APLIKASI SENSOR TGS SERIES UNTUK IDENTIFIKASI JENIS DAN KAND UNGAN GA S DENGAN METOD E NEURAL NET WORK BACKPROPAGAT ION BERBASIS MIKROKON TROLER AVR

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/

/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

ac.
nej.

u

ilib.

dig

tp://

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac.
nej.

u

ilib.


dig
tp://

ht

ht

ht

ht

ht

id/

id/

u


ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

http

id/

ac.
nej.

.id/


ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac

nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/


ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp


ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/


.id/

.id/

ac
nej.

APLIKASI SENSOR TGS SERIES UNTUK IDENTIFIKASI
JENIS DAN KANDUNGAN GAS DENGAN METODE
NEURAL NETWORK BACKPROPAGATION
BERBASIS MIKROKONTROLER AVR

.u

.u

gilib
i
d
/

/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

:

ac
nej.


.u

ib.u

il
SKRIPSI
//dig

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

tp

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

Oleh
Arizal Mujibtamala Nanda Imron
NIM 081910201003

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

/
/
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
e
ne
STUDI STRATA
.u1nTEKNIK
.uPROGRAM
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
JURUSAN TEKNIK
://di ELEKTRO
://di
p
t
t
h
http
FAKULTAS TEKNIK
UNIVERSITAS JEMBER
2013
d/

.id/

.i

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

http

id/

ac.
nej.

ht
.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

tp

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

u

.id/

lib.u

digi
tp://

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

u

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

ht

/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une IDENTIFIKASIilib.une
.une
b
b
i
i
l
l
APLIKASI
SENSOR
TGS
SERIES
UNTUK
i
i
g
g
/dig
/di
/di
/
/
/
:
:
:
p
p
p
t
t
t
JENIS
DAN
KANDUNGAN
GAS
DENGAN
METODE
ht
ht
ht
NEURAL NETWORK BACKPROPAGATION
BERBASIS
/
/
/MIKROKONTROLER.iAVR
c.id
c d
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
http
http
http
.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

p dan memenuhi salah satu syarat
http
httakhir
http diajukan guna melengkapi tugas

tp

nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

untuk menyelesaikan Program Studi Teknik Elektro (S1)
danid
mencapai
gelar Sarjana Teknik id/
/

d/
ac.i

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

ht

ht

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ht

.id/

.id/

SKRIPSI

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ilib.

dig
tp://

ht

ht

id/

ac.
nej.

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

http

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

Oleh

c
j.ac Mujibtamala Nanda nImron
ej.a
eArizal
n
u
u
.
.
NIM 081910201003
igilib
igilib

lib.u

digi
tp://

.uPROGRAM STUDI STRATA
lib.u1 TEKNIK
i
g
i
JURUSAN TEKNIK
://d ELEKTRO
http TEKNIK
FAKULTAS

http

tp

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

UNIVERSITAS JEMBER
2013
.id/

d/
ac.i

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

i

id/

ac.
nej.

id/

.u

http

ht
.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ht

h

.id/

.u

lib.u

h

.id/

ac
nej.

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

/d
ttp:/

/d
ttp:/

h

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

ht
id/

id/

id/

ac.
nej.

ac.
nej.

ac.
nej.

u
u
u
Alhamdulillah,
ilib.
ilib. telah memberikan limpahan
ilib.segala puji bagi Allah SWT,yang

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

PERSEMBAHAN
http

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

//dig
//dig
//dig
:
:
:
p
p
p
t
t
t
t
t
t
nikmath yang sangat luar biasa kepadah penulis, dan tidak lupa juga sholawat
kepada
h

ht

Nabi besar Muhammad SAW yang telah membawa kita semua menuju peradaban

/
/
/
.id/
cmempersembahkan
c.id kerendahan hati, penulis
c.idmanusia yang lebih baik.j.Dengan
tugas j.ac.id
a
a
a
.
.
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
akhir
ini
untuk:
g
g
g
g
di
://di
://di
://di
tp://
http
http
http
1. Ayah dan Mama yang selalu mendoakan dan selalu mendukung baik secara moral

.u

dan materi, dan tidak lupa penulis selalu mendoakan Ayah dan Mama.

.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2. Adikku yang selalu
menjadi motivasi, penulis selalu
mendoakan agar sukses ne
.une
.une
b
b
i
i
lib.u
l
l
i
i
i
g
g
g
i
i
i
selalu.p://d
://d
://d
http
http
htt

ht

selalu.
/
/
/
.id/ mendoakan agar sukses
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
4. Guru dan dosen
tanpa perhatian danibkesabaran
.une
.une mereka dalam mengajar
.upenulis,
b
b
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
/dig akan menjadi seperti sekarang
://di
://di ini.
:/tidak
p
p
p
penulis
t
t
t
t
t
t
h
h
h

ht

id/
.ac.

nej

gilib
i
d
/
/
:

ht

tp

3. Yulia Putri Rewanda Taqwa yang selalu menjadi motivasi, penulis selalu

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

5. Teman-teman teknik, khususnya teknik elektro angkatan 2008 yang mendukung

id/ dan memberikan motivasi.
.id/
c
a
.
j
.une
b
i
l
i
g
://di
p
t
t
h

u

ilib.

dig
tp://

i
/dig
/
:
p
t
t

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

ii

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

http

.id/

ht

h

gilib
i
d
/
/
:

http
ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

.id/

.u

tp

ac
nej.

lib.u

lib.u

i
/dig
/
:
p
t
t

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

ac
nej.

.id/

.u

ht

ht

h

.id/

ac
nej.

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ac
nej.

h

gilib
i
d
/
/
:

u

ilib.

dig
tp://

lib.u

lib.u

digi
tp://

ac.
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

id/

id/

ac.
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

ttp
hMOTTO

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Ketika masih
.une
.une masih bias terjadi
.uneada kata “mungkin” makailibapapun
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
//digtakkan pernah ada kata “sia-sia”
://di
://di dibalik sebuah kerja keras.
:dan
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
(Arizal Mujibtamala N. I.)

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

iii

http

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

ht

.id/

lib.u

digi
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

.id/

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

http

id/

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

ht

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

lib.u

digi
tp://

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

lib.u

u

ttp:/

ht

ht

: 081910201003
/

/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
menyatakan denganusesungguhnya
bahwa skripsi u
ne berjudul “Aplikasi Sensor
.une
. yang
. ne
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
di
TGS Series
Identifikasi Jenis dan
Gas dengan Metode
://diNeural
://Kandungan
://dUntuk
http
http
http

ht

/
/
/ sudah saya sebutkan sumbernya,
/
sendiri, kecuali kutipan.idyang
belum pernah
.idkarya
c.id
c.id
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
diajukan pada institusi
dan bukan karya
jiplakan.
.une
.une Saya bertanggung jawab
.unmanapun,
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
/dig
://di
://di dan kebenaran isinya sesui
atas keabsahan
ttp:/ dijunjung
http dengan sikap ilmiah yang hharus
http

ht

id/
.ac.

nej

digi
tp://

ac.
nej.

ilib.

dig
tp://

h
nama : Arizal Mujibtamala
Nanda Imron
NIM

id/

.u

.u

:/

ht

id/

ac.
nej.

lib
Saya/d
yang
igilibbertanda tangan di bawah/ini:
digi

http

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

PERNYATAAN
http

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

Network Backpropagation Berbasis Mikrokontroler AVR” adalah benar-benar hasil

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

tinggi.

.id/

ac
nej.

nej

u

ilib.

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

i
/dig
/
:
p
t
t

h

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

iv

http

tp

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ht

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

ac
nej.

u
.u
ilib.
ilibArizal
Mujibtamala Nanda
Imron
g
g
i
i
d
d
://
://
http
http
NIM. 081910201003

lib.u

lib.u

digi
tp://

ac
nej.

ht

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ac.
nej.

u Jember, 23 Januari 2013 lib.u
igi
d
/
/
:
Yang menyatakan
http

ilib.

dig
tp://

ht

ht

id/

id/

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

u

u

.
.
b.
dan paksaan dari
gilijika
gilib mendapat sanksi akademik
gilibpihak manapun serta bersedia
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
p:
p:
http
htttidak
httdikemudian
ternyata
hari pernyataan ini
benar.

tp

dig
tp://

/

nej

u

.u

gilib
i
d
/
/
:

/

id
id
Demikian pernyataan
.ac. tanpa adanya tekanan
.ac.ini saya buat dengan sebenarnya,

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

lib.u

digi
tp://

u

tp

gilib
i
d
/
/
:

u

lib.u

digi
tp://

u

ht
id/

u

ht
.id/

/

c.id

u

ilib.

gilib
i
d
/
/
:

u

ilib.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

v

http

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

ht
.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

ac.
nej.

ilib.

dig
tp://

.a
: H.R.B. Moch.
S.T., M.T.
nejGozali,

.id/

.id/

gilib
i
d
/
/
:

http

g Saleh, S.T., M.T.
Dosen
/dig
/diAzmi
/dig Pembimbing Anggota tp: :Dr.
/
/
/
:
:
p
p
t
t
ht
ht
ht

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

.u

ht

Pembimbing :

Dosen Pembimbing
Utama
nej

ilib.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

u

ht

ht
nej

.id/

ac.
nej.

ilib.

dig
tp://

id/
.ac.

ht

id/

ac.
nej.

ilib.

dig
tp://

id/
.ac.

http

id/

u

ilib.

dig
tp://

.u

p
httOleh

id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

/
/
c.id
c.id Mujibtamala Nanda Imron
a
a
.
.
Arizal
j
j
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
NIM 081910201003
://di
://di
p
p
t
t
t
t
h
h

ac.
nej.

ht
.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

lib.u

.id/

ac
nej.

http

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

h

h

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ht

i
/dig
/
:
p
t
t

.id/

.u

ac
nej.

u

ht

/d
ttp:/

.id/

ac
nej.

ac.
nej.

ilib.

dig
tp://

ht

/d
ttp:/

tp

u

ilib.

dig
tp://

h

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

APLIKASI SENSOR TGS SERIES UNTUK IDENTIFIKASI
JENIS DAN KANDUNGAN
GAS DENGAN METODE
/
/
d
i
.
c.id
c NETWORK BACKPROPAGATION
a
a
NEURAL
.
.
j
j
ne
.une AVR
.uBERBASIS
b
b
i
i
MIKROKONTROLER
l
l
i
i
g
g
i
i

ac
nej.

ht

id/

ac.
nej.

ilib.

dig
tp://

ht

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

ttp
SKRIPSI
h

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

PENGESAHAN
http

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

/
/
.id/
.idIdentifikasi
.id/ Sensor TGS Series untuk
.idSkripsi
c
c
c
c
yang
berjudul
“Aplikasi
Jenis
dan
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
gNetwork Backpropagation//dBerbasis
g dengan Metode Neural
Kandungan /dGas
dig
: i
://di
:/ i
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
Mikrokontroler
AVR” telah diuji dan h
disahkan pada:
Hari, tanggal : Rabu, 23 Januari/ 2013

/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Tempat
: Laboratorium
Jaringan Komputer, Jurusan
.une
.une Teknik Elekto,
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
://di
://dJember.
://di Fakultas Teknik, Universitas
http
http
http

id/
.ac.

nej

lib.u

digi
tp://

/

/

.id
j.ac

.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

d/
ac.i

nej.

u

d/
ac.i

nej.

nej.

u
ilib.
g
i
d
/
S.T., M.T.
p:/
tSumardi,

ht

NIP. 19670113 199802 1 001

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

id/

ac.
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

h

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

ht
.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

ac
nej.

.id/

vi

ac.
nej.

ht

NIP. 19690630 199512 1 001

u

http

tp

ac.
nej.

u
u
ilib.
ilib.
g
g
i
i
d
d
/
/
:/
:/
Bambang Supeno, S.T.,
http M.T.
http

ilib.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

id/

id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

ac.
nej.

Ir. Widyono :Hadi,
dig M.T.
tp //
t
h
NIP. 19610414 198902 1 001

http

tp

.u

Penguji II,

ac
nej.

.u

.u

.id/

http

.id/

.id/

ac
nej.

ht

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

Mengesahkan,ilib.u
ig
/dTeknik
/
Dekan Fakutas
:
p
t
ht
Universitas Jember

lib.u

lib.u

gilib
i
d
/
/
:

une

.
gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

ac
nej.

digi
tp://

Dr. Azmi Saleh, S.T., M.T.
.id/ 199702 1 001
NIP. 19710614
j.ac

http

Penguji I,

d/
ac.i

u

ilib.

/
/
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
e
Anggota,
.une
.unPembimbing
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
://di
://di
http
http

une

.
gilib
i
d
/
/
:

ht

Menyetujui:

H.R.B. Moch. Gozali, S.T., M.T.
.id/
NIP. 19690608 199903
j.ac1 002

http

tp

dig
tp://

.id
j.ac

e
Pembimbing
unUtama,

une

lib.
i
g
i
://d

.
gilib
i
d
/
/
:

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ht
.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

tp dengan
Aplikasi
Jenis dan KandunganhtGas
http
http Sensor TGS Series Untuk Identifikasi

tp

d/
ac.i

Metode Neural Network Backpropagation Berbasis Mikrokontroler AVR.

u

ac.
nej.

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ib.u

:

ac.
nej.

u

ilib.

gil
Arizal Mujibtamala
Imron
//diNanda

dig
tp://

http

ht

id/

id/

id/

nej.

ilib.

dig
tp://

ht

ht

ht

Jurusan Teknik Elektro, Fakultas Teknik, Universitas Jember
ABSTRAK
Ketidakseimbangan antara kebutuhan masyarakat akan hasil dari pengolahan minyak
bumi dengan hasil pengolahan dari pertambangan minyak bumi menyebabkan
berbagai hal. Dimulai dari meningkatnya harga hingga kemungkinan terjadinya
kecurangan dengan penurunan kualitas dari hasil pengolahan minyak bumi. Selain hal
tersebut akhirnya masyarakat juga dihadapkan pada suatu pertanyaan yaitu apakah
bahan-bahan kimia yang sering kita gunakan telah sesuai dengan standar yang ada.
Untuk menjawab pertanyaan tersebut maka dibuatlah sebuah prototipe untuk
mengidentifikasi jenis dan kandungan dari zat kimia melalui gas yang dikeluarkan
dari zat kimia menggunakan algoritma neural network backpropagation. Dalam hal
ini kandungan zat kimia adalah kemurniannya. Proses identifikasinya dilakukan
dengan bantuan sensor TGS series sebagai masukan untuk algoritma neural network
backpropagation. Tingkat keberhasilan pada saat melakukan pengenalan jenis zat
kimia adalah 96% sedangkan untuk perhitungan kemurniannya dapat mencapai
kesalahan rata-rata 5%.
Kata kunci: identifikasi jenis dan kandungan gas, sensor TGS serier, neural network
backpropagation.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

vii

http

tp

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ht
.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ttp
ThehApplication
of TGS Series Censor
httpto Identify Sort and Content hofttpGas Using

tp

d/
ac.i

Neural Network Backpropagation Method Based on Microcontroller AVR.

u
ilib.
g
i
d
/
Arizal Mujibtamala
:/ Nanda Imron
http

ht

lib.u

digi
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

Jurusan Teknik Elektro, Fakultas Teknik, Universitas Jember

.id/

.id/

.id/

/
c.id

a
nej.

ac.
nej.

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

id/

id/

id/

nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

u
u
u
ABSTRACT
ilib.
ilib.
ilib.
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
://
://
p:/petroleum
The disequilibrium
of people requirements
httof
http about the processing result
http

with the processing result of petroleum mining caused various matters. Such as
increase of price and the possibility of skulduggery within quality descent of the
/
/
/
/
d
i
.
c.idthe people eventually j.ac.id
c.idBesides those things above,
c petroleum processing result.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne commonly used today have
confronted with alib
question
.une
.uthat
.une that is whether chemicals
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
ig
ig
ig for existing standard.://To
dig
been appropriate
p://dmade a
p d answer that question,httthen
p://d
t
t
tp://
t
t
h
h
prototype for identifying the sort and content of chemicals by gas which come out
from chemicals using network backpropagation algorithm. In this case, the content of
substance
is the purity. The identification
process can be done.iwith
/
d/ TGS series censor
.id/
.id/
c
c
c
c.idaid as an input for neural
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
algorithm. The procentation of ne
e network backpropagation
.une the calculation of purity
.unsort
.une
b
b
b
i
i
i
lib.u
l
l
l
success
to
recognize
of
chemicals
is
96%
whereas
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
d
d
d
://d
gettinghtaverage
tp:// error at the rate of 5 %.http://
tp://
http

identifying sort and
neural network
/
d/
.id/
.icensor,
.id/ content of gas, TGS series
.idKeywords:
c
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
backpropagation.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h

i
/dig
/
:
p
t
t

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

viii

http

tp

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

ht

.id/

ac
nej.

ht

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

ht

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

lib.u

digi
tp://

ac
nej.

ht

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

u

ilib.

dig
tp://

.u

http

id/

ac.
nej.

ac.
nej.

b.u

ht

id/

id/

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

RINGKASAN
http

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

b.u

b.u

ili
ili
ili
Aplikasi Sensor
Jenis dan Kandungan
/dig Gas
/dig
/dig TGS Series Untuk Identifikasi
:/

:/

ac.
nej.

:/

ttp
http
httpMetode Neural Network hBackpropagation
dengan
Berbasis Mikrokontroler
AVR; Arizal Mujibtamala Nanda
/ Imron, 081910201003; 2013:/ 55 halaman; Jurusan

id/
.ac.

c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
Teknik Elektro Fakultas
.une
.uneTeknik Universitas Jember.
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
://di
://di
http
http

nej

lib.u

digi
tp://

ht
.id/

ac
nej.

lib.u

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

h

Gas adalah suatu fase benda dalam ikatan molekul, bisa berbentuk cairan,

/
/
/
padat, ikatan molekul akan
Gas mempunyai
d/
.idbenda
c.id
c.ibenda.
c.id terlepas pada suhu titikj.uap
a
a
a
.
.
j
j
kemampuan untuk
mengalir
dan dapat berubah lbentuk.
.une
.une Namun berbeda dari cairan
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
i
g
g
/dig
://di
://di
yang mengisi
ttp:/ ruang,
http gas selalu mengisi suatuhvolume
http pada besaran volume tertentu,

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

ht

mereka mengembang dan mengisi ruang di manapun mereka berada. (wikipedia,

/
.id/ menghasilkan gas, .ac.id/
.id/
macam zat kimia yang
cdapat
cberbagai
c.id2012). Dalam kehidupan jini
a
a
a
.
.
.
j
j
nej
ne
ne
ne
u
u
u
u
.
.
.
.
b
b
b
b
li
li
li
salah satunya adalah
gili
digi
dibumi.
digi hasil pengolahan minyak
digi
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
t
t
tt kehijauan
tt
htMinyak
Bumi adalah cairan h
kental,
berwarna coklat gelap, hatau

ht

yang mudah terbakar, yang berada di lapisan atas dari beberapa area di kerak bumi.

ht

sumur-sumur minyak dini
studi geologi,
/
/
/
dLokasi
idproses
i / didapatkan setelah melalui
.
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
analisis sedimen, karakter
macam studi lainnya.
.une
.unberbagai
.une dan struktur sumber,ilidan
b
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
g
i
di
di
://ddipisah://minyak
Setelah titu,
Bumi akan diproses
di://tempat
pengilangan minyakttpdan
h
http
h tp

ht

nej.

u

ilib.

dig
tp://

.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
Minyak Bumi terdiri ndari
hidrokarbon, sebagian nej
j
j campuran kompleks dari berbagai
u
.une
.u e
b
b
i
i
l
l
ilib.
i
i
g
g
g
i
i
i
besar seri alkana,
tetapi
bervariasi
dalam
penampilan,
komposisi,
dan
kemurniannya.
d
d
d
/
/
/
:/
:/
:/
http
http
http

d/
ac.i

Minyak Bumi diambil dari sumur minyak di pertambangan-pertambangan minyak.

c.i
ej.a

.un

ilib
//dig

tp:

pisahkan hasilnya berdasarkan titik didihnya sehingga menghasilkan berbagai macam

/
/
/
/
bakar, mulai dari bensin,
lain-lain
.idbahan
c.id (wikipedia, 2012). j.ac.id
c.idminyak tanah, butana danj.a
a
.
j
.une
.unebahan bakar minyak semakin
.une
Seiring dengan perkembangan
zaman, kebutuhan
akan
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
ig
/dig
://di
p://dtambang
ttp:/ peningkatan hasil olahhttdari
meningkat,
http akan tetapi tidak diiringihdengan

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

minyak bumi, ketidak seimbangan ini memberikan efek yang begitu besar, mulai dari

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ix

id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ht
.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

peningkatan
httpbahan bakar
http terjadinya penurunan kualitas
http harga hingga memungkinkan

tp

minyak, sehingga dapat merugikan konsumen.

c. metode yang dapat j.ac.
Neural networkej.backpropagation
adalah salah
ac.
j.asatu
e
n
n
.une
.u
.u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
digunakan untuk
/dimetode
/digsalah satu implementasi dari
/dig melakukan pengenalan pola,

nej.

u

ilib.

dig
tp://

id/

id/

id/

d/
ac.i

ht

ttp:/

ttp:/

ttp:/

ht

h identifikasi
h aplikasi sensor TGS series untuk
Neuralh network backpropagation yaitu
jenis dan kandungan gas dengan
berbasis
/
/ metode neural network backpropagation

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
mikrokontroler AVRuyang
mengetahui
tingkat kemurnian dari
.une
.une
. ne dapat membantu untuk
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
i
beberapatpzat
dalam hal ini metode
//di network backpropagation
://dberperan
:Neural
://dkimia,
http
http
ht

ht

/
/
/
/
skripsi ini identifikasi .jenis
.iddalam
c.id bensin, bio solar, j.ac.id
c id gas terbatas pada gasj.amoniak,
a
a
.
j
une
etanol dan thinner,
untuk identifikasilikandungan
gas sebatas mengetahui
.une
.une
.sedangkan
b
b
b
i
i
l
l
i
i
i
g
g
dig
://di
://di
persentase
tp:// untuk perhitungan tingkat
http kemurnian
http tingkat kemurnian dari zathtkimia,

ht

id/
.ac.

nej

lib.u

digi
tp://

mengenali pola yang dikeluarkan dari sensor TGS series untuk identifikasi jenis gas,

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

digunakan algoritma gradien, dikarenakan tegangan yang dikeluarkan dari sensor

/
/
id/ identifikasi tingkat
.id/ kemurnian dari zat uji
c.id
c.dan
ctingkat
c.idTGS series linier dengan
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
ne
.une
.unPengujian
.upada
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
kemurnian
terbatas
zat
amoniak
dan
etanol.
prototipe
dilakukan
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h dimaksudkan
h
h beberapatahap, dimulai dari pengujian
dengan
komunikasi serial yang

ht

untuk mengetahui akurasi data yang dikirim dari mikrokontroler ke komputer, karena

ht

telah sesuai dengan target
/
/ pelatihan dikirim
/
dkedua
iddata
id/ yang ditentukan, selanjutnya
.
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e pengujian prototipe untuk
ke mikrokontroler untuk
.une
.unyaitu
.unedilakukan pengujian terakhir
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
di dan kandungan gas, hasil
/di dan
:/kedua
://dyang
://jenis
identifikasi
didapat dari pengujian
http
http
http

ht

nej.

u

ilib.

dig
tp://

.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
data yang diterima oleh
data pelatihan untuk nej
j
j komputer akan digunakannsebagai
u
.u e
.une
b
b
i
i
l
l
ilib.
i
i
g
g
g
i
i
i
metode neural
network
backpropagation,
pengujian
kedua
dilakukan
untuk
d
d
d
/
/
/
:/
:/
:/
http
http
http

d/
ac.i

mengetahui kinerja dari metode neural network dalam komputer, jika pengujian

c.i
ej.a

.un

ilib
//dig

tp:

ketiga adalah 96% untuk tingkat keberhasilan melakukan pengenalan jenis zat kimia,

/
/
untuk perhitungan
dapat mencapaickesalahan
rata-rata 5%.
id/
.id/
.idsedangkan
c.id
c.kemurniannya
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
http
http
http

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

x

id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ht
id/

id/

.
.
.
Puji syukur kehadirat
j.acdan rahmatnya sehingga nej.ac
j.ac Allah SWT, atas hidayahnya
e
e
n
n
u
u
lib.u
ilib.
ilib. mestinya. Shalawat serta
kami dapat /menyelesaikan
skripsi ini sebagaimana
digi
/digsalam
/dig

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

.u

http

id/

id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

PRAKATA
http

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

:/

:/

:/

http sumber
http Nabi Muhammad SAW sebagai
http
semoga
Allah SWT limpahkan kepada

inspirasi dan membuat kami lebih
/ kuat dan menatap setiap hal/ yang penuh optimis

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
dan berfikir positif, dalam
une dalam menjalani persaingan
.une
.kami
.une menunjang kemampuan
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
/di nantinya.
globalisasi
://di
://di
:/kerja
http
http
http

ht

/
/
/
/
penyusunan skripsi .iini,
.iddalam
c.id proposal sampai j.ac.id
c d baik dari proses pembuatan
a
a
.
.
j
j
penyusunan akhirlibskripsi
moral dan sikap lserta
.une
.une
.une , mengenai ilmu yangilibbermanfaat,
b
i
i
i
g
g
g
://di kami
://di
://di
tanggung
http
http skripsi ini. Dengan demikian
http jawab dalam menyelesaikan

ht

id/
.ac.

nej

lib.u

digi
tp://

ht

Dalam pelaksanakanya kami tidak lepas dari kesulitan dan permasalahan

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

mengucapkan terima kasih pada:

/
/
/
.id/ dukungan yang tak henti-hentinya
c.id
c.id .
catas
c.id1. Ayah dan Mama tercinta
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une S.T., M.T. selaku Dosen
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
2.
H.R.B.
Moch.
Gozali,
Pembimbing
Utama,
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
Dr.h Azmi Saleh, S.T., M.T. selakuhDosen Pembimbing Anggota sekaligus
Dosen
Pembimbing Akademik dan juga Bambang Supeno, S.T., M.T selaku dosen yang

.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
memberikan arahan
dan
j
j skripsi ini.
j saran-saran dalam penyelesaian
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
ig
3. Seluruh:/Dosen
/dig Teknik Elektro Universitas
://dsebutkan
://diJember yang tidak dapat tsaya
p
p
p
t
t
t
t
t
h
h
h

ht

pendidikan di
/
/ Kepada seluruh pihak .yang
d4.
id/
id/ telah membantu menyelesaikan
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e yang tidak dapat saya sebutkan
Universitas Jember
.une
.une satu- persatu .
.unini
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
//di dalam
:baik
://di masih banyak kekurangan
://dipenyusunan skripsi ini tentunya
Dalam
http
http
http

ht

d/
ac.i

nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

satu-persatu, terima kasih atas bimbingan yang telah diberikan.

c.i
ej.a

.un

ilib
//dig

tp:

isi maupun analisisnya, oleh karena itu kami mengharapkan pada para pembaca dapat

/
/
dan manjadikan lebih
.id/ ini dapat berguna .ac.id/
.idmerefisi
cskripsi
c.idbaik, kami berharap semoga
a
a
.
.
j
j
nej
ne
ne
u
u
u
.
.
.
bagi pembaca, terima
kasih.
b
b
b
i
i
i
l
l
l
digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htt
htt
htt

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

Jember, januari 2013

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i
xi

id/

ac.
nej.

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

tp

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

Penulis

d/
ac.i

id/

ac.
nej.

ht

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ilib.

ac.
nej.

g
g
ig
HALAMAN
..................................................................................
://di
://di
://dSAMPUL
http

http

id/

ac.
nej.

u
ilib. i

u

ilib.

ht

Halaman

id/

ac.
nej.

u

u

ilib.

dig
tp://

.u

http

id/

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

DAFTAR
http ISI

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

http

HALAMAN PERSEMBAHAN ...................................................................

ht

ii

MOTTO ...................................................................................
iii
/
/
dHALAMAN
id/
id/
.
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
HALAMAN PERNYATAAN
.......................................................................
iv
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
HALAMAN
v
http
http
http PEMBIMBING .......................................................................

c.i
ej.a

.un

ilib
//dig

tp:

HALAMAN PENGESAHAN .......................................................................

ht

vi

/
/
/
/
.....................................................................................................
vii
.idABSTRAK
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
ABSTRACT ....................................................................................................
viii
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
RINGKASAN ................................................................................................
ix

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

PRAKATA .....................................................................................................

xi

DAFTAR GAMBAR .....................................................................................

xv

ht

/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.idDAFTAR ISI ..................................................................................................
a
a
a
a
xii
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g .........................................................................................
DAFTAR TABEL
dig
://di xiv
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h

ht

DAFTAR LAMPIRAN .................................................................................
xvii
d/
d/
d/
i
i
i
.id/
.
.
.
c
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
BAB 1. PENDAHULUAN
.1une
.une
.une ............................................................................
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g 1
g
dig
/dig Belakang ...........................................................................
1.1
://di
://di
:/Latar
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h

ht

.id/

ac
nej.

2

1.3 Tujuan .........................................................................................
.id/
.id/

2

ac
nej.

ac
nej.

BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA ...................................................................

.id/

ac
nej.

u

lib.
i
g
i
://d

.id/

2.1 Sensor Gas TGS
j.ac
j.ac ..........................................................................

.une

.une

.u
6

2.1.3 Sensor TGS 2620 ................................................................

7

.id
j.ac

une

une

.
gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

une

.
gilib
i
d
/
/
:

xii

.id
j.ac

id/

ac.
nej.

ht
.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

tp

/

/

/

.id/

ac
nej.

4

:
:
:
http
http
http 2.1.2 Sensor TGS 2611 ................................................................
.id
j.ac

ht

4

.id/

b
ilib 5
ilib
2.1.1iliSensor
TGS 2610 ................................................................
//dig
//dig
//dig

tp

.
gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

u
ilib.2
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
://
://
3
ttp:/Manfaat .......................................................................................
http
http
h1.5
u
u
1.4 Batasan
ilib.
ilib. Masalah ........................................................................

lib.u

digi
tp://

1.2 Perumusan Masalah ...................................................................

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

tp

d/
ac.i

nej.

u

ilib.

dig
tp://

2.3 Analog to Digital Converter (ADC) ............................................

11

ac
nej.

/

.id
j.ac

14

2.4.3 Metode Pembelajaran
.........................................................
.id/
.id/

15

ac
nej.

ac
nej.

2.5.2 Fungsi Aktivasi ...................................................................

16

c
2.5.3 Pelatihan
Network....................................................
j.ac
j.aNeural

18

3.1 Perancangan Sistem ...................................................................

21

3.2 Perancangan Alat .......................................................................
/
/

23

.id
j.ac

.

gilib

ht

.

gilib

ht

.id/

ac
nej.

ht
.id/

ac
nej.

34

a
nej.

.id/

ht
id/

ac.
nej.

u
u Data Tegangan Sensorlib........................................
4.2 Pengambilan
i .
ilib.

.u
ilib34

t Proses Pelatihan Neural Network
..............................................
ht
ht
h4.3

38

4.4 Pengujian Soft Ware interface Neural Network.........................

44

4.5 PengujiannPrototipe
....................................................................
j.a
j.a
une
u e

50 nej.ac

dig
tp://

/
c.id

a
nej.

ht

g 32

/
/ Serial dengan PC ................................
4.1 Pengujian Komunikasi
c.id
c.id

u

a
nej.

ht

33

ac.
nej.

lib.u

ht

c
28unej.a
ilib.

BAB 4. ANALISA DAN PEMBAHASAN .................................................

id/

dig
tp://

dig
tp://

/
c.id

/
c.id

lib.

lib.

ht
.id/

lib.u

gi
gi
gi ........................................................................................
BAB 5. PENUTUP
://di 55
://di
://di
/

.id
j.ac

une

tp

5.1 Kesimpulan .................................................................................

55

5.2 Saran ............................................................................................
id/
id/

55

.
j.ac

.
j.ac

ht
.id/

c
ej.a
e
e...................................................................................
n
n
n
DAFTAR PUSTAKA
56
u
u
u
.
.
.
gilib
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
: ..................................................................................................
LAMPIRAN
57
http
http
http
ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

xiii

id/

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

tp

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ht
.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ac.
nej.

http

http

http

gilib
i
d
/
/
:

.id
j.ac

di
di Zat ....................................
/di
3.4
Kalibrasi Kemurnian
tp://
tp://
tp:/Perhitungan

tp

lib.
i
g
i
://d

.id/

.id/

3.3 Perancangan
une
une Perangkat Lunak ................................................

une

digi
tp://

http

http

2.4.2 Konsep Dasar Neural Network ...........................................

.u
.une
.une
b
b
i
i
lib21
l
l
i
i
i
BAB 3. METODOLOGI
PENELITIAN
....................................................
g
g
g
i
i
i
://d
://d
://d
http
http
http

tp

ilib.

.id/

2.4 Jaringan Syaraf
...............................
12 ej.ac
j.
j. Tiruan (Neural Network)
e
e
n
n
n
ib.u
ib.u
ib.u
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
i
i
13
/d Model Neuron .....................................................................
://d
://d
:/2.4.1

.u
ilib16
i
i
g
g
g
i
i
i
d
d
d
://
:// ...............................................
://
16
http
http
http 2.5.1 Arsitektur Backpropagation

u

dig
tp://

ht

d/
ac.i

d/
ac.i

.id/

.
gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

2.5 Algoritma
lib.u
lib.u Backpropagation ......................................................

lib.u

lib.
i
g
i
://d

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

8

.id/

digi
tp://

.id/

ac
nej.

ttp Mikrokontroller AVR ................................................................
http
http
h2.2

http
ac
nej.

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

4.1

lib.u

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

DAFTAR
http TABEL

ht
id/

id/

id/

Halaman ej.ac.
.un
lib35
lib.u
lib.upada setiap gas uji ..........................................................
i
i
i
g
g
g
Respon
sensor
i
i
i
/d
/d
/d

ac.
nej.

ac.
nej.

ttp:/

ttp:/

ttp:/

4.2

h
h
h
Rata-rata
data sampling .........................................................................

37

4.3

Data setelah di normalisasi/ ....................................................................
/

37

4.6

Bobot anatara neuron hiden 1 dengan hiden 2 .......................................

42

id/
.ac.

id
.ac.

id
.ac.

ht

.id/

c
ej
ej network ..............................................................
4.4 Data pelatihan uneural
39unej.a
n
n
u
.
.
.
ib
igilib42
ig1il...........................................
igilib neuron input dengan hiden
d
d
d
/
/
/
4.5 Bobot
anatara
/
/
/
:
:
:
http
http
http

ht

/
/
/
/
Bobot anatara neuron hiden
43
.id4.7
c.id
c.id
c.id 2 dengan output ........................................
a
a
a
.
.
.
j
j
j
une bias 1 dengan hiden 1lib.........................................
4.8 Bobot anatara
43
.une
.une
.neuron
b
b
i
i
l
l
i
i
i
g
g
g
://di 43
://di
://di
4.9 Bobot
http
httphiden 2 .........................................
http anatara neuron bias 2 dengan

ht

nej

digi
tp://

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

4.10 Bobot anatara neuron bias 3 dengan output ...........................................

44

/
/
/
.id/......................................................................
49
c.id
c.id
czat
c.id4.11 Pengujian pengenalan
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.unekemurnian zat ...........................................................
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
4.12
Pengujian
tingkat
49
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h mikrokontroler ...........................
h pengujian pengenalan zat pada
4.13 Hasil
53
4.14 Pengujian tingkat kemurnian zat pada mikrokontroler ..........................

d/
ac.i

nej.

u

ilib.

dig
tp://

d/
ac.i

nej.

u

ilib.

dig
tp://

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

xiv

http

tp

.u

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

ht

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

tp

i
/dig
/
:
p
t
t

h

.id/

.u

ac
nej.

lib.u

lib.u

h

.id/

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h
ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u

lib.u

ht

ht

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

digi
tp://

nej.

u

ilib.

dig
tp://

53

d/
ac.i

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

2.1

lib.u

.u

http

ht
id/

id/

id/

Halaman ej.ac.
n
.u
ib.u
lib.4u
libpada
i
i
g
g
Model/d
dari
potensial penghalang
saat
gas-gas
............
i
i
igilinter-grain
/d
/d

ac.
nej.

ac.
nej.

ttp:/

ttp:/

ttp:/

2.2

h
h
Model
dari inter-grain potensial h............................................................

5

2.3

Sensor TGS 2610 ...................................................................................
/
/

5

2.6

Grafik karakteristik sensivitas sensor TGS 2611 ...................................

7

id/
.ac.

id
.ac.

id
.ac.

ht

.id/

c
ej
ej sensivitas sensor TGS 2610
2.4 Grafik karakteristik
...................................
6unej.a
n
n
u
u
.
.
.
igilib 6
igilib
igilib2611 ...................................................................................
d
d
d
/
/
/
2.5 Sensor
TGS
/
/
/
:
:
:
http
http
http

ht

/
/
/
/
Sensor TGS 2620 ...................................................................................
7
.id2.7
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
2.8 Grafik karakteristik
.8une
.un...................................
.une sensivitas sensor TGS i2620
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
g
g
g
://di
://di
://di Pin Mikrokontroler AVR
2.9 Deskripsi
9
http
http......................................................
http

ht

nej

digi
tp://

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

DAFTAR
http GAMBAR

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

2.10 ADC dengan kecepatan sampling rendah dan sampling tinggi .............

11

/
/
/
/
13
c.id
c.id
c.id
c.id2.11 Model Neuron ........................................................................................
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
ne
.une
.une
.usigmoid
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
2.12
Fungsi
aktivasi
biner
................................................................
17
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
2.13 Fungsi
aktivasi sigmoid bipolar..............................................................
17
3.1

d/
ac.i

d/
ac.i

d/
ac.i

22

id/

.
3.2 Rangkaian sensor
gas
23 nej.ac
j.
j. .............................................................................
e
e
n
n
u
u
.u
ilib24
ilib.
ilib. ATMega32 ................................................................
g
g
g
i
i
i
3.3 Sistem
Minimum
d
d
d
/
/
/
:/
:/
:/
http
http
http

nej.

u

ilib.

dig
tp://

Blok diagram sistem ..............................................................................

3.4

Rangkaian LCD .....................................................................................

ht

ht

27

Desain alat .............................................................................................
27
/
/
d3.5
id/
id/
.
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
3.6 Diagram alir komunikasi
serial ..............................................................
28
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
://di 29
://di
://dneural
3.7 Skema
nerwork ...........................................................................
http
http
http

c.i
ej.a

.un

ilib
//dig

tp:

3.8

Diagram alir learning neural network ...................................................

ht

30

/
/
/
/
Diagram alir mikrokontroler
31
.id3.9
c.id
c.id
c.id ..................................................................
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne ..............................
une
.une
.uzat
.identifikasi
4.1 Prototipe alat
jensi dan kandungan
33
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di 34
://di
://di komunikasi serial ..................................................................
4.2 Pengujian
http
http
http

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

4.3

Grafik pola yang terbentuk setelah di normalisasi ................................

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

xv

id/

ac.
nej.

id/

ac.
nej.

38

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

tp

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

id/

ac.
nej.

ht

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

tp

gilib
i
d
/
/
:

ht
.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

4.4

Pola
http
http
http zat uji .............................................................................................

38

4.5

Skema neural network ...........................................................................

40

ht

/
.id/
.id/
.id/
.id4.6
c
c
c
c
Grafik
pelatihan
.....................................................................................
42
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g 44
g
gsaat tidak ada zat uji ..............................................................
4.7 Pengujian
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
4.8 Pengujian
untuk target bio solar h............................................................
45
4.9

45

lib.u

4.12 Pengujian untuk target bensin.................................................................

47

id
.ac.

id
.ac.

.id/

c
ej
ej etanol 50% .........................................................
4.10 Pengujian untuk
target
46unej.a
n
n
u
u
.
.
.
lib
igilib46
igilib
igiuntuk
d
d
d
/
/
/
4.11 Pengujian
target
etanol
99%
.........................................................
/
/
/
:
:
:
http
http
http

ht

/
/
/ ...............................................................
/
Pengujian untuk target thinner
47
.id4.13
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e amoniak 5% ......................................................
4.14 Pengujian untuk
47
.une
.une
.untarget
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di 48
://di
://di untuk target amoniak 15%
4.15 Pengujian
http
http ....................................................
http

ht

nej

digi
tp://

Pengujian untuk target etanol
/
/ 10% ........................................................

id/
.ac.

ht

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

4.16 Pengujian untuk target amoniak 25% ....................................................

48

/
/
/
id/
51
c.id
c.id
c............................................................................
c.id4.17 Pengujian tanpa zatj.uji
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
.une
.une
.untarget
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
4.18
Pengujian
untuk
bio
solar
............................................................
51
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h ........................................................
h
4.19 Pengujian
untuk target etanol 10%
51
4.20 Pengujian untuk target etanol 50% ........................................................

51

id/

.
4.21 Pengujian untukntarget
52 nej.ac
j.
j. etanol 99% ........................................................
e
e
n
u
.u
lib.u target bensin ................................................................
ilib52
ilib.
iuntuk
g
g
g
i
i
i
4.22 Pengujian
d
d
d
/
/
/
:/
:/
:/
http
http
http

nej.

u

ilib.

dig
tp://

d/
ac.i

d/
ac.i

d/
ac.i

4.23 Pengujian untuk target Amoniak 5% .....................................................

ht

ht

52

Pengujian untuk target Amoniak
15% ...................................................
52
/
/
d4.24
id/
id/
.
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e Amoniak 25% ...................................................
4.25 Pengujian untuk
52
.une
.une
.untarget
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di 52
://di
://di untuk target thinner ...............................................................
4