Extrasi Pektin dari Pulp Kopi

FAKULTAS TEKNOLOGl PERTANlAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR

Harun A 1 Rasyid.
Kopi.

F 18.0383.

Mbawah bimbingan Dr.

Ekstraksi

P e k t i n d a r i Pulp

Ir. A. Aziz Darwis, MSc. d a n

Dr. Ir. Bambang Djatmiko.

Tujuan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h
mutu p e k t i n p u l p kopi.


mempelajari e k s t r a k s i dan

Untuk mendapatkan

kondisi ekstraksi

t e r b a i k dicobakan t i g a f a k t o r p e r l a k u a n , y a i t u suhu e k s t r a k -

s i , lama e k s t r a k s i dan pH l a r u t a n pengekstrak.
f a k t o r t e r d i r i d a r i t i g a t a r a f , y a i t u suhu

Masing-masing

ekstraksi

80°c,

87.5'~ dan 95'~; lama e k s t r a k s i 45 menit, 52.5 menit dan
menit s e r t a pH l a r u t a n pengekstrak 2.00,


2.25 dan 2.50.

r a m e t e r yang d i a m a t i t e r h a d a p p e k t i n yang d i p e r o l e h
rendemen, k a d a r asam a n h i d r o u r o n a t , k a d a r
kositas relatif.

60
Pa-

adalah

m e t o k s i l dan v i s -

Rnncangan percobaan yang digunakan a d a l a h

Rancangan Acak Lenglsap dengan percobaan F a k t o r i a l .
Rendemen p e k t i n yang d i p e r o l e h d a r i pulp k o p i
a n t a r a 0.93

- 2.25


berkisar antara

berkisar

persen, sedangkan k a d a r asam a n h i d r o u r o n a t

35.63

- 63.53

persen.

Rendemen

dan

kadar

asam a n h i d r o u r o n a t p e k t i n yang d i p e r o l e h semakin t i n g g i dengan semakin t i n g g i n y a suhu e k s t r a k s i dan semakin rendah dengan semakin lamanya a a k t u e k s t r a k s i .


Rendemen yang d i p e r o -

l e h juga semakin t i n g g i dengan semakin rendahnya pH

larutan

pengekstrak, t e t a p i pada pH l a r u t a n p e n g e k ~ t r a kl e b i h k e c i l
d a r i 2.25 rendemen p e k t i n yang d i p e r o l e h akan semakin menurun.

Sedangkan

pengaruh pH l a r u t a n pengekstrak

tsrhadap

k a d a r asam a n h i d r o u r o n a t p e k t i n yang d i p e r o l e h menunjukkan
bahwa k a d a r asam a n h i d s o u r o n a t p e k t i n yang d i p e r o l e h cender u n g semakin t i n g g i pada pH l a r u t a n p e n g e k s t r a k yang

lebih


b e s a r a t a u p u n l e b i h k e c i l d a r i 2.25.
Kadar m e t o k s i l p e k t i n p u l p k o p i

1.57 p e r s e n .
t a r a 1.02

-

b e r k i s a r a n t a r a 0.85

-

V i s k o s i t a s r e l a t i f yang d i p e r o l e h b e r k i s a r an1.06.

Kadar m e t o k s i l yang d i p e r o l e h d i p e n g a r u h i

o l e h suhu dan waktu e k s t r a k s i ,

sedangkan v i s k o s i t a s r e l a t i f


d i p e n g a r u h i o l e h pH l a r u t a n p e n g e k s t r a k ,
K o n d i s i e k s t r a k s i o p t i m a l dalam mengekstrak p e k t i n d a r i
p u l p k o p i a d a l a h pada suhu

9 5 ' ~ selama 45 menit dengan meng-

gunakan l a r u t a n p e n g e k s t r a k pada pH 2.00.

Rendemen, k a d a r

asam a n h i d r o u r o n a t dan k a d a r m e t o k s i l p e k t i n yang d i p e r o l e h
pada k o n d i s i t e r s e b u t b e r t u r u t - t u r u t

65.53 p e r s e n dan 1.57 pcrsen.

adalah

2-25


persen,

EICSTRAKSI PZKTIN DARI PULP KOPI

Oleh
IIARUN AL RASYID
2' 18.0383

SKRIPSI
Sebagai s a l a b s a t n s y a r a t untuk memperoleh g e l a r
SAEJANA TEKNOLCGI PERTANIAN
pada J u r u s a n Teknologi I n d u s t r i P e r t a n i a n ,
F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

INSTITUT PEH'~'ANIIZIJI30GOR
FAKULTAS I'EliP!GLOGI PF213AEllAN

EKSTRAKSI PEKTiX DARI PULP i(0PI


SKRIPSI
S e b a g a i s a l a i i s a t u s y a r a t untuir nicmpcroleh g o l a r
SARJ;TANA TEIINGWGI PEliTANIAN
pada J u r u s a n Teknologi I n d u s t r i P e r t n n i a n ,
F ~ k u l t a sT e k c o l o g i Tertania.11,

I n s t l t u t P e r t a n i a n Bogor

D i l a h i r l i a n pada t a n g g a l 12 J u n i 1962
d i Muara Enim
Tanggal l u l u s :

23 i4ei I 9 8 6

Disetujui,

-

Dosen Pembimbing r


KATA PENGANZA
' R

P u j i dan sjrukur p e n u l i s p a n j a t k a n k e h a d l i r a t Allah Svit
karena b e r k a t rakhmat dan hidayahNya

jualah penulis

dapat

menyelesaikan penulisan s k r i p s i i n i .
P e n u l i s menyampaikan ucapan t e r i m a k a s i h dan penghargaa n yang sebesar-besarnya kepada Dr.
dan Dr.

Ir. A.

Ir, Bambang Djatmiko s e b a g a i dosen

bimbingan dan pengarahan-pengarahanwa.
p e n u l i s sanpaikan kepada Dr.


Aziz D a r u r i s , 14Sc.
pembimbing atas

Terimz k a s i h juga

Ir. S o e n a r j o , MSc, s e b a g a i M-

r e k t u r B a l a i P e n e l i t i a n Perkebunan Jember yang t e l a h member i k m i z i n p e n e l i t i a n d i Balai P e n e l i t i a n Perkebunan, Jemb e r dan Ir. Cahyo Ismayadi atas bimbingan yang d i b e r i k a n s e lania p e n u l i s mengadakan p e n e l i t i a n .
Pada E:esenpztan i n i jaga p e n u l i s
t e r i m a k a s i h yang sebesar-besarnya

menyampikao

kepada

ucapan

Bapzk, Ibu'dan


adik-adik yang banyak memberikan dorongan m o r i l , materil dan
P e n g e r t i a n s e r t a s a h a b a t dan semua pihak yang t e l a h memberiken bantuan selama p e n u l i s melakukan s t u d i d i F z k u l t a s

Tek-

n o l o g i Pertanian-IPS.
P e n u l i s menyadari bahvia t u l i s a n i n i masih jauh

dari

K r i t i k dan s a r a n s a n g a t p e n u l i s harapkan

demi

senpurna.

perbaikan t u l i s a n s e l a n j u t n y a .
Semoga s k r i p s i i n i bermanfaat b a g i pembaca semua.

Bogor,

Mei 1986

Penulis

Halaman

................................
..................................

mTk PEIK+AHTAR
DAFTAR TABEL

.................................
DArTAR LAMPIBAN ...............................
I . PENDAHULUAN ...................................
I1 . TIl?JAUAI$ PUSTAKA ..............................
A . ROPI .......................................
DAETAR GAMBAR

.
..................................
.
...................
3.
kopi .........................
.....................................
B*
.
...........................
.
Kimia
..................
3.
......................
........................
4.
.......................
5.
'111.
..............................
.
......................................
.
.....................................
........................
.
.
..............................
........................
.
..........................
.

ix
1

4

4
4

2

S i f a t E s i k dan K i m i a

4

1

Sumber P e k t i n

2

Komposisi

Pektin

S i f a t - s i f a t Pektin
Bsstraksi Pektin

Penggunaan P e k t i n

BABAN DAN I4ETOD.4

A

EkKLN

B

mWDA
1

Elrstraksi P e k t i n

2

Pengamatan

R4NCAHGAN PERCOBAAN

H.&SIL DAN PEl@AHASAN
A

vii

SotarA

Prn-TIN

IV

ui

1

Pengolahan

C

Eii

. RENDENEN ...................................

Halaman

...................
.............................

B. KADAR ASAM ANHIDROURONAT
C

V

.

D

.
.

KADAR METOKSIL

VISKOSITAS RELATIF

.........................

..........................
DAFTAR PUSTAKA ................................
L W I R A N ......................................

KESIMPULAN DAN SARAN

38

45
51
57

59
61

.....
..............
........
............
...

P e r s e n t a s e bagian-bagian buah k o p i

5

Komposisi kimia pulp kopi

6

Komponen organik pgda pulp k o p i

7

Kandungan m i n e r a l p u l p kopi

7

Hasil pengamstan rendemen p e k t i n p u l p
k o p i pads berbagai k o n d i s i e k s t r a k s i

33

B a s i l pengamatan k a d a r asam anhidrouron a t p e k t i n pulp k o p i pada b e r b a g a i kond i s i ekstraksi

40

B a s i l pengamatan k a d a r m e t o k s i l p e k t i n
p u l p k o p i pada b e r b a g a i k o d i s i ekstral-si

.................................

46

Hasil pngamatan v i s k o s i t a s r e l a t i f pekt i n p u l p kopi pada b e r b a g a i k o n d i s i ekstraksi

52

.........................

.................................

DAPTAR GAMBAR

Gambar

1.

Gambar

2.

Garnbar

3.

Gambar

4.

Gambar

5.

Gambar

6.

Gambar

7.

Gambar

8.

Garnbar

9.

Gambar t 0.

...........
Ijeraca bahan pengolahan kopi c a r a bas a h ....................................
Sagian-bagian sebnah s e l ...............
E i d r o l i s a seoyawa p k t i n di dalam buahbuahan dar? i n t e r e l a s i n y a ...............
Rumus bangun asam
- g a l a k t u r o n a t dan
m e t i l X-galakturonat ...................
Susunan r a n t a i senyawa p e k t i n ..........
Pengaruh pB dan d e r a j a t e s t e r i f i k a s i t e r hadap kekuatan g e l .....................
Skema p r o s e s e k s t r a k s i p e k t i n ..........

20

Histogram pengaruh berbagai suhu e k s t r a k s i t e r h a d a p rendemen p e k t i n yang dihasilkan

34

Histogram pengaruh b e r b a g a i pH
pengekstrak t e r h a d a p . reridemen
yang d i h a s i l k a n

35

e(

.................................

Gambar 12.

Gambar 13.

Gambar 1 4.

Gambar 15.

9
10
11

14
7

5

18

larutan
pektin

........................

Gambar 1 1 .

5

penampang membujur buah k o p i

Bistogram pengaruh berbagai waktu ekst r a k s i t e r h a d a p rendemen p e k t i n yang d i hasilkan

...............................

36

Histogram pengaruh berbagai suhu e k s t r a k s i t e r h a d a p kadar AUA p e k t i n yang dihasilkan

41

Histogram pengaruh berbagai p3
pengekstrak t e r h a d a p k a d a r AUA
yang d i h a s i l k a n

........................

42

Histogram pengaruh berbagai waktu ekst r a k s i t e r h a d a p k a d a r AUA p e k t i n yang
dihasilkan

k3

Histogram pengaruh berbagai suhu ekst r a k s i terhada? k a d a r m e t o k s i l p e k t i n
yang d i h a s i l k a n

47

.................................
larutan
pektin

.............................

........................

FAKULTAS TEKNOLOGl PERTANlAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR

Harun A 1 Rasyid.
Kopi.

F 18.0383.

Mbawah bimbingan Dr.

Ekstraksi

P e k t i n d a r i Pulp

Ir. A. Aziz Darwis, MSc. d a n

Dr. Ir. Bambang Djatmiko.

Tujuan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h
mutu p e k t i n p u l p kopi.

mempelajari e k s t r a k s i dan

Untuk mendapatkan

kondisi ekstraksi

t e r b a i k dicobakan t i g a f a k t o r p e r l a k u a n , y a i t u suhu e k s t r a k -

s i , lama e k s t r a k s i dan pH l a r u t a n pengekstrak.
f a k t o r t e r d i r i d a r i t i g a t a r a f , y a i t u suhu

Masing-masing

ekstraksi

80°c,

87.5'~ dan 95'~; lama e k s t r a k s i 45 menit, 52.5 menit dan
menit s e r t a pH l a r u t a n pengekstrak 2.00,

2.25 dan 2.50.

r a m e t e r yang d i a m a t i t e r h a d a p p e k t i n yang d i p e r o l e h
rendemen, k a d a r asam a n h i d r o u r o n a t , k a d a r
kositas relatif.

60
Pa-

adalah

m e t o k s i l dan v i s -

Rnncangan percobaan yang digunakan a d a l a h

Rancangan Acak Lenglsap dengan percobaan F a k t o r i a l .
Rendemen p e k t i n yang d i p e r o l e h d a r i pulp k o p i
a n t a r a 0.93

- 2.25

berkisar antara

berkisar

persen, sedangkan k a d a r asam a n h i d r o u r o n a t

35.63

- 63.53

persen.

Rendemen

dan

kadar

asam a n h i d r o u r o n a t p e k t i n yang d i p e r o l e h semakin t i n g g i dengan semakin t i n g g i n y a suhu e k s t r a k s i dan semakin rendah dengan semakin lamanya a a k t u e k s t r a k s i .

Rendemen yang d i p e r o -

l e h juga semakin t i n g g i dengan semakin rendahnya pH

larutan

pengekstrak, t e t a p i pada pH l a r u t a n p e n g e k ~ t r a kl e b i h k e c i l
d a r i 2.25 rendemen p e k t i n yang d i p e r o l e h akan semakin menurun.

Sedangkan

pengaruh pH l a r u t a n pengekstrak

tsrhadap

k a d a r asam a n h i d r o u r o n a t p e k t i n yang d i p e r o l e h menunjukkan
bahwa k a d a r asam a n h i d s o u r o n a t p e k t i n yang d i p e r o l e h cender u n g semakin t i n g g i pada pH l a r u t a n p e n g e k s t r a k yang

lebih

b e s a r a t a u p u n l e b i h k e c i l d a r i 2.25.
Kadar m e t o k s i l p e k t i n p u l p k o p i

1.57 p e r s e n .
t a r a 1.02

-

b e r k i s a r a n t a r a 0.85

-

V i s k o s i t a s r e l a t i f yang d i p e r o l e h b e r k i s a r an1.06.

Kadar m e t o k s i l yang d i p e r o l e h d i p e n g a r u h i

o l e h suhu dan waktu e k s t r a k s i ,

sedangkan v i s k o s i t a s r e l a t i f

d i p e n g a r u h i o l e h pH l a r u t a n p e n g e k s t r a k ,
K o n d i s i e k s t r a k s i o p t i m a l dalam mengekstrak p e k t i n d a r i
p u l p k o p i a d a l a h pada suhu

9 5 ' ~ selama 45 menit dengan meng-

gunakan l a r u t a n p e n g e k s t r a k pada pH 2.00.

Rendemen, k a d a r

asam a n h i d r o u r o n a t dan k a d a r m e t o k s i l p e k t i n yang d i p e r o l e h
pada k o n d i s i t e r s e b u t b e r t u r u t - t u r u t

65.53 p e r s e n dan 1.57 pcrsen.

adalah

2-25

persen,

EICSTRAKSI PZKTIN DARI PULP KOPI

Oleh
IIARUN AL RASYID
2' 18.0383

SKRIPSI
Sebagai s a l a b s a t n s y a r a t untuk memperoleh g e l a r
SAEJANA TEKNOLCGI PERTANIAN
pada J u r u s a n Teknologi I n d u s t r i P e r t a n i a n ,
F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

INSTITUT PEH'~'ANIIZIJI30GOR
FAKULTAS I'EliP!GLOGI PF213AEllAN

EKSTRAKSI PEKTiX DARI PULP i(0PI

SKRIPSI
S e b a g a i s a l a i i s a t u s y a r a t untuir nicmpcroleh g o l a r
SARJ;TANA TEIINGWGI PEliTANIAN
pada J u r u s a n Teknologi I n d u s t r i P e r t n n i a n ,
F ~ k u l t a sT e k c o l o g i Tertania.11,

I n s t l t u t P e r t a n i a n Bogor

D i l a h i r l i a n pada t a n g g a l 12 J u n i 1962
d i Muara Enim
Tanggal l u l u s :

23 i4ei I 9 8 6

Disetujui,

-

Dosen Pembimbing r

KATA PENGANZA
' R

P u j i dan sjrukur p e n u l i s p a n j a t k a n k e h a d l i r a t Allah Svit
karena b e r k a t rakhmat dan hidayahNya

jualah penulis

dapat

menyelesaikan penulisan s k r i p s i i n i .
P e n u l i s menyampaikan ucapan t e r i m a k a s i h dan penghargaa n yang sebesar-besarnya kepada Dr.
dan Dr.

Ir. A.

Ir, Bambang Djatmiko s e b a g a i dosen

bimbingan dan pengarahan-pengarahanwa.
p e n u l i s sanpaikan kepada Dr.

Aziz D a r u r i s , 14Sc.
pembimbing atas

Terimz k a s i h juga

Ir. S o e n a r j o , MSc, s e b a g a i M-

r e k t u r B a l a i P e n e l i t i a n Perkebunan Jember yang t e l a h member i k m i z i n p e n e l i t i a n d i Balai P e n e l i t i a n Perkebunan, Jemb e r dan Ir. Cahyo Ismayadi atas bimbingan yang d i b e r i k a n s e lania p e n u l i s mengadakan p e n e l i t i a n .
Pada E:esenpztan i n i jaga p e n u l i s
t e r i m a k a s i h yang sebesar-besarnya

menyampikao

kepada

ucapan

Bapzk, Ibu'dan

adik-adik yang banyak memberikan dorongan m o r i l , materil dan
P e n g e r t i a n s e r t a s a h a b a t dan semua pihak yang t e l a h memberiken bantuan selama p e n u l i s melakukan s t u d i d i F z k u l t a s

Tek-

n o l o g i Pertanian-IPS.
P e n u l i s menyadari bahvia t u l i s a n i n i masih jauh

dari

K r i t i k dan s a r a n s a n g a t p e n u l i s harapkan

demi

senpurna.

perbaikan t u l i s a n s e l a n j u t n y a .
Semoga s k r i p s i i n i bermanfaat b a g i pembaca semua.

Bogor,

Mei 1986

Penulis

Halaman

................................
..................................

mTk PEIK+AHTAR
DAFTAR TABEL

.................................
DArTAR LAMPIBAN ...............................
I . PENDAHULUAN ...................................
I1 . TIl?JAUAI$ PUSTAKA ..............................
A . ROPI .......................................
DAETAR GAMBAR

.
..................................
.
...................
3.
kopi .........................
.....................................
B*
.
...........................
.
Kimia
..................
3.
......................
........................
4.
.......................
5.
'111.
..............................
.
......................................
.
.....................................
........................
.
.
..............................
........................
.
..........................
.

ix
1

4

4
4

2

S i f a t E s i k dan K i m i a

4

1

Sumber P e k t i n

2

Komposisi

Pektin

S i f a t - s i f a t Pektin
Bsstraksi Pektin

Penggunaan P e k t i n

BABAN DAN I4ETOD.4

A

EkKLN

B

mWDA
1

Elrstraksi P e k t i n

2

Pengamatan

R4NCAHGAN PERCOBAAN

H.&SIL DAN PEl@AHASAN
A

vii

SotarA

Prn-TIN

IV

ui

1

Pengolahan

C

Eii

. RENDENEN ...................................

Halaman

...................
.............................

B. KADAR ASAM ANHIDROURONAT
C

V

.

D

.
.

KADAR METOKSIL

VISKOSITAS RELATIF

.........................

..........................
DAFTAR PUSTAKA ................................
L W I R A N ......................................

KESIMPULAN DAN SARAN

38

45
51
57

59
61

.....
..............
........
............
...

P e r s e n t a s e bagian-bagian buah k o p i

5

Komposisi kimia pulp kopi

6

Komponen organik pgda pulp k o p i

7

Kandungan m i n e r a l p u l p kopi

7

Hasil pengamstan rendemen p e k t i n p u l p
k o p i pads berbagai k o n d i s i e k s t r a k s i

33

B a s i l pengamatan k a d a r asam anhidrouron a t p e k t i n pulp k o p i pada b e r b a g a i kond i s i ekstraksi

40

B a s i l pengamatan k a d a r m e t o k s i l p e k t i n
p u l p k o p i pada b e r b a g a i k o d i s i ekstral-si

.................................

46

Hasil pngamatan v i s k o s i t a s r e l a t i f pekt i n p u l p kopi pada b e r b a g a i k o n d i s i ekstraksi

52

.........................

.................................

DAPTAR GAMBAR

Gambar

1.

Gambar

2.

Garnbar

3.

Gambar

4.

Gambar

5.

Gambar

6.

Gambar

7.

Gambar

8.

Garnbar

9.

Gambar t 0.

...........
Ijeraca bahan pengolahan kopi c a r a bas a h ....................................
Sagian-bagian sebnah s e l ...............
E i d r o l i s a seoyawa p k t i n di dalam buahbuahan dar? i n t e r e l a s i n y a ...............
Rumus bangun asam
- g a l a k t u r o n a t dan
m e t i l X-galakturonat ...................
Susunan r a n t a i senyawa p e k t i n ..........
Pengaruh pB dan d e r a j a t e s t e r i f i k a s i t e r hadap kekuatan g e l .....................
Skema p r o s e s e k s t r a k s i p e k t i n ..........

20

Histogram pengaruh berbagai suhu e k s t r a k s i t e r h a d a p rendemen p e k t i n yang dihasilkan

34

Histogram pengaruh b e r b a g a i pH
pengekstrak t e r h a d a p . reridemen
yang d i h a s i l k a n

35

e(

.................................

Gambar 12.

Gambar 13.

Gambar 1 4.

Gambar 15.

9
10
11

14
7

5

18

larutan
pektin

........................

Gambar 1 1 .

5

penampang membujur buah k o p i

Bistogram pengaruh berbagai waktu ekst r a k s i t e r h a d a p rendemen p e k t i n yang d i hasilkan

...............................

36

Histogram pengaruh berbagai suhu e k s t r a k s i t e r h a d a p kadar AUA p e k t i n yang dihasilkan

41

Histogram pengaruh berbagai p3
pengekstrak t e r h a d a p k a d a r AUA
yang d i h a s i l k a n

........................

42

Histogram pengaruh berbagai waktu ekst r a k s i t e r h a d a p k a d a r AUA p e k t i n yang
dihasilkan

k3

Histogram pengaruh berbagai suhu ekst r a k s i terhada? k a d a r m e t o k s i l p e k t i n
yang d i h a s i l k a n

47

.................................
larutan
pektin

.............................

........................