BAB 2 Bahasa dan Variasi Bahasa dalam Masyarakat Bahasa
BAB 2
BAHASA DAN VARIASI
BAHASA DALAM
MASYARAKAT BAHASA
BAHASA
• Bahasa ialah alat komunikasi yang digunakan
oleh manusia dalam masyarakat kehidupannya
sehari-hari untuk bekerjsama dan berhubungan
bagi melestarikan kebudayaannya serta
menyebarkan dan mengembangkan
pemikirannya dalam kalangan para anggota
masyarakatnya serta generasi penerusnya.
• Beberapa orang tokoh bahasa memperincikan
pengertian bahasa seperti berikut:
• Sapir (1921)
Suatu kaedah bukan naluri (noninstinct) bagi
manusia untuk menyampaikan idea, perasaan,
emosi, dan keinginan melalui simbol-simbol
yang lahir secara sedar
• Bloch & Trager (142)
Suatu sistem lambang-lambang bunyi vokal
yang bersifat arbitrari yang digunakan oleh
anggota masyarakat untuk berkomunikasi.
• Chomsky (1957)
Suatu set ayat yang mempunyai had panjang
dan tersusun dengan menggunakan satu set
unsur yang terhad.
• Ferdinand de Saussure (1974)
Sistem isyarat yang mempunyai bahagian
terpenting yang berupa gabungan daripada erti
dengan bayangan bunyi dan kedua-duanya
bersifat psikologi. Gabungan dan hubungan
kedua-duanya dalam rantaian ucapan mestilah
mengikut hukum-hukum tatabahasa.
• Nababan (1984)
Suatu sistem perisyaratan (semiotik) yang terdiri
daripada unsur-unsur isyarat dan hubungan
antara unsur-unsur itu (fonem, morfem, kata,
frasa, klausa, dan ayat).
• Asmah Haji Omar (1988)
Bahasa ialah firasat atau petunjuk kepada
sesuatu kebudayaan. Bahasa mencerminkan
kebudayaan penuturnya iaitu cara hidup dan
persekitaran fizikal serta sosial masyarakat
tersebut.
FUNGSI BAHASA
• Bahasa mempunyai pelbagai fungsi iaitu
penggunaan bahasa untuk pelbagai tujuan
seperti menggambarkan sesuatu suasana atau
fungsi representasi.
• Nababan (1984) menyenaraikan 4 golongan
fungsi bahasa iaitu
1. Fungsi kebudayaan
2. Fungsi kemasyarakatan
3. Fungsi perorangan
4. Fungsi pendidikan
Fungsi Kebudayaan
• Bahasa menjadi sarana untuk mengembangkan
sesuatu kebudayaan yang dimiliki oleh sesuatu
bangsa.
• Melalui bahasa, unsur-unsur kebudayaan, sifat
sesuatu kebudayaan bangsa dapat dibiakkan
dikembangkan, disebarkan, diperluaskan, dan
• Bahasa juga berfungsi sebagai jalur, relung,
atau laluan untuk meneruskan dan melestarikan
sesuatu kebudayaan (dari satu generasi ke satu
generasi).
• Bahasa menjadi penyenarai, pemaktub, dan
penginventori ciri-ciri atau fitur kebudayaan.
Fungsi Kemasyarakatan
• Terbahagi kepada 2 iaitu:
1. Berdasarkan bidang pemakaian bahasa
(penggunaan bahasa dalam
masyarakat)
2. Berdasarkan ruang lingkup
a. Bahasa kelompok (kawasan kedaerahan)
b. Bahasa kebangsaan
berfungsi sebagai lambang kebanggaan
kebangsaan, lambang jati diri bangsa,
dan sebagai alat penyatuan suku kaum
dan bangsa
Fungsi Perorangan
• Melibatkan 7 fungsi bahasa oleh Halliday (1973)
1. Fungsi instrumental
Penggunaan bahasa untuk mengarah atau
meminta sesuatu
2. Fungsi pengendalian
Penggunaan bahasa untuk mengawal dan
mengendalikan peristiwa yang berlaku.
3. Fungsi pemerian
Penggunaan bahasa untuk membuat
penyataan, menyampaikan fakta,
menjelaskan, atau melaporkan
4. Fungsi interaksi
Penggunaan bahasa untuk mewujudkan
perhubungan antara sesama individu
5. Fungsi peribadi
Penggunaan bahasa untuk meluahkan
perasaan, emosi, keinginan (bersifat peribadi)
6. Fungsi heuristik
Penggunaan bahasa untuk mendapatkan
ilmu pengetahuan (bertanya)
7. Fungsi khayalan
Penggunaan bahasa di luar sedar dan boleh
diinterpretasi dalam bentuk penulisan (cerita)
Fungsi Pendidikan
• Terbahagi kepada 4 iaitu:
1. Fungsi integratif
Penggunaan bahasa sebagai alat penyatuan
kaum (bahasa Melayu diajar di sekolah
kepada semua pelajar)
2. Fungsi instrumental
Penggunaan bahasa untuk mendapatkan
sesuatu seperti status, pekerjaan dll (untuk
belajar di UUM, pelajar antarabangsa perlu lulus
ujian penempatan bahasa Melayu dan
Inggeris)
3. Fungsi kultural (budaya)
Penggunaan bahasa untuk mengenali dan
menghargai sesuatu sistem nilai dan cara
hidup atau kebudayaan sesuatu
masyarakat.
4. Fungsi penalaran
Fungsi yang memberi lebih banyak tekanan
kepada penggunaan bahasa sebagai alat
berfikir, bertaakul, mengerti dan
menciptakan konsep-konsep.
DIALEK
DIALEK KELANTAN
DIALEK NOGORI
kawe punyo saing
saing sepermaine
Kemano ado dio selalu ado
kawe
den punyo toman
toman sepermainan
mano ado den selalu dio pun
ado
Dio amak come
Jugo baik hati
Dio selalu ado waktu
Untuk tulong kawe
Dio amek la lawa
Jugo baik hati
Dio selalu ado waktu
Untuk tolong den
Namung kawe bengooww
Ketiko dio ghoyak cinto
De dio jugok ghoyak
Tuk ingin jadi gewe kawe
Namun den bingung
tiko dio koba cinto
dio pun koba
nak jadi buah ati den
DIALEK MELAYU SARAWAK
DIALEK KEDAH
kamek ada kawan
kawan sepermainan
di siney ada ennya, di siya ada
kamek
cheq ada kawan
kawan selalu dok main
tang mana ada cheq
tangtu mesti dia ada
ennya ennang kacak
juak bait ati
ennya selalu ada
untuk tolong kamek
dia segak sungguh
paihtu amat baguih
dia selalu ada masa
dok mai tulong cheq
yang kamek bingung
bila ennya madah ennya suka
ngan kamek
dan ennya ada madah juak
ennya teringin nak jadi gerek
ennya..
yang dok buat cheq runsin
tang dia habaq ada hati kat cheq
dia habaq mai lagi
teringin nak buat cheq jadi marka
dia
DIALEK TERENGGANU
DIALEK JAWA
Aku ade temang
Temang sepemainang
Kat ane ade die sokmo ade aku
aku ono konco
konco sak mainan
nang endi ono de'e
nang kunu lah ono aku
Die manih letieng
Hati die pong baik
Die sokmo ade mase
Nok tulong akuu
de'e ayu banget
kambek apik atine
de'e ono wa'e wetu
gawe rewang sama aku
Tapi aku bengong
Mase die kabo nok kaseh
Pahtu die kate pulok
Nok jadi kaseh betol
Gawe aku mumet
wetu de'e ngomong cinto
de'e jugak ngomongke
arep djadikan endot'te
• Umumnya dialek ialah satu kelainan bahasa yang
berbeza dari segi bentuk sebutan, tatabahasa dan
kosa kata daripada bahasa baku.
• Dialek didefinisikan sebagai variasi daripada satu
bahasa tertentu yang dituturkan oleh sekumpulan
penutur dalam satu-satu masyarakat bahasa.
• Ia mempunyai bentuk tertentu, dituturkan dalam
kawasan tertentu dan berbeza daripada bentuk
baku (dari segi sebutan, tatabahasa dan
penggunaan kata-kata - leksikal) tetapi
perbezaannya tidak begitu besar untuk dianggap
sebagai satu bahasa yang lain.
• Dialek juga difahami sebagai satu kelainan
bahasa yang masih ada ciri-ciri dan sifat-sifat
saling memahami.
• Penentuan status sesuatu dialek kadangkadang kabur dan menyukarkan kerana
pelbagai faktor, misalnya berkaitan garis
sempadan politik.
• Terbahagi kepada 3 pecahan iaitu:
1. Dialek sosial (social dialect)
2. Dialek daerah (regional dialect)
3. Dialek seketika (temporal dialect)
Dialek Sosial
• Dialek sosial juga dikenali sebagai dialek kelas
atau sosiolek.
• Dialek ini digunakan oleh kumpulan penutur
mengikut kelas sosial mereka.
• Dalam dialek sosial juga terdapat beberapa
kelainan bahasa seperti bahasa kasar, halus
dan neutral.
• Semua kelainan sosial ini menunjukkan ciri-ciri
pengguna bahasa yang ditentukan oleh situasi
sosial.
• Penggunaan bahasa berserta susun lapis
masyarakatnya adalah berasaskan susun lapis
(stratifikasi) masyarakat Melayu, kerana dalam
masyarakat Melayu terdapat satu susun lapis
masyarakat yang berbeza kedudukan dan juga
bahasanya.
• Keadaan ini boleh dijelaskan melalui gambar
rajah susun lapis masyarakat berikut:
Bahasa Diraja
Golongan
pemerintah
Bahasa
bangsawan
Bahasa
Melayu dan
kelas
masyarakatnya
Golongan
masyarakat
kebanyakan
Bahasa halus
Bahasa kasar
Bahasa kesat
Golongan masyarakat
bukan Melayu
Bahasa pasar
Dialek Daerah
• Dialek daerah atau regional dialect, local dialect,
geographical dialect, territorial dialect ialah
dialek yang dituturkan oleh kumpulan manusia
dalam satu-satu kawasan geografi.
• Za’ba (2002) menjelaskan dialek / bahasa
daerah sebagai rupa bahasa yang terpakai
dalam percakapan dalam satu-satu daerah atau
bahagian negeri dengan mempunyai pelat
sebutan yang terkhas bagi daerah itu dan
berlainan daripada bunyi sebutan bahasa umum
yang rata-rata dipakai dalam perhubungan
umum, dalam percakapan, dan suratan.
• Konsep ruang bagi dialek daerah dikenali
sebagai ruang geografi linguistik iaitu suatu
kawasan tempat satu jenis kelainan bahasa
yang sama dituturkan.
• Sempadan kawasan geografi linguistik ditandai
oleh satu garis khayalan yang disebut sebagai
isoglos.
• Pada garis isoglos, dialek di dalam satu
kawasan bercampur dengan dialek di dalam
kawasan yang berhampiran.
• Penentuan dialek daerah banyak bergantung
kepada ruang geografi politik / sempadan
negeri.
Dialek Seketika
• Dialek seketika juga dikenali sebagai dialek
temporal atau State of Language / Etat de
Langue.
• Dialek ini dilihat dari sudut zaman, iaitu
penggunaan dialek mengikut perkembangan
zaman seperti bahasa Melayu kuno, bahasa
Melayu klasik, bahasa Melayu zaman Melaka,
bahasa Melayu zaman Johor Lama, bahasa
Melayu zaman pramoden, dan bahasa Melayu
zaman moden.
• Antara satu zaman dengan zaman yang lain
terdapat perbezaan dari segi bunyi dan
perkataan.
Teori Berkaitan Dialek
• Area Defined Theory
Teori yang berasaskan kepada kewujudan dialek
disebabkan oleh perbezaan daerah.
• Socially Defined Theory
Teori yang berasaskan kepada perbezaan dialek
disebabkan oleh tatatingkat masyarakat.
• Marked Pattern Theory
Teori pola bertanda iaitu setiap dialek
mempunyai ciri-ciri bunyi atau yang lainnya yang
khas sebagai perbezaannya dengan dialek yang
lain.
• Drift Theory (Teori Hanyut)
Bahasa akan terus berkembang selagi
masyarakat penggunanya bertambah. Ia akan
terus meresap ke dalam bahasa lain atau dialek
lain.
• Different Locality Theory (Teori Perbezaan Lokaliti)
Sesuatu bahasa berbeza disebabkan oleh daerah
yang berbeza kerana pengalaman dan
pengetahuan yang berbeza.
• Wave Theory (Teori Gelombang)
Bentuk-bentuk bahasa berasal dari satu jenis
dialek atau bahasa dan selepas itu mengembang
dan tersebar luas ke kawasan yang lebih besar
menjadi bahasa / dialek yang ada kaitan dengan
induknya yang asal.
Faktor Kewujudan Dialek
• Kawasan / geografi
Terpisah dari segi tempat/kawasan. Keadaan
muka bumi yang berbeza seperti gunung, pulau,
sungai besar dan lain-lain lagi. Contohnya dialek
Kedah dan Kelantan berbeza disebabkan
terpisah oleh Banjaran Gunung Titiwangsa.
• Penjajahan / politik
Bahasa Melayu Malaysia dan bahasa Indonesia
walaupun dari induk yang sama iaitu MelayuRiau tetapi terpisah apabila dipengaruhi oleh
politik yang berbeza – Tanah Melayu (Inggeris),
Riau (Belanda).
• Pengalaman
Pengalaman-pengalaman yang berlainan
menghasilkan dialek yang berlainan seperti kata
yang digunakan berbeza dari segi sebutan atau
tidak wujud ditempat tersebut. Contohnya
perkataan gewe, gerek, kaseh, buah ati, endot,
marka.
• Masa
Dalam bahasa Melayu terdapat dua perbezaan
bahasa iaitu ada bahasa Melayu klasik dan
bahasa Melayu moden. Kedua-duanya berbeza
dari segi masa. Bahasa klasik diguna pakai
pada zaman dahulu tetapi era moden telah
bertukar ke bahasa Melayu moden.
• Perdagangan
Akibat daripada perdagangan, masyarakat
belajar menguasai bahasa. Contohnya tersebar
pengaruh bahasa Arab, Portugis dan Cina pada
zaman kegemilangan Melayu Melaka. Hasilnya
lahir pelbagai dialek seperti Baba Nyonya.
MASYARAKAT BAHASA
• Masyarakat bahasa juga dikenali sebagai
komuniti bahasa.
• Setiap masyarakat mempunyai komuniti bahasa
sendiri.
• Sesebuah masyarakat penutur mesti dapat
menunjukkan nilai bahasanya.
• Dengan cara itu dapat menjadikan mereka
sebuah masyarakat yang setia kepada
bahasanya.
• Sikap ini perlu dipupuk dari peringkat individu
terlebih dahulu, dan kemudian barulah kepada
masyarakat yang lebih besar.
Konsep Masyarakat Bahasa
• Charles Hocket (1958)
Seluruh peringkat manusia yang berhubungan
antara satu sama lain, sama ada secara
langsung atau tidak, melalui satu bahasa yang
sepunya.
• Levi-Strauss (1968)
Sebuah masyarakat yang terkandung di
dalamnya individu-individu dan kumpulankumpulan yang berkomunikasi antara satu sama
lain.
• John Gumperz (1968)
Kumpulan manusia yang dicirikan oleh interaksi
biasa melalui lambang-lambang verbal yang
dikongsi bersama dan bertolak dari agregat
yang serupa dengan perbezaan yang jelas
dalam penggunaan bahasa
• John Lyons (1970)
Semua orang yang menggunakan suatu jenis
bahasa atau dialek.
• Hartmann & Stork (1976)
Sekumpulan manusia yang biasanya tinggal
dalam satu kawasan, bertutur dengan
menggunakan satu kelainan bahasa, atau
bahasa baku yang sama.
Ciri-Ciri Masyarakat Bahasa
• Masyarakat yang menggunakan sesuatu
bahasa
• Dalam kawasan-kawasan tertentu, atau
kelas-kelas tertentu
• Menggunakan satu bentuk bahasa atau
dialek yang serupa
• Menggunakan lambang-lambang verbal
Bahasa dan Masyarakat
• Diglosia
• Billingualisme
• Multilingualisme
Diglosia
• Diglosia ialah fenomena yang berlaku apabila
terdapat lebih daripada satu kelainan bahasa
dalam masyarakat.
• Diperkenalkan oleh Ferguson (1959), yang
menerangkan perbezaan penggunaan kelainan
bahasa disebabkan oleh perbezaan situasi yang
berupa kelas sosial, konteks dan juga jantina.
• Ferguson membahagikan bahasa kepada dua
jenis berdasarkan taraf, iaitu kelainan bertaraf
rendah (L) dan bertaraf tinggi (H).
• Kelainan rendah (L) ialah jenis kelainan yang
digunakan dalam situasi kehidupan seharian, di
rumah dan dalam suasana pekerjaan di
peringkat bawahan.
• Kelainan jenis tinggi (H) pula digunakan dalam
perbincangan tentang hal-hal keagamaan,
pendidikan, ekonomi, dan dalam bidang-bidang
lain yang dianggap tinggi dan formal.
• Menurut Fishman (1967) diglosia ialah
penyebaran lebih daripada satu kelainan bahasa
dalam situasi yang berbeza.
• Diglosia dalam masyarakat ekabahasa ditandai
dengan perkataan-perkataan tertentu yang
disebut berbeza antara satu situasi dengan
situasi yang lain.
• Perbezaan tersebut berlaku akibat adanya
dialek dalam masyarakat bahasa tersebut.
• Secara kesimpulannya, diglosia menerangkan
fenomena bahasa yang berlaku dalam
masyarakat akibat terdapatnya tatatingkat sosial
iaitu ada golongan yang berstatus tinggi dan
golongan yang berstatus rendah.
Situasi Diglosia di Malaysia
• Diglosia ekabahasa
Wujud apabila satu kelainan bahasa diangkat
menjadi bahasa standard (H) dan kelainankelainan lain daripada bahasa yang sama itu
dianggap bentuk substandard atau bukan
standard (L).
• Diglosia dwibahasa / pelbagai bahasa
Wujud apabila bahasa Melayu standard
dijadikan bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi
(H), dan bahasa ibunda penutur lain di Malaysia
dianggap bentuk substandard atau bukan
standard (L)
Diglosia Ekabahasa di Malaysia
• Diglosia ekabahasa yang terdapat dalam
masyarakat Melayu di Malaysia terbahagi dua
iaitu:
1. Kelainan diraja (H)
a. Kelainan diraja standard
b. Kelainan diraja bukan standard
2. Kelainan bukan diraja (L)
a. Kelainan bukan diraja standard
b. Kelainan bukan diraja bukan standard
Kelainan diraja (H)
Kelainan yang digunakan dalam hubungan kebahasaan
apabila sekurang-kurangnya satu pihak terdiri daripada
keluarga diraja. Kelainan diraja biasanya adalah kelainan
bahasa yang halus, yakni bahasa yang digunakan dengan
penuh sopan santun dan adab tertib dalam apa keadaan
sekalipun.
1. Kelainan diraja standard
Kelainan standard yang digunakan dalam bahasa tulisan
dan komunikasi lisan di kalangan raja dalam konteks
rasmi.
2. Kelainan diraja bukan standard
Kelainan diraja mengikut negeri. Antara satu kelainan
diraja bukan standard negeri dengan negeri yang lain
mempunyai perbezaan ciri-ciri tertentu
Kelainan bukan diraja (L)
Kelainan bukan diraja ialah kelainan bahasa yang
digunakan oleh rakyat biasa.
1. Kelainan bukan diraja standard
kelainan bahasa Melayu standard yang menjadi bahasa
(H) dalam diglosia di Malaysia. Kelainan ini merupakan
kelainan yang menjadi bahasa pengantar dan diajarkan
di sekolah-sekolah sbg mata pelajaran. Ia juga
merupakan bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi serta
menjadi lingua franca dalam hubungan antara kaum di
Malaysia.
2. Kelainan bukan diraja bukan standard
Merujuk kepada kelainan yang disebut sebagai dialek
geografi atau dialek daerah bahasa Melayu di Malaysia
seperti Kedah, Kelantan, Terengganu dll. Ia juga
merupakan kelainan yang digunakan dalam lingkungan
interaksi tidak rasmi dalam konteks hubungan
kebahasaan orang Melayu di Malaysia.
Diglosia Dwibahasa di Malaysia
• Jadual di bawah dapat memberikan gambaran
yang hampir tepat mengenai situasi sebenar
mengenai diglosia pelbagai bahasa di Malaysia.
H HH
Bahasa Melayu Standard
HL
Bahasa Inggeris
L LH Semua bahasa bumiputera / bukan
bumiputera
LL
Bahasa pijin
• Oleh kerana bahasa Melayu telah diangkat
menjadi bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi
negara, maka secara tidak langsung bahasa
Melayu dianggap sebagai bahasa tinggi (H).
• Pada mulanya bahasa Inggeris diletakkan
sebagai bahasa pertengahan (M). Walau
bagaimanapun, senario kini memperlihatkan
bahasa Inggeris dianggap bahasa berprestij
dalam kalangan pengguna bahasa di Malaysia,
dan diletakkan sebagai bahasa tinggi yang
rendah (HL)
• Hal ini merujuk kepada keadaan lebih rendah
jika dibandingkan dengan taraf bahasa Melayu
yang diangkat sebagai bahasa rasmi dan
bahasa kebangsaan
• Semua bahasa bukan bumiputera (bahasa Cina,
Tamil, Punjabi, Telegu, Benggali dll) dan bahasa
bumiputera (bahasa orang Asli, Kadazan, Iban,
Bidayuh, Dusun dll) dianggap sebagai bahasa
rendah yang lebih tinggi (LH) daripada bahasa
kacukan seperti bahasa pijin.
• Bahasa pijin diletakkan sebagai bahasa rendah
rendah (LL) kerana sifat bahasa ini yang
dikatakan sebagai bahasa campuran antara dua
atau lebih bahasa dan tidak pula boleh
dikategorikan kepada salah satu bahasa asal.
Billingualisme
• Juga dikenali sebagai kedwibahasaan.
• Perkara ini berlaku dalam dua keadaan:
1. Seseorang yang mengamalkan dan
menggunakan dua bahasa dalam
kehidupan
harian.
2. Seseorang yang mengetahui dan menguasai
dua bahasa dalam kehidupan harian.
Konsep Mengamalkan dan Menggunakan
• Menggunakan dan memakai dua bahasa
sebagai bahasa basahan sehari-hari.
• Contohnya keadaan apabila seseorang
menggunakan bahasa Melayu dan bahasa
Inggeris dalam kehidupan.
• Dengan kata lain, seseorang itu menggunakan
bahasa tersebut bertukar ganti (sekejap Melayu,
sekejap Inggeris dan seterusnya)
Konsep Mengetahui dan Menguasai
• Seseorang yang mempunyai pengetahuan
tentang dua bahasa tetapi tidak semestinya
mengamalkan dalam kehidupan harian.
• Wujud dalam keadaan berikut:
1.
2.
Menguasai kedua-dua bahasa - (ambilingual)
Menguasai kedua-dua bahasa tidak sama baik (dwibahasawan)
3. Sangat menguasai satu bahasa, sementara satu lagi
bahasa sangat lemah - (pengetahuan pasif)
4. Menguasai kedua-dua bahasa, tetapi
menyembunyikan pengetahuan salah satu bahasa
(tidak pernah bercakap / menulis / menggunakan
bahasa tersebut) – (covert bilingual)
Faktor Kewujudan Bilingualisme
• Masyarakat majmuk
Dalam masyarakat majmuk, kepelbagaian bahasa wujud
hingga menyebabkan pengetahuan mengenai bahasa
lain dianggap lumrah
• Pertembungan budaya
Di kota-kota besar, penutur pelbagai bahasa sering
bertembung, berinteraksi dan berkomunikasi, yang
membawa kepada penguasaan bahasa kedua
• Penjajahan
Kedatangan penjajah membawa bahasa mereka
menyebabkan keperluan untuk menguasai bahasa
kedua sangat penting (menjajah dan dijajah)
• Perdagangan
Para pedagang perlu mengetahui dan memahami
bahasa lain untuk berinteraksi bagi pelbagai urusan
(melariskan jualan, mendapatkan pelanggan baru,
transaksi perdagangan)
• Pengembaraan
Pengembara yang mengembara merentasi sempadan
geografi politik akan mempelajari pelbagai bahasa
(contohnya Marco Polo dan Ibn Battutah)
• Pengembangan agama
Setiap agama di dunia memiliki bahasa khas sebagai
alat untuk mengembangkan agama. Bahasa Arah
misalnya, dipelajari dan dikuasai untuk mendalami ilmu
mengenai Islam.
• Pendidikan
Malaysia telah melaksanakan Dasar Pendidikan
Kebangsaan yang membenarkan penggunaan bahasa
pengantar bahasa Cina, Tamil dan Inggeris di sekolah.
Di universiti, kerajaan menggalakkan pelajar
mempelajari bahasa lain sebagai persediaan ke alam
pekerjaan
• Dasar Bahasa
Kerajaan Malaysia telah menetapkan bahasa Melayu
sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi. Semua
kaum wajib menguasai dan mengamalkannya
• Kahwin campur
Dalam perkahwinan campur, suami berbahasa lain dan
isteri berbahasa lain akan melahirkan kedwibahasaan
dalam keluarga tersebut.
Kesan Bilingualisme
•
•
•
•
•
•
•
•
Gangguan bahasa (linguistic interference)
Pertukaran kod (code-switching)
Percampuran kod (code-mixing)
Penganjakan bahasa / pemindahan bahasa
(language shift)
Asimilasi bahasa (linguistic assimilation)
Bahasa pijin (pidgin language)
Bahasa kreol (creole language)
Poliglosia (polyglossia)
Gangguan bahasa (linguistic
interference)
• Proses penyimpangan daripada norma
kedua-dua bahasa yang berlaku dalam
bahasa yang digunakan oleh
dwibahasawan kesan daripada kebiasaan
menggunakan lebih daripada satu bahasa.
• Gangguan berlaku dari 6 segi iaitu
fonologi, morfologi, sintaksis, semantik,
ungkapan, dan kosa kata.
Fonologi
• Gangguan dari segi sebutan kerana kecelaruan
membunyikan sesuatu fonem. Contoh
Radio
redio
Program
progrem
Asid
esid
Morfologi
• Peminjaman banyak morfem terikat daripada
bahasa asing. Contoh
Cerpenis
pencerpen
Beliawanis
pemudi
Menganalisa menganalisis
Sintaksis
• Pengaruh bahasa lain (contohnya bahasa
Inggeris dan Arab) dalam ayat bahasa Melayu.
Contoh:
a. Maka kemudian dari itu, bertakwalah kepada
Allah.
b. Sunat berbuka atas tamar.
c. Akan Dikau kami sembah dan akan Dikau
juga kami memohon pertolongan.
d. Perubahan tersebut yang mana banyak
menjejaskan fenomena alam, telah …
e. Hal ini terjadi adalah kerana tabiat semula
jadi …
Semantik
• Wujud perubahan makna kerana faktor:
1. Perubahan budaya dan penggunaan kata
Khalwat – bersunyi / bermukah
2. Berlainan makna kerana berlainan sudut
pandangan
First floor – tingkat satu / tingkat dua (kerana
ada konsep ground floor)
Right bank – tebing kiri / tebing kanan
3. Terjemahan yang sama, tetapi konsepnya
berlainan
Konsep leaf green / hijau daun (dinilai dari
kawasan yang berbeza)
Ungkapan
• Setiap ungkapan dalam sesuatu bahasa
merupakan kata-kata yang diulang-ulang
sehingga menjadi satu ungkapan yang tetap.
• Apabila ungkapan ini diterjemah, sedikit
sebanyak akan mengubah terjemahan tersebut
dari sudut pengertian dan maknanya.
• Contoh:
“Terlepas dari mulut harimau, masuk ke mulut
buaya” diterjemahkan sebagai
“Out of the frying pan into the fire”
Kosa kata
• Wujud kosa kata sinonim yang lebih banyak
jumlahnya dalam satu-satu bahasa.
• Menjadi masalah sekiranya digunakan pada
tempat yang salah.
• Contohnya perkataan orang (Melayu), insan
(Arab) dan manusia (sanskrit) dalam ayat:
1. Tiga ----- pencuri
2. Kita sebagai ----- yang berakal
3. Sebagai ----- kamil , para wali mempunyai …
• Contoh lain: masak - goreng, tanak, jerang,
sangai, rebus, celur, kukus, bakar, panggang, gril,
salai.
Pertukaran kod (code-switching)
• Pertukaran dari satu bahasa ke satu bahasa lain
yang disebabkan oleh perubahan tajuk yang
dibicarakan atau petukaran orang yang disapa.
• Tajuk: menggunakan bahasa Inggeris apabila
membincangkan tajuk yang berkaitan teknologi
dan inovasi, kemudian menukar ke bahasa
Melayu apabila berbicara tentang seni dan
budaya Melayu.
• Orang: menggunakan bahasa Melayu ketika
bercakap dengan ibu bapa, sebaliknya menukar
ke bahasa Inggeris apabila bertutur dengan
rakan yang berpendidikan barat.
Percampuran kod (code-mixing)
• Berlaku apabila seseorang menukar-nukarkan
bahasanya secara berganti-ganti untuk satu
tajuk perbincangan yang sama.
• Contohnya apabila membicarakan sesuatu tajuk,
penutur menggunakan bahasa Inggeris dan
bahasa Melayu secara berganti-ganti. Contoh:
Well, as far as I am concerned, they all tu kalau
diajak berbincang, very difficult. Masing-masing
ada problem. Tapi, kalau nak dapat projek,
semua come forward. Not fair right?
Penganjakan bahasa / pemindahan
bahasa (language shift)
• Berlaku apabila seseorang yang telah
mengetahui bahasa ibundanya kemudian
mempelajari satu bahasa lain, dan selepas itu
meninggalkan bahasa ibundanya, dan
menganjak atau berpindah ke bahasa kedua.
• Dengan erti kata lain, pemindahan dari satu
bahasa ke satu bahasa lain. Contoh:
Sebelum mesyuarat, semua ahli mesyuarat
bercakap dalam bahasa Melayu. Semasa
mesyuarat berlangsung, semua ahli mesyuarat
menggunakan bahasa Inggeris untuk
berkomunikasi.
• Penalosa (1981) mengatakan terdapat 5
penganjakan bahasa yang besar dalam dunia
moden, iaitu
1. Pengambilan bahasa vernakular untuk
kegiatan kerajaan (di Jerman)
2. Menerima pakai bahasa Eropah (di Australia,
New Zealand, Cameron, Afrika)
3. Penyebaran bahasa Inggeris dan Sepanyol
(kesan penjajahan di Filipina)
4. Proses perusiaan – Russification (di
Thailand, Indonesia)
5. Penggantian bahasa import dengan bahasa
peribumi (di Malaysia – Inggeris – Melayu)
Asimilasi bahasa (linguistic
assimilation)
• Berlaku biasanya di kalangan imigran yang telah
menerima bahasa tempatan sebagai bahasa
sehari-hari.
• Apabila sampai pada generasi terkemudian,
mereka yang akhir ini biasanya mengambil terus
bahasa tempat mereka bermukim, dan tidak
menggunakan bahasa ibu bapa mereka.
• Pengasimilasian bahasa berlaku serentak
dengan pengasimilasian budaya.
Bahasa pijin (pidgin language)
• Hasil daripada pertembungan dua atau lebih
bahasa, dan bersifat sementara.
• Unsur-unsur dari kedua-dua bahasa bercampur
aduk sehingga menimbulkan satu bentuk
bahasa baru yang tidak boleh dikategorikan
kepada salah satu bahasa asal.
• Contohnya pertembungan bahasa Cina dan
bahasa Melayu di pasar telah melahirkan
bahasa pasar yang sistem dan peraturannya
tidak lagi boleh dirujuk kepada salah satu
daripada bahasa asalnya, sama ada bahasa
Cina atau bahasa Melayu.
Bahasa kreol (creole language)
• Bahasa kreol ialah bahasa pijin yang telah
mantap.
• Pertembungan dua bahasa yang berlainan asal
usul telah menyebabkan wujud bahasa pijin,
yang akhirnya mempunyai satu sistem bahasa
tersendiri, dengan penutur jatinya sendiri, dan
tidak lagi bersifat sementara.
• Contohnya kreol Cina Baba dan Chetiar di
Melaka.
Perbezaan Pijin dan Kreol
Pijin
• Bahasa kacukan yang
belum mantap
• Pola bahasanya sukar
dikenal pasti
• Tiada penutur yang
menggunakannya
sebagai bahasa pertama
• Contoh: bahasa pasar
Kreol
• Bahasa kacukan yang
telah mantap
• Pola bahasanya dapat
dikenal pasti
• Mempunyai penutur yang
menggunakannya
sebagai bahasa pertama
• Contoh: bahasa Cina
Baba di Melaka
Contoh bahasa pijin dan bahasa kreol
• Pijin
• Papua New Guinea
Pidgin GermanGerman based
• Cameroon PidginEnglish based
• Juba Arabic- southern
Sudan
• Kreol
• Seychelles CreoleFrench based
• Roper River CreoleEnglish based
• Cape York CreoleEnglish based
Poliglosia (polyglossia)
• Wujud dalam suasana kepelbagaian bahasa,
dialek atau laras bahasa yang kedudukannya
juga pelbagai.
• Dalam masyarakat poliglosia terdapat
perhubungan:
1. Intra-group (dalaman) – penggunaan antara
bahasa Melayu baku, dialek Melayu, bahasa
Melayu baku di negeri-negeri bahagian,
bahasa Melayu lisan, bahasa Melayu basahan
dll.
2. Inter-group (luaran) – penggunaan bahasa
Melayu pasar, Manglish (Malaysian English)
Multilingualisme
• Juga dikenali sebagai kepancabahasaan.
• Merujuk kepada keadaan kemampuan seseorang untuk
bertutur atau menggunakan banyak bahasa.
• Multilingualisme wujud dalam negara majmuk.
• Keadaan menunjukkan bahasa di Malaysia:
1. Dialek Melayu semenanjung – 17
2. Dialek Cina – lebih dari 5
3. Masyarakat India – lebih dari 8
4. Peribumi semenanjung (asli) – 14
5. Peribumi Sarawak – 32
5. Peribumi Sabah – 57
BAHASA DAN VARIASI
BAHASA DALAM
MASYARAKAT BAHASA
BAHASA
• Bahasa ialah alat komunikasi yang digunakan
oleh manusia dalam masyarakat kehidupannya
sehari-hari untuk bekerjsama dan berhubungan
bagi melestarikan kebudayaannya serta
menyebarkan dan mengembangkan
pemikirannya dalam kalangan para anggota
masyarakatnya serta generasi penerusnya.
• Beberapa orang tokoh bahasa memperincikan
pengertian bahasa seperti berikut:
• Sapir (1921)
Suatu kaedah bukan naluri (noninstinct) bagi
manusia untuk menyampaikan idea, perasaan,
emosi, dan keinginan melalui simbol-simbol
yang lahir secara sedar
• Bloch & Trager (142)
Suatu sistem lambang-lambang bunyi vokal
yang bersifat arbitrari yang digunakan oleh
anggota masyarakat untuk berkomunikasi.
• Chomsky (1957)
Suatu set ayat yang mempunyai had panjang
dan tersusun dengan menggunakan satu set
unsur yang terhad.
• Ferdinand de Saussure (1974)
Sistem isyarat yang mempunyai bahagian
terpenting yang berupa gabungan daripada erti
dengan bayangan bunyi dan kedua-duanya
bersifat psikologi. Gabungan dan hubungan
kedua-duanya dalam rantaian ucapan mestilah
mengikut hukum-hukum tatabahasa.
• Nababan (1984)
Suatu sistem perisyaratan (semiotik) yang terdiri
daripada unsur-unsur isyarat dan hubungan
antara unsur-unsur itu (fonem, morfem, kata,
frasa, klausa, dan ayat).
• Asmah Haji Omar (1988)
Bahasa ialah firasat atau petunjuk kepada
sesuatu kebudayaan. Bahasa mencerminkan
kebudayaan penuturnya iaitu cara hidup dan
persekitaran fizikal serta sosial masyarakat
tersebut.
FUNGSI BAHASA
• Bahasa mempunyai pelbagai fungsi iaitu
penggunaan bahasa untuk pelbagai tujuan
seperti menggambarkan sesuatu suasana atau
fungsi representasi.
• Nababan (1984) menyenaraikan 4 golongan
fungsi bahasa iaitu
1. Fungsi kebudayaan
2. Fungsi kemasyarakatan
3. Fungsi perorangan
4. Fungsi pendidikan
Fungsi Kebudayaan
• Bahasa menjadi sarana untuk mengembangkan
sesuatu kebudayaan yang dimiliki oleh sesuatu
bangsa.
• Melalui bahasa, unsur-unsur kebudayaan, sifat
sesuatu kebudayaan bangsa dapat dibiakkan
dikembangkan, disebarkan, diperluaskan, dan
• Bahasa juga berfungsi sebagai jalur, relung,
atau laluan untuk meneruskan dan melestarikan
sesuatu kebudayaan (dari satu generasi ke satu
generasi).
• Bahasa menjadi penyenarai, pemaktub, dan
penginventori ciri-ciri atau fitur kebudayaan.
Fungsi Kemasyarakatan
• Terbahagi kepada 2 iaitu:
1. Berdasarkan bidang pemakaian bahasa
(penggunaan bahasa dalam
masyarakat)
2. Berdasarkan ruang lingkup
a. Bahasa kelompok (kawasan kedaerahan)
b. Bahasa kebangsaan
berfungsi sebagai lambang kebanggaan
kebangsaan, lambang jati diri bangsa,
dan sebagai alat penyatuan suku kaum
dan bangsa
Fungsi Perorangan
• Melibatkan 7 fungsi bahasa oleh Halliday (1973)
1. Fungsi instrumental
Penggunaan bahasa untuk mengarah atau
meminta sesuatu
2. Fungsi pengendalian
Penggunaan bahasa untuk mengawal dan
mengendalikan peristiwa yang berlaku.
3. Fungsi pemerian
Penggunaan bahasa untuk membuat
penyataan, menyampaikan fakta,
menjelaskan, atau melaporkan
4. Fungsi interaksi
Penggunaan bahasa untuk mewujudkan
perhubungan antara sesama individu
5. Fungsi peribadi
Penggunaan bahasa untuk meluahkan
perasaan, emosi, keinginan (bersifat peribadi)
6. Fungsi heuristik
Penggunaan bahasa untuk mendapatkan
ilmu pengetahuan (bertanya)
7. Fungsi khayalan
Penggunaan bahasa di luar sedar dan boleh
diinterpretasi dalam bentuk penulisan (cerita)
Fungsi Pendidikan
• Terbahagi kepada 4 iaitu:
1. Fungsi integratif
Penggunaan bahasa sebagai alat penyatuan
kaum (bahasa Melayu diajar di sekolah
kepada semua pelajar)
2. Fungsi instrumental
Penggunaan bahasa untuk mendapatkan
sesuatu seperti status, pekerjaan dll (untuk
belajar di UUM, pelajar antarabangsa perlu lulus
ujian penempatan bahasa Melayu dan
Inggeris)
3. Fungsi kultural (budaya)
Penggunaan bahasa untuk mengenali dan
menghargai sesuatu sistem nilai dan cara
hidup atau kebudayaan sesuatu
masyarakat.
4. Fungsi penalaran
Fungsi yang memberi lebih banyak tekanan
kepada penggunaan bahasa sebagai alat
berfikir, bertaakul, mengerti dan
menciptakan konsep-konsep.
DIALEK
DIALEK KELANTAN
DIALEK NOGORI
kawe punyo saing
saing sepermaine
Kemano ado dio selalu ado
kawe
den punyo toman
toman sepermainan
mano ado den selalu dio pun
ado
Dio amak come
Jugo baik hati
Dio selalu ado waktu
Untuk tulong kawe
Dio amek la lawa
Jugo baik hati
Dio selalu ado waktu
Untuk tolong den
Namung kawe bengooww
Ketiko dio ghoyak cinto
De dio jugok ghoyak
Tuk ingin jadi gewe kawe
Namun den bingung
tiko dio koba cinto
dio pun koba
nak jadi buah ati den
DIALEK MELAYU SARAWAK
DIALEK KEDAH
kamek ada kawan
kawan sepermainan
di siney ada ennya, di siya ada
kamek
cheq ada kawan
kawan selalu dok main
tang mana ada cheq
tangtu mesti dia ada
ennya ennang kacak
juak bait ati
ennya selalu ada
untuk tolong kamek
dia segak sungguh
paihtu amat baguih
dia selalu ada masa
dok mai tulong cheq
yang kamek bingung
bila ennya madah ennya suka
ngan kamek
dan ennya ada madah juak
ennya teringin nak jadi gerek
ennya..
yang dok buat cheq runsin
tang dia habaq ada hati kat cheq
dia habaq mai lagi
teringin nak buat cheq jadi marka
dia
DIALEK TERENGGANU
DIALEK JAWA
Aku ade temang
Temang sepemainang
Kat ane ade die sokmo ade aku
aku ono konco
konco sak mainan
nang endi ono de'e
nang kunu lah ono aku
Die manih letieng
Hati die pong baik
Die sokmo ade mase
Nok tulong akuu
de'e ayu banget
kambek apik atine
de'e ono wa'e wetu
gawe rewang sama aku
Tapi aku bengong
Mase die kabo nok kaseh
Pahtu die kate pulok
Nok jadi kaseh betol
Gawe aku mumet
wetu de'e ngomong cinto
de'e jugak ngomongke
arep djadikan endot'te
• Umumnya dialek ialah satu kelainan bahasa yang
berbeza dari segi bentuk sebutan, tatabahasa dan
kosa kata daripada bahasa baku.
• Dialek didefinisikan sebagai variasi daripada satu
bahasa tertentu yang dituturkan oleh sekumpulan
penutur dalam satu-satu masyarakat bahasa.
• Ia mempunyai bentuk tertentu, dituturkan dalam
kawasan tertentu dan berbeza daripada bentuk
baku (dari segi sebutan, tatabahasa dan
penggunaan kata-kata - leksikal) tetapi
perbezaannya tidak begitu besar untuk dianggap
sebagai satu bahasa yang lain.
• Dialek juga difahami sebagai satu kelainan
bahasa yang masih ada ciri-ciri dan sifat-sifat
saling memahami.
• Penentuan status sesuatu dialek kadangkadang kabur dan menyukarkan kerana
pelbagai faktor, misalnya berkaitan garis
sempadan politik.
• Terbahagi kepada 3 pecahan iaitu:
1. Dialek sosial (social dialect)
2. Dialek daerah (regional dialect)
3. Dialek seketika (temporal dialect)
Dialek Sosial
• Dialek sosial juga dikenali sebagai dialek kelas
atau sosiolek.
• Dialek ini digunakan oleh kumpulan penutur
mengikut kelas sosial mereka.
• Dalam dialek sosial juga terdapat beberapa
kelainan bahasa seperti bahasa kasar, halus
dan neutral.
• Semua kelainan sosial ini menunjukkan ciri-ciri
pengguna bahasa yang ditentukan oleh situasi
sosial.
• Penggunaan bahasa berserta susun lapis
masyarakatnya adalah berasaskan susun lapis
(stratifikasi) masyarakat Melayu, kerana dalam
masyarakat Melayu terdapat satu susun lapis
masyarakat yang berbeza kedudukan dan juga
bahasanya.
• Keadaan ini boleh dijelaskan melalui gambar
rajah susun lapis masyarakat berikut:
Bahasa Diraja
Golongan
pemerintah
Bahasa
bangsawan
Bahasa
Melayu dan
kelas
masyarakatnya
Golongan
masyarakat
kebanyakan
Bahasa halus
Bahasa kasar
Bahasa kesat
Golongan masyarakat
bukan Melayu
Bahasa pasar
Dialek Daerah
• Dialek daerah atau regional dialect, local dialect,
geographical dialect, territorial dialect ialah
dialek yang dituturkan oleh kumpulan manusia
dalam satu-satu kawasan geografi.
• Za’ba (2002) menjelaskan dialek / bahasa
daerah sebagai rupa bahasa yang terpakai
dalam percakapan dalam satu-satu daerah atau
bahagian negeri dengan mempunyai pelat
sebutan yang terkhas bagi daerah itu dan
berlainan daripada bunyi sebutan bahasa umum
yang rata-rata dipakai dalam perhubungan
umum, dalam percakapan, dan suratan.
• Konsep ruang bagi dialek daerah dikenali
sebagai ruang geografi linguistik iaitu suatu
kawasan tempat satu jenis kelainan bahasa
yang sama dituturkan.
• Sempadan kawasan geografi linguistik ditandai
oleh satu garis khayalan yang disebut sebagai
isoglos.
• Pada garis isoglos, dialek di dalam satu
kawasan bercampur dengan dialek di dalam
kawasan yang berhampiran.
• Penentuan dialek daerah banyak bergantung
kepada ruang geografi politik / sempadan
negeri.
Dialek Seketika
• Dialek seketika juga dikenali sebagai dialek
temporal atau State of Language / Etat de
Langue.
• Dialek ini dilihat dari sudut zaman, iaitu
penggunaan dialek mengikut perkembangan
zaman seperti bahasa Melayu kuno, bahasa
Melayu klasik, bahasa Melayu zaman Melaka,
bahasa Melayu zaman Johor Lama, bahasa
Melayu zaman pramoden, dan bahasa Melayu
zaman moden.
• Antara satu zaman dengan zaman yang lain
terdapat perbezaan dari segi bunyi dan
perkataan.
Teori Berkaitan Dialek
• Area Defined Theory
Teori yang berasaskan kepada kewujudan dialek
disebabkan oleh perbezaan daerah.
• Socially Defined Theory
Teori yang berasaskan kepada perbezaan dialek
disebabkan oleh tatatingkat masyarakat.
• Marked Pattern Theory
Teori pola bertanda iaitu setiap dialek
mempunyai ciri-ciri bunyi atau yang lainnya yang
khas sebagai perbezaannya dengan dialek yang
lain.
• Drift Theory (Teori Hanyut)
Bahasa akan terus berkembang selagi
masyarakat penggunanya bertambah. Ia akan
terus meresap ke dalam bahasa lain atau dialek
lain.
• Different Locality Theory (Teori Perbezaan Lokaliti)
Sesuatu bahasa berbeza disebabkan oleh daerah
yang berbeza kerana pengalaman dan
pengetahuan yang berbeza.
• Wave Theory (Teori Gelombang)
Bentuk-bentuk bahasa berasal dari satu jenis
dialek atau bahasa dan selepas itu mengembang
dan tersebar luas ke kawasan yang lebih besar
menjadi bahasa / dialek yang ada kaitan dengan
induknya yang asal.
Faktor Kewujudan Dialek
• Kawasan / geografi
Terpisah dari segi tempat/kawasan. Keadaan
muka bumi yang berbeza seperti gunung, pulau,
sungai besar dan lain-lain lagi. Contohnya dialek
Kedah dan Kelantan berbeza disebabkan
terpisah oleh Banjaran Gunung Titiwangsa.
• Penjajahan / politik
Bahasa Melayu Malaysia dan bahasa Indonesia
walaupun dari induk yang sama iaitu MelayuRiau tetapi terpisah apabila dipengaruhi oleh
politik yang berbeza – Tanah Melayu (Inggeris),
Riau (Belanda).
• Pengalaman
Pengalaman-pengalaman yang berlainan
menghasilkan dialek yang berlainan seperti kata
yang digunakan berbeza dari segi sebutan atau
tidak wujud ditempat tersebut. Contohnya
perkataan gewe, gerek, kaseh, buah ati, endot,
marka.
• Masa
Dalam bahasa Melayu terdapat dua perbezaan
bahasa iaitu ada bahasa Melayu klasik dan
bahasa Melayu moden. Kedua-duanya berbeza
dari segi masa. Bahasa klasik diguna pakai
pada zaman dahulu tetapi era moden telah
bertukar ke bahasa Melayu moden.
• Perdagangan
Akibat daripada perdagangan, masyarakat
belajar menguasai bahasa. Contohnya tersebar
pengaruh bahasa Arab, Portugis dan Cina pada
zaman kegemilangan Melayu Melaka. Hasilnya
lahir pelbagai dialek seperti Baba Nyonya.
MASYARAKAT BAHASA
• Masyarakat bahasa juga dikenali sebagai
komuniti bahasa.
• Setiap masyarakat mempunyai komuniti bahasa
sendiri.
• Sesebuah masyarakat penutur mesti dapat
menunjukkan nilai bahasanya.
• Dengan cara itu dapat menjadikan mereka
sebuah masyarakat yang setia kepada
bahasanya.
• Sikap ini perlu dipupuk dari peringkat individu
terlebih dahulu, dan kemudian barulah kepada
masyarakat yang lebih besar.
Konsep Masyarakat Bahasa
• Charles Hocket (1958)
Seluruh peringkat manusia yang berhubungan
antara satu sama lain, sama ada secara
langsung atau tidak, melalui satu bahasa yang
sepunya.
• Levi-Strauss (1968)
Sebuah masyarakat yang terkandung di
dalamnya individu-individu dan kumpulankumpulan yang berkomunikasi antara satu sama
lain.
• John Gumperz (1968)
Kumpulan manusia yang dicirikan oleh interaksi
biasa melalui lambang-lambang verbal yang
dikongsi bersama dan bertolak dari agregat
yang serupa dengan perbezaan yang jelas
dalam penggunaan bahasa
• John Lyons (1970)
Semua orang yang menggunakan suatu jenis
bahasa atau dialek.
• Hartmann & Stork (1976)
Sekumpulan manusia yang biasanya tinggal
dalam satu kawasan, bertutur dengan
menggunakan satu kelainan bahasa, atau
bahasa baku yang sama.
Ciri-Ciri Masyarakat Bahasa
• Masyarakat yang menggunakan sesuatu
bahasa
• Dalam kawasan-kawasan tertentu, atau
kelas-kelas tertentu
• Menggunakan satu bentuk bahasa atau
dialek yang serupa
• Menggunakan lambang-lambang verbal
Bahasa dan Masyarakat
• Diglosia
• Billingualisme
• Multilingualisme
Diglosia
• Diglosia ialah fenomena yang berlaku apabila
terdapat lebih daripada satu kelainan bahasa
dalam masyarakat.
• Diperkenalkan oleh Ferguson (1959), yang
menerangkan perbezaan penggunaan kelainan
bahasa disebabkan oleh perbezaan situasi yang
berupa kelas sosial, konteks dan juga jantina.
• Ferguson membahagikan bahasa kepada dua
jenis berdasarkan taraf, iaitu kelainan bertaraf
rendah (L) dan bertaraf tinggi (H).
• Kelainan rendah (L) ialah jenis kelainan yang
digunakan dalam situasi kehidupan seharian, di
rumah dan dalam suasana pekerjaan di
peringkat bawahan.
• Kelainan jenis tinggi (H) pula digunakan dalam
perbincangan tentang hal-hal keagamaan,
pendidikan, ekonomi, dan dalam bidang-bidang
lain yang dianggap tinggi dan formal.
• Menurut Fishman (1967) diglosia ialah
penyebaran lebih daripada satu kelainan bahasa
dalam situasi yang berbeza.
• Diglosia dalam masyarakat ekabahasa ditandai
dengan perkataan-perkataan tertentu yang
disebut berbeza antara satu situasi dengan
situasi yang lain.
• Perbezaan tersebut berlaku akibat adanya
dialek dalam masyarakat bahasa tersebut.
• Secara kesimpulannya, diglosia menerangkan
fenomena bahasa yang berlaku dalam
masyarakat akibat terdapatnya tatatingkat sosial
iaitu ada golongan yang berstatus tinggi dan
golongan yang berstatus rendah.
Situasi Diglosia di Malaysia
• Diglosia ekabahasa
Wujud apabila satu kelainan bahasa diangkat
menjadi bahasa standard (H) dan kelainankelainan lain daripada bahasa yang sama itu
dianggap bentuk substandard atau bukan
standard (L).
• Diglosia dwibahasa / pelbagai bahasa
Wujud apabila bahasa Melayu standard
dijadikan bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi
(H), dan bahasa ibunda penutur lain di Malaysia
dianggap bentuk substandard atau bukan
standard (L)
Diglosia Ekabahasa di Malaysia
• Diglosia ekabahasa yang terdapat dalam
masyarakat Melayu di Malaysia terbahagi dua
iaitu:
1. Kelainan diraja (H)
a. Kelainan diraja standard
b. Kelainan diraja bukan standard
2. Kelainan bukan diraja (L)
a. Kelainan bukan diraja standard
b. Kelainan bukan diraja bukan standard
Kelainan diraja (H)
Kelainan yang digunakan dalam hubungan kebahasaan
apabila sekurang-kurangnya satu pihak terdiri daripada
keluarga diraja. Kelainan diraja biasanya adalah kelainan
bahasa yang halus, yakni bahasa yang digunakan dengan
penuh sopan santun dan adab tertib dalam apa keadaan
sekalipun.
1. Kelainan diraja standard
Kelainan standard yang digunakan dalam bahasa tulisan
dan komunikasi lisan di kalangan raja dalam konteks
rasmi.
2. Kelainan diraja bukan standard
Kelainan diraja mengikut negeri. Antara satu kelainan
diraja bukan standard negeri dengan negeri yang lain
mempunyai perbezaan ciri-ciri tertentu
Kelainan bukan diraja (L)
Kelainan bukan diraja ialah kelainan bahasa yang
digunakan oleh rakyat biasa.
1. Kelainan bukan diraja standard
kelainan bahasa Melayu standard yang menjadi bahasa
(H) dalam diglosia di Malaysia. Kelainan ini merupakan
kelainan yang menjadi bahasa pengantar dan diajarkan
di sekolah-sekolah sbg mata pelajaran. Ia juga
merupakan bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi serta
menjadi lingua franca dalam hubungan antara kaum di
Malaysia.
2. Kelainan bukan diraja bukan standard
Merujuk kepada kelainan yang disebut sebagai dialek
geografi atau dialek daerah bahasa Melayu di Malaysia
seperti Kedah, Kelantan, Terengganu dll. Ia juga
merupakan kelainan yang digunakan dalam lingkungan
interaksi tidak rasmi dalam konteks hubungan
kebahasaan orang Melayu di Malaysia.
Diglosia Dwibahasa di Malaysia
• Jadual di bawah dapat memberikan gambaran
yang hampir tepat mengenai situasi sebenar
mengenai diglosia pelbagai bahasa di Malaysia.
H HH
Bahasa Melayu Standard
HL
Bahasa Inggeris
L LH Semua bahasa bumiputera / bukan
bumiputera
LL
Bahasa pijin
• Oleh kerana bahasa Melayu telah diangkat
menjadi bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi
negara, maka secara tidak langsung bahasa
Melayu dianggap sebagai bahasa tinggi (H).
• Pada mulanya bahasa Inggeris diletakkan
sebagai bahasa pertengahan (M). Walau
bagaimanapun, senario kini memperlihatkan
bahasa Inggeris dianggap bahasa berprestij
dalam kalangan pengguna bahasa di Malaysia,
dan diletakkan sebagai bahasa tinggi yang
rendah (HL)
• Hal ini merujuk kepada keadaan lebih rendah
jika dibandingkan dengan taraf bahasa Melayu
yang diangkat sebagai bahasa rasmi dan
bahasa kebangsaan
• Semua bahasa bukan bumiputera (bahasa Cina,
Tamil, Punjabi, Telegu, Benggali dll) dan bahasa
bumiputera (bahasa orang Asli, Kadazan, Iban,
Bidayuh, Dusun dll) dianggap sebagai bahasa
rendah yang lebih tinggi (LH) daripada bahasa
kacukan seperti bahasa pijin.
• Bahasa pijin diletakkan sebagai bahasa rendah
rendah (LL) kerana sifat bahasa ini yang
dikatakan sebagai bahasa campuran antara dua
atau lebih bahasa dan tidak pula boleh
dikategorikan kepada salah satu bahasa asal.
Billingualisme
• Juga dikenali sebagai kedwibahasaan.
• Perkara ini berlaku dalam dua keadaan:
1. Seseorang yang mengamalkan dan
menggunakan dua bahasa dalam
kehidupan
harian.
2. Seseorang yang mengetahui dan menguasai
dua bahasa dalam kehidupan harian.
Konsep Mengamalkan dan Menggunakan
• Menggunakan dan memakai dua bahasa
sebagai bahasa basahan sehari-hari.
• Contohnya keadaan apabila seseorang
menggunakan bahasa Melayu dan bahasa
Inggeris dalam kehidupan.
• Dengan kata lain, seseorang itu menggunakan
bahasa tersebut bertukar ganti (sekejap Melayu,
sekejap Inggeris dan seterusnya)
Konsep Mengetahui dan Menguasai
• Seseorang yang mempunyai pengetahuan
tentang dua bahasa tetapi tidak semestinya
mengamalkan dalam kehidupan harian.
• Wujud dalam keadaan berikut:
1.
2.
Menguasai kedua-dua bahasa - (ambilingual)
Menguasai kedua-dua bahasa tidak sama baik (dwibahasawan)
3. Sangat menguasai satu bahasa, sementara satu lagi
bahasa sangat lemah - (pengetahuan pasif)
4. Menguasai kedua-dua bahasa, tetapi
menyembunyikan pengetahuan salah satu bahasa
(tidak pernah bercakap / menulis / menggunakan
bahasa tersebut) – (covert bilingual)
Faktor Kewujudan Bilingualisme
• Masyarakat majmuk
Dalam masyarakat majmuk, kepelbagaian bahasa wujud
hingga menyebabkan pengetahuan mengenai bahasa
lain dianggap lumrah
• Pertembungan budaya
Di kota-kota besar, penutur pelbagai bahasa sering
bertembung, berinteraksi dan berkomunikasi, yang
membawa kepada penguasaan bahasa kedua
• Penjajahan
Kedatangan penjajah membawa bahasa mereka
menyebabkan keperluan untuk menguasai bahasa
kedua sangat penting (menjajah dan dijajah)
• Perdagangan
Para pedagang perlu mengetahui dan memahami
bahasa lain untuk berinteraksi bagi pelbagai urusan
(melariskan jualan, mendapatkan pelanggan baru,
transaksi perdagangan)
• Pengembaraan
Pengembara yang mengembara merentasi sempadan
geografi politik akan mempelajari pelbagai bahasa
(contohnya Marco Polo dan Ibn Battutah)
• Pengembangan agama
Setiap agama di dunia memiliki bahasa khas sebagai
alat untuk mengembangkan agama. Bahasa Arah
misalnya, dipelajari dan dikuasai untuk mendalami ilmu
mengenai Islam.
• Pendidikan
Malaysia telah melaksanakan Dasar Pendidikan
Kebangsaan yang membenarkan penggunaan bahasa
pengantar bahasa Cina, Tamil dan Inggeris di sekolah.
Di universiti, kerajaan menggalakkan pelajar
mempelajari bahasa lain sebagai persediaan ke alam
pekerjaan
• Dasar Bahasa
Kerajaan Malaysia telah menetapkan bahasa Melayu
sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi. Semua
kaum wajib menguasai dan mengamalkannya
• Kahwin campur
Dalam perkahwinan campur, suami berbahasa lain dan
isteri berbahasa lain akan melahirkan kedwibahasaan
dalam keluarga tersebut.
Kesan Bilingualisme
•
•
•
•
•
•
•
•
Gangguan bahasa (linguistic interference)
Pertukaran kod (code-switching)
Percampuran kod (code-mixing)
Penganjakan bahasa / pemindahan bahasa
(language shift)
Asimilasi bahasa (linguistic assimilation)
Bahasa pijin (pidgin language)
Bahasa kreol (creole language)
Poliglosia (polyglossia)
Gangguan bahasa (linguistic
interference)
• Proses penyimpangan daripada norma
kedua-dua bahasa yang berlaku dalam
bahasa yang digunakan oleh
dwibahasawan kesan daripada kebiasaan
menggunakan lebih daripada satu bahasa.
• Gangguan berlaku dari 6 segi iaitu
fonologi, morfologi, sintaksis, semantik,
ungkapan, dan kosa kata.
Fonologi
• Gangguan dari segi sebutan kerana kecelaruan
membunyikan sesuatu fonem. Contoh
Radio
redio
Program
progrem
Asid
esid
Morfologi
• Peminjaman banyak morfem terikat daripada
bahasa asing. Contoh
Cerpenis
pencerpen
Beliawanis
pemudi
Menganalisa menganalisis
Sintaksis
• Pengaruh bahasa lain (contohnya bahasa
Inggeris dan Arab) dalam ayat bahasa Melayu.
Contoh:
a. Maka kemudian dari itu, bertakwalah kepada
Allah.
b. Sunat berbuka atas tamar.
c. Akan Dikau kami sembah dan akan Dikau
juga kami memohon pertolongan.
d. Perubahan tersebut yang mana banyak
menjejaskan fenomena alam, telah …
e. Hal ini terjadi adalah kerana tabiat semula
jadi …
Semantik
• Wujud perubahan makna kerana faktor:
1. Perubahan budaya dan penggunaan kata
Khalwat – bersunyi / bermukah
2. Berlainan makna kerana berlainan sudut
pandangan
First floor – tingkat satu / tingkat dua (kerana
ada konsep ground floor)
Right bank – tebing kiri / tebing kanan
3. Terjemahan yang sama, tetapi konsepnya
berlainan
Konsep leaf green / hijau daun (dinilai dari
kawasan yang berbeza)
Ungkapan
• Setiap ungkapan dalam sesuatu bahasa
merupakan kata-kata yang diulang-ulang
sehingga menjadi satu ungkapan yang tetap.
• Apabila ungkapan ini diterjemah, sedikit
sebanyak akan mengubah terjemahan tersebut
dari sudut pengertian dan maknanya.
• Contoh:
“Terlepas dari mulut harimau, masuk ke mulut
buaya” diterjemahkan sebagai
“Out of the frying pan into the fire”
Kosa kata
• Wujud kosa kata sinonim yang lebih banyak
jumlahnya dalam satu-satu bahasa.
• Menjadi masalah sekiranya digunakan pada
tempat yang salah.
• Contohnya perkataan orang (Melayu), insan
(Arab) dan manusia (sanskrit) dalam ayat:
1. Tiga ----- pencuri
2. Kita sebagai ----- yang berakal
3. Sebagai ----- kamil , para wali mempunyai …
• Contoh lain: masak - goreng, tanak, jerang,
sangai, rebus, celur, kukus, bakar, panggang, gril,
salai.
Pertukaran kod (code-switching)
• Pertukaran dari satu bahasa ke satu bahasa lain
yang disebabkan oleh perubahan tajuk yang
dibicarakan atau petukaran orang yang disapa.
• Tajuk: menggunakan bahasa Inggeris apabila
membincangkan tajuk yang berkaitan teknologi
dan inovasi, kemudian menukar ke bahasa
Melayu apabila berbicara tentang seni dan
budaya Melayu.
• Orang: menggunakan bahasa Melayu ketika
bercakap dengan ibu bapa, sebaliknya menukar
ke bahasa Inggeris apabila bertutur dengan
rakan yang berpendidikan barat.
Percampuran kod (code-mixing)
• Berlaku apabila seseorang menukar-nukarkan
bahasanya secara berganti-ganti untuk satu
tajuk perbincangan yang sama.
• Contohnya apabila membicarakan sesuatu tajuk,
penutur menggunakan bahasa Inggeris dan
bahasa Melayu secara berganti-ganti. Contoh:
Well, as far as I am concerned, they all tu kalau
diajak berbincang, very difficult. Masing-masing
ada problem. Tapi, kalau nak dapat projek,
semua come forward. Not fair right?
Penganjakan bahasa / pemindahan
bahasa (language shift)
• Berlaku apabila seseorang yang telah
mengetahui bahasa ibundanya kemudian
mempelajari satu bahasa lain, dan selepas itu
meninggalkan bahasa ibundanya, dan
menganjak atau berpindah ke bahasa kedua.
• Dengan erti kata lain, pemindahan dari satu
bahasa ke satu bahasa lain. Contoh:
Sebelum mesyuarat, semua ahli mesyuarat
bercakap dalam bahasa Melayu. Semasa
mesyuarat berlangsung, semua ahli mesyuarat
menggunakan bahasa Inggeris untuk
berkomunikasi.
• Penalosa (1981) mengatakan terdapat 5
penganjakan bahasa yang besar dalam dunia
moden, iaitu
1. Pengambilan bahasa vernakular untuk
kegiatan kerajaan (di Jerman)
2. Menerima pakai bahasa Eropah (di Australia,
New Zealand, Cameron, Afrika)
3. Penyebaran bahasa Inggeris dan Sepanyol
(kesan penjajahan di Filipina)
4. Proses perusiaan – Russification (di
Thailand, Indonesia)
5. Penggantian bahasa import dengan bahasa
peribumi (di Malaysia – Inggeris – Melayu)
Asimilasi bahasa (linguistic
assimilation)
• Berlaku biasanya di kalangan imigran yang telah
menerima bahasa tempatan sebagai bahasa
sehari-hari.
• Apabila sampai pada generasi terkemudian,
mereka yang akhir ini biasanya mengambil terus
bahasa tempat mereka bermukim, dan tidak
menggunakan bahasa ibu bapa mereka.
• Pengasimilasian bahasa berlaku serentak
dengan pengasimilasian budaya.
Bahasa pijin (pidgin language)
• Hasil daripada pertembungan dua atau lebih
bahasa, dan bersifat sementara.
• Unsur-unsur dari kedua-dua bahasa bercampur
aduk sehingga menimbulkan satu bentuk
bahasa baru yang tidak boleh dikategorikan
kepada salah satu bahasa asal.
• Contohnya pertembungan bahasa Cina dan
bahasa Melayu di pasar telah melahirkan
bahasa pasar yang sistem dan peraturannya
tidak lagi boleh dirujuk kepada salah satu
daripada bahasa asalnya, sama ada bahasa
Cina atau bahasa Melayu.
Bahasa kreol (creole language)
• Bahasa kreol ialah bahasa pijin yang telah
mantap.
• Pertembungan dua bahasa yang berlainan asal
usul telah menyebabkan wujud bahasa pijin,
yang akhirnya mempunyai satu sistem bahasa
tersendiri, dengan penutur jatinya sendiri, dan
tidak lagi bersifat sementara.
• Contohnya kreol Cina Baba dan Chetiar di
Melaka.
Perbezaan Pijin dan Kreol
Pijin
• Bahasa kacukan yang
belum mantap
• Pola bahasanya sukar
dikenal pasti
• Tiada penutur yang
menggunakannya
sebagai bahasa pertama
• Contoh: bahasa pasar
Kreol
• Bahasa kacukan yang
telah mantap
• Pola bahasanya dapat
dikenal pasti
• Mempunyai penutur yang
menggunakannya
sebagai bahasa pertama
• Contoh: bahasa Cina
Baba di Melaka
Contoh bahasa pijin dan bahasa kreol
• Pijin
• Papua New Guinea
Pidgin GermanGerman based
• Cameroon PidginEnglish based
• Juba Arabic- southern
Sudan
• Kreol
• Seychelles CreoleFrench based
• Roper River CreoleEnglish based
• Cape York CreoleEnglish based
Poliglosia (polyglossia)
• Wujud dalam suasana kepelbagaian bahasa,
dialek atau laras bahasa yang kedudukannya
juga pelbagai.
• Dalam masyarakat poliglosia terdapat
perhubungan:
1. Intra-group (dalaman) – penggunaan antara
bahasa Melayu baku, dialek Melayu, bahasa
Melayu baku di negeri-negeri bahagian,
bahasa Melayu lisan, bahasa Melayu basahan
dll.
2. Inter-group (luaran) – penggunaan bahasa
Melayu pasar, Manglish (Malaysian English)
Multilingualisme
• Juga dikenali sebagai kepancabahasaan.
• Merujuk kepada keadaan kemampuan seseorang untuk
bertutur atau menggunakan banyak bahasa.
• Multilingualisme wujud dalam negara majmuk.
• Keadaan menunjukkan bahasa di Malaysia:
1. Dialek Melayu semenanjung – 17
2. Dialek Cina – lebih dari 5
3. Masyarakat India – lebih dari 8
4. Peribumi semenanjung (asli) – 14
5. Peribumi Sarawak – 32
5. Peribumi Sabah – 57