IMPLEMENTASI PENDIDIKAN KARAKTER DALAM PEMBELAJARAN SEJARAH PADA KURIKULUM 2013 DI SMA N 1 BOYOLALI abstrak. Cover

perpustakaan.uns.ac.id

digilib.uns.ac.id

IMPLEMENTASI PENDIDIKAN KARAKTER
DALAM PEMBELAJARAN SEJARAH PADA KURIKULUM 2013
DI SMA N 1 BOYOLALI

TESIS
Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Derajat Magister
Program Studi Pendidikan sejarah

Oleh:

Bayu Prasetyo Jati
NIM S861402009

PROGRAM STUDI MAGISTER PENDIDIKAN SEJARAH
FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN
UNIVERSITAS SEBELAS MARET
SURAKARTA

commit to user
2015

perpustakaan.uns.ac.id

digilib.uns.ac.id

commit to user

perpustakaan.uns.ac.id

digilib.uns.ac.id

commit to user

perpustakaan.uns.ac.id

digilib.uns.ac.id

commit to user


perpustakaan.uns.ac.id

digilib.uns.ac.id

DAFTAR ISI

Halaman
HALAMAN JUDUL ................................................................................................

i

PERNYATAAN ORISINALITAS DAN PUBLIKASI TESIS.............................

ii

PERSETUJUAN .......................................................................................................

iii


PENGESAHAN ........................................................................................................

iv

ABSTRAK ................................................................................................................

v

MOTTO ....................................................................................................................

vii

PERSEMBAHAN .....................................................................................................

viii

KATA PENGANTAR ..............................................................................................

ix


DAFTAR ISI .............................................................................................................

xi

DAFTAR TABEL ....................................................................................................

xiv

DAFTAR BAGAN ....................................................................................................

xv

DAFTAR LAMPIRAN ............................................................................................

xvi

BAB I PENDAHULUAN .........................................................................................

1


A. Latar Belakang..................................................................................................

1

B. Rumusan Masalah .............................................................................................

8

C. Tujuan Penelitian ..............................................................................................

8

D. Manfaat Penelitian ............................................................................................

9

BAB II KAJIAN TEORI DAN KERANGKA PIKIR ..........................................

10


A. Kajian Teori ......................................................................................................

10

1. Kurikulum 2013 ............................................................................................

10

a. Kurikulum ................................................................................................
commit to user

10

xi

perpustakaan.uns.ac.id

digilib.uns.ac.id

b. Landasan Filosofis ...................................................................................


11

c. Sosialisasi Kurikulum 2013 .....................................................................

14

d. Pendekatan Saintifik ................................................................................

15

e. Implementasi Pembelajaran .....................................................................

17

f. Perencanaan Pembelajaran .......................................................................

19

g. Materi Pelajaran .......................................................................................


22

h. Metode dan Model Pembelajaran ............................................................

24

i. Sumber Belajar .........................................................................................

24

j. Media Pembelajaran .................................................................................

26

k. Penilaian dalam Pembelajaran .................................................................

27

2. Pendidikan Karakter .....................................................................................


29

a. Pengertian Karakter ..................................................................................

29

b. Pendidikan Karakter Kemendiknas..........................................................

31

3. Pembelajaran Sejarah....................................................................................

34

4. Pembelajaran Sejarah di SMA ......................................................................

42

B. Penelitian Yang Relevan...................................................................................


44

C. Kerangka Berpikir ............................................................................................

50

BAB III METODOLOGI PENELITIAN ..............................................................

51

A. Lokasi Penelitian dan Waktu Penelitian ...........................................................

51

B. Bentuk dan Strategi Penelitian..........................................................................

52

C. Sumber Data .....................................................................................................


53

D. Teknik Sampling ..............................................................................................

54

E. Teknik Pengumpulan Data ................................................................................

54

F. Keabsahan Data .................................................................................................

58

commit to user
G. Teknik Analisis Data ........................................................................................

60

xii

perpustakaan.uns.ac.id

digilib.uns.ac.id

BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN........................................

63

A. Hasil Penelitian .................................................................................................

63

1. Diskripsi Latar ..............................................................................................

63

2. Sajian Data ....................................................................................................

69

2.1. Proses Sosialisasi Kurikulum 2013 Pada Guru Sejarah di SMA N 1
Boyolali .................................................................................................

69

2.2. Implementasi Kurikulum 2013 dalam Pembelajaran Sejarah dengan
Pendekatan Saintifik di SMA Negeri 1 Boyolali ..................................

80

2.3. Pelaksanaan Pendidikan Karakter Melalui Mata Pelajaran Sejarah di
SMA Negeri 1 Boyolali ........................................................................ 113
2.4. Dampak Pembelajaran Sejarah Terhadap Peningkatan Karakter
Siswa ..................................................................................................... 120
2.5. Kendala dan Upaya Guru dalam Pelaksanaan Pembelajaran Sejarah
pada Kurikulum 2013 di SMA N 1 Boyolali ........................................ 128
3. Pokok-Pokok Temuan .................................................................................. 131
B. Pembahasan ...................................................................................................... 135
BAB V SIMPULAN, IMPLIKASI DAN SARAN ................................................. 160
DAFTAR PUSTAKA ............................................................................................... 162

commit to user

xiii

perpustakaan.uns.ac.id

digilib.uns.ac.id

DAFTAR TABEL
Tabel 1. Aktivitas Belajar ......................................................................................

17

Tabel 2. Nilai-Nilai Karakter.................................................................................

32

Tabel 3. Waktu Penelitian .....................................................................................

52

Tabel 4. Katergorisasi Angket Karakter Kelas X .................................................

57

Tabel 5. Katergorisasi Angket Karakter Kelas XI ...............................................

57

Tabel 6. Rangkaian Kegiatan Pelatihan Implementasi Kurikulum 2013 ..............

79

Tabel 7.Sintak PBL dan Karakter Sejarah Wajib Kelas X IIS 1 ...........................

92

Tabel 8.Sintak PBL dan Karakter Sejarah Wajib Kelas XI MIA 4 ....................... 102
Tabel 9.Sintak PBL dan Karakter Sejarah Peminatan Kelas X IIS 1 .................... 112
Tabel 10. Hasil Angket Karakter ........................................................................... 124

commit to user

xiv

perpustakaan.uns.ac.id

digilib.uns.ac.id

DAFTAR BAGAN
Bagan 1. Tahap Pembentukan Karakter ................................................................

30

Bagan 2. Pengelompokan Konfigurasi Karakter dalam Psikologis ......................

31

Bagan 3. Kerangka Berpikir ..................................................................................

50

Bagan 4. Analisis Data Model Interaktif ...............................................................

62

Bagan 5. Tahapan Pelatihan Implementasi Kurikulum 2013 ................................

73

Bagan 6. Pembelajaran Sejarah, PBL, nilai karakter kelas X IIS 1 .....................

91

Bagan 7. Pembelajaran Sejarah, PBL, nilai karakter kelas XI MIA 4 ................. 101
Bagan 8. Pembelajaran Sejarah Peminatan, PBL, nilai karakter kelas X IIS 1.... 111

commit to user

xv

perpustakaan.uns.ac.id

digilib.uns.ac.id

DAFTAR LAMPIRAN
Lampiran 1. Catatan Lapangan ............................................................................. 167
Lampiran 2. Data Informan ................................................................................... 169
Lampiran 3. Instrumen Wawancara ..................................................................... 170
Lampiran 4. Transkrip Wawancara ....................................................................... 174
Lampiran 5. Foto ................................................................................................... 201
Lampiran 6. RPP ................................................................................................... 205
Lampiran 7. Kisi-Kisi Angket ............................................................................... 226
Lampiran 8. Soal Angket Karakter........................................................................ 228
Lampiran 9. Tabulasi Angket ................................................................................ 232
Lampiran 10. Surat-Surat Penelitian ..................................................................... 236

commit to user

xvi