MODIFIKASI METODA ASTM UNTUK ANALISIS URANIUM DALAM LIMBAH CAIR DAN APLIKASINYA.
MODIFIK-{SI METODA ASTM UNTUK AI\ALISIS URANTUM DALAM
LIMBAH CAIR DA]I AILIKASINYA
JT'RUSAN
T'IMIA
FAKULAAS MATEMATIKA DAN TLMU FENGET{IUAN ALAM
T'NIITRSITAqANDAIAS
IADANC
20tl
MODIFIKASI METODA ASTM UNTUK ANAI,IS!S URANIT'M
DALAM LIMBAII CAIR DAN APLII'{SINYA
D. Srfni M,E sr. Di
rPenbinbins l. fiPemlrimbirs II
Rihnr Ya.da
({t6132007).
Ii
Siqit"
ABSTRAK
ASIM (De;. r(rar Methad) mcnrsunakan volune DeErksi dalan j rm lnh bcer
untuk ncngamlisis u dengan kada. 100 ljo mg Olch lffcn. il! p.n
volume pe.aki agar bisa mengana isis Lr dc sin
dilaktrkan
I g/L. nenggunakan ahl potensiomerer. S€lain itu jug. dilakukan
konscnhsi 'nodifikasi
pcnorian kondisi kedman yan8 optimum ena mclihat p.nganrh pcnggutim
penSeunaan aem pe'klomt pekal denSa' aem sulfat p*,r unluk mcnsa .lisis
kad& U I e,4-. Modifiksi volune peftaksi yms dipiljh yaitu 10, 15. 20. 109'0 dari
voluno yan8 adadiASl M. {rdanekan vaiasikcNmannya yrnu 1.2.I din 4 N
MoJilik*i voLume drn kondisi ka$mln )$3 prLinc baik dilihrt dan akuasi
d.n Drcsisinya Keakumld dari hasil rMlisis ditinjan dan pcNcn rckov.rinys
scdddgkan presisi (kcdaparulangan) dirinjr dri nihi iandr deviasi relalif
(SDR). Hasil analisis ]ans baik dilunjuklan oleh modinkasi volunc pcrcoksi
l0% pc.*n rkove.idan SDR benurut turul yoiru rt,99%dm li02% Kcasaman
4 N m.mbcrikan hasil analhis baik bila dipakai volune pcBlksi l0% dcnean
peEnrtkoveridrnSDRbedurur tdrdlyairu 100%, d.n2.lsq/o Penegunoanaff
sulfat Dcklt dan aen pstldaL (id!k henberikan hdil dalisis ]ans b.Acdr
siFifik.n lerhadlp LE l.
dimana
rhlq
> lurL (0=0,05).
,lonlun.t | -\irna,t uaodaDa,p r;,4
iv
AL
tdt f.pti.
I. }ENDAHULUAN
r.l
LnhrB€lak nc Msslah
Sualu iislllasi nukln dthn seliap legiobnnya bai( dalam ruskr produksi
nauDun kerialan peneLnid slaltr meneh6ilkan limbah ndioaltil dtlam bcntuk
cai4 gb. maupun padd. Limbah can ys8 be6al dari laruh l.turan sisa 3bu
bekdr malisis yeg bdhubunAa. dengm bafirn radiMkrii paline banval
Bidang Bahan aakar Nuklir
(BlN)
khususnya
di
labomlorium kendali
klaliras menghasilkan limbrh trdnirm (U) dalan benruk can dai b.6ilnr aem
aff
nital dar asm rulf3t suatu laruhn dikarqorilan
sebaeai linban ndiooktif aDdbila U y g te*andung di dal.mnya < 50 ppn.
limbdi mdioakif sir di B3N di lrrs 50 ppn LiDbah
sedangkd umnium
terurama
drlan
suasana
'lald
cat di BlN msih mcnsandung
limbah harus
didalisk
Ll dcnSln
kon*nhi
konsedBi u > I c/L. unruk ito
scriap
Lr_nyalrr'
Ilebenpa mel,oda urtuk menganalhis konsenlGi U dalam linbtE tutara
lain melodr plavimeli, porensioncti. polarcgmfi. dan kondukromelri Car.
envinetri din polmgmfi oulup rcliri bpi kuan8 cepa! sedanelan cam
kordullometi cukup epat hanyr eia k.reliliannya kumne. Caa D{nensbmcl.i
dipilih karena meniLiki ketclitian ylng relatiftinggi, d.par dilaksnalo sectn
cepal dan pr€Dansinya eneat ederhandttrl.
Prinsip kerja
potensiomecr
i.i
didts.ikan adtuya petubahan
y&s dimasuklan daLm
lanh
meng.nalisis unsu.unsur kimia
s6ra
porensial elekrcde
ftuk
ddi alat
dieunakan
dalm
y
sdiMalisis dan'lieuDakan
kurnlibrit Eleklroda yang
pocnsiomeler adrhn eLektoda kombin6i Platina (n)
Porensiomster dilengkapi denean polensiomerertihliser yan8 bedungsi untuk
menger.hui p€rubahan potcnsial sec a elektonik hinesa leak titik ekivaicn
secaE akudr
d.p.l dipe{ikdtrl. Tirik akhn dicapli
biLa
trj i
perubahan
potensid )dn8 cepat (400 mV - 600
nV) makr lnEsi dihenriktn dan hsilnya
dipeoleh ddi pcncalatu aht dalam gran/lits uBniumrrr Mcrodc analisis
rrnium )a e drpal"i n:db pcthrian 1i Jo.lr raoo. pcdc toa umni'r
sccam
lilrasi potnsiomelrik menggunakan firo sulfd seblgai rcdukor dala'n
medium asm losla! yang
FL jdnra dititasi
oksidaror de'gan vanadium sebagai
,|nE/ia So.ieqfotTe
inq and
denBan kalium bikromal scbdgri
tablielor
Melode
ini dikcnal
scbagai
Murszds (As rM) c 799 8l sebelunnva
telzjr frcncbpkon netoJa dnnrk nengrnalisk
kon*nhsi
cln melalui
donge volumc yang cuLtrp bcsr
pcnambanan bebenpa pereaksi
untuk sanp€l yang ne4andung l0O 150
ng Ur'r'
ilu nemerlukan biaya yrng cukup besd kareM
urenium dal@ limbah
Pemakaian volunc ebonv
dtlish
U adalah kcgialan anrliris
Penelirid ini berfokus hel.kulan m.Jifikasi yairu
pcrtaksi yang di8unakd untuk afalhis
I g/l,
renrFrkdil
lolume
Modifrkasi rolumc pcrcaksi vang
$bcian)f, e|rdi v. e relah
diteLpkan dalam ASIM. Sbltin itu, drlam Pdncliti.n ini ju8a dicai din dn'jL
kcasaman ydg p.lin8 c@dk diSunakon, dengan mcngsumkatr modilikasi
peeksi ydg nomberikd h.sil yang baik. unruk ncngrmlisis kdndunenn
trnnium. KMan yane diuji yaitu l,2, l. dan 4 N. Volund percaksl dln
kondisi keMan optimum ydg didapotian dianlikasikri pada srandar dcnas
dilakukd adalah
10. 15. 20,
ds
309.,
ddi
volume
variasi konentmsi U dan psda limbah U unluk mcLihar kenrmpmtr analisis.
G.ry. untuk menganalisis konscnlmsi Lr digunakdn
perkloFt ahu tem sulfd untuk men8hildelatr impuribs dalam sampel
Pada mdoda Davies
sjm
]!nE akan diujirri. LoboFtoriuo kendalikualilas I'|BN scbelunnya ncncmpkon
pensgum asam perklomt semenra Dcnggunad 6anr slllar *hha ini bel0ft
peBln dilakukan. Oleh kaEna iiu dalan p,:nclitian iri iuga dilihal pengduh
pengguDn
asam suLfrt dalam analisis
Kebeddilan penclitian
ini
urniun.
diharapkan dapat menshem.l peDakai
peraksi yangdigunakan untrk menEanaLisis udnium
V. KESTMPUI,,!,,{ D,1N SARAN
Ddi pdelitid lenrorg aptilesi dd hodiiikasi meroda As.rM
uiuk dslisis
utuim dalM linbal aii dalar disihlL ke bat a:
I Modifik si yolme leres}li ysg paling baik uniul ncnsoalisis
u@ih
dal@ linbah mir dengan konsenrrasi U I
,/o
s,t_ adalah lO
dimm nresisi
ataD SDtuya palins kecil yaitu 3,02%
dd atudi alau lekoverinya 99_99%.
2, Unhrk sdlot denge kc€s& 4 N de nodifitdi volm. percdt$i
tO%
y
3,
4.
dalat nensmalhis kon*nh6i U dcdge
hail
niiai SDR dd @koEi sebesd 2 .tg% de tooo,^
Modifitari volhe p€rcaksi ll]% d€ngtu
konqbsj
U
Pqggl]l]@
afu
dald
LrNH Jms
L
2.
yas
perlu
4 N dlpar nensanalisis
dv&j6i!tr Lorostui
I
_r)a.;
l.LLi
utuk menghilegtre pengoror pada limbah LE-3
b€lheda sig tkd denga hatisis seb€lumva.
dileharitd ur!l( penelitio ini yaitu
:
Ketclitie de kebersihd @r nensaralisis mgat pdu
diperh,rikan age
nail yag did.patke dt:ml dd jdsta {5ku pemak io
p€absdingjuga pdlu diperhadktu agar ns
&;tisis baik.
P€.lu ditalakan nodinkasi volme poetsi
dagm peMnbe
teil
dtu
vdai keamtu yee lebi! b€ragd untul
penulai at yeg
3.
keshe
dftbjutto dcrgd
sulfar
mcnberits hdil ymg
Hol-hai
g baik
kecit relapi rerap ncmb.dke
le
an
yans tebih
m.n$payakaj
t6it yds !ait.
Pdlu dilshrl@r adisis lebin ltujut tenrang pqgoror
apa seja yes dalat
dihildekd oleh asm sutfat pekar.
DAFTAR FUSTAKA
L
Torcwti. Asninr, R&hnriari, dan Ngalijo. 2ao6 penffignan llruniu l
dalan tinbah Ra.liodkif Cait ltekggtnakan Ekndbd Tti Ohit t"ti
(TO4,ISSN 0854- 5561 8
t.
16.
DA:I^N. Serpons.
Yudhi, Noor dan V. Smiyoto. tnalili Kotsen|.si UraniDt hlun Linbah
aehgnn Met.de Tinjhebj r|ltk Menini sikan MUF di MB/1Rr E,pr\tt
Pcngcmbrngnn Teknoloei Bshan B.kir Nukh dd Daur Llt.ng. B^TAN
cait
Boybul, Yanli.sluri,Surri Indaryati, d.n Syansut ratmah. 2005.
hasil
lenelitie EBN T3n!n
2005.
BAT N.
x,..,rirri
Serpong
Yudhi, N@r. (er.r?,,, ft.ari fotensi.hetik Urahiuh Tethadilktsj rhtul
Aliktt L2A hg .lengan Menssunakah Beti(ll )$lfat ybagai Redul.ot. lts14.
5.
de lis Haryali.2007. /ckEaluh Unsu/ 41, ME, dah Na pada,4hatisk
Uaniun S.cara Polenrionetti. ISSN 1907 2615. Pusal Tetnokiai Bahan
Boybul
Bal(eNuklt
BATAN. Serpong
ASIM ,tr,,z&/r'
Methotls
Jor Ch.,ti.al,
gl".hune1rit,
Spectrochenicol, Nucleat Gnde Ltraryl Nnrak Sol"tions
^tars
HudM llealth lact Shcct Argonne Nalionat Laboratoiy, EvS,
Urmim. hrp://sw.evs dl.sov/pub/dodnjBniunpdl
2005.
8.
Diahion ofEnvirormcntal llelldr Oincc of Radialion ProlecLi.n. Facl Sh.cl
147 t|'ashinstok Srate Depdtlnent of Hea h 20A3. Nuclcd t:ission.
hnp://w doh.*a.sov/ehp/qtr4adsheerJfadslals-pd1i!4?nucns.pdi
9.
Departmenr
of Encrgy Unired Stale of America. 2u)\ (harudetj:rj.t oI
Urahirh ant ,s Canpounds. U.S. Deparrnehr of Enersy Omcc ot
Etrviromcnral Mmagenent Depleted
U@im
Hexafluodde Maasemenr
hnp/en.sikipedi..orplsiki/ASTM tntcnational
http://\w.ba1ar.Co.idlptbd|hp/index.php2optior=com conrcnl&vieFanic
te&id+9&llc6id:64
12, Ngariio, Pmjono, B.S. Galuh. do MM Lilis Windarrali. 2006. ,,j/u/dd
Kadar Uranith dah Keatanan dalant Lhnbdh Can uttL Xepttudr
Ahntihs uahan NaHn. Hdil hasil Pen€hirn EBN Tahun 2006. lSsN 0854
5561. BATAN. Se$ons.
LIMBAH CAIR DA]I AILIKASINYA
JT'RUSAN
T'IMIA
FAKULAAS MATEMATIKA DAN TLMU FENGET{IUAN ALAM
T'NIITRSITAqANDAIAS
IADANC
20tl
MODIFIKASI METODA ASTM UNTUK ANAI,IS!S URANIT'M
DALAM LIMBAII CAIR DAN APLII'{SINYA
D. Srfni M,E sr. Di
rPenbinbins l. fiPemlrimbirs II
Rihnr Ya.da
({t6132007).
Ii
Siqit"
ABSTRAK
ASIM (De;. r(rar Methad) mcnrsunakan volune DeErksi dalan j rm lnh bcer
untuk ncngamlisis u dengan kada. 100 ljo mg Olch lffcn. il! p.n
volume pe.aki agar bisa mengana isis Lr dc sin
dilaktrkan
I g/L. nenggunakan ahl potensiomerer. S€lain itu jug. dilakukan
konscnhsi 'nodifikasi
pcnorian kondisi kedman yan8 optimum ena mclihat p.nganrh pcnggutim
penSeunaan aem pe'klomt pekal denSa' aem sulfat p*,r unluk mcnsa .lisis
kad& U I e,4-. Modifiksi volune peftaksi yms dipiljh yaitu 10, 15. 20. 109'0 dari
voluno yan8 adadiASl M. {rdanekan vaiasikcNmannya yrnu 1.2.I din 4 N
MoJilik*i voLume drn kondisi ka$mln )$3 prLinc baik dilihrt dan akuasi
d.n Drcsisinya Keakumld dari hasil rMlisis ditinjan dan pcNcn rckov.rinys
scdddgkan presisi (kcdaparulangan) dirinjr dri nihi iandr deviasi relalif
(SDR). Hasil analisis ]ans baik dilunjuklan oleh modinkasi volunc pcrcoksi
l0% pc.*n rkove.idan SDR benurut turul yoiru rt,99%dm li02% Kcasaman
4 N m.mbcrikan hasil analhis baik bila dipakai volune pcBlksi l0% dcnean
peEnrtkoveridrnSDRbedurur tdrdlyairu 100%, d.n2.lsq/o Penegunoanaff
sulfat Dcklt dan aen pstldaL (id!k henberikan hdil dalisis ]ans b.Acdr
siFifik.n lerhadlp LE l.
dimana
rhlq
> lurL (0=0,05).
,lonlun.t | -\irna,t uaodaDa,p r;,4
iv
AL
tdt f.pti.
I. }ENDAHULUAN
r.l
LnhrB€lak nc Msslah
Sualu iislllasi nukln dthn seliap legiobnnya bai( dalam ruskr produksi
nauDun kerialan peneLnid slaltr meneh6ilkan limbah ndioaltil dtlam bcntuk
cai4 gb. maupun padd. Limbah can ys8 be6al dari laruh l.turan sisa 3bu
bekdr malisis yeg bdhubunAa. dengm bafirn radiMkrii paline banval
Bidang Bahan aakar Nuklir
(BlN)
khususnya
di
labomlorium kendali
klaliras menghasilkan limbrh trdnirm (U) dalan benruk can dai b.6ilnr aem
aff
nital dar asm rulf3t suatu laruhn dikarqorilan
sebaeai linban ndiooktif aDdbila U y g te*andung di dal.mnya < 50 ppn.
limbdi mdioakif sir di B3N di lrrs 50 ppn LiDbah
sedangkd umnium
terurama
drlan
suasana
'lald
cat di BlN msih mcnsandung
limbah harus
didalisk
Ll dcnSln
kon*nhi
konsedBi u > I c/L. unruk ito
scriap
Lr_nyalrr'
Ilebenpa mel,oda urtuk menganalhis konsenlGi U dalam linbtE tutara
lain melodr plavimeli, porensioncti. polarcgmfi. dan kondukromelri Car.
envinetri din polmgmfi oulup rcliri bpi kuan8 cepa! sedanelan cam
kordullometi cukup epat hanyr eia k.reliliannya kumne. Caa D{nensbmcl.i
dipilih karena meniLiki ketclitian ylng relatiftinggi, d.par dilaksnalo sectn
cepal dan pr€Dansinya eneat ederhandttrl.
Prinsip kerja
potensiomecr
i.i
didts.ikan adtuya petubahan
y&s dimasuklan daLm
lanh
meng.nalisis unsu.unsur kimia
s6ra
porensial elekrcde
ftuk
ddi alat
dieunakan
dalm
y
sdiMalisis dan'lieuDakan
kurnlibrit Eleklroda yang
pocnsiomeler adrhn eLektoda kombin6i Platina (n)
Porensiomster dilengkapi denean polensiomerertihliser yan8 bedungsi untuk
menger.hui p€rubahan potcnsial sec a elektonik hinesa leak titik ekivaicn
secaE akudr
d.p.l dipe{ikdtrl. Tirik akhn dicapli
biLa
trj i
perubahan
potensid )dn8 cepat (400 mV - 600
nV) makr lnEsi dihenriktn dan hsilnya
dipeoleh ddi pcncalatu aht dalam gran/lits uBniumrrr Mcrodc analisis
rrnium )a e drpal"i n:db pcthrian 1i Jo.lr raoo. pcdc toa umni'r
sccam
lilrasi potnsiomelrik menggunakan firo sulfd seblgai rcdukor dala'n
medium asm losla! yang
FL jdnra dititasi
oksidaror de'gan vanadium sebagai
,|nE/ia So.ieqfotTe
inq and
denBan kalium bikromal scbdgri
tablielor
Melode
ini dikcnal
scbagai
Murszds (As rM) c 799 8l sebelunnva
telzjr frcncbpkon netoJa dnnrk nengrnalisk
kon*nhsi
cln melalui
donge volumc yang cuLtrp bcsr
pcnambanan bebenpa pereaksi
untuk sanp€l yang ne4andung l0O 150
ng Ur'r'
ilu nemerlukan biaya yrng cukup besd kareM
urenium dal@ limbah
Pemakaian volunc ebonv
dtlish
U adalah kcgialan anrliris
Penelirid ini berfokus hel.kulan m.Jifikasi yairu
pcrtaksi yang di8unakd untuk afalhis
I g/l,
renrFrkdil
lolume
Modifrkasi rolumc pcrcaksi vang
$bcian)f, e|rdi v. e relah
diteLpkan dalam ASIM. Sbltin itu, drlam Pdncliti.n ini ju8a dicai din dn'jL
kcasaman ydg p.lin8 c@dk diSunakon, dengan mcngsumkatr modilikasi
peeksi ydg nomberikd h.sil yang baik. unruk ncngrmlisis kdndunenn
trnnium. KMan yane diuji yaitu l,2, l. dan 4 N. Volund percaksl dln
kondisi keMan optimum ydg didapotian dianlikasikri pada srandar dcnas
dilakukd adalah
10. 15. 20,
ds
309.,
ddi
volume
variasi konentmsi U dan psda limbah U unluk mcLihar kenrmpmtr analisis.
G.ry. untuk menganalisis konscnlmsi Lr digunakdn
perkloFt ahu tem sulfd untuk men8hildelatr impuribs dalam sampel
Pada mdoda Davies
sjm
]!nE akan diujirri. LoboFtoriuo kendalikualilas I'|BN scbelunnya ncncmpkon
pensgum asam perklomt semenra Dcnggunad 6anr slllar *hha ini bel0ft
peBln dilakukan. Oleh kaEna iiu dalan p,:nclitian iri iuga dilihal pengduh
pengguDn
asam suLfrt dalam analisis
Kebeddilan penclitian
ini
urniun.
diharapkan dapat menshem.l peDakai
peraksi yangdigunakan untrk menEanaLisis udnium
V. KESTMPUI,,!,,{ D,1N SARAN
Ddi pdelitid lenrorg aptilesi dd hodiiikasi meroda As.rM
uiuk dslisis
utuim dalM linbal aii dalar disihlL ke bat a:
I Modifik si yolme leres}li ysg paling baik uniul ncnsoalisis
u@ih
dal@ linbah mir dengan konsenrrasi U I
,/o
s,t_ adalah lO
dimm nresisi
ataD SDtuya palins kecil yaitu 3,02%
dd atudi alau lekoverinya 99_99%.
2, Unhrk sdlot denge kc€s& 4 N de nodifitdi volm. percdt$i
tO%
y
3,
4.
dalat nensmalhis kon*nh6i U dcdge
hail
niiai SDR dd @koEi sebesd 2 .tg% de tooo,^
Modifitari volhe p€rcaksi ll]% d€ngtu
konqbsj
U
Pqggl]l]@
afu
dald
LrNH Jms
L
2.
yas
perlu
4 N dlpar nensanalisis
dv&j6i!tr Lorostui
I
_r)a.;
l.LLi
utuk menghilegtre pengoror pada limbah LE-3
b€lheda sig tkd denga hatisis seb€lumva.
dileharitd ur!l( penelitio ini yaitu
:
Ketclitie de kebersihd @r nensaralisis mgat pdu
diperh,rikan age
nail yag did.patke dt:ml dd jdsta {5ku pemak io
p€absdingjuga pdlu diperhadktu agar ns
&;tisis baik.
P€.lu ditalakan nodinkasi volme poetsi
dagm peMnbe
teil
dtu
vdai keamtu yee lebi! b€ragd untul
penulai at yeg
3.
keshe
dftbjutto dcrgd
sulfar
mcnberits hdil ymg
Hol-hai
g baik
kecit relapi rerap ncmb.dke
le
an
yans tebih
m.n$payakaj
t6it yds !ait.
Pdlu dilshrl@r adisis lebin ltujut tenrang pqgoror
apa seja yes dalat
dihildekd oleh asm sutfat pekar.
DAFTAR FUSTAKA
L
Torcwti. Asninr, R&hnriari, dan Ngalijo. 2ao6 penffignan llruniu l
dalan tinbah Ra.liodkif Cait ltekggtnakan Ekndbd Tti Ohit t"ti
(TO4,ISSN 0854- 5561 8
t.
16.
DA:I^N. Serpons.
Yudhi, Noor dan V. Smiyoto. tnalili Kotsen|.si UraniDt hlun Linbah
aehgnn Met.de Tinjhebj r|ltk Menini sikan MUF di MB/1Rr E,pr\tt
Pcngcmbrngnn Teknoloei Bshan B.kir Nukh dd Daur Llt.ng. B^TAN
cait
Boybul, Yanli.sluri,Surri Indaryati, d.n Syansut ratmah. 2005.
hasil
lenelitie EBN T3n!n
2005.
BAT N.
x,..,rirri
Serpong
Yudhi, N@r. (er.r?,,, ft.ari fotensi.hetik Urahiuh Tethadilktsj rhtul
Aliktt L2A hg .lengan Menssunakah Beti(ll )$lfat ybagai Redul.ot. lts14.
5.
de lis Haryali.2007. /ckEaluh Unsu/ 41, ME, dah Na pada,4hatisk
Uaniun S.cara Polenrionetti. ISSN 1907 2615. Pusal Tetnokiai Bahan
Boybul
Bal(eNuklt
BATAN. Serpong
ASIM ,tr,,z&/r'
Methotls
Jor Ch.,ti.al,
gl".hune1rit,
Spectrochenicol, Nucleat Gnde Ltraryl Nnrak Sol"tions
^tars
HudM llealth lact Shcct Argonne Nalionat Laboratoiy, EvS,
Urmim. hrp://sw.evs dl.sov/pub/dodnjBniunpdl
2005.
8.
Diahion ofEnvirormcntal llelldr Oincc of Radialion ProlecLi.n. Facl Sh.cl
147 t|'ashinstok Srate Depdtlnent of Hea h 20A3. Nuclcd t:ission.
hnp://w doh.*a.sov/ehp/qtr4adsheerJfadslals-pd1i!4?nucns.pdi
9.
Departmenr
of Encrgy Unired Stale of America. 2u)\ (harudetj:rj.t oI
Urahirh ant ,s Canpounds. U.S. Deparrnehr of Enersy Omcc ot
Etrviromcnral Mmagenent Depleted
U@im
Hexafluodde Maasemenr
hnp/en.sikipedi..orplsiki/ASTM tntcnational
http://\w.ba1ar.Co.idlptbd|hp/index.php2optior=com conrcnl&vieFanic
te&id+9&llc6id:64
12, Ngariio, Pmjono, B.S. Galuh. do MM Lilis Windarrali. 2006. ,,j/u/dd
Kadar Uranith dah Keatanan dalant Lhnbdh Can uttL Xepttudr
Ahntihs uahan NaHn. Hdil hasil Pen€hirn EBN Tahun 2006. lSsN 0854
5561. BATAN. Se$ons.