EF EK P EMB ER IA N EK ST R A K D A U N SIN G K O N G ( Mani ho t escul ent a ) T E R H A D A P P R O SE S P E N Y E MB U H A N L U K A G I N G I V A T I K U S (R at t us norv egi cus )

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/

/
:

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/

:

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

EFEK PEMBERIAN EKSTRAK DAUN SINGKONG (Manihot
esculenta) TERHADAP PROSES PENYEMBUHAN LUKA
GINGIVA TIKUS (Rattus norvegicus)

SKRIPSI

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

nej.

.u

gilib
i
d
/
/

:

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib

i
d
/
/
:

http

http

http

tp

.id/

.id/

d/
ac.i

ht

Oleh
Vina Musabbihatun Nisa’
NIM 091610101060

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u FAKULTAS KEDOKTERAN
lib.u GIGI
i
g

i
://d
UNIVERSITAS
http JEMBER

http

tp

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

id/

id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

ht
.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
ac.
nej.

ac
nej.

.id/

gilib
i
d
/
/
:

http
ac.
nej.

2013

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

ht

ht

ht

id/

id/

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

http

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

/
/
d/
.id/ EFEK PEMBERIAN
c.id
c.id
c.iEKSTRAK
DAUN SINGKONG
(Manihot
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
.u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
esculenta)
di
://di
://di PENYEMBUHAN tLUKA
://di TERHADAP PROSES
tp://
h tp
http
http
GINGIVA TIKUS (Rattus norvegicus)
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
dig
/dig
://di
://di
tp://
SKRIPSI
ttp:/
http
h
http
ac
nej.

ib melengkapi tugas akhir idan
diajukan
gilibmemenuhi salah satu syarat igilib
igilguna

/d
://d
://d
ttp:/ menyelesaikan program strata
http Gigi
http satu (S1) Fakultas Kedokteran
huntuk

tp

/

/

d
ac.i
.
j
e
n

u

ilib.

dig
tp://

d
ac.i
.
j
e
n

.un

.un

ilib
//dig

:

http

.u

gilib
i
d
/
/
:

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

id/

ac.
nej.

id/

ac
nej.

lib.u

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

h

.id/

.id/

2013

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

ht
.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http i
ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

.u FAKULTAS KEDOKTERAN
lib.u GIGI
i
g
i
://d
UNIVERSITAS
http JEMBER

http

tp

u

ilib.

c
ej.a
n
NIM 091610101060
u
.
igilib
d
/
/
:
http

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

.id/

ac
nej.

id/

dig
tp://

Oleh

Vina
d/ Musabbihatun Nisa’

c.i
ej.a

ht

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

d/

c.i
ej.a

tp:

Universitas Jember

u

ilib.

dig
tp://

ht

ilib
//dig

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

ac
nej.

ht

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

PERSEMBAHAN
http

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

/
.id/
.id/
.id/
.idKarya
c
c
c
c
tulis
ilmiah
ini
aku
persembahkan
kepada
:
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g alam. Allah yang telah memberiku
g
1. Allah/dSubhanahu
Wata’ala, Tuhan semesta
dig
://di
://di
:/ i
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h yang telah menghujanikuh dengan kasih
hkesempatan hidup di bumiNya,
sayang, dan mengizinkanku
menikmati setitik dari / ilmuNya yang tak
/
/
d
i
.
c.id
c.id
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
terhingga melalui
.une
.une yang lain, selain Dia.
.une karya tulis ini. Tidak ada Tuhan

id/
.ac.

nej

.u
igilib

ilib

ilib

ilib

g
/dikekasih
/dig
/dig
2. Muhammad
Sallallahu Alaihi tpWasallam,
junjunganku, nabiku,
/
/
/
:
:
:
p
p
t
t
ht
ht
ht
jiwaku. Shalawat dan salamku selau terlantun untukmu.

d
tp://

ht

ht

/
/
/
.id/ 3. Ibunda Muna Hidayati
c.id yang namanya selalu j.ac.id
c.iddan Ayahanda Purwanto tercinta,
a
a
.
.
j
j
e
terucap dalam
.une
.une
.undo’a.
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
dig
://di
://di Thoriqul Hasan, dan adik
tp:// yang selalu aku banggakan
4. htAdikku
http bungsuku
http

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

ht

Farkhan Abdillah.

/
/
d/
id/ sangat berjasa atas semua
sehingga j.ac.id
c.ipencapaianku
c.yang
c.id 5. Seluruh guru-guruku
a
a
a
.
.
.
j
j
j
une sekarang ini.
.une
.une
.seperti
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
aku
menjadi
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
6. hAgama dan bangsaku yang akuhcintai dan aku banggakan.
d/
ac.i

nej.

u

ilib.

dig
tp://

7. Semua orang yang aku temui selama perjalanan hidup ini. Terimakasih telah

.id/
.id/
c
c
a
a
.
.
menjadi inspirasi
jdan guru yang baik untukku. nej
u
.une
b
i
l
ilib.
i
g
g
i
i
d
d
/
/
:/
:/
http
http
ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

ii

http

tp

.u

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

ht

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

tp

lib.u

h

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

.id/

ac
nej.

ht

ht

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

u

ilib.

dig
tp://

lib.u

lib.u

lib.u

digi
tp://

id/

ac.
nej.

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

ttp
hMOTTO

ht

/
id/ Allah tidak akan membebani
.id/
.id/ kesanggupannya
.idseseorang
c
c
c
melainkan
sesuai
dengan
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
*)
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
(terjemahan Surat Al- Baqarah
ayat 286)
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h itu ada kemudahan. Sesungguhnya
h sesungguhnya sesudah kesulitan
Karena
sesudah

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

kesulitan
itu ada kemudahan
/

/
/
c.id
c.*)id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
Surat Al Insyirah uayat
.une
. ne 5-6)
.un(terjemahan
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
i
maka Tuhan takan
mimpi-mimpimutp://di
://dmemeluk
://dBermimpilah
ht
ht p
http

id/
.ac.

nej

lib.u

digi
tp://

(Andrea Hirata, Sang Pemimpi)**)

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

i
/dig
/
:
p
t
t

.u

ht
.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

ac
nej.

ilib Republik Indonesia. 2005.
Departemenig
Agama
Al-Qur’an
dan Terjemahnya. Bandung:
gilib
gilib
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
PT. Syaamil
http
http
http Cipta Media.
**)
Hirata, Andrea. 2008. Tetralogi Laskar Pelangi : Sang Pemimpi. Yogyakarta:
/
/
/ Bentang.
*)

tp

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

iii

id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id

.id

.id

gilib
i
d
/
/
:

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

ht

.id/

lib.u

digi
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

.id/

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

http

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

ht

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

PERNYATAAN
http

ht
id/

id/

ac.
nej.

c.
Saya yang bertatangan
ej.a di bawah ini :

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

menyatakan dengan sesungguhnya
bahwa karya ilmiah yang
berjudul “Efek
/
/

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Pemberian EkstrakunDaun
Singkong (Manihot unesculenta)
Terhadap Proses
.une
. e
. e
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
Penyembuhan
adalah benar-benar
://di hasil
://dnorvegicus)”
://di Luka Gingiva Tikus (Rattus
http
http
http

ht

/
/
/
pada instuisi manapun,
id/ bertanggungjawab
.iddiajukan
c.id
c.Saya
c.id dan bukan karya jiplakan.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
une ilmiah yang harus dijunjung
une
atas keabsahan dan
isinya sesuai dengan
.une
.sikap
.kebenaran
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
/dig
://di
://di
tinggi.http:/
http
http

ht

id/
.ac.

nej

lib.u

digi
tp://

gilib
i
d
/
/
:

n
u
lib.u : Vina Musabbihatun Nisa’
ilib.
i
g
g
nama
i
i
d
d
/
/
:/
ttp:/
http
NIM : 091610101060h

.u

igilib
d
/
/
:
tp

ac
nej.

.u

.u

id/

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

karya sendiri, kecuali kutipan yang sudah saya sebutkan sumbernya, belum pernah

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

Demikian pernyataan ini saya buat dengan sebenarnya, tanpa ada tekanan dan

/
/
.id/
.id/ bersedia mendapat sanksi
jika ternyata di j.ac.id
cakademik
cserta
c.idpaksaan dari pihak manapun
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une ini tidak benar.
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
kemudian
hari
pernyataan
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h

ht

.id/
.id/
c
c
a
a
.
.
Jember,
Maret 2013
j
j
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g
Yang menyatakan, ://dig
://di
p
t
t
http
h

ht

id/

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ac
nej.

i
/dig
/
:
Vina Musabbihatun
Nisa’
p
t
ht

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

ac
nej.

lib.u

lib.u

lib.u

lib.u

digi
tp://

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

NIM 091610101060

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

iv

http

tp

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

u

ilib.

dig
tp://

:/

tp:

ttp:/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

u

u

ilib.

dig
tp://

ht
.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ac
nej.

lib.u

lib.u

lib.u

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

h

h

h

ac.
nej.

ht

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ht
id/

ac.
nej.

ht

.id/

lib.u

http

u

ilib.

dig
tp://

ht
ac
nej.

.u

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

p://d

id/

ac.
nej.

ht

.id/

ac
nej.

Oleh :

tt
NIM h
091610101060

id/

digi
tp://

http

.
Vina Musabbihatun
igilibNisa’

http

tp

.u

u

.u

.u

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

ht
.id/

ac
nej.

.u

.u

ac
nej.

lib.u

i
/dig
/
:
p
t
t

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

h

.id/

.u

tp

ht
.id/

ac
nej.

h

.id/

ac
nej.

ilib.

b.u

ttp:/

lib.u

lib.u

i
/dig
/
:
p
t
t

h

dig
tp://

b.u

ac.
nej.

GINGIVA
TIKUS (Rattus norvegicus) /
.id
.id/

.un

gilib
i
d
/
/
:

id/

id/

ac.
nej.

h PENYEMBUHAN LUKA h
TERHADAP PROSES

d/

c.i
ej.a

gilib
i
d
/
/
:

ht

ili
ili
ili
EFEK PEMBERIAN
EKSTRAK DAUN
/dig
/digSINGKONG (Manihot esculenta)
/dig
http

ilib
//dig

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

ac.
nej.

b.u

ac
nej.

.u

.u

ttp
SKRIPSI
h

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

Pembimbing

.id/

ac
nej.

a
nej.

u
Dosen Pembimbing
Pendamping
ilib.

.u

gilib
i
d
/
/
:

g
://di

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

id/

ht
.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

httpv
ac.
nej.

.u

http

gilib
i
d
/
/
:

http

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

.u

tp

g
://di

.id/

.id/

gilib
i
d
/
/
:

a
nej.

.u Astuti, M. Kes
: drg.
ilibPudji

http

http

tp

.id/

/
: drg. Zahara Meilawaty,
M. Kes
c.id

/
Dosen Pembimbing Utama
c.id

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

PENGESAHAN
http

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

/
.id/(Manihot esculenta) .ac.id/
.id/
.idSkripsi
c
c
c
berjudul
Efek
Pemberian
Ekstrak
Daun
Singkong
a
a
a
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g diuji
gTikus (Rattus norvegicus) /telah
g Penyembuhan Luka Gingiva
Terhadap Proses
dig
: /di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h Gigi Universitas Jember pada h:
h
dan disahkan
oleh Fakultas Kedokteran
hari

nej

.u

ilib
//dig

: Selasa

tanggal

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

lib.u

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

h

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

Anggota

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

tp

ac
nej.

.id/

Tim Penguji

ac
nej.

Ketua
.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

u
ilib.
g
i
d
d
tempat tp:// : Fakultas Kedokteran Gigi
Jember
//
:Universitas
http
ht

tp:

.id/

.id/

/
c.id
a
.
j
: 5 Maret
.une2013
b
i
l
i
g
i

id/
.ac.

ht

ht

/
/
/
.id/ Prof. drg. Mei Syafriadi,.a
MDSc.Ph.D
drg. Dwi jMerry
c.id
c.idC.R., M. Kes
c.id
a
a
.
.
j
j
ne
.une
.u197712232008122002
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
NIP. 196805291994031003
NIP.
i
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

nej.

u

ilib.

dig
tp://

Pembimbing Utama

d/
ac.i
ht

d/

.un

:

tp:

http

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

NIP. 196810201996012001
d/

.id/

.i

c.i
ej.a

ilib
//dig

ac.
nej.

drg. Pudji Astuti, M. Kes

NIP. 198005272008122002
d/

.un

ilib
//dig

ht

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

drg. Zahara Meilawaty, M. Kes

c.i
ej.a

id/

id/

nej.

u

ilib.

dig
tp://

Pembimbing Pendamping

d/
ac.i

ac
nej.

Mengesahkan, .u
igilib
d
/
/
:
Dekan Fakultas
Kedokteran
Gigi
ttp

ht

ac
nej.

lib.u

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

h

h

Universitas Jember

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

vi

id/

ac.
nej.

http

id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
ac.
nej.

ht

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

.u

NIP. 195909061985032001

d/
ac.i

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

drg. Hj. Herniyati,
M. Kes.
http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

RINGKASAN

Efek Pemberian Ekstrak Daun Singkong (Manihot esculenta) Terhadap Proses
Penyembuhan Luka Gingiva Tikus (Rattus norvegicus) ; Vina Musabbihatun
Nisa’, 091610101060 ; 2013 : 53 halaman ; Fakultas Kedokteran Gigi Universitas
Jember.

Luka yang timbul akibat perawatan jaringan lunak dan jaringan keras rongga
mulut diharapkan dapat sembuh secara fisiologis dengan melalui beberapa fase
penyembuhan luka. Proses ini dimulai dari munculnya sel-sel radang sebagai tanda
inflamasi, diikuti adanya perbaikan jaringan ikat dan akhirnya terbentuk epitel baru
yang menutupi daerah luka. Luka di rongga mulut sering mengganggu serta
menimbulkan rasa tidak nyaman. Luka tersebut seringkali terbuka karena letaknya
yang sulit dijangkau sehingga penanganannya sulit. Luka yang terbuka rentan terkena
kontaminasi bakteri dapat menaikkan respon sel radang sehingga inflamasi menjadi
semakin lama dan penyembuhan luka terhambat. Oleh karena itu, dicari upaya untuk
menekan fase inflamasi agar luka segera mengalami proses penyembuhan.
Obat kimia yang digunakan sebagai standar penilaian efek obat sejenis
antiinflamasi adalah Aspirin. Aspirin merupakan derivat asam salisilat yang memiliki
efek luas sebagai antiinflamasi, analgesik dan antipiretik. Aspirin dan derivat - derivat
asam salisilat yang lain memiliki efek samping terhadap organ dalam tubuh. Hal ini
yang mendasari pencarian bahan-bahan alami sebagai obat. Salah satu tanaman obat
yang telah lama digunakan masyarakat adalah daun singkong (Manihot esculenta).
Tujuan penelitian ini adalah untuk mengetahui potensi pemberian ekstrak daun
Singkong (Manihot esculenta) dalam meningkatkan proses penyembuhan luka
gingiva tikus. Penelitian merupakan penelitian jenis eksperimental laboratoris dengan
rancangan penelitian the posttest only control group design. Hewan coba yang
digunakan dalam penelitian ini adalah tikus Wistar jantan berjumlah 27 ekor yang
vii

dibagi menjadi 3 kelompok perlakuan, setiap kelompok perlakuan dibagi menjadi 3
waktu pengamatan. Pembuatan luka dilakukan pada gingiva sebelah kanan rahang
bawah dengan menggunakan punch biopsy 2,5 mm. Pada ketiga kelompok perlakuan
masing-masing diberikan CMC Na 0,5% sebagai kontrol negatif, Aspirin sebagai
kontrol positif, dan ekstrak daun Singkong (Manihot esculenta) sebagai kelompok
perlakuan. Hewan coba didekaputasi pada hari ke-1, ke-3 dan ke-7 kemudian dibuat
preparat histologis dengan pewarnaan Haematoxylyn eosin. Jaringan luka dilihat
menggunakan mikroskop cahaya binokuler dengan perbesaran 400x.
Hasil penelitian diamati secara klinis dan histologis. Pengamatan secara klinis
meliputi bentuk luka, warna gingiva luka, dan kerusakan jaringan yang terjadi.
Sedangkan pengamatan histologis meliputi kepadatan sel-sel radang, pembentukan
jaringan ikat, pembentukan pembuluh darah, dan pembentukan sel-sel epitel. Hasil
pengamatan menunjukkan bahwa ekstrak daun Singkong memiliki potensi sebagai
antiinflamasi yang hampir sama dengan Aspirin. Pada hari ke-7 menunjukkan
penyembuhan luka kelompok ekstrak daun Singkong lebih cepat daripada kelompok
kontrol negatif maupun kelompok Aspirin.
Peningkatan proses penyembuhan ini diduga karena ekstrak daun Singkong
memiliki kandungan flavonoid, triterpenoid, tannin, saponin, protein dan vitamin C.
Kandungan-kandungan

tersebut

berperan

sebagai

antiinflamasi,

antibakteri,

antioksidan, antiskorbut, mempercepat sintesis kolagen dan melindungi sel-sel tubuh
dari kontaminasi bakteri.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

viii

http

tp

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

PRAKATA
http

ht
id/

id/

id/

.
.
.
Puji syukur ke hadirat
j.ac atas segala rahmat dannej.ac
j.ac Allah Subhanahu wa nta’ala
e
e
n
.u
.u
.u
gilib
karunia-Nya,/dserta
igilib pada Nabi Muhammad
igilibshalawat dan salam selalu/dtercurah
/diSallahu

ac.
nej.

u

ilib.

ac
nej.

.u

.u

id/

dig
tp://

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ttp:/

ttp:/

ttp:/

ht

h menyelesaikan skripsi yang hberjudul “Efek
alaihi hwasallam, sehingga penulis dapat

Pemberian Ekstrak Daun Singkong
(Manihot esculenta)/ Terhadap Proses
/

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Penyembuhan Luka uGingiva
Tikus (Rattus norvegicus)”.
.une
.une Skripsi ini disusun untuk
. ne
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
di
memenuhi
strata satu (S1) pada
//di satu syarat menyelesaikan
://dFakultas
://pendidikan
:salah
http
http
http

id/
.ac.

nej

lib.u

digi
tp://

Kedokteran Gigi Universitas Jember.

ht

/
/
Penyusunan skripsi ini .tidak
id/ karena itu, penulis
c.id
c.Oleh
c id lepas dari berbagai pihak.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
ne
ne
menyampaikan terima
lib.u
lib.u
lib.u kasih kepada :

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
t H. Herniyati, M. Kes selaku
1. htdrg.
M.Kes,
htt
httDekan, drg. R. Rahardyan Parnaadji,

tp

ht

Sp. Prost selaku Pembantu Dekan I, drg. Agus Sumono, M. Kes selaku

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

/

/

/

id drg. Happy Harmono, aM.
Pembantu Dekanj.a
II,c.dan
c.idKes selaku Pembantu j.ac.id
.
j
e
e
.une
.un
.un
b
b
b
i
i
i
l
l
l
Dekan iIII.
i
i
i
g
ig
ig
//d

//d

//d

:
tp: Zahara Meilawaty, M. Kes
ttp: dan drg.
httpselaku dosen pembimbing hutama
2. htdrg.

tp

d/
ac.i

nej.

u

ilib.

dig
tp://

Pudji Astuti, M. Kes selaku dosen pembimbing pendamping, atas semua

.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
bimbingan, dukungan,
dan ilmu yang telah diberikan
sehingga karya tulis ini nej
j
j
u
.une
.une
b
b
i
i
l
l
ilib.
i
i
g
g
g
i
i
i
dapat
selesai
dengan
baik.
d
d
d
/
/
/
:/
:/
:/
http
http
http

3. Prof. drg. Mei Syafriadi, MDSc, Ph. D. selaku dosen penguji ketua dan drg.

d/

c.i
ej.a

.un

ilib
//dig

tp:

ht

ht

Dwi Merry Christmarini
d/ anggota, atas ilmu,
d/R., M. Kes selaku dosen penguji

/
c.id
c.i
c.i
a
a
a
.
.
.
j
j
j
bimbingan serta
.une
.une
.unesaran yang sangat bermanfaat.
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
di Setyorini, M. Kes selaku
/di pembimbing akademik,
://di
:/dosen
://Dyah
4. tdrg.
terimakasih
http
http
h tp

ht

atas bimbingan dan motivasi yang begitu besar selama menempuh bangku

.id/

ac
nej.

ac
nej.

dig
/dig
tp://
ttp:/
dengan sabar yanghsesungguhnya.
htmenyayangi

tp

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ix

id/

ac.
nej.

id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
ac.
nej.

ht
.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

g

://di

http

.id/

.id/

.id/

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

u
u
.u
5. Ibuku Muna
ilib. tanpa lelah, mengajarkanilibarti
ilib. Hidayati, yang telah menyayangi

.u

gilib
i
d
/
/
:

perkuliahan.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ht
.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

tp
ttp
ttp
6. htAyahku
Purwanto, atas semuahpengorbanan
dan kasih sayanghselama
ini dan

tp

ht

mengajarkanku banyak kebijakan dalam hidup.

/
d/
.id/
.iterimakasih
.idHasan
.id/ 7. Adik-adikku Thoriqul
c
c
c
c
dan
Farkhan
Abdillah,
atas
segala
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
gkarena
g apa yang baik saja dariku,
g banyak selama ini. Ambillah
cinta/dyang
dig
://di
://di
:/ i
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h pernah sempurna.
hMbak hanya manusia yang tidak

ht

8. Sahabat-sahabat baikku /di MAN 3 Kediri, Wuri, Maksalmina,
Zali, Zanwar,
/
/
d
d
i
i
.
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e inspirasi, terimakasih atas
terimakasih telah
.une
.undan
.une memberi banyak dukungan
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
di
di
di
persahabatan
yang sangat indah selama
tp://
tp:// ini.
tp://

ht

id/
.ac.

nej

.u
igilib

d

tp://

ht

ht

ht

9. Sahabat-sahabat sekaligus saudara pertamaku di Jember, Aulia Rizki, Yunda

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

/
/
/ telah menjadi tempat suka
Sis, Aminatus, terimakasih
c.id dan duka, menjadi j.ac.id
c.id
a
a
.
.
j
j
ne
ne
ne
saudara yang
lib.u
lib.u
lib.uteramat sangat dekat.

digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
t
10.htSahabat
penelitian CGT (Cassava
dan
tt
htt Girl Team), Dewi, Aulia, hMalahatul,

tp

ht

para peneliti di biomedik lainnya, terimakasih telah menjadi partner yang baik

d/
ac.i

nej.

u

.
gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

/

.id
selama penelitian jdi
.aclaboratorium.

ac
nej.

une

ac
nej.

u

u

b.
ib.
11. Sahabatigsepermainan
dan sahabat berbagi
Adi, Roni, Ema,
ilib.
igilIcel,
igililaboratorium,
d
://d
://d
tp:// Nisdian, Tami’, Bagus,
http
httpDawai dan seluruh saudara-saudara
htIzzah,
FKG

tp

d/
ac.i

nej.

u

ilib.
g
i
d
/
:/

angkatan 2009 serta teman-teman KKN Sumberjambe khususnya Desa
Plerean.

id/

id/

ac.
nej.

ac.
nej.

http

http

http

id/

ac.
nej.

lib.u

lib.u

lib.u

igi Mas Dika, Dinik, Mbak://Ningrum,
igi
12. Naslil
Mas Khuril, Bino, Nur
digi
://dCha’,
://dMuna,

tp

ht

ht

Mas Iwan, Pak Tajir terimakasih atas bantuan jarak jauh yang telah kalian

d/

c.i
ej.a

.un

ilib
//dig

tp:

berikan. Hal kecil yangdbagiku
sangat berarti dalam penelitian
ini.
/
d/

/
c.id
c.i
c.i
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
13. Teman-teman
di UKSM Pers Caninus
.une
.une dan Senat Mahasiswa iFKG
.unorganisasi
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
g
g
g
di
//di ini.
:selama
://semua
://di
Universitas
Jember, terimakasihtatas
pengalaman organisasi
http
h tp
http

ht

Pelajaran yang tidak akan pernah aku dapat di mata kuliah, pelajaran menjadi

.id/

ac
nej.

g
dig
/dig
://di telah
tp:// Diah, Musthika, Tatit, hAulia,
ttp:/ Mala, Siska, Windi, terimakasih
http
htOna,

tp

d/
ac.i

menjadi keluarga satu atap.

ac
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

x

id/

ac.
nej.

id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
ac.
nej.

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

.id/

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

a
nej.

a
nej.

u
u
14. Keluargailkost
ib.uTrilupat yang dulu dan sekarang,
ilib.
ilib. Mbak Icha, Mbak Adel, Mbak

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

d/
manusia yang dewasac.dan
id/ bijaksana dalam mengambil
c.ikeputusan.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

tp
15.htStaf

tp

u

Farmasi

Bu
httpWidi, staf

ht
id/

id/

id/

:/

:/

http

http

ht

16. Semua pihak yang terlibat
baik secara langsung maupun
tidak langsung
/
/

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
membantu dalam
une karya tulis ini.
.une
.menjadi
.une penelitian hingga tersusun
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
Penulis
://di
://di ketidaksempurnaan danttpkekurangan
://dimenyadari masih ada tbanyak
h
h tp
http

ht

/
/
/
/
demi mengharap
Akhir kata,
.iddiharapkan
c.id
c.id
c.id kesempurnaan penulisanj.aselanjutnya.
a
a
.
.
j
j
e
Penulis berharap lsemoga
.une
.unAamin.
.une skripsi ini dapat bermanfaat.
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
http
http
http

ht

id/
.ac.

nej

lib.u

Fakultas

gilib
i
d
/
/
:

.
c.
Laboratorium Biomedik
Mbak Wahyu, Mas
dan Mas Bagus, ej.ac.
j.aAgus,
j.ac
e
e
n
n
.un
libini
lib.u dan membantu penelitian
lib.utelah menemani, membimbing
i
i
i
g
g
g
terimakasih
i
i
i
/d
/d
/d

tp:/
hthingga
selesai.

digi
tp://

.u

.u

Biologi-Kimia
http

ac
nej.

Laboratorium Bio-Science RSGM FKG Mas Erwan dan Mbak Azizah, staf

d/
ac.i

nej.

ilib.

dig
tp://

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

Laboratorium

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

dalam penulisan skripsi ini, untuk itu kritik dan saran yang membangun sangat

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

Penulis

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

xi

http

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

ht

.id/

lib.u

digi
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

.id/

ac
nej.

ht
id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

.u

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

http

id/

ac.
nej.

u

ilib.

.u

http

id/

dig
tp://

nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

.id/

d/
ac.i

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ht
id/

id/

Halaman ej.ac.
n
.u
lib.u
lib.u
i
i
g
g
HALAMAN/dJUDUL
i
i
i
igilib .........................................................................................
/d
/d

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

.u

http

id/

id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

DAFTAR
http ISI

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ac.
nej.

ac.
nej.

ttp:/

ttp:/

ttp:/

ht

h
h
h
HALAMAN
PERSEMBAHAN........................................................................
ii

HALAMAN MOTTO .......................................................................................
iii
/
/

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
HALAMAN PERNYATAAN
...........................................................................
iv une
.une
.une
b
b
i
i
l
l
ilib.
i
i
g
g
g
i
i
i
d
d
d
HALAMAN
:// vi
://
:// PENGESAHAN ...........................................................................
http
http
http

ht

/
/
/
/
.........................................................................................................
ix
.idPRAKATA
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
DAFTAR ISI ......................................................................................................
xiilib.un
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
i
g
g
g
://dixv
://di
://di
DAFTAR
http
http
http TABEL..............................................................................................

ht

id/
.ac.

nej

lib.u

digi
tp://

RINGKASAN .................................................................................................... vii

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

DAFTAR GAMBAR ......................................................................................... xvi

/
/
/
/
xviii
c.id
c.id
c.id
c.idDAFTAR LAMPIRAN .....................................................................................
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une ................................................................................
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
BAB
1.
PENDAHULUAN
1
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h Latar Belakang ..................................................................................
1.1
1
d/
ac.i

nej.

u

ilib.

dig
tp://

1.2 Rumusan Masalah ............................................................................. 3

.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
1.3 Tujuan Penelitian
3
j
j
j ..............................................................................
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g Penelitian ............................................................................
1.4 Manfaat
://di3
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h

BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA ....................................................................... 5

d/

c.i
ej.a

.un

ilib
//dig

tp:

ht

ht

2.1 Daun Singkong (Manihot
5
d/
d/ esculenta) ................................................

/
c.id
c.i
c.i
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2.1.1 Klasifikasi
.uneesculenta)................... 6 ilib.une
.une Tanaman Singkong (Manihot
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
i
/dig6
/dSingkong
/diKandungan dan Khasiat Daun
/
/
/
:
:
:
2.1.2
(Manihot
esculenta)
....
p
p
p
t
t
t
ht
ht
ht

ht

2.2 Luka .................................................................................................... 11

.id/

ac
nej.

a
nej.

a
nej.

ac
nej.

u
u
2.2.2 Macam-macam
Luka ...................................................................
11ilib.u
ilib.
ilib.

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

/
2.2.1 Definisi Lukac...............................................................................
11
.id/
c.id
g

g

g

://di

://di

://di

ttp
2.3
13
http
httpProses Penyembuhan Lukah...............................................................

tp

2.3.1 Tahapan Penyembuhan Luka ....................................................... 13

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

xii

id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

.id/

.id/

.id/

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ht
.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

p Faktor-faktor yang Memperlambat
ttp
Penyembuhan Luka h
.............
15
http
htt2.3.2

tp

d/
ac.i

nej.

.u

igilib
d
/
/
:
tp

2.4 Epitel Gingiva .................................................................................... 16

b.un

b.un

ac.
nej.

b.u

ili
ili
ili
2.5 Aspirin
/dig17
/dig
/dig ................................................................................................

ht

2.5.2 Farmakodinamik ..........................................................................
18
/
/

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2.5.3 Farmakokinetik
............................................................................
18 une
.une
.une
b
b
i
i
l
l
ilib.
i
i
g
g
g
i
i
i
d
d
d
2.6tpKerangka
Konseptual Penelitian
:// 20
:// .....................................................
://
http
http
ht

ht

/
/
/
/
3. METODE PENELITIAN
22
.idBAB
c.id
c.id
c.id ....................................................................
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
3.1 Jenis Penelitian
22lib.un
.une
.une ..................................................................................
b
b
i
i
l
l
i
i
i
g
g
g
://di22
://di
://di
3.2
http
http..........................................................
httpTempat dan Waktu Penelitian

ht

id/
.ac.

nej

lib.u

id/

id/

id/

c.
c.
2.4.1 Struktur Epitel
16
ej.a
ej.a Gingiva ................................................................

:/
:/
p:/
http
http
htt2.5.1
Struktur Kimia .............................................................................
17

digi
tp://

ht

2.7 Hipotesis ............................................................................................. 21

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

3.2.1 Tempat Penelitian ........................................................................ 22

d/
ac.i

nej.

u

.
gilib
i
d
/
/
:

une

une

ac
nej.

u

.
.
.
3.3 Identifikasi
ig22ilib
igilib
igilib Variabel Penelitian ........................................................
://d
://d
p://d
http
http
htt3.3.1
Variabel Bebas .............................................................................
22

tp

d/
ac.i

nej.

u

ilib.

dig
tp://

.id/

/

/

.id
.id
3.2.2 Waktu Penelitian
22
j.ac
j.ac ..........................................................................

ht

3.3.2 Variabel Terikat ........................................................................... 22

.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
3.3.3 Variabelne
Terkendali
.....................................................................
23
j
j
j
.une
.une
.u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
3.4 Definisi
//dig
://di23
:........................................................
://di Operasional Penelitian
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
3.4.1 Ekstrak Daun Singkong (Manihot esculenta) .............................. 23

d/

c.i
ej.a

.un

ilib
//dig

tp:

ht

3.4.2 Luka Eksisi Gingiva
23
d/
d/ .....................................................................

/
c.id
c.i
c.i
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
3.4.3 Proses.uPenyembuhan
Luka Gingiva ...........................................
24 .une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
g
i ilib
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
3.5
Populasi
dan
Sampel
Penelitian
.......................................................
24
http
http
http

ht

3.5.1 Populasi Penelitian ....................................................................... 24

.id/

ac
nej.

a
nej.

a
nej.

ac
nej.

u
u
3.5.3 Besar
24ilib.u
ilib.
ilib. Sampel Penelitian ..............................................................

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

/
d/
3.5.2 Kriteria Sampel
24
c.id
c.i............................................................................
g

g

g

://di

://di

://di

3.6
25
http
http
httpAlat dan Bahan ..................................................................................

tp

3.6.1 Alat ............................................................................................... 25

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

xiii

id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

.id/

.id/

.id/

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ht
.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

p Bahan ...........................................................................................
26
http
http
htt3.6.2

tp

d/
ac.i

3.7 Prosedur Penelitian .......................................................................... 27

.u

b.un

b.un

id/
.ac.

nej

lib.u

ac.
nej.

b.u

ili
ili
gili
3.7.2
Sediaan ......................................................................
/dig28
/dig
/diPembuatan

:/
p:/
ttp:/
http
htt3.7.3
Persiapan Hewan Coba h
................................................................
28

digi
tp://

id/

id/

id/

c.
3.7.1 Pembuatan
ac. Daun Singkong (Manihot
ej.a esculenta) ........... 27
ej.Ekstrak

nej.

igilib
d
/
/
:
tp

ht

ht

3.7.4 Pembuatan Luka...........................................................................
28
/
/

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
3.7.5 Pelaksanaan
29 une
.une
.une Penelitian .................................................................
b
b
i
i
l
l
ilib.
i
i
g
g
g
i
i
i
d
d
d
3.7.6
:// 31
:// .....................................................
:// Pembuatan Sediaan Histologis
http
http
http
3.7.7 Pengamatan Klinis ....................................................................... 35

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

3.8 Alur Penelitian
36lib.u
lib.u
lib.u ...................................................................................
i
i
g
g
g
i
i
i
d i
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
BAB 4.
37
htt
htt............................................................
httHASIL DAN PEMBAHASAN

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

3.7.8 Pengamatan Histologis
................................................................
35
.id/
.id/

.id/

ac
nej.

tp

ht

ht

4.1 Hasil Penelitian .................................................................................. 37

d/
ac.i

nej.

u

.
gilib
i
d
/
/
:

.id/

/

/

.id
.id
4.2 Pembahasan .......................................................................................
45
j.ac
j.ac
une

une

ac
nej.

u

.
.
.
BAB 5. KESIMPULAN
DAN SARAN ............................................................
ig49ilib
igilib
igilib
p://d

p://d

p://d

tp

htt
htt
htt PUSTAKA ........................................................................................
DAFTAR
50

ht

LAMPIRAN ....................................................................................................... 54

nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

xiv

http

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

ht

.id/

lib.u

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

.id/

ac
nej.

digi
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

id/

id/

id/

d/
ac.i

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http
ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

Halaman

u
u
u gizi dan kandungan ldaun
Tabel 2.1 Komposisi
i ib. Singkong (Manihotdigilib.
ilib.
g
g
i
i
d
d
/
/
/
:/
:/
ttp:/
http
http esculenta) dalam 100 gramh..............................................................
7

u

ilib.

dig
tp://

gilib
i
d
/
/
:

id/

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

.u

DAFTAR
http TABEL

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

Tabel 2.2 Kandungan vitamin C dalam berbagai sayur dan buah per 100

a
nej.

.u

ilib
//dig

id/

id/

/
c.id

c.
c.
gram ..................................................................................................
8
ej.a
ej.a

.id/

ac
nej.

u
.un
.un
b
b
i
i
l
l
ilib.
i
i
g
g
g
i
i
i
Tabel 2.3 Macam-macam
luka
berdasarkan
penyebabnya
.................................
11
d
d
d
://
://
://
http
http
http

tp:

ht

Tabel 3.1 Volume maksimum larutan yang bisa diberikan pada binatang ......... 30

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

xv

http

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

ht

.id/

lib.u

digi
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

.id/

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

http

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

ht
id/

Halaman ej.ac.
n
.u
lib.u
lib.u
i
i
g
g
Gambar 2.1/d
Daun
5
i
i
igilibSingkong (Manihot esculenta)..............................................
/d
/d

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

.u

id/

id/

id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

DAFTAR
http GAMBAR

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ac.
nej.

ac.
nej.

ttp:/

ttp:/

ttp:/

ht

h
h 2.2 Struktur sel epitel gingivah..............................................................
Gambar
17
Gambar 2.3 Struktur Kimia Asam
18
/
/ Salisilat dan Aspirin ....................................

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Gambar 2.4 Skema dari
dan jalur yang
.une
.une
.unemediator-mediator asamiliarakhidonat
b
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
g
i
/di
oleh obat antiinflamasi
://di19
://d.....................................................
:/dihambat
http
http
http

ht

/
/
/
/
3.1 Pembuatan luka eksisi
29
.idGambar
c.id
c.id
c.id pada tikus ....................................................
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
ne
une pembuatan sediaan jaringan
Gambar 3.2 Skema
31lib.un
.u.......................................
.tahap
b
b
i
i
l
l
i
i
i
g
g
dig
://di36
://di
p://Skema
Gambar
alur penelitian ......................................................................
http
http
htt3.3

ht

id/
.ac.

nej

lib.u

digi
tp://

Gambar 2.5 Alur Kerangka Konsep Penelitian ................................................... 20

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

Gambar 4.1 Gambaran klinis dan histologis (perbesaran 400x) luka hari ke-1

u

.
gilib
i
d
/
/
:

.id/

/

/

.id/

ac
nej.

.id
.id
kelompok kontrol
j.ac Na 0,5% .......... 37
j.ac negatif dengan pemberian CMC
une

une

u

. 400x) luka hari ke-1 ilib.
.
Gambar 4.2 Gambaran
g
gilib
gilib klinis dan histologis//(perbesaran
i
i
d
d
/
/
://di
:
:
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h kelompok kontrol positif dengan
pemberian Aspirin .......................
38

tp

ac
nej.

ht

Gambar 4.3 Gambaran klinis dan histologis (perbesaran 400x) luka hari ke-1

d/
ac.i

nej.

u

ilib.

dig
tp://

.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
kelompok nperlakuan
dengan ekstrak daun
Singkong
(Manihot
j
j
j
.une
.une
.u e
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
.........................................................................................
/dig
://di39
://di
:/esculenta)
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h

Gambar 4.4 Gambaran klinis dan histologis (perbesaran 400x) luka hari ke-3

kelompok kontrol negatif
dengan pemberian CMC d
Na
/ 0,5% .......... 40
d/

/
c.id
c.i
c.i
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
Gambar 4.5 Gambaran
dan histologis (perbesaran
.une400x) luka hari ke-3 ilib.une
.unklinis
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
i
/dig41
/dpemberian
/di
/
/
/
:
:
:
kelompok
kontrol
positif
dengan
Aspirin
.......................
p
p
p
t
t
t
ht
ht
ht

d/

c.i
ej.a

.un

ilib
//dig

tp:

ht

ht

Gambar 4.6 Gambaran klinis dan histologis (perbesaran 400x) luka hari ke-3

a
nej.

a
nej.

g

g

ac
nej.

.u

xvi

id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

.id/

.id/

gilib
i
d
/
/
:

tp

ht

kelompok kontrol negatif dengan pemberian CMC Na 0,5% .......... 43

d/
ac.i

nej.

.u

g

://di

://di

://di

p
p Gambaran klinis dan histologis
Gambar
httke-7
http (perbesaran 400x) luka hari
htt4.7

tp

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

u
u
esculenta)
42ilib.u
ilib.
ilib. .........................................................................................

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

/
/
kelompok perlakuan
c.id (Manihot
c.id dengan ekstrak daun Singkong

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ht
.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

p Gambaran klinis dan histologis
Gambar
httpkehttp (perbesaran 400x) luka hari
htt4.8

tp

ht

7 kelompok kontrol positif dengan pemberian Aspirin .................... 44

/
/
id/ histologis (perbesaran 400x)
.id/
.idluka
.dan
.idGambar
c
c
c
c
4.9
Gambaran
klinis
hari
ke-7
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g daun Singkong (Manihot
g
kelompok
perlakuan dengan ekstrak
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
esculenta) ......................................................................................... 45

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

xvii

http

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

ht

.id/

lib.u

digi
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

.id/

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

http

id/

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

ht

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

lib.u

digi
tp://

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

DAFTAR
httpLAMPIRAN

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

Halaman
.id/
.id/
.id/
.id/
c
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
Lampiran A. Surat Identifikasi
Tanaman ............................................................
54 .unej
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ig55ilib
ig
ig Keterangan Ekstrak ..............................................................
ig
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
Lampiran
B.
Surat
:
:
:
:
tp
http
http
http

ht

Lampiran C. Dosis Ketalar .................................................................................. 56

/
/
/
/
D. Dosis Ekstrak Daun
.idLampiran
c.id
c.id ...................... 57
c.id Singkong (Manihot esculenta)
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
.une
.une ..................................................................................
Lampiran E. Dosis
Aspirin
59ilib.un
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
g
://di60
://di
://di
Lampiran
http
http
httpF. Foto Penelitian................................................................................

ac
nej.

lib.u

digi
tp://

ht

F.1 Alat dan Bahan Penelitian ............................................................ 60

.id
.id
F.2 Perlakuan pada
73
j.ac
j.ac Hewan Coba........................................................

ac
nej.

une

une

u

lib.
i
g
i
://d

lib.
i
g
i
://d

lib.
i
g
i
://d

gilib
i