TUGAS AKHIR DASAR PROGRAM Dasar Program Perencanaan Dan Perancangan Arsitektur Pengembangan Dan Penataan Kawasan Shopping Street (Pertokoan) Di Ruas Jl. Yos Sudarso (Jl. Slamet Riyadi - Jl. Larngan) Surakart.
TUGAS AKHIR
DASAR PROGRAM
PERENCANAAN DAN PERANCANGAN ARSITEKTUR
PENGEMBANGAN DAN PENATAAN KAWASAN SHOPPING
STREET (PERTOKOAN) DI RUAS JL. YOS SUDARSO (JL. SLAMET
RIYADI - JL. LARNGAN) SURAKARTA
Diajukan Sebagai Pelengkap dan Syarat Guna
Mencapai Gelar Sarjana Teknik Arstektur
pada Fakultas Teknik
Universitas Muhammadiyah Surakarata
Disusun Oleh :
R. YOGI KRISSOEWANDAGENI
D 300 100 039
PROGRAM STUDI ARSITEKTUR FAKULTAS TEKNIK
UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH SURAKARTA
Juli 2014
KATA PENGANTAR
Assalamu’alaykum Wr. Wb.
Segala puji bagi Allah SWT Yang Maha Pengasih dan Maha Penyayang yang telah
melimpahkan rahmat dan hidayah-Nya serta kepada Nabi Muhammad SAW yang telah
membawa kita dari jaman jahiliyah ke zaman yang terang benderang. Sehingga Penulis
berhasil menyelesaikan dan menyusun Laporan Dasar Program Perencanaan dan
Perancangan Arsitektur dengan judul “ PENGEMBANGAN DAN PENATAAN
KAWASAN SHOPPING STREET (PERTOKOAN) DI RUAS JL. YOS SUDARSO
(JL. SLAMET RIYADI - JL. KALI LARNGAN) SURAKARTA”.
Laporan ini disusun guna untuk menyelesaikan tugas mata kuliah Dasar Program
Perencanaan dan Perancangan Arsitektur dan sebagai salah satu syarat untuk menempuh
gelar S-1 pada Program Studi Arsitektur Fakultas Teknik Universitas Muhammadiyah
Surakarta.
Penulis menyadari bahwa keberhasilan dalam menyelesaikan Laporan Dasar
Program Perencanaan dan Perancangan Arsitektur ini berkat bantuan, bimbingan dan
pengarahan dari berbagai pihak. Dalam kesempatan ini, penulis mengucapkan banyak
terima kasih kepada :
1. Ibu Suryaning Setyowati, ST, MT, selaku Ketua Program Studi Arsitektur Fakultas
Teknik Universitas Muhammadiyah Surakarta.
2. Ibu Ir. W. Nurjayanti, MT, selaku Dosen Pembimbing I, yang telah membimbing
sehingga terselesaikan laporan ini.
3. Ibu Ir. Indrawati, MT, selaku Dosen Pembimbing II, yang juga telah membimbing
sehingga terselesaikan laporan ini
4. Ibu Yani, selaku Koordinator Tugas Akhir Program Studi Arsitektur Fakultas
Teknik Universitas Muhammadiyah Surakarta.
5. Bapak Ibu dosen yang telah memberikan ilmunya sebagai bekal dan modal dalam
penyusunan laporan ini.
v
6. Yang paling utama Ayah dan Ibuku tersayang, terimakasih banyak dan sebesarbesarnya atas semua doa, dukungan, semangat dan kasih sayang yang telah engkau
berikan.
7. Keluargaku dan tidak lupa kekasih tercinta terima kasih atas doa dukungan dalam
penyusunan laporan ini.
8. Samsuddin dan Kuncoro Harsono yang telah membantuku membuat maket dan
render gambar serta, Kharis, Putro, Hendra, Ajis, Agung.
9. Teman Studioku Ajis, Hendra, Rika, Kharis, Evan, Muksin dan Agung yang telah
sama-sama dalam pertempuran terakhir kuliah.
10. Teman – temanku seangkatan 2010 yang telah menjadi teman, sahabat dan
keluargaku selama di UMS.
Penulis menyadari adanya keterbatasan dan kekurangan pada laporan ini sehingga
masih jauh dari kesempurnaan. Penulis mengharapkan adanya kritik dan saran yang
membangun sehingga laporan ini akan bermanfaat bagi penulis pada khususnya dan
pembaca pada umumnya.
Wassalamu’alaykum Wr. Wb.
Surakarta,
2014
Penyusun
R. YOGI K
vi
MOTTO
“Maha Suci Engkau ya ALLAH, kami tidak mempunai ilmu, hanya terbatas sepanjang yang
pernah Engkau ajarkan kepada kami saja. Sesungguhnya Engkau Maha Tahu dan
Bijaksana”
(Q.S. Al-Baqarah: 32)
“Barangsiapa bersungguh-sungguh, sesungguhnya kesungguhannya itu
adalah untuk dirinya sendiri.”
(QS Al-Ankabut [29]: 6)
“Selalu ada harapan di tengah kesulitan” (Ust.Yusuf Mansur)
vii
ABSTRAKSI
Latar belakang kawasan Pertokoan (shooping street) di Ruas Jl. Yos Sudarso
Surakarta merupakan kawasan pertokoan (shooping street) yang sangat ramai di kota
Surakarta, akan tetapi tidak didukung dengan fasilitas dan insfrastruktur yang baik dan
kurang tertata dengan konsep yang baik, sehingga nampak seperti kawasan pertokoan biasa.
Permasalahan yang muncul adalah cara mengembangkan dan penataan kawasan ini
yang memiliki potensi di bidang ekonomi dan pariwisata dengan komoditas utamanya area
pertokoan (shooping street).
Tujuan dari penulisan ini adalah menata dan mengembangkan kawasan pertokoan
(shooping street) ini menjadi kawasan pertokoan (shooping street)
di kota Surakarta,
dengan fasilitas yang mendukung dan tertata rapi. Selain itu, kawasan ini berdekatan
dengan kampung batik Kauman yang merupakan sentral dan tempat wisata batik di kota
Surakarta. Menjadikan kawasan pertokoan (shooping street) ini menjadi kawasan pertokoan
(shooping street) yang nyaman, tertata dan juga sebagai tempat pariwisata di kota Surakarta
dengan konsep bangunan yang mengambil ide konsep dari bentuk bangunan setempat.
Kata Kunci : Penataan, Pengembangan, Kawasan, Pertokoan
viii
DAFTAR ISI
HALAMAN JUDUL .........................................................................................................
i
LEMBAR PEENGESAHAN .............................................................................................
ii
KATA PENGANTAR .......................................................................................................
iii
DAFTAR ISI .....................................................................................................................
v
DAFTAR GAMBAR ......................................................................................................... vii
DAFTAR TABEL ............................................................................................................ viii
BAB I PENDAHULUAN .................................................................................................
1
1.1 Pengertian Judul ...............................................................................................
1
1.2 Latar Belakang .................................................................................................
2
1.2.1 Sejarah Perkembangan Shopping Street.....................................................
2
1.2.2 Latar Belakang Khusus .............................................................................
3
1.3 Permasalahan ...................................................................................................
6
1.4 Persoalan ..........................................................................................................
6
1.5 Tujuan ..............................................................................................................
7
1.6 Metode Pengumpulan Data dan Pembahasan ....................................................
7
1.7 Sistematika Penulisan .......................................................................................
8
BAB II TINJAUAN PUSTAKA ........................................................................................
9
2.1 Tinjauan Kawasan Shopping Street (Pertokoan)................................................
9
2.1.1 Pengertian Kawasan Shopping Street (Pertokoan) ....................................
9
2.2 Tinjauan Perancangan Kota ..............................................................................
12
2.2.1 Pengertian Umum Perancangan Kota ......................................................
12
2.2.2 Teori Perancangan Kota ..........................................................................
13
2.2.3 Elemen Perancangan Kota ......................................................................
15
2.2.4 Citra Kota ...............................................................................................
26
2.2.5 Elemen Citra Kota ..................................................................................
27
2.2.6 Sclupture Sebagai Elemen Street Kota ....................................................
30
2.3 Mall..................................................................................................................
32
2.3.1 Tipologi Street Mall .................................................................................
32
2.4 Parkir ...............................................................................................................
33
vi
2.4.1 Pengertian Parkir ....................................................................................
33
2.4.2 Kebutuhan Parkir ....................................................................................
34
2.4.3 Permasalahan Parkir ...............................................................................
34
2.4.4 Pengendalian Parkir ................................................................................
35
2.4.5 Fasilitas Parkir ........................................................................................
36
2.4.6 Kriteria Tata Letak Parkir .......................................................................
37
2.4.7 Survai Parkir ...........................................................................................
39
2.5 Studi Kepariwisataan ........................................................................................
41
2.5.1 Kajian Wisata Budaya Sejarah ................................................................
41
2.6 Studi Kasus Kawasan Shopping Street (Pertokoan) ...........................................
45
2.6.1 Kawasan Shopping Street (Pertokoan) Malioboro ...................................
45
2.6.2 Kawasan Shopping Street (Pertokoan) Osaka Jepang ..............................
47
2.6.3 Kawasan Shopping Street (Pertokoan) Kembang Jepun ...........................
50
2.6.4 Studi Kawasan Shopping Street...............................................................
53
BAB III TINJAUAN LOKASI
3.1 Tinjauan Kota Surakarta ...................................................................................
54
3.1.1 Letak Geografis Kota Surakarta ..............................................................
54
3.2 Situasi dan Kondisi Umum Kota Surakarta .......................................................
55
3.2.1 Kondisi Klimatologis ..............................................................................
55
3.2.2 Kondisi Geologis ....................................................................................
55
3.3 Rencana Pengembangan Tata Guna Lahan........................................................
56
3.4 Rencana Struktur Pemanfaatan Ruang ..............................................................
63
3.4.1 Rencana Sistem Lingkungan ...................................................................
63
3.4.2 Rencana Fasilitas Sosial ..........................................................................
64
3.5 Kebijakan Pemerintah.......................................................................................
65
3.6 Jaringan Transportasi Kota Surakarta................................................................
66
3.7 Komplek Wisata ...............................................................................................
67
3.7.1 Komplek Wisata Kampung Batik Laweyan .............................................
67
3.8 Tinjauan Khusus Jalan Yos Sudarso .................................................................
70
3.8.1 Kondisi Fisik ..........................................................................................
70
3.8.2 Kondisi Non Fisik ...................................................................................
73
3.8.3 Batas dan Wilayah Pengembangan ..........................................................
74
vii
3.9 Morfologi Bangunan ........................................................................................
76
3.9.1 Tinjauan Morfologi Bangunan ................................................................
77
3.9.2 Pokok Perencanaan Kota.........................................................................
82
BAB IV ANALISA PERENCAANAAN DAN KONSEP PERANCANGAN ....................
84
4.1 Analisa Dan Konsep Perencanaan (Makro) .......................................................
84
4.1.1 Analisa Tapak ........................................................................................
84
4.1.2 Analisa Dan Konsep Potensi Kawasan ....................................................
85
4.1.3 Analisa Dan Konsep Pencapaian .............................................................
88
4.1.4 Analisa Dan Konsep Orientasi ................................................................
89
4.1.5 Analisa San Konsep Sistem Sirkulasi ......................................................
90
4.1.6 Analisa Dan Konsep Penataan Kawasan .................................................
95
4.1.7 Analisa Dan Konsep Wisata ....................................................................
97
4.3 Analisa Dan Konsep Mikro ..............................................................................
98
4.2.1 Tinjauan Kegiatan ...................................................................................
98
4.2.2 Pelaku Kegiatan ......................................................................................
98
4.2.3 Kebutuhan Ruang ...................................................................................
99
4.2.4 Analisa Dan Konsep Pejalan Kaki...........................................................
99
4.2.5 Analisa Dan Konsep Street Furniture ...................................................... 104
4.2.6 Analisa dan Konsep Elemen Pelengkap Kegiatan .................................... 105
4.2.7 Analisa dan Konsep Signage ................................................................... 106
4.2.8 Analisa dan Konsep Landmark ............................................................... 108
4.2.9 Analisa dan Konsep Elemen Pelengkap Artistic ...................................... 110
4.2.10 Analisa dan Konsep Street Furniture ..................................................... 111
4.2.11 Analisa dan Konsep Tata Hijau Vegetasi............................................... 112
4.2.12 Analisa dan Konsep Tampilan Bangunan .............................................. 114
4.2.13 Analisa dan Konsep Pedagang kaki Lima .............................................. 122
4.2.14 Analisa dan Kon Parkir ......................................................................... 124
viii
DAFTAR GAMBAR
Gambar 1.1 Objek Lokasi ..................................................................................................
3
Gambar 2.1 Paving/perkerasan Jalan dan Pedestrian ..........................................................
18
Gambar 2.2 Tempat Duduk ................................................................................................
19
Gambar 2.3 Tempat Sampah ..............................................................................................
22
Gambar 2.4 Lampu/penerangan .........................................................................................
23
Gambar 2.5 Penerangan/lampu ..........................................................................................
23
Gambar 2.6 Path/jalur ........................................................................................................
27
Gambar 2.7 Edge/tepian.....................................................................................................
28
Gambar 2.8 Distric ............................................................................................................
28
Gambar 2.9 Node...............................................................................................................
29
Gambar 2.10 Landmark .....................................................................................................
30
Gambar 2.11 Sclupture Dengan Ruang Pasif ......................................................................
31
Gambar 2.12 Sclupture Dengan Ruang Aktif .....................................................................
31
Gambar 2.13 Sclupture Pada Tepian ..................................................................................
32
Gambar 2.14 Tata Letak Pelataran Parkir dengan Posisi Pintu Masuk ................................
37
Gambar 2.15 Tata Letak Pelataran Parkir dengan Posisi Masuk dan Keluar Terpisah .........
38
Gambar 2.16 Tata Letak Pelataran Parkir dengan Posisi Pintu Masuk dan Keluar Menyatu
38
Gambar 2.17 Tata Letak Pelataran Parkir dengan Posisi Pintu Masuk dan Keluar Menyatu
Terletak pada Ruas Jalan yang Berbeda .........................................................
39
Gambar 2.18 Suasana Jl. Malioboro ...................................................................................
47
Gambar 2.19 Hakyu Higashidori Shopping Street ..............................................................
49
Gambar 2.20 Tenjinbashi-suji Shopping Street ..................................................................
49
Gambar 2.21 Kembang Jepun Tempo Dulu........................................................................
51
Gambar 2.22 Kembang Jepun (Kya-Kya) Surabaya ...........................................................
52
Gambar 3.1 Peta Struktur Kota Surakarta...........................................................................
54
Gambar 3.2 Jaringan Kota Surakarta ..................................................................................
65
Gambar 3.3 Contoh PKL Pada Kawasan ............................................................................
66
Gambar 3.4 Koridor Jl. Yos Sudarso ..................................................................................
67
Gambar 3.5 Peta Struktural Kecamatan Serengan ..............................................................
70
ix
Gambar 3.6 Peta Ruas Jl. Yos Sudarso ...............................................................................
71
Gambar 4.1 Peta Eksisting Ruas Jl. Yos Sudarso ..............................................................
72
Gambar 4.2 Bangunan Modern Pada Kawasan ...................................................................
73
Gambar 4.3 Bangunan Cina Pada Kawasan........................................................................
73
Gambar 4.4 Bangunan Kolonial Pada Kawasan .................................................................
74
Gambar 4.5 Bangunan Tradisional Pada Kawasan .............................................................
74
Gambar 4.6 Bangunan Sejarah Restaurant Kusuma Sari ....................................................
75
Gambar 4.7 Bangunan Sejarah Toko Batik Keris ...............................................................
75
Gambar 4.8 Bangunan Sejarah Kelenteng Cina .................................................................
76
Gambar 4.9 Peta Struktur Jl. Yos Sudarso ..........................................................................
79
Gambar 4.10 Peta Pencapaian ............................................................................................
81
Gambar 4.11 Peta Sirkulasi Jl. Yos Sudarso .......................................................................
84
Gambar 4.12 Landskap Dan Pengikat ................................................................................
90
Gambar 4.13 Modul Pejalan Kaki ......................................................................................
90
Gambar 4.14 Potongan Penggal Jl. Yos Sudarso ................................................................
91
Gambar 4.15 Potongan Penggal Jl. Yos Sudarso Setelah Direesaint ...................................
92
Gambar 4.16 Elemen Pelengkap Kegiatan .........................................................................
93
Gambar 4.17 Penandan/Signage.........................................................................................
95
Gambar 4.18 Penempatan Landmark .................................................................................
97
Gambar 4.19 Konsep Tugu ................................................................................................
97
Gambar 4.20 Konsep Landmark Pada Pintu Masuk ...........................................................
98
Gambar 4.21 Konsep Landmark Gapura Pemisah ..............................................................
98
Gambar 4.22 Konsep Lampu Pedestrian ............................................................................
99
Gambar 4.23 Konsep Papan Informasi ............................................................................... 100
Gambar 4.24 Konsep Tata Hijau ........................................................................................ 103
Gambar 4.25 Analisa Tata Bangunan ................................................................................. 106
Gambar 4.26 Analisa Bangunan Yang Akan Direvitalisasi................................................. 108
Gambar 4.27 Contoh Bangunan Dikraton Solo .................................................................. 109
Gambar 4.28 Konsep Fasade Bangunan ............................................................................. 109
Gambar 4.29 Denah Eksisting Pertokoan ........................................................................... 110
Gambar 4.30 Denah Setelah Direvitalisasi ......................................................................... 110
Gambar 4.31 Peta Analisa PKL ......................................................................................... 112
x
Gambar 4.32 Rertaurant Kusuma Sari Sebagai Wadah PKL ............................................... 113
Gambar 4.33 Peta Penempatan Gedung Parkir ................................................................... 116
Gambar 4.34 Contoh Gedung Parkir Segi Empat ............................................................... 117
xi
DAFTAR TABEL
Tabel 2.1 Jenis dan Fungsi Tanaman ..................................................................................
20
Tabel 2.2 Jenis Wisata Budaya ..........................................................................................
43
Tabel 2.3 Tolak Ukur Pariwisata ........................................................................................
44
Tabel 2.4.Komparasi Kawasan Shopping Street .................................................................
53
Tabel 3.1 Arahan dan Fungsi BWK Surakarta Tahun 2010-2030 .......................................
63
Tabel 4.1 Potensi dan Kendala Kawasan ............................................................................
80
Tabel 4.2 Klasifikasi Jenis Kendaraan................................................................................
85
Tabel 4.3 Fasilitas Sirkulasi ...............................................................................................
87
Tabel 4.4 Fasilitas dan Kinerja Jalur Pejalan Kaki..............................................................
91
Tabel 4.5 Analisa Street Furniture .....................................................................................
93
Tabel 4.6 Rencana Street Furniture ...................................................................................
94
Tabel 4.7 Ukuran Street Furniture .....................................................................................
94
Tabel 4.8 Jenis Tanaman.................................................................................................... 101
Tabel 4.9 Bentuk Tanaman macam Dan Fungsi ................................................................. 101
Tabel 4.10 Bentuk Tanaman Dan Fungsi .......................................................................... 102
Tabel 4.11 Analisa Fasade Bangunan................................................................................. 105
xii
DASAR PROGRAM
PERENCANAAN DAN PERANCANGAN ARSITEKTUR
PENGEMBANGAN DAN PENATAAN KAWASAN SHOPPING
STREET (PERTOKOAN) DI RUAS JL. YOS SUDARSO (JL. SLAMET
RIYADI - JL. LARNGAN) SURAKARTA
Diajukan Sebagai Pelengkap dan Syarat Guna
Mencapai Gelar Sarjana Teknik Arstektur
pada Fakultas Teknik
Universitas Muhammadiyah Surakarata
Disusun Oleh :
R. YOGI KRISSOEWANDAGENI
D 300 100 039
PROGRAM STUDI ARSITEKTUR FAKULTAS TEKNIK
UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH SURAKARTA
Juli 2014
KATA PENGANTAR
Assalamu’alaykum Wr. Wb.
Segala puji bagi Allah SWT Yang Maha Pengasih dan Maha Penyayang yang telah
melimpahkan rahmat dan hidayah-Nya serta kepada Nabi Muhammad SAW yang telah
membawa kita dari jaman jahiliyah ke zaman yang terang benderang. Sehingga Penulis
berhasil menyelesaikan dan menyusun Laporan Dasar Program Perencanaan dan
Perancangan Arsitektur dengan judul “ PENGEMBANGAN DAN PENATAAN
KAWASAN SHOPPING STREET (PERTOKOAN) DI RUAS JL. YOS SUDARSO
(JL. SLAMET RIYADI - JL. KALI LARNGAN) SURAKARTA”.
Laporan ini disusun guna untuk menyelesaikan tugas mata kuliah Dasar Program
Perencanaan dan Perancangan Arsitektur dan sebagai salah satu syarat untuk menempuh
gelar S-1 pada Program Studi Arsitektur Fakultas Teknik Universitas Muhammadiyah
Surakarta.
Penulis menyadari bahwa keberhasilan dalam menyelesaikan Laporan Dasar
Program Perencanaan dan Perancangan Arsitektur ini berkat bantuan, bimbingan dan
pengarahan dari berbagai pihak. Dalam kesempatan ini, penulis mengucapkan banyak
terima kasih kepada :
1. Ibu Suryaning Setyowati, ST, MT, selaku Ketua Program Studi Arsitektur Fakultas
Teknik Universitas Muhammadiyah Surakarta.
2. Ibu Ir. W. Nurjayanti, MT, selaku Dosen Pembimbing I, yang telah membimbing
sehingga terselesaikan laporan ini.
3. Ibu Ir. Indrawati, MT, selaku Dosen Pembimbing II, yang juga telah membimbing
sehingga terselesaikan laporan ini
4. Ibu Yani, selaku Koordinator Tugas Akhir Program Studi Arsitektur Fakultas
Teknik Universitas Muhammadiyah Surakarta.
5. Bapak Ibu dosen yang telah memberikan ilmunya sebagai bekal dan modal dalam
penyusunan laporan ini.
v
6. Yang paling utama Ayah dan Ibuku tersayang, terimakasih banyak dan sebesarbesarnya atas semua doa, dukungan, semangat dan kasih sayang yang telah engkau
berikan.
7. Keluargaku dan tidak lupa kekasih tercinta terima kasih atas doa dukungan dalam
penyusunan laporan ini.
8. Samsuddin dan Kuncoro Harsono yang telah membantuku membuat maket dan
render gambar serta, Kharis, Putro, Hendra, Ajis, Agung.
9. Teman Studioku Ajis, Hendra, Rika, Kharis, Evan, Muksin dan Agung yang telah
sama-sama dalam pertempuran terakhir kuliah.
10. Teman – temanku seangkatan 2010 yang telah menjadi teman, sahabat dan
keluargaku selama di UMS.
Penulis menyadari adanya keterbatasan dan kekurangan pada laporan ini sehingga
masih jauh dari kesempurnaan. Penulis mengharapkan adanya kritik dan saran yang
membangun sehingga laporan ini akan bermanfaat bagi penulis pada khususnya dan
pembaca pada umumnya.
Wassalamu’alaykum Wr. Wb.
Surakarta,
2014
Penyusun
R. YOGI K
vi
MOTTO
“Maha Suci Engkau ya ALLAH, kami tidak mempunai ilmu, hanya terbatas sepanjang yang
pernah Engkau ajarkan kepada kami saja. Sesungguhnya Engkau Maha Tahu dan
Bijaksana”
(Q.S. Al-Baqarah: 32)
“Barangsiapa bersungguh-sungguh, sesungguhnya kesungguhannya itu
adalah untuk dirinya sendiri.”
(QS Al-Ankabut [29]: 6)
“Selalu ada harapan di tengah kesulitan” (Ust.Yusuf Mansur)
vii
ABSTRAKSI
Latar belakang kawasan Pertokoan (shooping street) di Ruas Jl. Yos Sudarso
Surakarta merupakan kawasan pertokoan (shooping street) yang sangat ramai di kota
Surakarta, akan tetapi tidak didukung dengan fasilitas dan insfrastruktur yang baik dan
kurang tertata dengan konsep yang baik, sehingga nampak seperti kawasan pertokoan biasa.
Permasalahan yang muncul adalah cara mengembangkan dan penataan kawasan ini
yang memiliki potensi di bidang ekonomi dan pariwisata dengan komoditas utamanya area
pertokoan (shooping street).
Tujuan dari penulisan ini adalah menata dan mengembangkan kawasan pertokoan
(shooping street) ini menjadi kawasan pertokoan (shooping street)
di kota Surakarta,
dengan fasilitas yang mendukung dan tertata rapi. Selain itu, kawasan ini berdekatan
dengan kampung batik Kauman yang merupakan sentral dan tempat wisata batik di kota
Surakarta. Menjadikan kawasan pertokoan (shooping street) ini menjadi kawasan pertokoan
(shooping street) yang nyaman, tertata dan juga sebagai tempat pariwisata di kota Surakarta
dengan konsep bangunan yang mengambil ide konsep dari bentuk bangunan setempat.
Kata Kunci : Penataan, Pengembangan, Kawasan, Pertokoan
viii
DAFTAR ISI
HALAMAN JUDUL .........................................................................................................
i
LEMBAR PEENGESAHAN .............................................................................................
ii
KATA PENGANTAR .......................................................................................................
iii
DAFTAR ISI .....................................................................................................................
v
DAFTAR GAMBAR ......................................................................................................... vii
DAFTAR TABEL ............................................................................................................ viii
BAB I PENDAHULUAN .................................................................................................
1
1.1 Pengertian Judul ...............................................................................................
1
1.2 Latar Belakang .................................................................................................
2
1.2.1 Sejarah Perkembangan Shopping Street.....................................................
2
1.2.2 Latar Belakang Khusus .............................................................................
3
1.3 Permasalahan ...................................................................................................
6
1.4 Persoalan ..........................................................................................................
6
1.5 Tujuan ..............................................................................................................
7
1.6 Metode Pengumpulan Data dan Pembahasan ....................................................
7
1.7 Sistematika Penulisan .......................................................................................
8
BAB II TINJAUAN PUSTAKA ........................................................................................
9
2.1 Tinjauan Kawasan Shopping Street (Pertokoan)................................................
9
2.1.1 Pengertian Kawasan Shopping Street (Pertokoan) ....................................
9
2.2 Tinjauan Perancangan Kota ..............................................................................
12
2.2.1 Pengertian Umum Perancangan Kota ......................................................
12
2.2.2 Teori Perancangan Kota ..........................................................................
13
2.2.3 Elemen Perancangan Kota ......................................................................
15
2.2.4 Citra Kota ...............................................................................................
26
2.2.5 Elemen Citra Kota ..................................................................................
27
2.2.6 Sclupture Sebagai Elemen Street Kota ....................................................
30
2.3 Mall..................................................................................................................
32
2.3.1 Tipologi Street Mall .................................................................................
32
2.4 Parkir ...............................................................................................................
33
vi
2.4.1 Pengertian Parkir ....................................................................................
33
2.4.2 Kebutuhan Parkir ....................................................................................
34
2.4.3 Permasalahan Parkir ...............................................................................
34
2.4.4 Pengendalian Parkir ................................................................................
35
2.4.5 Fasilitas Parkir ........................................................................................
36
2.4.6 Kriteria Tata Letak Parkir .......................................................................
37
2.4.7 Survai Parkir ...........................................................................................
39
2.5 Studi Kepariwisataan ........................................................................................
41
2.5.1 Kajian Wisata Budaya Sejarah ................................................................
41
2.6 Studi Kasus Kawasan Shopping Street (Pertokoan) ...........................................
45
2.6.1 Kawasan Shopping Street (Pertokoan) Malioboro ...................................
45
2.6.2 Kawasan Shopping Street (Pertokoan) Osaka Jepang ..............................
47
2.6.3 Kawasan Shopping Street (Pertokoan) Kembang Jepun ...........................
50
2.6.4 Studi Kawasan Shopping Street...............................................................
53
BAB III TINJAUAN LOKASI
3.1 Tinjauan Kota Surakarta ...................................................................................
54
3.1.1 Letak Geografis Kota Surakarta ..............................................................
54
3.2 Situasi dan Kondisi Umum Kota Surakarta .......................................................
55
3.2.1 Kondisi Klimatologis ..............................................................................
55
3.2.2 Kondisi Geologis ....................................................................................
55
3.3 Rencana Pengembangan Tata Guna Lahan........................................................
56
3.4 Rencana Struktur Pemanfaatan Ruang ..............................................................
63
3.4.1 Rencana Sistem Lingkungan ...................................................................
63
3.4.2 Rencana Fasilitas Sosial ..........................................................................
64
3.5 Kebijakan Pemerintah.......................................................................................
65
3.6 Jaringan Transportasi Kota Surakarta................................................................
66
3.7 Komplek Wisata ...............................................................................................
67
3.7.1 Komplek Wisata Kampung Batik Laweyan .............................................
67
3.8 Tinjauan Khusus Jalan Yos Sudarso .................................................................
70
3.8.1 Kondisi Fisik ..........................................................................................
70
3.8.2 Kondisi Non Fisik ...................................................................................
73
3.8.3 Batas dan Wilayah Pengembangan ..........................................................
74
vii
3.9 Morfologi Bangunan ........................................................................................
76
3.9.1 Tinjauan Morfologi Bangunan ................................................................
77
3.9.2 Pokok Perencanaan Kota.........................................................................
82
BAB IV ANALISA PERENCAANAAN DAN KONSEP PERANCANGAN ....................
84
4.1 Analisa Dan Konsep Perencanaan (Makro) .......................................................
84
4.1.1 Analisa Tapak ........................................................................................
84
4.1.2 Analisa Dan Konsep Potensi Kawasan ....................................................
85
4.1.3 Analisa Dan Konsep Pencapaian .............................................................
88
4.1.4 Analisa Dan Konsep Orientasi ................................................................
89
4.1.5 Analisa San Konsep Sistem Sirkulasi ......................................................
90
4.1.6 Analisa Dan Konsep Penataan Kawasan .................................................
95
4.1.7 Analisa Dan Konsep Wisata ....................................................................
97
4.3 Analisa Dan Konsep Mikro ..............................................................................
98
4.2.1 Tinjauan Kegiatan ...................................................................................
98
4.2.2 Pelaku Kegiatan ......................................................................................
98
4.2.3 Kebutuhan Ruang ...................................................................................
99
4.2.4 Analisa Dan Konsep Pejalan Kaki...........................................................
99
4.2.5 Analisa Dan Konsep Street Furniture ...................................................... 104
4.2.6 Analisa dan Konsep Elemen Pelengkap Kegiatan .................................... 105
4.2.7 Analisa dan Konsep Signage ................................................................... 106
4.2.8 Analisa dan Konsep Landmark ............................................................... 108
4.2.9 Analisa dan Konsep Elemen Pelengkap Artistic ...................................... 110
4.2.10 Analisa dan Konsep Street Furniture ..................................................... 111
4.2.11 Analisa dan Konsep Tata Hijau Vegetasi............................................... 112
4.2.12 Analisa dan Konsep Tampilan Bangunan .............................................. 114
4.2.13 Analisa dan Konsep Pedagang kaki Lima .............................................. 122
4.2.14 Analisa dan Kon Parkir ......................................................................... 124
viii
DAFTAR GAMBAR
Gambar 1.1 Objek Lokasi ..................................................................................................
3
Gambar 2.1 Paving/perkerasan Jalan dan Pedestrian ..........................................................
18
Gambar 2.2 Tempat Duduk ................................................................................................
19
Gambar 2.3 Tempat Sampah ..............................................................................................
22
Gambar 2.4 Lampu/penerangan .........................................................................................
23
Gambar 2.5 Penerangan/lampu ..........................................................................................
23
Gambar 2.6 Path/jalur ........................................................................................................
27
Gambar 2.7 Edge/tepian.....................................................................................................
28
Gambar 2.8 Distric ............................................................................................................
28
Gambar 2.9 Node...............................................................................................................
29
Gambar 2.10 Landmark .....................................................................................................
30
Gambar 2.11 Sclupture Dengan Ruang Pasif ......................................................................
31
Gambar 2.12 Sclupture Dengan Ruang Aktif .....................................................................
31
Gambar 2.13 Sclupture Pada Tepian ..................................................................................
32
Gambar 2.14 Tata Letak Pelataran Parkir dengan Posisi Pintu Masuk ................................
37
Gambar 2.15 Tata Letak Pelataran Parkir dengan Posisi Masuk dan Keluar Terpisah .........
38
Gambar 2.16 Tata Letak Pelataran Parkir dengan Posisi Pintu Masuk dan Keluar Menyatu
38
Gambar 2.17 Tata Letak Pelataran Parkir dengan Posisi Pintu Masuk dan Keluar Menyatu
Terletak pada Ruas Jalan yang Berbeda .........................................................
39
Gambar 2.18 Suasana Jl. Malioboro ...................................................................................
47
Gambar 2.19 Hakyu Higashidori Shopping Street ..............................................................
49
Gambar 2.20 Tenjinbashi-suji Shopping Street ..................................................................
49
Gambar 2.21 Kembang Jepun Tempo Dulu........................................................................
51
Gambar 2.22 Kembang Jepun (Kya-Kya) Surabaya ...........................................................
52
Gambar 3.1 Peta Struktur Kota Surakarta...........................................................................
54
Gambar 3.2 Jaringan Kota Surakarta ..................................................................................
65
Gambar 3.3 Contoh PKL Pada Kawasan ............................................................................
66
Gambar 3.4 Koridor Jl. Yos Sudarso ..................................................................................
67
Gambar 3.5 Peta Struktural Kecamatan Serengan ..............................................................
70
ix
Gambar 3.6 Peta Ruas Jl. Yos Sudarso ...............................................................................
71
Gambar 4.1 Peta Eksisting Ruas Jl. Yos Sudarso ..............................................................
72
Gambar 4.2 Bangunan Modern Pada Kawasan ...................................................................
73
Gambar 4.3 Bangunan Cina Pada Kawasan........................................................................
73
Gambar 4.4 Bangunan Kolonial Pada Kawasan .................................................................
74
Gambar 4.5 Bangunan Tradisional Pada Kawasan .............................................................
74
Gambar 4.6 Bangunan Sejarah Restaurant Kusuma Sari ....................................................
75
Gambar 4.7 Bangunan Sejarah Toko Batik Keris ...............................................................
75
Gambar 4.8 Bangunan Sejarah Kelenteng Cina .................................................................
76
Gambar 4.9 Peta Struktur Jl. Yos Sudarso ..........................................................................
79
Gambar 4.10 Peta Pencapaian ............................................................................................
81
Gambar 4.11 Peta Sirkulasi Jl. Yos Sudarso .......................................................................
84
Gambar 4.12 Landskap Dan Pengikat ................................................................................
90
Gambar 4.13 Modul Pejalan Kaki ......................................................................................
90
Gambar 4.14 Potongan Penggal Jl. Yos Sudarso ................................................................
91
Gambar 4.15 Potongan Penggal Jl. Yos Sudarso Setelah Direesaint ...................................
92
Gambar 4.16 Elemen Pelengkap Kegiatan .........................................................................
93
Gambar 4.17 Penandan/Signage.........................................................................................
95
Gambar 4.18 Penempatan Landmark .................................................................................
97
Gambar 4.19 Konsep Tugu ................................................................................................
97
Gambar 4.20 Konsep Landmark Pada Pintu Masuk ...........................................................
98
Gambar 4.21 Konsep Landmark Gapura Pemisah ..............................................................
98
Gambar 4.22 Konsep Lampu Pedestrian ............................................................................
99
Gambar 4.23 Konsep Papan Informasi ............................................................................... 100
Gambar 4.24 Konsep Tata Hijau ........................................................................................ 103
Gambar 4.25 Analisa Tata Bangunan ................................................................................. 106
Gambar 4.26 Analisa Bangunan Yang Akan Direvitalisasi................................................. 108
Gambar 4.27 Contoh Bangunan Dikraton Solo .................................................................. 109
Gambar 4.28 Konsep Fasade Bangunan ............................................................................. 109
Gambar 4.29 Denah Eksisting Pertokoan ........................................................................... 110
Gambar 4.30 Denah Setelah Direvitalisasi ......................................................................... 110
Gambar 4.31 Peta Analisa PKL ......................................................................................... 112
x
Gambar 4.32 Rertaurant Kusuma Sari Sebagai Wadah PKL ............................................... 113
Gambar 4.33 Peta Penempatan Gedung Parkir ................................................................... 116
Gambar 4.34 Contoh Gedung Parkir Segi Empat ............................................................... 117
xi
DAFTAR TABEL
Tabel 2.1 Jenis dan Fungsi Tanaman ..................................................................................
20
Tabel 2.2 Jenis Wisata Budaya ..........................................................................................
43
Tabel 2.3 Tolak Ukur Pariwisata ........................................................................................
44
Tabel 2.4.Komparasi Kawasan Shopping Street .................................................................
53
Tabel 3.1 Arahan dan Fungsi BWK Surakarta Tahun 2010-2030 .......................................
63
Tabel 4.1 Potensi dan Kendala Kawasan ............................................................................
80
Tabel 4.2 Klasifikasi Jenis Kendaraan................................................................................
85
Tabel 4.3 Fasilitas Sirkulasi ...............................................................................................
87
Tabel 4.4 Fasilitas dan Kinerja Jalur Pejalan Kaki..............................................................
91
Tabel 4.5 Analisa Street Furniture .....................................................................................
93
Tabel 4.6 Rencana Street Furniture ...................................................................................
94
Tabel 4.7 Ukuran Street Furniture .....................................................................................
94
Tabel 4.8 Jenis Tanaman.................................................................................................... 101
Tabel 4.9 Bentuk Tanaman macam Dan Fungsi ................................................................. 101
Tabel 4.10 Bentuk Tanaman Dan Fungsi .......................................................................... 102
Tabel 4.11 Analisa Fasade Bangunan................................................................................. 105
xii