Gjimnazi i shkencave shoqërore (2 orë në javë, 74 orë në vit)

  EKONOMIA Gjimnazi i shkencave shoqërore (2 orë në javë, 74 orë në vit) HYRJE Ndryshimet në shoqërinë kosovare, pjesë përbërëse e rajonit të Ball-

kanit, të Evropës Juglindore dhe më gjerë, imponojnë nevojën për refor-

mime të tërësishme, në veçanti në lëmin e arsimit dhe të edukimit.

Tranzicioni hap shtigje të reja përballë sistemit të dështuar të mëparshëm,

si dhe u afrohet zhvillimeve të botës së qytetëruar dhe demokratike. Së

këndejmi, nevoja e ndërtimit të planeve dhe programeve të reja, me

përmbajtje, metodologji dhe qasje bashkëkohore, mundëson tejkalimin e

fazës së tranzicionit me sukses dhe kyçjes në një rend të ri demokratik,

politik dhe ekonomik. Ekonomia, është dhe do të jetë shtyllë e

rëndësishme për funksionimin e rendit të ri, duke i përfillur liberalizimet

e nevojshme, funksionimin e tregut të lirë, me qëllim të dominimit të

ekonomisë së tregut.

  Kosova pretendon të inkorporohet në rrjedhat e avancuara, si qasje

  Materia përfshirëse në këtë program përmban ndonjë njësi nga pro-

gramet e kaluara, ndonëse në asnjë mënyrë si përsëritje, por si begatim

dhe plotësim i atyreve njësive metodike, të cilat i kanë përvetësuar

nxënësit në klasët paraprake. Faktikisht, me këtë bëhet sublimimi optimal

i njohurive nga bazat elementare të kuptimeve, të klasifikimeve dhe të

mundësive implementuese të çështjeve, të cilat janë dobiprurëse për

nxënësit në gjimnazet e drejtimit përkatës, njohuri këto që shërbejnë si

bazë për të studiuar më lehtë shkencat ekonomike, ose menjëherë pas

përfundimit të gjimnazit, për të ushtruar punë të caktuara nëpër biznese të

ndryshme.

  QËLLIMI Qëllimi themelor i programit mësimor të lëndës Ekonomia për gjimnazet e shkencave shoqërore, për klasën 12, është:

  1. Përkufizimi i kuptimeve elementare dhe bazike të lëmit të ekono- misë, në funksion të aftësimit dhe krijimit të aftësive të nxënësve

për t’u thelluar më tutje në fushën studimore të ekonomisë;

2. Zhvillimi i aftësive të nxënësve për të kuptuar përmbajtjen, fun- ksionet, dobishmërinë dhe problematikën e ekonomisë në për- gjithësi; 3. Të kuptojë dhe të ndërtojë shkathësi nxënësi, me qëllim zbatimi të njohurive, në të mirë të përmbushjes së nevojave individuale, në dhënien e kontributit në përmasa të gjera për zhvillimin e shoqërisë.

• - nëpërmjet njohjes së vlerave të ndërtojë personalitetin e vet

  ndaj lëmit të ekonomisë, me qasje kritike dhe pragmatike se çka është në gjendje të veprojë, të arrijë e të krijojë, si dhe të aplikojë për vete dhe për shoqërinë e gjerë.

  2. Të njohë

• - nocionet, parimet, konceptet, metodat, qasjet klasifikimet në

• - ligjshmëritë e ekonomisë, tregun, pronësinë, tregun e lirë dhe

• - firmat, funksionimin, përmbajtjen, nënsistemet që e përbëjnë
• - elementet bazike të mikroekonomisë, si sublimim nga të

• - politikat në makroekonomi dhe modelimet në ekonomitë bash-

• - gjendjen e nivelit të zhvillimit të ekonomisë së Kosovës,

• - veçoritë e ekonomisë botërore dhe ndërvartësitë e ekonomive

  kombëtare për bashkëpunim të gjithanshëm.

• - kuptimet, metodat, domëthëniet, përllogaritjet, zbatueshmërinë

  lëmin e ekonomisë,

  konkurrencën,

  atë, kostot dhe vlerat që krijohen në të, inputet dhe outputet, kapacitetet;

  mësuarit dhe përvojat e deritashme;

  këkohore;

  problemet dhe perspektivat;

  3. Të kuptojë

  e parametrave kryesorë në lëmin e ekonomisë;

• - terminologjinë, strukturat, veprimet që ndodhin në lëmin e

  4. Të analizojë

• - faktorët dhe parimet në mikroekonomi dhe në makroekonomi,

  veçoritë dhe mekanizmat e tregut;

• - veprimtaritë e firmave, shfrytëzimin e kapaciteteve, kostot dhe

  rentabilitetin e firmave;

• - problemet në zhvillimin ekonomik dhe përparësitë, ndërvar-

  tësitë e ekonomive të ndryshme nëpër botë;

• - shkaqet që ndikojnë në gjendjen e tashme të ekonomisë së Ko-

  sovës dhe burimet e forcës shtytëse për një zhvillim të hov- shëm e konkurrent.

  5. Të zbatojë

• - aftësitë e krijuara që janë fundament për ushtrimin e ndonjë

  funksioni në ekonomi, në jetën e përditshme, në zgjerimin e

njohurive të reja për implementime konkrete në praktikë;

• - në aktivitetet e krijimit, themelimit të bizneseve dhe manaxhi- min e tyre të suksesshëm.

  PLANIFIKIMI I PËRMBAJTJES PROGRAMORE

Kategoritë Nënkategoritë Numri i Struktura

orëve %

  Ekonomia dhe zhvillimi i saj

  Ekonomia dhe

  Tregu, funksionimi dhe zhvillimi i tij 11 16,66%

  tregu

  Tiparet e ekonomisë bashkëkohore Firmat (ndërmarrjet)

• të kuptojë domethënien e ekonomisë, fillet dhe nevojën për të, duke e vështruar zhvillimin e saj nëpër periudha kohore, për të bërë vlerësimin e tipareve ekonomike, të dimensioneve të sotme, me dallime të ekonomive të zhvilluara dhe të pazhvilluara aktualisht;
• të kuptojë përmbajtjen dhe objektivat e ekonomisë;
• të kuptojë nocionin, shkaqet dhe faktorët ndikues në zhvillimin e ekonomisë;
• të kuptojë ekonominë në kontekst me nevojat njerëzore;

  1. Nocioni i tregut dhe tipat e tregut,

  2. Parakushtet për ekonomi

  Veçoritë dhe dominimi i tregut të lirë;

  Tiparet e ekonomisë bashkëkohore 1.

  Matematika, për të ndihmuar në zgjidhjen e promblemeve, qofshin numerike të ekuacioneve), apo të grafikëve

  4. Mekanizmat kryesorë të tregut: oferta dhe kërkesa.

  3. Të kuptuarit e shkaqeve të funksionimit të tregut,

  2. Të kuptuarit e shkaqeve të orientimit në prodhim,

  Tregu, funksionimi dhe zhvillimi i tij

  Historia (për t’i kuptuar nevojat e zhvillimit), sociologjia (për t’i kuptuar sistemet shoqërore dhe transformimet e tyre), bizneset (për të kuptuar sistemet e bizneseve).

  Nxënësi duhet:

  3. Faktorët ndikues në zhvillimin ekonomik nëpër periudha kohore; 4. Historiku i ekonomisë dhe i shoqërisë njerëzore

  Nocioni dhe dimensionet e ekonomisë;

  1. Fillet e ekonomisë; 2.

  EKONOMIA DHE TREGU Ekonomia dhe zhvillimi i saj

  PËRMBAJTJA E PROGRAMIT Kategoritë Nënkategoritë Përmbajtja programore Rezultatet e pritshme Lidhja ndërlëndore

• të kuptojë nocionin e tregut, paraqitjen e tij në skenë, tipat e tregut, zhvillimin e tregut, domosdoshmërinë e tregut si ineraksion i zhvillimit ekonomik;
• të kuptojë nevojat për treg, si dhe fazat e shkaqeve ku më tepër i është dhënë rëndësi orientimit në prodhim e më pastaj orientimit në treg;
• të kuptojë ofertën dhe kërkesën, si mekanizma themelorë në treg, si dhe ndërvartësia e tyre.
• të kuptojë faktorët që ndikojnë në dominimin e tregut të lirë,
• të kuptojë veçoritë e ekonomisë së tregut,

  Shkencat juridike, kadastrale (që të tregu: (pronësia, - të kuptojë pronësinë private dhe veçoritë e saj, kuptohet e drejta konkurrenca, faktorët e - të kuptojë konkurrencën dhe faktorët e tjerë që e pronës dhe tjerë.) kanë cilësi të parakushteve për ekonominë e vlerat e saj). tregut

  MIKRO- Firmat

  1. Nxënësit duhet: Shkencat Përkufizime të kuptimit të

  EKONOMIA (ndërmarrjet) ekonomisë; - të kuptojnë nocionin e ndërmarrjes (firmës); juridike, për të 2. - të kuptojnë historikun e zhvillimit të kuptuar personat

  Historiku i zhvillimit të ndërmarrjeve; ndërmarrjeve; fizikë dhe 3. - të kuptojnë klasifikimin e ndërmarrjeve sipas juridikë.

  Llojet e ndërmarrjeve (sipas veprimtarive, sektorëve, aspekteve të ndryshme; madhësisë); - të kuptojnë domethënien e ndërmarrjes dhe

  4. nënsistemet që e përbëjnë atë; Ndërmarrja sistem

  (nënsistemet që e përbëjnë firmën);

5. Funksionimi i ndërmarrjes në kushtet e konkurrencës.

  Resurset 1. - të kuptojnë faktorët që e përbëjnë firmën; Matematika, Asetet (aktiva),

  (burimet) dhe 2. - të kuptojnë domethënien e aktivës dhe të pasivës shkencat Burimet e aseteve (pasiva), kapacitetet e

  3. dhe të bëjnë sqarimet rreth tyre, teknike.

  Evidencimi dhe përllogaritja firmës e aseteve; - të mësojnë evidencimin dhe pasqyrimin e ase- 4. teve, madje amortizimin dhe përllogaritjen e tij;

  Përkufizimi i kapaciteteve; 5. - të kuptojnë nocionin, llojin dhe rëndësinë e

  Llojet dhe matja e kapaciteteve. kapaciteteve. Kostot e firmës 1. - të kuptojnë nocionin dhe strukturën e kostos të Matematikë,

  Kuptimi i kostos; 2. prodhimit, të shërbimeve e të tjerë; statistikë (tabela,

  Llojet e shpenzimeve (të kostove); - të mësojnë klasifikimin e shpenzimeve; grafikë, metoda). 3. - të mësojnë dhe operacionalizojnë llogaritjen e

  Përllogaritja e shpenzimeve; 4. shpenzimeve; Metodat e kalkulimit.

• të mësojnë metodat e përllogaritjes së shpenzimeve dhe zbatimin e tyre në praktikë.

MAKRO- Fushëveprimtar 1. - të kuptojnë fushëdomethënien dhe Matematika Disa përkufizime për

  EKONOMIA ia e makroekonominë fushëveprimtarinë e makroekonomisë; (ekuacione, makroekonomi 2. - të kuptojnë politikat makroekonomike dhe grafikë).

  Avantazhet e ekonomisë së bashkëkohore; pjesët përbërëse të saj; 3. - të kuptojnë problemet më madhore në

  Problemet e politikave makroekonomike; makroekonomi: zhvillimin, tregun e punës, si dhe 4. problemet e tjera, që kanë të bëjnë me krizat

  Tregu i punës; 5. ciklike dhe inflacionin. Krizat ciklike; 6. Inflacioni. Format 1. - të kuptojnë ç’është politika makroekonomike

  Parakushtet për ndërtimin e themelore të politikave dhe çfarë roli ka në zhvillimin e një vendi; politikave makroekonomike; - të kuptojnë llojet e politikave makroekonomike; makroekonomi

  2. - të kuptojnë nevojat dhe mundësitë e stabilizimit Politika fiskale; ke

  3. ekonomik.

  Politika monetare-kreditore; 4. Politika e masave administrative;

  5. Politika e stabilizimit ekonomik; Elementet e 1. - të kuptojnë kategorinë e konsumit dhe llojet e Matematikë

  Konsumi individual dhe kërkesës kursimet; konsumit; (ekuacione), agregate 2. - të kuptojnë investimet dhe rolin e tyre; statistikë

  Konsumi shtetëror; 3. - të kuptojnë eksportin neto, si dhe mundësitë e (grafikë, tabela). Investimet; 4. ekuilibrimeve makroekonomike. Eksporti neto; 5. Krijimi i baraspeshave ekonomike;

  EKONOMIA Aspekti 1. - të kuptojnë zhvillimin e ekonomisë së vendit të Statistika, Niveli i zhvillimit të

  E KOSOVËS mikroekonomik ekonomisë së Kosovës; tyre; matematika, për dhe 2. - të mësojnë për burimet njerëzore dhe natyrore pasqyrime,

  Burimet ndikuese për makroekonomi zhvillimin ekonomik të që janë në funksion të zhvillimit ekonomik; barazime dhe k i ekonomisë Kosovës; - të kuptojnë specifikat rreth politikave dhe formula të së Kosovës 3. problemeve të zhvillimit; nevojshme.

  Politikat e zhvillimit makroekonomik (fiskale, - të kuptojnë perspektivat dhe mundësitë e monetare dhe kreditore); qëndrueshme për zhvillimin ekonomik në 4. periudhat e ardhshme. Perspektiva e zhvillimit të ekonomisë së Kosovës;

  5. Nevojat dhe mundësitë e zhvillimit dhe të stabilizimit të ekonomisë së Kosovës. EKONOMIA Veçoritë e 1. - të kuptojnë se ekonomitë vendore nuk mund të Shkencat

  Nevojat për bashkëpunim BOTËRORE bashkëpunimit ekonomik me botën; zhvillohen të mbyllura, por duhet të jenë të ekonomike ndërkombëtar

  2. hapura me botën; ndërkombëtare Politika ekonomike ndërkombëtare; - të ndërtohen bindjet për nevojat e

  3. bashkëpunimit ndërkombëtar; Tregu ndërkombëtar;

  4. - të mësojnë për domethënien e financave Financat ndërkombëtare;

  5. ndërkombëtare dhe tregtinë ndërkombëtare; Tregtia ndërkombëtare;

  6. - të kuptojnë rolin e tregut ndërkombëtar; Veçoritë e zhvillimit ekonomik botëror - të përfitojnë në të kuptuarit e proceseve të

  (integrimet dhe integrimeve dhe të globalizimit. globalizimi).

  UDHËZIME METODOLOGJIKE Mësimdhënësi i lëndës duhet të përzgjedhë dhe të përdorë metoda

mësimdhënie të tilla që të nxisin maksimalisht të nxënit aktiv të nxënsëve

dhe të çojnë në krijimin tek ata, të kompetencave sociale e profesionale të

plota e të qëndrueshme.

  Gjatë procesit mësimor, mësimdhënësi duhet të veçojë konceptet dhe

shkathtësitë e domosdoshme që duhet t’i mësojë nxënësit më qëllim të

arritjes së rezultateve të të nxënit që parashikohen në objektiva.

  Element kyç për arritjen e suksesit në një proces të nxëni ëstë

motivimi i nxënësve.Njohja e vazhdueshme e nxënësve me shkallën e

përmbushjes së objektivave nga ana e tyre përbën një mekanizëm të

fuqishëm motivimi, i cili duhet të shihet me përparësi nga mësimdhënësi.

  Një element tjetër që ndihmon suksesin është integrimi i teorisë me praktikën. Praktikat mësimore kanë treguar se jo të gjithë nxënësit-mësojnë në

të njëjtën mënyrë, në të njëjtën kohë dhe me ritëm të njëjtë. Për këtë

arsye metodat dhe strategjitë e mësimdhënies duhet të jenë të larmishme

dhe t’u përshtaten nevojave dhe interesit të nxënësve. Mësimdhënësi

duhet të nxitë bashkëpunimin mes nxënësve me qëllim të përforcimit të

dimensionit shoqëror në procesin e të nxënit.

  Format dhe metodat e të mësuarit janë të shumëllojshme dhe mësim-

dhënësi duhet të përzgjedhë ato që janë më të përshtatshme për kon-

tekstin e tyre konkret.

  Të tilla janë: Ligheratat tradicionale, demonstirmi, zgjidhja e proble- mit teorik, veprimtaritë në grupe etj. Shpjegimi është një prej metodave që në raste të veçanta është i

  Një parim tjetër që duhet respektuar nga mësimdhënësi është fakti që të nxënit nuk ndodh vetëm në mjediset e shkollës, por edhe jashtë tyre.

  VLERËSIMI Sa i përket vlerësimit të nxënësve rekomandohet të përdoren metoda

dhe instrumente vlerësimi që të nxisin përparimin e nxënësve, shmangin

subjektivizmin në vlerësim dhe të pasqyrojnë arritjen reale të tyre.

  Me rëndësi është vlerësimi i vazhdueshëm dhe ai përfundimtar, ku

format dhe instrumentet e vlerësimit përzgjidhen apo hartohen nga vetë

mësimdhënësi.

  Duhet të synohet vlerësimi i arritjeve i mbështetur në kriteret ku

arritjet e nxënësit krahasohen me standardet e paracaktuara dhe të

shmanget sa më shumë të jetë e mundur vlerësimi i bazuar në renditjen,

ku nxënësit krahasohen me njëri-tjetrin.

  Format dhe instrumentet e vlerësimit që rekomandohet janë: pyetjet

me gojë, pyetjet me shkrim, detyrat me shkrim, vëzhgimi i veprimtarisë

së nxënësve, listat e kontrollit etj.

  LITERATURA 1.

  Ahmet Mançellari, Sulo Hadëri, Dhori Kule, Stefan Qirici: HYRJE NË EKONOMI, Pegi, Tiranë, 2000,

  2. Dr. Ali Jakupi, dr. Isa Mustafa: EKONOMIA 11, gjimnazi i shkencave shoqërore, Libri Shkollor, Prishtinë, 2004