Penuntun Praktikum Anatomi Biomedik I

  Penuntun Praktikum Anatomi Biomedik I Kardiovaskular Respirasi Urogenitalia DEPARTEMEN ANATOMI FAKULTAS KEDOKTERAN UNIVERSITAS HASANUDDIN

  8/14/2015

TATA TERTIB PRAKTIKUM DI DEPARTEMEN ANATOMI : 1. PRAKTIKAN WAJIB MENGISI PENUNTUN PRAKTIKUM KEMUDIAN MEMINTA TANGAN TANGAN

  

ASISTEN PADA SAAT ASISTENSI DI ASISTEN MASING-MASING PALING LAMBAT SEHARI SEBELUM

PRAKTIKUM.

  2. PADA SAAT MASUK PRAKTIKUM, PRAKTIKAN HARUS MEMPERLIHATKAN BUKTI TANDA TANGAN

ASISTEN, MENGGUNAKAN JAS PRAKTIKUM, PAPAN NAMA, SARUNG TANGAN DAN MEMBAWA

ATLAS ANATOMI .

  3. SETELAH MENYELESAIKAN PRAKTIKUM SETIAP PRAKTIKAN MEMINTA TANDA TANGAN ASISTEN/DOSEN SEBAGAI BUKTI TELAH MENGIKUTI PRAKTIKUM.

  4. PENUNTUN PRAKTIKUM WAJIB DIKUMPULKAN SAAT MEMASUKI RUANGAN UJIAN PRAKTIKUM.

  5. NILAI AKHIR DITENTUKAN OLEH TENTAMEN PRAKTIKUM (40%) DAN UJIAN PRAKTIKUM (60%) MENGETAHUI KEPALA DEPARTEMEN ANATOMI FAKULTAS KEDOKTERAN UNHAS dr. Muh. Iqbal Basri, Sp.S, M.Kes

  TIM PENYUSUN dr. Muh. Iqbal Basri, Sp.S, M.Kes dr. Ny. Harpiah Djayalangkara dr. John Irwan Lisal Dr. dr. St. Rafiah, M.Si. dr. Nikmatiah Latief, Sp.Rad, M.Kes. dr. Hasan Nyambe dr. Asty Amalia dr. Saharuddin dr. Faqi Nurdiansyah Hendra Gray H, Anatomy of the Human Body 12th ed 015.

  2. Luhulima JW, et al, Muskuloskeletal, Sistem Cardiovaskular, Sistem Respirasi, Bagian Anatomi Fakultas Kedokteran Unhas. 2015.

  3. Moore KL, Clinically Oriented Anatomy 5 th ed, Lippicott W W, Baltimore, 2006.

  4. Netter, FH, Atlas of Human Anatomy 5 th ed, Saunders Elsevier, Philadelphia, 2011.

  5. Paulsen F, Waschke J, Sobotta Atlas of Human Anatomy 15 th ed, Elsevier GmbH, Munich, 2011.

  6. Snell RS, Clinical Anatomy : An Illustrated Riview with Questions and Explanations 4 th+ edition, Lippicott W W, Baltimore, 2004.

  7. Snell RS, Clinical Anatomy By System, Lippicott W W, Baltimore, 2007.

  8. Spalteholz, Atlas Anatomi, 2005.

  8/14/2015

KARDIOVASKULAR Tujuan Instruksional Umum

  

Setelah selesai mempelajari Buku Ajar ini mahasiswa diharapkan dapat menyebutkan

dan menjelaskan mengenai struktur jantung dan pembuluh darah besar yang bermuara dan keluar darinya.

  Tujuan Instruksional Khusus : Setelah selesai mempelajari Buku Ajar ini mahasiswa diharapkan dapat : 1.

  Mampu menyebutkan struktur dinding cavitas thoracis dan diafragma

  2. Mampu menyebutkan pembagian dan isi mediastinum 3.

  Mampu menjelaskan vascularisasi dan innervasi cavitas thoracis

  4. Menyebutkan pembagian dan struktur pericardium 5.

  Mengetahui morfologi Cor 6. Menjelaskan struktur dinding Cor 7. Menggambarkan lokalisasi Cor 8. Menunjukkan proyeksi Cor pada dinding dada 9. Menjelaskan vascularisasi dan innervasi cor

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Aspectus Anterior Aspectus Posterior

LANDMARK PADA THORAX

  Linea midsternalis (mediana anterior) Linea axillaris posterior Linea midclavicularis sinistra Linea axillaris media Os sternum Linea sternalis lateralis dextra Os clavicula Linea mammilaris Linea sternalis lateralis sinistra Protuberantia occipitalis externa Linea parasternalis Processus spinosus vertebrae Linea midclavicularis dextra Angulus scapularis inferior Linea axillaris anterior Linea mediana posterior Linea scapularis

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah!

Dinding Thorax

  Dinding thorax Anterior Dinding thorax Posterior

  M. scalenus anterior M. intercostalis internus Arteri et vena thoracica interna processus xiphoideus M. transversus thoracis M. transversus abdominis Trigonum sternocostale Arteri carotis communis dextra Arteri thyroidea inferior Arteri vertebralis Arteri intercostalis Nervus intercostalis Nervus phrenicus Arteri subclavia sinistra Vena brachiocephalica dextra M. intercostalis innermost

  M. subcostalis Vena cava inferior Vena lumbalis ascendens Nervus subcostalis Arteri et vena subcostalis Costa X Cysterna chylii Vena hemiazygos Vena intercostalis posterior Vena azygos Ductus thoracicus Arcus venae azygos Vena cava superior Vena brachiocephalica sinistra Truncus sympaticus

  Dinding thorax Anterior Dinding thorax Posterior

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah!

  Pericardium visceralis Pericardium parietalis Auricula dextra Atrium dextra Auricula sinistra Conus coronarius Ligamentum arteriosum/botalli Arcus aortae Arteri suvclavia sinistra Arteri carotis communis sinistra Arteri interventricularis/descendens anterior Arteri coronaria sinistra ramus circumflexus Arteri coronari dextra

  Aspectus Anterior

COR

  Truncus brachiocephalicus Truncus pulmonalis Ventriculus dextra Ventriculus sinista Conus arteriosus Arteri pulmonalis dextra Arteri pulmonalis sinistra Apex cordis Vena cava superior Vena cardiaca media Vena cardiaca magna

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah!

  Arteri interventricularis posterior Incisura apicis cordis Vena cardiaca media Ventriculus dextra Arteri coronaria dextra Vena cardiaca parva Vena cava inferior Sulcus terminalis cordis Vv pulmonales dextrae Sinus coronarius Arteri coronaria sinistra ramus circumflexus Vena ventriculi sinistri posterior Ventriculus sinistra Vena cardiaca magna Vena obliqua artrii sinistra

  Aspectus Posterior Aspectus Lateral

COR

  Arteri pulmonalis sinistra Bifurcatio trunci pulmonalis Arcus aortae Atrium dextra Sulcus terminalis Sinus transversus pericardii Sinus obliquus pericradii Apex cordis Vv ventriculi sinistri posteriores Auricula sinistra Vena azygos Aorta desscendens/thoracalis Ligamentum arteriosum Vena vertebralis Aorta ascendens Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah!

  Nervus Vagus (X) dester Nervus phrenicus dexter Nervus vagus sinister Nervus phrenicus sinister Plexus aorticus Nervus laryngeus recurrens Arcus aortae Vena cava superior Vena brachiocephalicus sinister Pericardium parietalis Pericardium visceralis Ostium sinus coronarii

  Aspectus Anterior Aspectus Superior

Aspectus Anterior

VASCULARISASI &INNERVASI COR

  Aorta ascendens Arteri coronaria dextra Arteri coronaria dextra ramus artrialis Arteri coroaria dextra ramus marginalis Arteri interventricularis/descendens anterior Vena interventricularis anterior Vena cardiaca magna Arteri coronaria sinistra Arteri coronaria sinistra ramus circumflexus Arteri coronaria sinistra ramus marginale sinister Arteri interventricularis/descendens posterior Vena cardiaca media

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Aspectus Superior Aspectus Anterior

  Apex cordis Septum interventricularis pars muscularis Septum interventricularis pars membranacea Musculus papillaris anterior Musculus papillaris posterior Valvula atrioventricularis dextra Arteri coronaria dextra Sinus aortae Auricula dextra Aorta ascendens

  Trabecula carnae Chorda tendinae Valvula interventricularis sinister cuspis anterior Valvula interventricularis sinister cuspis posterior Valvula semilunaris aortae Valvula semilunaris trunci pulmonalis Trigonum fibrosum sinistrum Trigonum fibrosum dextrum Atrium sinistra Valvula semilunaris aortae

  Aspectus Superior

COR & VALVULA

  8/14/2015

RESPIRASI Tujuan Instruksional Umum

  

Setelah selesai mempelajari Penuntun Praktikum ini, mahasiswa diharapkan dapat

menyebutkan dan mengidentifikasi struktur organ yang menyusun sistem respirasi.

  Tujuan Instruksional Khusus : Setelah selesai mempelajari penuntun ini, mahasiswa diharapkan dapat :

  1. Menyebutkan dan mengidentifikasi struktur, vascularisasi dan innervasi cavum nasi 2.

  Menyebutkan struktur yang membentuk cavum nasi

  3. Menyebutkan dan mengidentifikasi struktur sinus paranasalis 4.

  Menyebutkan dan mengidentifikasi struktur pharynx 5. Menyebutkan dan mengidentifikasi struktur larynx 6. Menyebutkan dan mengidentifikasi struktur trachea 7. Menyebutkan dan mengidentifikasi struktur bronchus

  8. Menyebutkan dan mengidentifikasi struktur pulmo 9.

  Mengidentifikasi pleura

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Dinding Lateral Cavum Nasi

  Torus tubarius Meatus nasi inferior Ostium pharyngeum tuba auditivae Vestibulum nasi Recessus pharyngealis Palatum durum Concha nasalis superior Palatum molle Concha nasalis media Sinus frontalis Concha nasalis inferior Sinus sphenoidalis Meatus nasi superior Tonsilla pharyngealis Meatus nasi medius

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Dinding Lateral Cavum Nasi

  Lamina cribriformis Concha nasalis superior Processus frontalis ossis maxillae Concha nasalis media Os nasale Concha nasalis inferior Lamina perpendicularis ossis palatine Meatus nasi superior Os lacrimale Meatus nasi medius Recessus sphenoethmoidalis Meatus nasi inferior

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Sinus Paranasalis Potongan Coronal

  Sinus frontalis Cellulae ethmoidales Sinus maxillaris Concha nasalis medius Concha nasalis inferior Meatus nasi medius Meatus nasi inferior Septum nasi

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Pharynx Potongan Median

  Nasopharynx Oropharynx Laryngopharynx Sinus frontalis Sinus sphenoidalis Cartilago epiglottica Aditus laryngeus Palatum durum Septum nasi Ostium pharyngeum tuba auditivae Torus tubarius Tonsilla pharyngea Plica vocalis Plica vestibularis Cartilago thyroidea Tonsilla palatina Musculus arytenoideus transversus Cartilago cricoidea

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Otot-otot Pharynx Potongan Sagittal

  Musculus tensor veli palatina Musculus levator veli palatine Musculus salphyngopharyngeus Musculus constrictor pharyngealis superior Musculus palatopharyngeus Musculus constrictor pharyngealis medius Musculus stylopharyngeus Musculus longitudinalis pharyngealis Musculus cricopharyngeus Cartilago thyroidea Cartilago cricoidea Cartilagines tracheales Os Hyoidea Recessus pharyngeus

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Pharynx Aspectus Posterior

  Choanae Septum nasi Concha nasalis medius Concha nasalis inferior Nasopharynx Oropharynx Laryngopharynx Uvula Recessus pharyngeus Plica salphyngoparyngea Palatum molle Tonsilla palatine Tonsilla pharyngea Arcus palatopharyngeus Epiglottis Aditus laryngeus Plica aryepiglottica Tuberculum cuneiforme Tuberculum corniculata Incisura interarytenoidea

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Cartilago Larynx

  Os hyoideum Cartilago epiglottica Cartilago thyroidea Cartilago cricoidea Cartilago arytenoidea Cartilago corniculata Cartilago cuneiforme Membrana thyrohyoidea Incisura thyroidea Prominentia laryngealis Cornu superius cartilago thyroidea Cornu inferius cartilago thyroidea Ligamentum vocalis Lamina cartilago thyroidea Ligamentum cricothyroidea mediana Processus muscularis Processus vocalis Linea oblique

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Otot-otot Intrinsik Larynx

  Epiglottis Plica aryepiglottica Tuberculum cuneiforme Tuberculum corniculata Musculus aryepiglotticus Musculus arytenoideus oblique Musculus arytenoideus transverses Musculus cricoarytenoideus posterior Musculus cricothyroideus Musculus thyroepiglotticus Musculus thyroarytenoideus Conus elasticus Musculus cricoarytenoideus lateralis Musculus vocalis Ligamentum vocalis Plica vocalis Plica ventricularis Recessus piriformis Ligamentum glossoepiglottica mediana

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Dinding Thorax Anterior: Aspectus Internal

  Musculus transverses thoracis

  A. epigastrica superior Diaphragma Musculus intercostalis internus Nervi intercostales

  A. thoracica interna (a. mammaria interna)

  A. musculophrenica

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Diaphragma

  Centrum tendineum Aorta thoracalis Vena cava inferior Oesophagus Hiatus oesophagus Foramen vena cavae Hiatus aorticus Crus sinistra Crus dextra

  A. Phrenica inferior sinistra Truncus sympatheticus Nervus phrenicus sinistra

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Pulmo In Situ

  Pleura parietalis Fissura oblique pulmonis dextra Fissura horizontalis Fissura oblique pulmonis sinistra Lingula pulmonis Lobus superior pulmo dextra Lobus medius pulmo dextra Lobus inferior pulmo dextra Lobus superior pulmo sinistra Lobus inferior pulmo sinistra Diaphragma Recessus costodiaphragmaticus

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Pulmo Dextra, Aspectus Medialis

  Apex pulmonis Fissura oblique pulmonis Fissura oblique pulmonis Lobus superior pulmonis Lobus medius pulmonis Lobus inferior pulmonis Basis pulmonis Hilus pulmonis Radix pulmonis Bronchus

  V. Pulmonalis Sulcus venae azygos Sulcus venae cavae superioris Sulcus oesophagei

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Pulmo Sinistra, Aspectus Medialis

  Ligamentum pulmonale Lingula Fissura oblique pulmonis Lobus superior pulmonis Lobus inferior pulmonis Sulcus arcus aortae Sulcus subclavius Sulcus aortae thoracalis Sulcus venae brachiocephalica

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Trachea et Bronchus

  Ligamentum annularis Cartilagines tracheales Trachea Carina Bronchus principalis dextra Bronchus principalis sinistra Bronchus eparterialis Bronchus hyparterialis Bronchus lobaris superior sinistra Bronchus lobaris inferior sinistra Bronchus lobaris medius dextra Bronchus lobaris inferior dextra

  8/14/2015

PELVIS & UROGENITALIA Tujuan Instruksional Umum

  

Setelah selesai mempelajari Penuntun ini mahasiswa diharapkan dapat menyebutkan

dan menjelaskan mengenai struktur pelvis dan urogenitalia.

  Tujuan Instruksional Khusus : Setelah selesai mempelajari Penuntun ini mahasiswa diharapkan dapat :

  1. Mampu menyebutkan dan mengidentifikasi skeleton yang membentuk pelvis dan ukuran- ukuran pelvis

  Mampu menyebutkan dan mengidentifikasi struktur yang membentuk tractus urinarius 4. Mampu menyebutkan dan mengidentifikasi struktur yang membentuk organa genitalia masculina dan organa genitalia feminina

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Pelvis et Diaphragma pelvis

  Conjugata vera Conjugata diagonalis Diameter transversa Diameter obliqua Promontorium

  M. puborectalis M. pubococcygeus M. iliococcygeus M. coccygeus Diameter recta

  Distantia cristarum Distantia spinarum M. obturator internus M. piriformis Symphysis osseum pubis

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Posterior abdominal wall, Ren

  Hilum renale Arteri renalis Vena renalis Ureter pars abdominalis Ureter pars pelvica

  Capsula fibrosa Cortex renalis Basis pyramidis Pyramis renalis Papilla renalis

  Columna renalis Calyx renalis major Calyx renalis minor Pelvis renalis Corpus adiposum

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Organa genitalia masculina

  Preputium Frenulum preputii Corona glandis Collum glandis Glans penis Caput epididymidis Corpus spongiosum penis

  Bulbus penis Crus penis Septum scroti Tunica dartos M. cremaster Ductus deferens Corpora cavernosa penis

  Funiculus spermaticus Fascia spermatica interna Tunica vaginalis testis [lamina parietalis] Tunica vaginalis testis [lamina visceralis] Fascia spermatica externa Plexus pampiniformis M. ischiocavernosus

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Transverse section corpus penis Sagittal section organa genitalia masculina

  Vena dorsalis penis Arteri dorsalis penis Nervus dorsalis penis Septum penis Urethra Prostata Spatium retropubicum Trigonum vesicae

  Arteri profunda penis Ductus ejaculatorius Pars prostatica urethrae Pars membranacea urethrae Pars spongiosa urethrae Septum scroti Ostium ureteris Apex vesicae

  Tunica albuginea corporum cavernosum Tunica albuginea corporis spongiosi Corpus spongiosum penis Corpora cavernosa penis Ostium urethra externum Plica interureterica Fossa navicularis urethrae Vesicula seminalis

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah! Organa genitalia feminina

  Mons pubis Preputium clitoridis Glans clitoridis Frenulum clitoridis Labium majus pudendi Labium minus pudendi Frenulum labiorum pudendi Mesometrium

  Corpus luteum Ostium vaginae Raphe perinei Fundus uteri Isthmus tubae uterinae Ampulla tubae uterinae Fimbriae tubae uterinae Infundibulum tubae uterinae

  Commissura labiorum anterior Commissura labiorum posterior Ostium urethra externum Ligamentum ovarii proprium Ligamentum suspensorium ovarii Ureter Mesosalpinx Ovarium

  Tunjuk dan tuliskan sesuai dengan keterangan yang ada di bawah!

Sagittal section Organa Genitalia Feminina

  Fundus uteri Cavum uteri Labium anterius Labium posterius Ostium uteri Urethra

  Perimetrium Myometrium Endometrium Labium majus pudendi Labium minus pudendi Ligamentum teres uteri

  Excavatio recto-uterina Excavatio vesico-uterina Ligamentum umbilicale medianum Fornix vaginae posterior Fornix vaginae anterior Ovarium