TINGKAT KEBERHASILAN INSEMINASI BUATAN (IB) PADA TERNAK SAPI BALI DI KECAMATAN SEI. LALA KABUPATEN INDRAGIRI HULU-RIAU TAHUN 2006 - 2007.
TINGKAT KEBERHASILAN INSDMTNASI BUATAN OB) PADA
TERNAK SAPI BALI DI KECAMATAN SEI. LAI
KABUPATEN INDRA(:IRI TTTII Ii-RTAI J
TAi{LN2n06-2007
I
FAKIILTAS PETERNAI(AN
UNIIERSITAS ANDAI,AS
2n09
TI N(iKA'I' I(}JAl]Rfl ASII,AN ]NSI,III]NASI BI;ATAN ( I B) PADA
TI]RNAKSAPI RAI,I DI KECA\IATAN SEI. LALA
KABUIA EN TNDTI\CIRT TIULII.RIAT]
TA UN 21J06 - 200?
Rolly.\ndila. di b.*al biibi4.!
Dr 1.. Hcndd. Dr Ttrn nggtr.gN.ll, MS!a.lr. lindaAlriani, MP
Pro8rd Sludi lrroduksi lc$ak
Jurusrn PrtlJukriTcrnd
Fattrlras P.terakao I nirc^ills A.dala\ P!,lun!,2009
PeneLirid ini dilaks.nikan di Keclmrta. Sei l-rLx KabrFal$ lndraeii
HrLLlRiar dari lrngsxl I M.i samlai l.luni 2009.luiuln Pcnclilid ini adahh
rntrk mcngerahui liogkal kcbcrhusilan IR nJr rcmlk \api Bali di Kccxmaran Sei
I rlx Krbtrpat.n ltulrrgni HuLu-Riau dengan beberaF vanrbrl ydilu anr..zrio,
Rat.l( R). Sttrit. |,u ( dtrlplion l\tc) d.nllltinr Rol.. M^oihl P€nclirDn ini
adalah umuk mcndaparkan g rbrra. unuD mcDgcDai seiauh nrana li.gk r
kebenu\illn tcnal sapi BaLi yang di lB di K..anah sci. Lala KabunaLen
lDdragiri Ilulu Riru. Mat.ri l0lrnr penelilir nri rdll$ rcmrk sapi llali bclim
yaDs diinsenri.rsi prda ta|un 2006 berjumhh 2l ekor dD 52 clor sapi yme
din$dninasi dan pad! knu. ?0r7 h.tLmlah ll ekor d0ri ll8 ekor srti lana
diinscninasi di Kecmtrra. sci. Lala Kabupalcr hdLasni IlL,lu Riru PeneliriM
ilidilxkulan dcngan nrlodc surtcydcrga. pcnganibiar s.orpel secrratr,?,rf?
r/r4,?trg. drh Frimcr diperoleh da. cdraldn lnscninalor. $aMncda langsurg
dcnaan pelemrt da. dara sckrudcr dipcdeh dlri P(^ lB Kc.amarm Sci. Lala
Klbupaten lodmgiri Hulu RiaL Drlr drlnalisis dcnsan ncngsunal.n llji
'
r.rhadapan,irrlm,Rd/r f("1dM(1lr lt Rutc
Dri h.sil penelitid ulun 2006 densan jLmhh sapi 2:l ek!. dipcntch
(
nilai R 73 26%. St l ll da. a uhitl( Nat( 95.61% lahun 2007 drngmiunl.lr
saplll ckor dip&olch nilai(-R 75 759lo. SC l.ltrdatr ad?'ir! i,,.969% Hdsil
a.alisis Uiil ln..uniL*kdn riLi a,R lrhun 2006 dad 1007 tidali bcrbcd! n)rll
(P'0115) a.rrru kcdla laiu pcnelilian. \edbgkad hasil turalisls Uii-l lethad{
(iJ^i,s ,td/c idak bcrbcda
(la|,nl! ,Rrr? tahun ?006 dan 2007
n]!1r (P>lr.05)
Krta kulci
anrdra Ledur
:
'nenuituklian
hhu pcnclitiin.
riscnnrasi Burran (IB). (i,,..,,/rr, tn
(.tutptk 1 lS\') Iuhanq Rut!
c l(R). fi^ict Plr
Pembansunu
pelmald
lnn€ scrupalm basian
unrt
de
scbaeai
basim intesml pmbangum p{- anio
penbmeunan nasional yans benujuan a.6ra lain
meninckatkd Fcndap*6
de resejandun naymkat
petmi petenak
*Ssgai slan salu smbcr prolein hewlni ydu dagr.g. Peminrad proiein heMni
dri
bnun ke rahun lerus heningkat esuai dcnsm perllnbahan jumbn DendndDt,
sdtam
kemampun penyedimya tida! scjald dcnsan laju pemintaan.
Peningtaran kercB€diaan dasins sapi
tee^edia
hau diikti
dengm pcninskalan
bibil. Upata yang telal dilakukan pemennbn mlea lah dcnsm
Mdatmak
bibil sapi ungsul maupun *nen beku. neninskatku efisiensi
Epsldul$i, nenpenuas daedh petemakd da. pclaksdm
lnseminasi
Bulln adalal
r?oduksi bcri.a
dens betum
mmusia (TocliheE, 1985b).
eua pejmtu, neninglalkm
Fnelih@M p.jmlm da
Fd!
Dengan
keuntungo, diMlatrya mcnpeninsgi
polensi seleksi, nenghenar
henccCah penyalit keledD nenuld.
biaya
S*kot pejdlan
perkavind alm hanys mmpu neneawini seratus ekor
sndgld
(lNeninlsi
pcna$rkan semen ianlln kedalah salrmn
FIaIsdm IB telah diFcroleh beyak
daya
lB
spi
berins
dcnss IB sekor p€j en dapat mensawini sobu ckor sapi belina
s.iiap ununya (ToeliheF, I 93sb).
lnsenin4i
re?atrya di Deron
ima
neniliki
Bual
di Provinsi Riau lebn dinulai sejak tahu 1930-m
P$n Pangmi . pertembosM IB di Piovirui tuau
lambal
leb,k eeosEfs be.bukit-buLit yme dibaldi .leh smeai_sunsai
d,n belum semua kabuparcn atau kola dilenskapi
nemadai. Hal ini mogaLbalkd sulihya
dlr
dene
fasili&s jalsn
pcnedekui konIliner
yus
kclcmpol lB
pelaporm berahi te lnsehinalot.
Perbinaan proemD IB di Kecanalan Sei. I-ala dilaksan,kan olch
I.seninator yaitu Bapak ,\khda Maipin da! lelah dinulai sejak tahun
1991. Tctapi dalam pelaksanaan proeran lnseminasi Bualan
6myak dilenui kcndal! kenddla sepe
di Daerah ini
i tansiorlasi ridak
lancar,
p€neliharaln lernak yan8 masih be6ifat lradisionlj, dan pe.anganan
rerhadap lernak yang sakit kumne dipffhatikan.
Belun adanya inlormasi mengenai tingkat keberhasilan lnseminasi
Buatan plda tcrnak sapi Bali di Keclmllan Sei Lalr Kabupatcn lndrasiri
Hulu-Riau, unluk nu penulis nrsnr nelakukan penelilian nengenai ringkat
Iebfhasilan lnseninasi Buaian di Kccamalan Sei. Lala. dencan kondisi
daerah sebagian bcsar merupakan perkebunan sawn
Berdsdkm hal dialas.
maka penulis
€iarik Delarukan lcnclitian
dens
judd "Titrsklt Keberhdsilnn IB (Insenirasi Buatan) pldr T€rnlk S,pi B,li
di
Kdnai.n
R
Sei,
Lah Kabup,le. Ird.agiri Htrltr-Riatr Tahun 2006-200?".
?erunusrn Masala[
Unluk nclihai keberhGilan slatu
adu
dan
prcsrd Fngembdgm, peni4karln
populdi lcmal densm cm lB dapat dilihat ddi besmta.ilai cnsiensi
Fprodutsi dari rernak yang dicapai. Ensicnsi rcprcdutsi dtui temak ymg di IR
@tip$i C.nceptiah
E6simi
Rate (CR), Senice Pat Conr.Ptioh
lyc), da Calriry Rot!
rcprcduksi b€rguna untuk mens€valuasi tegiatm
lB yms lelah
.n.lenahd do daprt diiadike ebaeai pedomn dan nenccgrn
alau
V. KLSIMIIJI,AN DAN SARAI\
Drn h6i1
pcnelitirn
ini
didapalkan kcsinpulm balNo tingkur
keb€rhnsilan dari Fclalsanaan rnseninxsi Eualan (lB) padd rcmal sapi Bali di
Kcclmahn Sci. Lola Kabupaten
Ind gni
Hulu_Riau ndah bcrjalx. cukup bail,
dcdg.r angkr rataiala efisi.nsi r.produk5l yang JiJaFr
I
Angkr Corc1,rt,,4drd pada
r$u
21106 scbcsaf
adaLah:
?8.'6% dai hlrrn
'nol
sebrslr 75.75%. bErdasa(an lndlisis Uji_l tidak 0leDPcrliha&.n pelbedlrn
lans nvab (F0.r5) pldr I'cdM penelnian.
2
I
lngLa t;crrict
ngka
p.t
Co ctplid, pada tahln 2006 s.b.sar I
airrira ldr?
tddx lahuD 2006 scbcsar 95.6% dan
96.9%, berd$arkan analisis
(E0.05) pod!
D,ldr
2l dh
rahln :007
lrh!. 200t sebesrr
uii-t tidak nenrnerlihatktur pe$edlan )ag.vata
kcdtra uhun Pcnchian
lsaha tcnin$a1an pene.tahuan nrasrlrakdt trh.dap tcneclolaar
rrcrcrnalan naka harus ad, upaya untLk mclakukan P€ntuluhan
sccla ropadu
padr JnasyaBkat pclemrk Ddr pencrtdd lcblh diperbaiki asar d4ar
ncmudrhkan dalam tuel3{nkln evaluasj pel.ksandn lnsoninasi Rurtan (lBl
DAIITAR PTJSTAKA
Abidir.Z.200l. PenggedukaD Srpi
.\lri.ni.T
di
K.c.ma1an
Perenakan lddoncsla.
\
Pl. Agro Nlelu.Tmggc,xte
2001. 1inakatkebdrhasilarpclaksanaaDinserirasibMhinadarcnal
sani
BmLIn
Po{ona.
I irT
\
Br I
p,
!V
Angkar
KabuplLcn Agln Jur rl
Fak0li.s lelernakd Iliivc6ies
(lddmA
lol ll(2) ll6 l4l
LcncbJrS\rLlJJJ
lrlJdr
Dcnaizar 2007. linek.l keberhasilan inseminasi bullan (IB) Pda lfnal sopi
P.raoalm o.goi. (tO) di K.nxeariar Dcsa BaN K€ca. lrn Ranah
llarahrn Kdbrparcn Pa{ma. Banr 'lahrn 2004 dan 2005 skripsi
ljalnlt.s Percmrkan Llniversilas Andll]s, Pdddg
fermanda D.200t. Ti.skrl k.benrasilan inseirinlsi burld (lB) pada le uk \ar,
PO din sxti Snnnrcnrrl Cross d Pos lB Pakln Snbt, Kccamatan I uak
Kabupare. Lina Puluh Kora Peroide 2005. SknPsi F_atrltas Petenlkan
UniversitN AndaLis. Pldrg
J.enudeen 1930 Fu ctional Analoiny !l lic!.a|.
,1'h Ed Lca hd
nr Flm
R.produclion
RepnidNlior dalanr
^ninal
lcbiser. Phrledclphi!
llal!,. F. S. [.
dao
Nl R
Hrrdj E.2i]()7. F\rLuasi linjrla! keberha\ilan inscninasi bualan (lB) PxJa sapi
dda di Keca.ulb salinporng Krbupd.n lanah l).1.r' Slnt)si F*trhas
Pct.malan Linilcriras And.la\. lrdrng
Hardiwira$rn. L. ddr Subandrilo. 200,1. Polersi da. kcdganar sunrbetutrtr
e.mril \api Bali lJusar Ptnclirian dan P.neenrb.ngan P.rcnDkar BaLi
Pcnclilian Temak. LloSor h{o]/wa eoogb con/ftelnx I dggal 12 lvei
2009.
Jdrl0.00Wlll.
Hddiosoebd.
199,1.
Aplikasi Pcmuliabiakln lenak di Lapanlln Crmcdia
Ilunler. R. ll. F. l93l Fisiologi dxn lclnoloai ReP()dulsi llcs.n Retnx
D.tuc$ik. lnslillr lcknolosi Randung. Brndnng
2001. lerlbmans sapi Bali berdasrrkb kclinssian le.lpxt di Dacmh
lrdrsmigrrsi Llcng[ulu. ]Lmal Penelnlln vin x(2) ll9 126 Fakultas
Kadsih. S
Pcnoriin tlnive6ilas Bengkulu. Bc.akulu
TERNAK SAPI BALI DI KECAMATAN SEI. LAI
KABUPATEN INDRA(:IRI TTTII Ii-RTAI J
TAi{LN2n06-2007
I
FAKIILTAS PETERNAI(AN
UNIIERSITAS ANDAI,AS
2n09
TI N(iKA'I' I(}JAl]Rfl ASII,AN ]NSI,III]NASI BI;ATAN ( I B) PADA
TI]RNAKSAPI RAI,I DI KECA\IATAN SEI. LALA
KABUIA EN TNDTI\CIRT TIULII.RIAT]
TA UN 21J06 - 200?
Rolly.\ndila. di b.*al biibi4.!
Dr 1.. Hcndd. Dr Ttrn nggtr.gN.ll, MS!a.lr. lindaAlriani, MP
Pro8rd Sludi lrroduksi lc$ak
Jurusrn PrtlJukriTcrnd
Fattrlras P.terakao I nirc^ills A.dala\ P!,lun!,2009
PeneLirid ini dilaks.nikan di Keclmrta. Sei l-rLx KabrFal$ lndraeii
HrLLlRiar dari lrngsxl I M.i samlai l.luni 2009.luiuln Pcnclilid ini adahh
rntrk mcngerahui liogkal kcbcrhusilan IR nJr rcmlk \api Bali di Kccxmaran Sei
I rlx Krbtrpat.n ltulrrgni HuLu-Riau dengan beberaF vanrbrl ydilu anr..zrio,
Rat.l( R). Sttrit. |,u ( dtrlplion l\tc) d.nllltinr Rol.. M^oihl P€nclirDn ini
adalah umuk mcndaparkan g rbrra. unuD mcDgcDai seiauh nrana li.gk r
kebenu\illn tcnal sapi BaLi yang di lB di K..anah sci. Lala KabunaLen
lDdragiri Ilulu Riru. Mat.ri l0lrnr penelilir nri rdll$ rcmrk sapi llali bclim
yaDs diinsenri.rsi prda ta|un 2006 berjumhh 2l ekor dD 52 clor sapi yme
din$dninasi dan pad! knu. ?0r7 h.tLmlah ll ekor d0ri ll8 ekor srti lana
diinscninasi di Kecmtrra. sci. Lala Kabupalcr hdLasni IlL,lu Riru PeneliriM
ilidilxkulan dcngan nrlodc surtcydcrga. pcnganibiar s.orpel secrratr,?,rf?
r/r4,?trg. drh Frimcr diperoleh da. cdraldn lnscninalor. $aMncda langsurg
dcnaan pelemrt da. dara sckrudcr dipcdeh dlri P(^ lB Kc.amarm Sci. Lala
Klbupaten lodmgiri Hulu RiaL Drlr drlnalisis dcnsan ncngsunal.n llji
'
r.rhadapan,irrlm,Rd/r f("1dM(1lr lt Rutc
Dri h.sil penelitid ulun 2006 densan jLmhh sapi 2:l ek!. dipcntch
(
nilai R 73 26%. St l ll da. a uhitl( Nat( 95.61% lahun 2007 drngmiunl.lr
saplll ckor dip&olch nilai(-R 75 759lo. SC l.ltrdatr ad?'ir! i,,.969% Hdsil
a.alisis Uiil ln..uniL*kdn riLi a,R lrhun 2006 dad 1007 tidali bcrbcd! n)rll
(P'0115) a.rrru kcdla laiu pcnelilian. \edbgkad hasil turalisls Uii-l lethad{
(iJ^i,s ,td/c idak bcrbcda
(la|,nl! ,Rrr? tahun ?006 dan 2007
n]!1r (P>lr.05)
Krta kulci
anrdra Ledur
:
'nenuituklian
hhu pcnclitiin.
riscnnrasi Burran (IB). (i,,..,,/rr, tn
(.tutptk 1 lS\') Iuhanq Rut!
c l(R). fi^ict Plr
Pembansunu
pelmald
lnn€ scrupalm basian
unrt
de
scbaeai
basim intesml pmbangum p{- anio
penbmeunan nasional yans benujuan a.6ra lain
meninckatkd Fcndap*6
de resejandun naymkat
petmi petenak
*Ssgai slan salu smbcr prolein hewlni ydu dagr.g. Peminrad proiein heMni
dri
bnun ke rahun lerus heningkat esuai dcnsm perllnbahan jumbn DendndDt,
sdtam
kemampun penyedimya tida! scjald dcnsan laju pemintaan.
Peningtaran kercB€diaan dasins sapi
tee^edia
hau diikti
dengm pcninskalan
bibil. Upata yang telal dilakukan pemennbn mlea lah dcnsm
Mdatmak
bibil sapi ungsul maupun *nen beku. neninskatku efisiensi
Epsldul$i, nenpenuas daedh petemakd da. pclaksdm
lnseminasi
Bulln adalal
r?oduksi bcri.a
dens betum
mmusia (TocliheE, 1985b).
eua pejmtu, neninglalkm
Fnelih@M p.jmlm da
Fd!
Dengan
keuntungo, diMlatrya mcnpeninsgi
polensi seleksi, nenghenar
henccCah penyalit keledD nenuld.
biaya
S*kot pejdlan
perkavind alm hanys mmpu neneawini seratus ekor
sndgld
(lNeninlsi
pcna$rkan semen ianlln kedalah salrmn
FIaIsdm IB telah diFcroleh beyak
daya
lB
spi
berins
dcnss IB sekor p€j en dapat mensawini sobu ckor sapi belina
s.iiap ununya (ToeliheF, I 93sb).
lnsenin4i
re?atrya di Deron
ima
neniliki
Bual
di Provinsi Riau lebn dinulai sejak tahu 1930-m
P$n Pangmi . pertembosM IB di Piovirui tuau
lambal
leb,k eeosEfs be.bukit-buLit yme dibaldi .leh smeai_sunsai
d,n belum semua kabuparcn atau kola dilenskapi
nemadai. Hal ini mogaLbalkd sulihya
dlr
dene
fasili&s jalsn
pcnedekui konIliner
yus
kclcmpol lB
pelaporm berahi te lnsehinalot.
Perbinaan proemD IB di Kecanalan Sei. I-ala dilaksan,kan olch
I.seninator yaitu Bapak ,\khda Maipin da! lelah dinulai sejak tahun
1991. Tctapi dalam pelaksanaan proeran lnseminasi Bualan
6myak dilenui kcndal! kenddla sepe
di Daerah ini
i tansiorlasi ridak
lancar,
p€neliharaln lernak yan8 masih be6ifat lradisionlj, dan pe.anganan
rerhadap lernak yang sakit kumne dipffhatikan.
Belun adanya inlormasi mengenai tingkat keberhasilan lnseminasi
Buatan plda tcrnak sapi Bali di Keclmllan Sei Lalr Kabupatcn lndrasiri
Hulu-Riau, unluk nu penulis nrsnr nelakukan penelilian nengenai ringkat
Iebfhasilan lnseninasi Buaian di Kccamalan Sei. Lala. dencan kondisi
daerah sebagian bcsar merupakan perkebunan sawn
Berdsdkm hal dialas.
maka penulis
€iarik Delarukan lcnclitian
dens
judd "Titrsklt Keberhdsilnn IB (Insenirasi Buatan) pldr T€rnlk S,pi B,li
di
Kdnai.n
R
Sei,
Lah Kabup,le. Ird.agiri Htrltr-Riatr Tahun 2006-200?".
?erunusrn Masala[
Unluk nclihai keberhGilan slatu
adu
dan
prcsrd Fngembdgm, peni4karln
populdi lcmal densm cm lB dapat dilihat ddi besmta.ilai cnsiensi
Fprodutsi dari rernak yang dicapai. Ensicnsi rcprcdutsi dtui temak ymg di IR
@tip$i C.nceptiah
E6simi
Rate (CR), Senice Pat Conr.Ptioh
lyc), da Calriry Rot!
rcprcduksi b€rguna untuk mens€valuasi tegiatm
lB yms lelah
.n.lenahd do daprt diiadike ebaeai pedomn dan nenccgrn
alau
V. KLSIMIIJI,AN DAN SARAI\
Drn h6i1
pcnelitirn
ini
didapalkan kcsinpulm balNo tingkur
keb€rhnsilan dari Fclalsanaan rnseninxsi Eualan (lB) padd rcmal sapi Bali di
Kcclmahn Sci. Lola Kabupaten
Ind gni
Hulu_Riau ndah bcrjalx. cukup bail,
dcdg.r angkr rataiala efisi.nsi r.produk5l yang JiJaFr
I
Angkr Corc1,rt,,4drd pada
r$u
21106 scbcsaf
adaLah:
?8.'6% dai hlrrn
'nol
sebrslr 75.75%. bErdasa(an lndlisis Uji_l tidak 0leDPcrliha&.n pelbedlrn
lans nvab (F0.r5) pldr I'cdM penelnian.
2
I
lngLa t;crrict
ngka
p.t
Co ctplid, pada tahln 2006 s.b.sar I
airrira ldr?
tddx lahuD 2006 scbcsar 95.6% dan
96.9%, berd$arkan analisis
(E0.05) pod!
D,ldr
2l dh
rahln :007
lrh!. 200t sebesrr
uii-t tidak nenrnerlihatktur pe$edlan )ag.vata
kcdtra uhun Pcnchian
lsaha tcnin$a1an pene.tahuan nrasrlrakdt trh.dap tcneclolaar
rrcrcrnalan naka harus ad, upaya untLk mclakukan P€ntuluhan
sccla ropadu
padr JnasyaBkat pclemrk Ddr pencrtdd lcblh diperbaiki asar d4ar
ncmudrhkan dalam tuel3{nkln evaluasj pel.ksandn lnsoninasi Rurtan (lBl
DAIITAR PTJSTAKA
Abidir.Z.200l. PenggedukaD Srpi
.\lri.ni.T
di
K.c.ma1an
Perenakan lddoncsla.
\
Pl. Agro Nlelu.Tmggc,xte
2001. 1inakatkebdrhasilarpclaksanaaDinserirasibMhinadarcnal
sani
BmLIn
Po{ona.
I irT
\
Br I
p,
!V
Angkar
KabuplLcn Agln Jur rl
Fak0li.s lelernakd Iliivc6ies
(lddmA
lol ll(2) ll6 l4l
LcncbJrS\rLlJJJ
lrlJdr
Dcnaizar 2007. linek.l keberhasilan inseminasi bullan (IB) Pda lfnal sopi
P.raoalm o.goi. (tO) di K.nxeariar Dcsa BaN K€ca. lrn Ranah
llarahrn Kdbrparcn Pa{ma. Banr 'lahrn 2004 dan 2005 skripsi
ljalnlt.s Percmrkan Llniversilas Andll]s, Pdddg
fermanda D.200t. Ti.skrl k.benrasilan inseirinlsi burld (lB) pada le uk \ar,
PO din sxti Snnnrcnrrl Cross d Pos lB Pakln Snbt, Kccamatan I uak
Kabupare. Lina Puluh Kora Peroide 2005. SknPsi F_atrltas Petenlkan
UniversitN AndaLis. Pldrg
J.enudeen 1930 Fu ctional Analoiny !l lic!.a|.
,1'h Ed Lca hd
nr Flm
R.produclion
RepnidNlior dalanr
^ninal
lcbiser. Phrledclphi!
llal!,. F. S. [.
dao
Nl R
Hrrdj E.2i]()7. F\rLuasi linjrla! keberha\ilan inscninasi bualan (lB) PxJa sapi
dda di Keca.ulb salinporng Krbupd.n lanah l).1.r' Slnt)si F*trhas
Pct.malan Linilcriras And.la\. lrdrng
Hardiwira$rn. L. ddr Subandrilo. 200,1. Polersi da. kcdganar sunrbetutrtr
e.mril \api Bali lJusar Ptnclirian dan P.neenrb.ngan P.rcnDkar BaLi
Pcnclilian Temak. LloSor h{o]/wa eoogb con/ftelnx I dggal 12 lvei
2009.
Jdrl0.00Wlll.
Hddiosoebd.
199,1.
Aplikasi Pcmuliabiakln lenak di Lapanlln Crmcdia
Ilunler. R. ll. F. l93l Fisiologi dxn lclnoloai ReP()dulsi llcs.n Retnx
D.tuc$ik. lnslillr lcknolosi Randung. Brndnng
2001. lerlbmans sapi Bali berdasrrkb kclinssian le.lpxt di Dacmh
lrdrsmigrrsi Llcng[ulu. ]Lmal Penelnlln vin x(2) ll9 126 Fakultas
Kadsih. S
Pcnoriin tlnive6ilas Bengkulu. Bc.akulu