukan
tugas akhir danilimemenuhi
u
u
u
b
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
i
g il
il menyelesaikan Program//dStudi
idgigil
idgiguntuk
:p//:d
:p://idigKedokteran Gigi (S1) ttp:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtSarjana
dan mencapai gelar
Kedokteran Gigi

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

je.aj.ac
je.aj.ac
je.aj.ac
EFEK PEMBERIAN
PROBIOTIKuLactobacillus
casei
e
e
e
n
n
n
u
u
n
n
n
.
.
.
TERHADAP
giigliiblib.u JUMLAH SEL//dPOLIMORFONUKLEAR
giigliiblib.u
giigliiblib.u
i
i
i
d
d
/
/
/
/
: /d
: /d
: /d
tp
thtp
thtp
GINGIVA h
TIKUS
hNEUTROFIL
ttp:/
ttp:/ WISTAR JANTANhthYANG
ttp:/
DIINDUKSI LIPOPOLISAKARIDA

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
tp
hthtOleh

Magestien Yanuaria Miswandar Shiella
c.id.idNIM 071610101096
c.id.id

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

je.aj.ac
e
n
u
n
.
giigliiblib.u
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

je.aj.ac
e
n
u
n
.
giigliiblib.u
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

giigliiblib.u
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttpi :/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

BAGIAN BIOMEDIK
FAKULTAS KEDOKTERAN GIGI
.cid.id
JEMBER .ac.cid
aj.caUNIVERSITAS
.
j
jej.a .id
e
e
n
n
2012
e
.u n
.u n

giigliiblib.u
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
//dig
/
/
p
p
Skripsi
ini
saya
persembahkan
untuk
:
t
t
hthttp
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

PERSEMBAHAN

1. Allah SWT sumber dari suara hati yang bersifat mulia, sumber ilmu

dd segala kebenaran yang senantiasa
d
pengetahuan dan sumber
menuntunku
ac.i .idari
ac.i .id

ca.cid.id
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
j
nej dan senantiasa menguatkanku
nedalam
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
dalam setiap
langkah
mengahadapi setiap
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
tantangan.
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
2. Almamater Fakultas Kedokteran Gigi Universitas Jember

id.idBapakku tercinta,
ca.cid.id 3. Kedua orang tuaku,j.aIbuku
ca.cid.idtersayang, Mamiek Siswanti
ca.dan
ca.cid.id
a
a
a
c
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
n
nej.
nej.
nej. sumber inspirasiku.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.menjadi
.bu.n
u
u
u
u
Dr.
Bambang
Soepeno
M.Pd.
yang
telah
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
Terimakasih
atas
kasih
sayang
yang
tak
terhingga
dan
kesabaran
hthttp
hthttp
hthttp serta

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ketulusan luar biasa dalam membimbing dan menjadikan ananda senantiasa

ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
j
ej dan ibu agar Allahb.u.n
u.n
nej
nedapat
nbapak
.yang
.bu.n
u
u
u
b
b
untaian doa
ananda haturkaniliuntuk
i
i
l
l
i
i
b
b
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
/:d
//:d
:phari
:p//:d
:p/bimbingan
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
senantiasa
memberi
kesehatan
dan
dalam
menghadapi
tua.
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
.cid.id
.cid.id impian. Hanya
tegar dan kuat dalam
setiap tikungan untuk
.acmenapaki
.acmeraih

Serta Kakakku Pascawati Savitri Universitasari dan kedua adikku Deakin

id.id Siaga Putra.
Purna Putra dan Dimas
ca.Gusti
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
c
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ej.
nej.saya drg. M. Nurul ilAmin,
nej.
nej.
nM.Kes,
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
4.
Dosen
pembimbing
terima
kasih
telah
i
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
saya dalam penelitian
hmengikutsertakan
hthttp ini, dan memberi sayahthkesempatan
ttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

untuk melakukan hal yang terbaik dalam hidup saya, serta drg. Zahara

.id
id Desi Sandra Sari, MD.Sc,
c.cid.drg.
Meilawaty, M.Kesj.a
dan
j.ac c.idterima kasih atas

ca.cid.id
a
.
j
a
a
.
.
.
e
e
e
j
ej
nbantuan
nej
neini
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
bimbingan
dan
yang
diberikan
selama
demi
kesempurnaan
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
skripsi saya.
hpenulisan
hhttp
hhttp
http
5. Arvian Pandu Wirawan terima kasih atas segala cinta, kasih sayang,

d.id diberikan.
ca.citelah
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
dukungan, dan doa jyang
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
n
ej.
nej.
nej.
nej.
nNurina,
.buseperjuangan
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
6.
Teman-teman
penelitianku,
Lintang
Endiki
Surya
Wira
i
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp dan Darra Ayu Nindyasari,
hPratama,
hthttp
hthttpterimakasih atas kerjasamanya.

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

7. Semua guru dan sahabatku yang tidak tersebut disini terimaksih atas

id
id
.
.
e
e
nej kalian.
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
semua perbuatan
baik
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt ii

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

.c.id SWT membalas
ca.c.iddoa yang diberikan, semoga
semangat, dukungan
j.aserta
j.acaAllah

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
MOTTO
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

“Life to short to be ordinary, Explore and Catch!”

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
“Imagination
is
more
important
than
knowledge,
for
knowledge
is
limited
while
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt the entire world”
hhtt
imagination embraces
(Albert Einstein)

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
“Sesungguhnya
kemudahan,
maka apabila kamu/d
telah
ig ili
idgigili sesudah kesulitan itu ada
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
tp lain
hthttp(dari satu urusan) kerjakanlah
hthdengan
hthtyang
ttp sungguh-sungguh urusan
selesai
dan hanya kepada Tuhanmulah hendaknya kamu berharap.“

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

dd
ca.cid.id
aj.ca.ci .i(Q.S.
.
Al-Insyirah: 6-8) ej.a
j
.
e
ne
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhttiii

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ig ili
idgigili tangan di bawah ini:://didgigili
Saya yang
bertanda
/:d
/:d
/
:
/
//dig
/
p
t
tp://
hthttp
hthtp
t
Nama : Magestien Yanuaria Miswandar Shiella

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

PERNYATAAN

.cid.id NIM : 071610101096.ac.cid.id
c
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
j
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
Menyatakan dengan
sesungguhnya
bahwa skripsi yang
:
ej
nej
nej
nberjudul
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil Bakteri Probiotik Lactobacillus
ig il
idgigil casei terhadap Jumlah
idgiSel
gil
/:d
“EfekpPemberian
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
h tt
Polimorfonuklear
Neutrofil Gingiva
Tikus Wistar Jantan yangh Diinduksi

hasil karya saya sendiri,
id.id Lipopolisakarida” adalahacbenar-benar
id.id
id.idkecuali jika dalam
.
.
.
c
c
ca.cid.id
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
e
e
e
e
n
pengutipan substansi
sumbernya, dan.ubelum
ej.
nej.
ndisebutkan
nej. pernah diajukan pada
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
b
i
ig ili
idgigilpun,
idgigili Saya bertanggung jawab
idgatas
d
igili
/:d
/:mana
/:d
/:d
institusi
dan bukan karyap:/jiplakan.
/
/
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
keabsahan
dan kebenaran isinya sesuai
dengan sikap ilmiah yang harus
dijunjung

.cid.id tinggi.
ca.cid.id
c
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
.
.
.
.
e
e
e
e
n
Demikian.upernyataan
ini saya buat dengan
tanpa adanya .unnej
ej
nej
nej
nsebenarnya,
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
i
i
i
giigliiblib.u
gigil
gigil
i
idgigil
i
i
d
d
d
/
/:d
/
/
/
/
/
tekanan
dan
paksaan
dari
pihak
manapun
serta
bersedia
mendapat
sanksi
: /d
: /d
: /d
//
hthtp
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/
ttp:/
akademik jika ternyata di kemudian hari pernyataan ini tidak benar.

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

Jember,
d
d31 Januari 2012
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
Yang
ne
ne menyatakan,
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
Magestien
Yanuaria M.S. ib.u.n
nej.
nej.
.bu.n
u
u
b
i
l
l
i
i
b
idgigili 071610101096 ://didgigili
/:d
/
:
/
/
/
p
t
hthtp
hthttp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhttiv

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

SKRIPSI

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

c.id.id

c.id.id

c.id.id

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhOleh
tt :

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

je.aj.ac
je.aj.ac
je.aj.ac
EFEK PEMBERIAN
PROBIOTIKuLactobacillus
casei
e
e
e
n
n
n
u
u
n
n
n
.
.
.
TERHADAP
giigliiblib.u JUMLAH SEL//dPOLIMORFONUKLEAR
giigliiblib.u
giigliiblib.u
i
i
i
d
d
/
/
/
/
: /d
: /d
: /d
tp
thtp
thtp
GINGIVA h
TIKUS
hNEUTROFIL
ttp:/
ttp:/ WISTAR JANTANhthYANG
ttp:/
DIINDUKSI LIPOPOLISAKARIDA

d.id
MAGESTIENacYANUARIA
MISWANDAR
.cid.id
ca.ciSHIELLA
a
.
.
j
j
a
e j. NIM 071610101096
e j.
une
une
b.un
b.un

idgiigliilib.
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/

idgiigliilib.
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

id.id Pembimbing
.
c
ca.cid.id
a
a
c
.
.
j
j
a
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

Dosen Pembimbing Utama

: drg. M. Nurul Amin, M.Kes.

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id Dosen Pembimbing
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id M.Kes.
Anggota
: drg. Zahara Meilawaty,
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt v

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
ca.cid.id PENGESAHAN
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
Skripsi
hthttpyang berjudul “Efek Pemberian
hthttp Bakteri Probiotik Lactobacillus
hthttp casei
terhadap Jumlah Sel Polimorfonuklear Neutrofil Gingiva Tikus Wistar Jantan
yang Diinduksi Lipopolisakarida” telah diuji dan disahkan oleh Fakultas
.idid
.id
Kedokteran Gigi Universitas
pada:
j.acac.Jember
j.acac.id

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
e
e
n
n
n
ej.
e
ej.
u
u
u
n
n
n
.
.
.
u
u
u
b
b
b
.
.
.
i
i
i
il b
ib
idgiigl :ilSelasa,
igil ilib
Hari, tanggal
31 Januari 2012 ://didgigili
d
/
/:d
/
:
/
/
/
//dig
/
hthtp
http
ttp:
ttp:Universitas Jember
Tempat
: Fakultas Kedokteran hGigi

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
Tim Penguji
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthKetua,
ttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigilM.Kes
drg. M. Nurul//Amin,
:p//:d
:p:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
NIP 197702042002121002
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
Anggota I,
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

drg. Zahara Meliawaty,id
.cM.Kes.
c
.id
a
.
NIP 198005272008122002
nej j.a

.bu.une
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
Anggota
neII,j.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

drg. Desi Sandra
.cid.id Sari, MD. Sc.
c
a
.
NIP 197512152003122005
nej j.a

.bu.une
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Mengesahkan

Dekan Fakultas Kedokteran Gigi Universitas Jember,

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhttvi

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

drg. Hj. Herniyati, M.Kes
NIP 195909061985032001

RINGKASAN
Efek Pemberian Bakteri Probiotik Lactobacillus casei terhadap Jumlah Sel
Polimorfonuklear Neutrofil Gingiva Tikus Wistar Jantan yang Diinduksi
Lipopolisakarida; Magestien Yanuaria M.S, 071610101096; 2012; 57 halaman;
Fakultas Kedokteran Gigi.

Bakteri merupakan kelompok organisme flora normal terbanyak dalam
rongga mulut. Bakteri rongga mulut berperan dalam pembentukan sistem imun
dan memberikan pertahanan terhadap kolonisasi mikroorganisme patogen, akan
tetapi mikrobiota rongga mulut juga dapat menjadi kumpulan bakteri yang
mempunyai potensi patogen dan dapat merusak jaringan rongga mulut, contohnya
adalah jaringan periodontal. Bakteri gram negatif anaerob memiliki endotoksin
biologi aktif atau lipopolisakarida (LPS) yang dapat menyebabkan aktivitas
biologis sehingga terjadi keradangan. Peradangan akut diperantarai oleh
granulosit polimorfonuklear, yang juga disebut neutrofil. Neutrofil adalah sel
yang aktif pada awal reaksi radang. Neutrofil PMN ini memiliki kemampuan
untuk menyerang dan menghancurkan bakteri, virus dan bahan-bahan yang
merugikan lain yang menyerbu masuk ke dalam tubuh.
Bakteri probiotik mampu menstimulasi sistem imun antara lain
meningkatkan fungsi fagositosis makrofag, NK cells, neutrofil, merangsang
sekresi IgM dan meningkatkan produksi IgA, dengan hasil akhir meningkatkan
produksi antibodi secara lokal maupun sistemik. Lactobacillus lebih umum
digunakan sebagai probiotik sebab mudah didapat dan efektif dalam mencegah
perlekatan bakteri patogen seperti Escheria coli pada sel epitel.
Tujuan penelitian untuk mengetahui efek pemberian bakteri probiotik
Lactobacillus casei terhadap sel polimorfonuklear neutrofil gingiva tikus wistar
jantan yang diinduksi lipopolisakarida. Hasil penelitian diharapkan dapat
dijadikan referensi dalam hal penggunaan bakteri probiotik L. casei sebagai suatu
alternatif penatalaksanaan dan pencegahan keparahan penyakit periodontal.
vii

Jenis penelitian ini adalah eksperimental laboratoris dengan rancangan
penelitian post test only control group design. Jumlah sampel yang digunakan
adalah 32 ekor tikus wistar jantan, dibagi menjadi 4 kelompok. Kelompok I (8
ekor) merupakan kelompok kontrol yang tidak diberi perlakuan. Kelompok II (8
ekor) merupakan kelompok perlakuan yang diberi induksi LPS selama 5 hari dan
tidak diberi suntikan bakteri probiotik. Kelompok III (8 ekor) merupakan
kelompok perlakuan yang diberi induksi LPS dan serta diberikan suntikan bakteri
probiotik bersama-sama mulai awal selama 5 hari. Sedangkan kelompok IV (8
ekor) merupakan kelompok perlakuan yang diberi induksi LPS selama 5 hari
kemudian dilanjutkan dengan suntikan bakteri probiotik selama 5 hari berikutnya.
Hasil penelitian menunjukkan bahwa bakteri probiotik L. casei dapat
menurunkan jumlah sel PMN neutrofil gingiva tikus wistar jantan yang diinduksi
LPS secara bersamaan. Jumlah sel PMN neutrofil pada perlakuan pemberian LPS
dan L. casei secara bersamaan selama 5 hari didapatkan lebih rendah daripada
perlakuan pemberian LPS selama 5 hari dilanjutkan L. casei 5 hari berikutnya.
Kesimpulannya terdapat efek pemberian probiotik L. casei, yaitu dapat
menurunkan jumlah sel PMN neutrofil gingiva yang meningkat akibat diinduksi
LPS. Pemberian bakteri probiotik bersamaan dengan induksi LPS selama 5 hari
lebih efektif daripada kelompok perlakuan yang diberi induksi LPS selama 5 hari
kemudian dilanjutkan dengan suntikan bakteri probiotik selama 5 hari berikutnya.

viii

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

PRAKATA

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
gigili
idgigili
idgigkeili hadirat Allah SWT yang
idtelah
Alhamdulillahirobbilalamin,
puji syukur
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
ht ttp
hthttp
memberikan
petunjuk, kemudahan,h dan rahmat-Nya sehingga penulis
dapat

.cid.id berjudul “Efek Pemberian
.cid.id menyelesaikan skripsi.ayang
.cid.idBakteri Probiotik
c
c
c
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
Lactobacillus casei
terhadap
nej Jumlah Sel Polimorfonuklear
nej
nej Neurofil Gingiva Tikus
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
gigil
idgigil yang Dipapar Lipopolisakarida”.
ig il
idgigil
idguna
/:d
/:d
Wistarp:/Jantan
Skripsi ini disusun
//:d
//:d
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
t
t
t
t
t
t
hhttp
hhttp
hhttp
melengkapi
tugas akhir dan memenuhi
salah satu syarat untuk menyelesaikan

Gigi (S-1) dan mencapai
id.id studi pada Fakultas Kedokteran
id.id
id.id gelar Sarjana
.
.
.
c
c
c
ca.cid.id
a
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
e
e
e
Kedokteran Gigi..une
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
b
ig ili
idgigili skripsi ini tidak lepas
idgdari
idgoleh
igili bantuan berbagai pihak,
igili
/:d
/:d
/:d
/:d
Penyusunan
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
ht ttp
karena
itu penulis ingin menyampaikan
ucapan terima kasih kepada: h

.cid.id 1. Rektor Universitas .Jember
ca.cid.id
c
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
j
a
.
.
.
.
e
e
e
e
2. drg. Hj. Herniyati,
Fakultas
Kedokteran Gigi .unnej
nej
nej M.Kes. selaku Dekan
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
giigliiblib.u
gigil
gigil
i
idgigil
i
i
d
d
d
/
/:d
/
/
/
/
/
Universitas
Jember;
: /d
: /d
: /d
//
hthtp
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/
ttp:/
3. drg. M. Nurul Amin, M.Kes. selaku Dosen Pembimbing Utama, terima kasih

atas segala motivasi .iserta
id membimbing
cacd.id telah merelakan waktu
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.demi
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
penyelesaian
u.n
nej.ini;
nej.
nej.
nej.
.bskripsi
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
gigili
idgigiliMeliawaty, M.Kes. selaku
ig ili
idgigili
idDosen
d
/:Zahara
/:d
/:d
/:d
/
/
/
4. drg.
Pembimbing Anggota,
terima
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
kasih yang tak terhingga atas segala ilmu, motivasi serta kesabaran dalam

memberikan bimbingan.id
selama ini;
d
d
d
aj.cac.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
e MD.Sc selaku sekretaris
5. drg. Desi Sandra
nSari,
ne
ne
ne terima kasih yang tak
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.penguji,
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
terhingga
atas segala ilmu, motivasi,
nasihat, serta kemurahantthati
dalam
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
meluangkan waktu dan pikiran demi membimbing penyelesaian skripsi ini;

id.id atas bimbingan
ca.cid.id selaku Dosen Wali, terima
ca.cid.id 6. drg. Lusi Hidayati,j.aM.Kes.
ca.cid.id
ca.ckasih
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
j. hingga akhir masa studi;
n
serta motivasi
neawal
nej.
nej.
nej.
.bu.dari
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
:p//:d
:
:p//:d
/
/
/
7. tOrangtuaku
tercinta, ayahanda ttBambang
Soepeno serta Ibunda
Mamiek
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
hhtt
hthttp
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

Siswanti atas segala doa, kasih sayang, perhatian serta pengorbanan yang tak
terhingga selama ini; c.idid

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhttix

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

je.aj.ac.
e
n
liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

8.

Kakakku Pascawati Savitri Universitasari dan adik-adikku Deakin Purna

d.id Putra atas segala semangat
Putra dan Dimas Gusti
id dukungan yang
ca.cid.id
ca.ciSiaga
ca.cid.dan
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
telah kalian
berikan;
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
:p//:d
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
9. htTeman-teman
seperjuanganku
angkatan
2007;
Endiki,
Lintang,
Darra,
Yopi,
tp
t
t
hthttp
hthttp
htt
Amel, Riska, Shofa, Tegar, perjuangan ini terasa manis dengan dukungan

d
serta doa kalian; ac.id
ca.cid.id
ca.cid.id
.id
aj.ca.ci .id
a
a
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
.
.
.
e
e
e
e
n
ej terlupakan;
nej
ne
ntakkan
nej
.bu.angkatan’07
.bu.n
.bu.n
.bu.n
10. Teman-teman
atas persahabatan
yang
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:Andre,
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
11.htTeman-teman
Metropolis;
Kakak
Riecko,
Guffy,
Aryshinta,
Putri,
tp
t
t
t
t
hhtt
hhtt
htt
Jimmy dan Dimas atas persahabatan, kebahagian, kebersamaan dan segala

dukungan.
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ej. Arif, Pak Hendra, Masb.u.n
nej.
nej.
nPak
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
12.
Keluarga
besar
Paguyuban
Gus
dan
Ning
Jember;
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
b
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
Argo,
Mbak
Deta,
Ayu,
Ajeng,
Cita,
Dinar,
Dimas,
Aldila,
Ichal,
Reza,
hthttp
hthttp
hthttp
terimakasih atas doa dan dukungan yang telah diberikan;

d
d
d.id banyak kekurangan dan
dd
Penulis menyadari
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.cimasih
aj.ca.ci .iketidaksempurnaan
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
u.n
ne
ne
ne ini. Untuk itu, kritik dan
neyang membangun sangat
.bu.n
.bu.n
.bskripsi
.bu
u
u
u
u
b
b
b
b
dalam penulisan
saran
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:selanjutnya.
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
diharapkan
demi
kesempurnaan
penulisan
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
Jember,
Januari
2012
i
i
l
l
i
i
idgigili
ig ili
/:d
/:d
/
:
/
/
//dig
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
Penulis
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt x

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id DAFTAR ISI
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Halaman

d
d
d
d
i
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id HALAMAN JUDULe..........................................................................................
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
n
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
HALAMAN iPERSEMBAHAN
........................................................................
iib.bu.une
u
u
u
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
HALAMAN
MOTTO
........................................................................................
iii
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
HALAMAN PERNYATAAN............................................................................ iv

v
ca.cid.id HALAMAN PEMBIMBINGAN
ca.cid.id .......................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
u.n
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.b..................................................................................................
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
PENGESAHAN
vi
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
RINGKASAN
.....................................................................................................
vii
hthttp
hthttp
hthttp
PRAKATA .......................................................................................................... ix

d
d
d
d
xi
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id DAFTAR ISI .......................................................................................................
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
DAFTAR
TABEL
..............................................................................................
xiv
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
DAFTAR
GAMBAR
..........................................................................................
xv
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
DAFTAR LAMPIRAN ...................................................................................... xvi

d.id
1
ca.ci.................................................................................
ca.cid.id BAB 1. PENDAHULUAN
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
nej. ...............................................................................
nej.
nej.
nej.
.bu.Belakang
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
1.1
Latar
1
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
3
hthttp1.2 Rumusan Masalah .........................................................................
hthttp
hthttp
1.3 Tujuan ............................................................................................. 3

d
d
d
d
1.3 Manfaat ...........................................................................................
3
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
e
nPUSTAKA
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
BAB
2.
TINJAUAN
........................................................................
4
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
4
hhtt 2.1 Probiotik .........................................................................................
hhtt
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

2.1.1 Definisi Probiotik................................................................... 4

d

ca.cid.id
a
.
j
e
e
e
j.
n
n
neProbiotik
nej.
nej.
.bu.Efek
.bu.n
.bu.Periodontal
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
2.1.3
terhadap
Jaringan
.......................
6
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp ....................................................
7
hthttp2.2 Sel PolimorfonuklearhNeutrofil
hthttp
d

.i
.i
2.1.2 Lactobacillus
5
j.acac.id ..........................................................................
j.acac.id

2.3 Lipopolisakarida (LPS) ................................................................. 10

id
id
ca.cid.id
a
.
j
.
.
.
e
e
e
n
nej Radang .....................................................................
nej
nej
.bu.Definisi
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
2.4.1
11
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhttxi
.
.
2.4 Radang ............................................................................................
11
j.acac.id
j.acac.id

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

2.4.2 Macam Radang ...................................................................... 11
a. Radang
11
c.id.id Akut .................................................................
c.id.id

ca.cid.id
a
a
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
.
e
e
e
nb.ejRadang
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
Kronis ..............................................................
14
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
2.5
Hipotesis
Penelitian
........................................................................
16
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

BAB 3. METODE PENELITIAN ..................................................................... 17

did
d
3.1 Jenis Penelitian
17
ac.i ................................................................................
ac.i .id

ca.cid.id
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
nej Penelitian ....................................................................
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
3.2 Rancangan
17
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
/:d
:p/3.3
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
Lokasi
dan
Waktu
Penelitian
........................................................
17
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
3.4 Sampel Penelitian ........................................................................... 17

d
3.5 IdentifikasiaVariabel
19
c.cid.id Penelitian ....................................................
ac.ci .id

ca.cid.id
a
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
n
nej. Bebas .......................................................................
nej.
nej.
.bu.Variabel
.bu.n
.bu.n
u
u
u
3.5.1
19
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
3.5.2
Variabel
Terikat
.....................................................................
19
hthttp
hthttp
hthttp
3.5.3 Variabel Terkendali ............................................................... 19

ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
n
nej
nej .................................................................................
nej
.bu.n
.bu.Probiotik
.bu.n
u
u
u
b
b
b
3.6.1
19
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
3.6.2
LPS
.........................................................................................
19
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
id
id
3.6 Definisi Operasional.......................................................................
19
.ac.c.id
.ac.c.id

3.6.2 Jumlah Sel PMN Neutrofil .................................................... 19

.idd
.id
3.7 Alat dan Bahan
............................................................
20
j.ac c.iPenelitian
j.ac c.id

ca.cid.id
a
.
j
a
a
e
e
e
j.
n
nePenelitian
nej.
nej.
.bu.Alat
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
3.7.1
........................................................................
20
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
21
hthttp 3.7.2 Bahan Penelitianh....................................................................
hthttp
3.8 Prosedur Penelitian ........................................................................ 22

.cid.id
.id
3.8.1 Ethical
...................................................................
22
j.acClearence
j.ac c.id

ca.cid.id
a
.
j
a
a
.
.
.
e
e
e
n
nej Hewan Coba ..........................................................
nej
nej
.bu.Persiapan
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
3.8.2
22
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
:p//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
3.8.3 Pembagian Kelompok
22
hhtt
hhttp
hhttpPerlakuan ...........................................
3.8.4 Persiapan Bahan Perlakuan .................................................... 22

d

ca.cid.id
a
.
j
e
e
e
n
nej. Hewan Coba ........................................................
nej.
nej.
.bu.Pembiusan
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
3.9.1
24
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
24
hthttp 3.9.2 Aplikasi Bahan Perlakuan
hthttp
hthttp ......................................................
d

i
.i
3.9 Prosedur jPerlakuan
24
.aca.c.id .......................................................................
j.acac.id

3.9.3 Pengambilan Sampel Penelitian............................................. 24

id
id
ca.cid.id
a
.
j
.
.
.
e
e
e
n
nej
nej
nej
.bu.Pemrosesan
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
3.9.5
Jaringan
..............................................................
25
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhttxii
.
.
3.9.4 Dekalsifikasi
24
j.acac.id Sampel Penelitian ............................................
j.acac.id

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

3.9.6 Pengecatan Haemaktoksilin Eosin (HE) ................................ 27

d.id
3.10 Analisa Data
28
ca.cid.id
ca.ci.................................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ej. Penelitian..................................................................
nej.
n
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
3.10 iBagan
Alur
29
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
BAB
4.
HASIL
DAN
PEMBAHASAN
.............................................................
30
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
4.1 Hasil Penelitian............................................................................... 30

d
d
d
id.id ..........................................................................
4.1.1 Analisis
32
aj.ca.cData
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne ....................................................................................
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
4.2 Pembahasan
34
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
/:d
//:d
:p/KESIMPULAN
:p.............................................................
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
BAB
5.
DAN
SARAN
39
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
5.1 Kesimpulan ..................................................................................... 39

5.2 Saran ...............................................................................................
39
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j.
nej.
ne.........................................................................................
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
DAFTAR
PUSTAKA
40
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
DAFTAR
44
hthttp LAMPIRAN ......................................................................................
hthttp
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhttxiii

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.idDAFTAR TABEL
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Halaman

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
4.1 Hasil perhitungan
nererata jumlah sel PMNilineutrofil
ne
ne gingiva tikus wistar ilib.bu.n
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
i
i
jantan
pada
semua
kelompok...............................................................