Daya Hambat Ekstrak Kulit Buah Apel (Malus sylvestris Mill.) Varietas Manalagi Terhadap Pertumbuhan Streptococcus viridians
Da ya Ha m b a t Ekstra k Kulit Bua h A p e l ( Malus sy lve stris Mill.) Va rie ta s Ma na la g i Te rha d a p Pe rtum b uha n
Stre pto c o c c us viridians
(Antib ac te rial Ac tivity o f Apple Pe e l (Malus sy lve stris Mill.) Varie ty o f Manalag i Extrac t Ag ainst The
G ro wth O f Stre pto c o c c us viridans)
Fe b ria na Tria N, 1 Ta ntin Erm a wa ti, 2 Dwi Wa rna Aju F3
1
Ma ha siswa Ke d o kte ra n G ig i, Fa kulta s Ke d o kte ra n G ig i, Unive rsita s Je mb e r
Ba g ia n Bio me d ik, Fa kulta s Ke d o kte ra n G ig i, Unive rsita s Je mb e r
3 Ba g ia n Ko nse rva si, Fa kulta s Ke d o kte ra n G ig i, Unive rsita s Je mb e r
2
ABSTRAC T
Mo st o f ro o t c a na l infe c tio ns a re c a use d b y Stre p to c o c c us virida ns. Ap p le p e e l va rie ty o f ma na la g i
e xtra c t is a lle g e d to c o ntro l the numb e r o f Stre p to c o c c us virida ns's p o p ula tio n. This e xtra c t c o nta ins a ntib a c te ria l
c o mp o und suc h us p o lyp he no ls de riva tive (c a te c hin, c hlo ro g e nic a c id, q ue rc e tin). The p urp o se o f this study wa s to
find o ut a ntib a c te ria l a c tivity o f a p p le p e e l e xtra c t va rie ty o f ma na la g i a g a inst the g ro wth o f Stre p to c o ssus virida ns.
The me tho d o f this study wa s we ll diffusio n me tho d with 6 tre a tme nt g ro up s (n=12). Ea c h p e tridish wa s fille d BHI-A
a nd ino c ula te d b y Stre p to c o c c us virida ns fo llo we d b y ma king 6 we lls using ste rile stra ws (dia me te r 5 mm). Extra c ts
100%, 75%, 50%, 25%, p o sitive c o ntro l, a nd ne g a tive c o ntro l we re a dde d into the we lls a t c o nc e ntra tio n o f 5 µL fo r
e a c h ma te ria l. Afte r tha t, the inc ub a tio n wa s c a rrie d o ut a t a te mp e ra ture o f 37o C fo r 24 ho urs the n inhib ito ry zo ne s
we re me a sure d. The re sults o f this study sho we d tha t the re we re inhib ito ry zo ne s in a ll tre a tme nt g ro up s, e xc e p t
ne g a tive c o ntro l. The c o nc lusio n is tha t a p p le p e e l va rie ty o f ma na la g i e xtra c t ha s a ntib a c te ria l a c tivity a g a inst the
g ro wth o f Stre p to c o c c us virida ns with minimum inhib ito ry c o nc e ntra tio n o f 25%.
Ke y wo rds : Antib a c te ria l a c tivity, Ap p le p e e l va rie ty o f ma na la g i e xtra c t, Stre p to c o c c us virida ns, We ll diffusio n
me tho d.
Ko re sp o nd e nsi ( Co rre spo nde nc e ): Ba g ia n Bio me d ik Fa kulta s Ke d o kte ra n G ig i Unive rsita s Je mb e r. Jl. Ka lima nta n 37
Je mb e r 6812I. E-ma il:ta ntin.e rma w a ti@ g ma il.c o m
Stre p to c o c c us virida ns ( S. virida ns)
a d a la h flo ra no rm a l ro ng g a m ulut d a n sa lura n
na fa s m a nusia b a g ia n a ta s. Na mun, p a d a
ke a d a a n
te rte ntu
S.
virida ns
b e rsifa t
p a tho g e n
(mikro o rg a nism e
o p o rtunistik).1
Mikro o rg a nism e ini m e ng inva si d a n b e rko lo ni
p a d a p ulp a ya ng te rke na ka rie s se hing g a
m e nim b ulka n infe ksi sa lura n a ka r g ig i. Se la in
itu S. virida ns m a mp u me nja d i p e nye b a b
uta m a e nd o c a rd itis a p a b ila m a suk ke d a la m
p e re d a ra n d a ra h.2,3
Sa lura n a ka r g ig i ya ng te rinfe ksi
m e mb utuhka n
p e ra w a ta n. Ta ha p
a wa l
p e ra w a ta n
sa lura n
a ka r
g ig i
a d a la h
p re p a ra si.
Ta ha p a n
ini
te rd iri
a ta s
instrume nta si d a n irig a si. Irig a si b e rfung si
se b a g a i p e lum a s, p e mb ua ng d e b ris, d a n
a ntimikro b a . Se la in itu irig a si jug a b e rtujua n
untuk me ng hila ng ka n sme a r la ye r. Sa la h sa tu
b a ha n irig a si p o te nsia l a d a la h hid ro g e n
p e ro ksid a (H2O 2) 3%. 4,5
Be rd a sa rka n stud i in vivo d a n in vitro b e lum
te rd a p a t b a ha n irig a si p o te nsia l ya ng id e a l
d a n m e me nuhi sya ra t b io ko mp a tib ilita s.6 O le h
ka re na itu b a nya k d ike mb a ng ka n p e ne litia n
te nta ng p e m a nfa a ta n b a ha n a la m se b a g a i
a lte rna tif p e ng o b a ta n. Sa la h sa tu b a ha n
a la m ya ng d a p a t d ima nfa a tka n se b a g a i
o b a t d a n b a nya k te rd a p a t d i Ind o ne sia
a d a la h b ua h a p e l va rie ta s m a na la g i. Kulit
b ua h te rse b ut me miliki ka nd ung a n za t
a ntib a kte ri b e rup a p o life no l.7 Be rd a sa rka n
ura ia n d ia ta s p e ne liti ing in me ne liti a ktivita s
e kstra k kulit b ua h a p e l ( Ma lus sylve stris Mill.)
va rie ta s ma na la g i te rha d a p
Stre p to c o c c us viridia ns.
p e rtum b uha n
METO DE PENELITIA N
Je nis
p e ne litia n
ini
a d a la h
e ksp e rime nta l la b o ra to ris, d e ng a n ra nc a ng a n
p e ne litia n the p o st te st o nly c o ntro l g ro up
de sig n. Id e ntifika si ta na m a n d i La b o ra to rium
Bo ta ni d a n Kultur Ja ring a n Jurusa n Bio lo g i
Fa kulta s MIPA.
Ta ha p a w a l p e ne litia n ini a d a la h
p e m b ua ta n e kstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s
ma na la g i. Kulit b ua h ya ng te la h d ike ring ka n
te rse b ut d iha luska n. Se te la h itu d ima se ra si
me ng g una ka n e ta no l 70%. La ruta n ha sil
ma se ra si d isa ring
ke mud ia n
d ip e ka tka n
d e ng a n
ro ta ry
e va p o ra to r
se hing g a
d id a p a tka n e kstra k ko nse ntra si 100%. De ra ja t
ke a sa ma n (p H) e kstra k te rse b ut se b e sa r 5.
Susp e nsi S. virida ns ya ng d ig una ka n
sa a t p e ne litia n d itumb uhka n d a la m me d ia
c a ir BHI-B. Susp e nsi te rse b ut d ie nc e rka n
d e ng a n sta nd a r Mc . Fa rla nd 0,5. Se b e lum
me la kuka n
p e ne litia n,
te rle b ih
d a hulu
d ila kuka n uji id e ntifika si b a kte ri d e ng a n
p e w a rna a n
G ra m.
Ha sil uji id e ntifika si
te rha d a p S. virid a ns a nta ra la in b a kte ri ini
b e rw a rna ung u, b e rb e ntuk ko kus d a la m
ra nta i, d a n tid a k te rko nta mina si.
Se b e lum
ta ha p
uji a ntib a kte ri,
te rle b ih d a hulu d ila kuka n p e ng e nc e ra n
se d ia a n e kstra k m e nja d i b e b e ra p a ko nse nra si
me ng g una ka n me to d e se ria l dilutio n. Pa d a
p e ne litia n p e nd a hulua n d ig una ka n me to d e
23
Sto m a to g na tic (J. K. G Une j) Vo l. 11 No .1 2014: 23-26
p e ng e nc e ra n se ria l dilutio n d e ng a n fa c to r
p e ng e nc e ra n d ua ka li lip a t, ya itu e kstra k
ko nse ntra si 100%, 50%, 25%, d a n 12,5%.
Na m un, e kstra k ko nse ntra si 12,5% tid a k
m e nunjukka n a d a nya zo na ha m b a t (te rliha t
se p e rti ko ntro l ne g a tif). O le h ka re na itu p a d a
p e ne litia n ini e kstra k ya ng d ig una ka n a d a la h
ko nse ntra si 100%, 50%, 25% d e ng a n mo d ifika si
b e rup a
p e na mb a ha n
ko nse ntra si
75%.
Mo d ifika si ini b e rtujua n
a g a r re nta ng
p e ng e nc e ra n e kstra k tid a k te rla lu ja uh.
Atura n
p e ng e nc e ra n
a d a la h
e kstra k
ko nse ntra si 75% d ib ua t d e ng a n m e ng a m b il
1,5 ml e kstra k 100% d ic a m p ur 0,5 ml a q ua d e s
ste ril.Ekstra k ko nse ntra si 50% d ib ua t d e ng a n
m e ng a m b il 1 ml e kstra k 100% d ic a m p ur 1 ml
a q ua d e s ste ril. Ekstra k ko nse ntra si 25% d ib ua t
d e ng a n me ng a mb il 1 ml e kstra k 50%
d ic a mp ur 1 ml a q ua d e s ste ril.
Pe ne litia n ini m e ng g una ka n m e to d e
d ifusi sumura n ( we ll diffusio n me tho d ), ya itu
d e ng a n me m b ua t lub a ng sumura n p a d a
se d ia a n BHI-A ya ng te la h d iino kula si S.
virida ns. Pa d a m a sing -ma sing p e tridish d ib e ri
ko d e p e rla kua n d a n no mo r urut. Le ta k lub a ng
sumura n se sua i d e ng a n ko d e p e rla kua n
te rse b ut.
Lub a ng
sum ura n
d ib ua t
m e ng g una ka n se d o ta n ste ril b e rd ia m e te r 5
m m. Se te la h lub a ng sumura n d ib ua t, b a ha n
p e rla kua n se b a nya k 5 µL d ima sukka n ke
d a la m ma sing -ma sing lub a ng sumura n.
Se te la h se mua p e rla kua n d ib e rika n
se luruh p e tridish d im a sukka n ke
d a la m
d e sika to r d a n d iinkub a si p a d a suhu 370C .
Se te la h 24 ja m a ka n te rliha t d a e ra h je rnih d i
se ke liling lub a ng sum ura n. Da e ra h je rnih
m e rup a ka n zo na ha m b a t p e rtum b uha n S.
virida ns. Ad a p un c a ra m e ng ukur zo na
ha m b a t
te rse b ut
a d a la h
d e ng a n
m e m b a likka n
p e tridish,
ke mud ia n
p e ng hitung a n
d ila kuka n
d e ng a n
c a ra
d ia me te r d a e ra h je rnih d ikura ng i d ia me te r
lub a ng sumura n.8
Da ta p e ne litia n d ila kuka n no rm a lita s
d e ng a n
uji Ko lmo g o ro v
Sm irno v
dan
ho mo g e nita s d e ng a n uji Le ve ne . Ap a b ila ha sil
uji me nunjukka n d a ta te rd istrib usi no rm a l d a n
ho mo g e n (p >0,05) m a ka d ila kuka n uji sta tistik
p a ra me trik. Ap a b ila ha sil uji me nunjukka n
d a ta tid a k te rd istrib usi no rm a l d a n/ a ta u tid a k
ho mo g e n m a ka d a p a t d ila kuka n uji sta tistik
no np a ra m e trik.
HA SIL
Ha sil
p e ne litia n
te nta ng
d a ya
ha m b a t e kstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s
m a na la g i te rha d a p p e rtum b uha n S.virida ns
d itunjukka n p a d a Ta b e l 1.
Ta b e l 1. Ha sil p e ng hitung a n nila i ra ta -ra ta
zo na ha m b a t p e rtumb uha n S. virida ns
M 100
M 75
M 50
M 25
K (+)
K (-)
n
12
12
12
12
12
12
x
10,37
5,54
4,12
2,02
12,15
0,00
SD
1,85
1,61
1,83
1,13
1,76
0,00
Ke te ra ng a n :
N
: jumla h sa mp e l
x
: nila i ra ta – ra ta zo na ha mb a t
SD
: sta nd a r d e via si nila i zo na ha mb a t
M100 : e kstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s ma na la g i
100%
M75 : e kstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s ma na la g i 75%
M50 : e kstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s ma na la g i 50%
M25 : e kstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s ma na la g i 25%
K(+) : ko ntro l p o sitif (H2O 2 3%)
K(-)
: ko ntro l ne g a tif (a q ua d e s ste ril)
Se te la h
m e ng e ta hui
ha sil
p e ng hitung a n, se la njutnya
d ila kuka n uji
d istrib usi d e ng a n uji Ko lmo g o ro v Smirno v . Ha sil
uji ini me nunjukka n jika d a ta te rd istrib usi
no rm a l,d ib uktika n d e ng a n nila i sig nifika nsi
ya ng m e nunjukka n le b ih b e sa r d a ri 0,05.
Se te la h d a ta d inya ta ka n te rd istrib usi no rm a l
se la njutnya d ila kuka n uji ho mo g e nita s va ria n
me ng g una ka n uji Le ve ne untuk me ng e ta hui
ra g a m p o p ula si. Ha sil uji Le ve ne m e nunjukka n
nila i sig nifika nsi le b ih ke c il d a ri 0,05,se hing g a
d a ta te rse b ut d inya ta ka n tid a k ho mo g e n.
Se la njutnya d a ta d ia na lisis m e ng g una ka n uji
no n p a ra m e trik, ya itu Kruska l Wa llis, untuk
me ng e ta hui a d a a ta u tid a knya p e rb e d a a n
d a ya
ha m b a t p a d a
se luruh ke lo mp o k
p e rla kua n.
Ha sil uji Kruska l Wa llis me nunjukka n
sig nifika nsi le b ih ke c il 0,05, se hing g a d a p a t
d ike ta hui jika te rd a p a t p e rb e d a a n nila i d a ya
ha mb a t ya ng b e rma kna a nta r ke lo mp o k
p e rla kua n. Se la njutnya d ila kuka n uji Ma nn
Whitne y
untuk
m e ng e ta hui
ke lo mp o k
p e rla kua n ma na ya ng m e miliki p e rb e d a a n
b e rma kna . Be rd a sa rka n uji Ma nn Whitne y
dapat
d isimp ulka n
b a hwa
te rd a p a t
p e rb e d a a n ya ng b e rm a kna a nta r se luruh
ke lo m p o k p e rla kua n.
PEMBA HA SA N
Be rd a sa rka n ha sil p e ne litia n d a p a t
d ike ta hui b a hw a se tia p ke lo m p o k p e rla kua n
me miliki nila i ra ta -ra ta zo na ha m b a t ya ng
b e rb e d a . Ha l te rse b ut me nunjukka n a d a nya
e fe ktivita s
ma sing -m a sing
ke lo mp o k
p e rla kua n d a la m m e ng ha m b a t p e rtum b uha n
S. virida ns. Ekstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s
ma na la g i ko nse ntra si 100% me miliki d a ya
ha mb a t ya ng le b ih b e sa r d a rip a d a e kstra k
ko nse ntra si 75%, 50% d a n 25%. Be sa r ke c ilnya
sua tu
b a ha n
a ntimikro b a
d a la m
me ng ha m b a t
p e rtumb uha n
mikro b a
d ip e ng a ruhi o le h ko nse ntra si b a ha n, jumla h
mikro b a , suhu, w a ktu, je nis m ikro b a , p H, d a n
za t a ta u b a ha n o rg a nik te rla rut. Pa d a
ko nse ntra si ya ng ting g i sua tu b a ha n a ka n
b e ke rja d a la m w a ktu ya ng le b ih sing ka t
d a la m
me ng ha mb a t
p e rtum b uha n
mikro o rg a nisme .9
Ke ma mp ua n e kstra k kulit b ua h a p e l
va rie ta s ma na la g i d a la m
me ng ha mb a t
p e rtum b uha n S. virida ns d ika re na ka n e kstra k
te rse b ut
m e miliki
ka nd ung a n
p o life no l.
Turuna n p o life no l ya ng te rd a p a t p a d a kulit
b ua h
a p e l va rie ta s m a na la g i a d a la h
c a te c hin, c hlo ro g e nic a c id, d a n q ue rc e tin.
Se nya w a te rse b ut m e miliki a ktivita s a ntib a kte ri
24
Da ya Ha m b a t Ekstra k Kulit Bua h Ap e l… (Ta ntin d kk)
d e ng a n
m e rusa k
me m b ra n
se l,
m e ng ha nc urka n sub stra t, d a n me ng g a ng g u
fung si e nzim b a kte ri.10
Me ka nisme
c a te c hin
se b a g a i
a ntib a kte ri a d a la h d e ng a n m e rusa k la p isa n
lip id p a d a me mb ra n se l b a kte ri. Ke rusa ka n
te rse b ut me nye b a b ka n ke b o c o ra n m e mb ra n,
se hing g a fung si b a rrie r me nja d i te rg a ng g u
ka re na m e m b ra ne me rup a ka n b a rrie r se le ktif
ke lua r m a suk za t a ktif ke d a la m se l d a n
te m p a t b io sinte sis e nzim.11 Ke b o c o ra n p a d a
m e mb ra n se l jug a d a p a t m e nye b a b ka n lisis
se l.1 Se nya w a c a te c hin d isinte sis d a ri ra nta i
lurus a lkila ld e hid d a n m e ta l me rka p ta n.
Ke m a mp ua n c a te c hin d a la m m e nimb ulka n
a ksi
a ntib a kte ri
d ip e ng a ruhi
o le h
p e rp a nja ng a n
ra nta i
a lkilnya ,
se m a kin
p a nja ng
ra nta i
a lkil
ma ka
a ka n
m e mp e rc e p a t p e ne tra si c a te c hin p a d a
p e rmuka a n m e mb ra n se l b a kte ri.12
C hlo ro g e nic
a c id
me rup a ka n
turuna n p o life no l g o lo ng a n p he nylp ro p a no id
ya ng d a p a t m e ng ha m b a t fung si Fila me nting
te mp e ra ture se nsitive muta nt Z (FtsZ), ya itu
b a g ia n d a ri p ro te in se l e se nsia l b a kte ri ya ng
m e miliki a ktivita s G ua no sine trip ho sp ha te
(G TPa se ) d a n m a mp u m e m b e ntuk p ro te in
fila m e n. C hlo ro g e nic a c id m e miliki g ug us
hid ro ksil se hing g a b e rsifa t le b ih hid ro filik
d a rip a d a se nya wa la in. G ug us hid ro ksil
m e nye b a b ka n a d a nya ika ta n hyd ro g e n
d e ng a n ra nta i a sa m a mino p a d a sisi a ktif. FtsZ
b e re a ksi d e ng a n c hlo ro g e nic a c id me la lui
ika ta n te rse b ut se hing g a
m e nye b a b ka n
p o lime risa si FTsZ te rha mb a t d a n me rusa k
p ro te in fila me n. Se la in itu c hlo ro g e nic a c id
jug a me nye b a b ka n ke rusa ka n me mb ra n se l
b a kte ri d e ng a n me ng g a ng g u la p isa n lip id
se hing g a me nye b a b ka n ke b o c o ra n io n d a n
b a ha n la in d e ng a n te rb e ntuknya p o ri se rta
m e ng ha nc urka n p o te nsia l e le ktrik me mb ra n.13
Q ue rc e tin
me miliki
a ktivita s
a ntib a kte ri d e ng a n me ng ika t G yra se B (G yrB),
ya itu sub unit e nzim g yra se ya ng b e rp e ra n
d a la m re p lika si DNA b a kte ri. Pa d a p ro se s
re p lika si DNA te rja d i p e misa ha n ra nta i b e ntuk
he liks
g a nd a .
Enzim
g yra se
b e rfung si
m e mb uka
p ilina n
ra nta i DNA.
Ika ta n
q ue rc e tin
d e ng a n
G yrB me nye b a b ka n
te rha mb a tnya p e mb uka a n p ilina n te rse b ut,
se hing g a re p lika si DNA te rg a ng g u.11
S. virida ns me rup a ka n b a kte ri G ra m
p o sitif. Dind ing se l b a kte ri G ra m p o sitif me miliki
struktur ya ng le b ih se d e rha na d a rip a d a
d ind ing se l b a kte ri G ra m ne g a tif, se hing g a
m e mud a hka n se nya w a a ntimikro b a untuk
m a suk ke d a la m se l d a n me nimb ulka n
a ktivita s a ntimikro b a .14 Ba kte ri G ra m p o sitif
m e miliki d ind ing se l ya ng te b a l (15-80 nm)
te ta p i ha nya te rd iri a ta s sa tu la p isa n tung g a l
d e ng a n ko m p o sisi lip id , p e p tid o g lika n d a n
a sa m te iko a t, se d a ng ka n b a kte ri G ra m
ne g a tif me miliki d ind ing se l ya ng tip is (10-15
nm ) d a n te rd iri a ta s tig a la p isa n lip id d a n
p e p tid o g lika n.15
Da ya
ha m b a t
minima l
dapat
d ite ntuka n m e ng g una ka n m e to d e
se ria l
dilutio n. Pa d a sa a t p e ne litia n p e nd a hulua n
d ila kuka n p e ng e nc e ra n e kstra k kulit b ua h
a p e l va rie ta s m a na la g i se c a ra se ria l dilutio n
b e rup a ko nse ntra si 100%, 50%, 25%, d a n
12,5%. Na mun, e kstra k ko nse ntra si e kstra k
ko nse ntra si 25% me nunjukka n a d a nya zo na
ha mb a t ya ng le b ih ke c il d ib a nd ing ka n
ko nse ntra si 100% d a n 50%. Be rd a sa rka n
p e ne litia n p e nd a hulua n te rse b ut d a p a t
d ike ta hui b a hw a e kstra k ko nse ntra si 25%
me miliki d a ya ha m b a t minima l te rha d a p
p e rtum b uha n S.virida ns. H2O 2 3% me rup a ka n
b a ha n irig a si sa lura n a ka r ya ng se ring
d ig una ka n. Ba ha n ini a ka n te rura i me nja d i :
H2O 2
H2O + O na sc e nt
O na sc e nt te rse b ut a ka n b e rub a h
me nja d i o ksig e n. G a s o ksig e n ya ng d iha silka n
ma m p u m e ng ha nc urka n b a kte ri sa lura n a ka r
b e se rta p ro d uknya . Na mun, g a s o ksig e n
te rse b ut
a ka n
m e nim b ulka n
e m fise ma
a p a b ila te rb a w a ke sirkula si d a ra h m e la lui
ja ring a n p e ria p ika l.4 Emfise m a le b ih re nta n
te rja d i p a d a p e nd e rita ya ng m e miliki ke la ina n
g e ne tik b e rup a d e fisie nsi a lfa 1-a ntip ro te a se
d a n p e nd e rita ya ng hip e rse nsitif te rha d a p
p o lusi ud a ra .16
Ba ha n irig a si kimia se p e rti H2O 2 3%
te rb ukti ma sih m e miliki d a mp a k ne g a tif b a g i
ke se ha ta n. Imp lika si klinis d a ri e kstra k kulit
b ua h a p e l va rie ta s ma na la g i a d a la h se b a g a i
a lte rna tif b a ha n irig a si b a g i p e nd e rita ya ng
hip e rse nsitif te rha d a p H2O 2 3%. Ekstra k
te rse b ut me rup a ka n b a ha n a la mi d a n te la h
te rb ukti ma m p u me ng ha mb a t p e rtum b uha n
S.virida ns.
KESIMPULA N
Be rd a sa rka n
ha sil p e ne litia n
dapat
d isim p ulka n b a hw a e kstra k kulit b ua h a p e l
va rie ta s ma na la g i me miliki d a ya ha mb a t
te rha d a p
p e rtumb uha n
S.
virida ns,
se d a ng ka n ko nse ntra si e kstra k te rke c il ya ng
ma sih m a mp u me ng ha m b a t p e rtumb uha n S.
virida ns a d a la h ko nse ntra si 25%.
Ad a p un
b e b e ra p a sa ra n untuk p e ne litia n se la njutnya
a d a la h p e rlu p e ne litia n le b ih la njut me ng e na i
ke m a m p ua n e kstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s
ma na la g i d a la m me ng ha mb a t p e rtum b uha n
mikro o rg a nisme p a to g e n la in d i ro ng g a m ulut,
d a n p e rlu p ula d ila kuka n p e ne litia n le b ih
la njut
me ng e na i
ke ma m p ua n
e kstra k
p o life no l d a ri kulit b ua h a p e l va rie ta s
ma na la g i d a la m me ng ha mb a t p e rtum b uha n
mikro o rg a nisme p a to g e n la in d i ro ng g a mulut
se rta p e rlu d ila kuka n p e ne litia n le b ih la njut
me ng e na i b io ko m p a tib ilita s e kstra k kulit b ua h
a p e l va rie ta s m a na la g i te rha d a p ja ring a n
luna k ro ng g a mulut a g a r d a p a t d ia p lika sika n
se c a ra nya ta d i b id a ng ke d o kte ra n g ig i.
DA FTA R PUSTA KA
1.
Bro o ks, G . F., Bute l, J. S., d a n Mo rse , S. A.
Mikro b io lo g i
Ke d o kte ra n
Ja w e tz,
Me lnic k, d a n Ald e b e rg . Ed isi 1. Alih
Ba ha sa : Ba g ia n Mikro b io lo g i Fa kulta s
Ke d o kte ra n G ig i Unive rsita s Airla ng g a .
Jud ul
Asli:
Ja w e tz,Me lnic k,
dan
Sto m a to g na tic (J. K. G Une j) Vo l. 11 No .1 2014: 23-26
a ure us” .
Ma ja la h
Fa rm a si
Fa rm a ko lo g i. 2009, 13 (1): 21- 24.
Ald e b e rg 's
Me d ic a l
Mikro b io lo g y.
Ja ka rta : Sa le mb a Me d ika , 2005.
2.
Wa lto n, R. E., d a n To ra b ine ja d , M. Prinsip
d a n Pra ktis Ilmu End o d o ntik. Ed isi 3. Alih
Ba ha sa : Na rla n Sum a wina ta . Jud ul Asli:
End o d o ntic s Princ ip le s a nd Pra c tic e .
Ja ka rta : EG C , 2008.
25
3.
Bro o ks, G . F., Bute l, J. S., d a n Mo rse , S. A.
Mikro b io lo g i
Ke d o kte ra n
Ja w e tz,
Me lnic k, d a n Ald e b e rg . Ed isi 23. Alih
Ba ha sa : Huria wa ti Ha rta nto . Jud ul Asli:
Ja w e tz,
Me lnic k,
dan
Ald e b e rg 's
Me d ic a l Mikro b io lo g y. Ja ka rta : EG C ,
2007.
4.
Ag ustin, D. W. “ Pe rb e d a a n Kha sia t
Antib a kte ri
Ba ha n
Irig a si
Anta ra
Hid ro g e n Pe ro ksid a 3% d a n Infusum
Da un Sirih 20% Te rha d a p Ba kte ri Mix” .
Ma ja la h Ke d o kte ra n G ig i. 2005, 38 (1):
45-47.
5.
Vio lic h, D.R., d a n C ha nd le r, N. P. “ The
Sm e a r La ye r in End o d o ntic – a Re vie w” .
Inte rna tio na l End o d o ntic Jo urna l, 2010,
43 : 2-15.
6.
Ya nti, N. Bio ko mp a tib ilita s La ruta n Irig a si
Sa lura n Aka r. Me d a n: e - USU Re p o sito ry,
2004.
7.
8.
9.
Ele c tro nic Jo urna l o f Bio the c no lo g y.
Alb e rto , M. R., C a na vo sio , M. A. R., d a n
d e Na d ra , M. C . M. (2012, Ap ril 2).
Antim ic ro b ia l Effe c t o f Po lyp he no ls fro m
Ap p le
skin
on
Huma n
Ba c te ria l
Pa tho g e ns.
Vo l.
9(3).
Ava ila b le :
http / / ww w.e jb io te c hno lo g y.info / ind e x/ p
hp .
G o me s, Fe rra z, G a rrid o , Ro sa le n, Za ia ,
Te ixe ira , d a n So uza -Filho . “ Mic ro b ia l
Susc e p tib ility to
C a lc ium Hid ro xyd e
Pa ste s a nd The ir Ve c hile s” . Jo urna l o f
End o d o ntic s. 2007, 28(10): 758-76.
Pa kki, Ka sim , Re w a , d a n Ka ra ng a n. “ Uji
Aktivita s Antib a kte ri Enzim Pa p a in d a la m
se d ia a n krim te rha d a p Sta p hylo c o c c us
dan
10.
Muthusw a my, S,. d a n Rup a sing he , H. P.
V.
“ Fruit
p he no lic s
as
na tura l
a ntimic ro b ia l
a g e nts:
Se le c tive
a ntimic ro b ia l a c tivity
of
c a te c hin,
c hlo ro g e nic
a c id
a nd
p hlo rid zin” .
Jo urna l
of
Fo o d ,
Ag ric ulture
&
Enviro nm e nt. 2007, 5 (3&4): 81-85.
11.
C ushnie , T. P. T., d a n La m b , A. J.
“ Antimic ro b ia l Ac tivity o f Fla vo no id ” .
Inte rna tio na l Jo urna l o f Antimic ro b ia l
Ag e nt.2005, 26 : 343-356.
12.
Ka jiya , Ho jo , Suzuki, Na njo , Kuma za w a ,
d a n Na ka ya m a . “ Re la tio nship b e tw e e n
Antib a c te ria l Ac tivity o f (+)-C a te c hin
De riva tive s a nd The ir Inte ra c tio n with a
Mo d e l Me m b ra ne ” .Ag ric ultura l a nd Fo o r
C he mistry. 2012, 1-5.
13.
He m a ysw a rya ,
So ud a minikkutty,
Na ra sum a ni,
dan
Do b le .
“ Phe nylp ro p a no id s inhib it p ro to fila me nt
fo rma tio n o f Esc he ric hia c o li c e ll d ivisio n
p ro te in FtsZ” . Jo urna l o f Me d ic a l
Mic ro b io lo g y. 2011, 60 : 1317–1325.
14.
Kusmiya ti d a n Ag ustini, N. Uji Aktivita s
Se nya w a Antib a kte ri d a ri Mikro a lg a
Po rp hyrid ium c rue ntum . Bio d ive rsita s.
2007, 8(1 ): 48-53.
15.
Sire g a r, R. M. “ Aktivita s Antib a kte ri
Ekstra k Da un
d a n Bung a
Kito lo d
(La ure ntia
lo ng iflo ra
(L)
Pe te rm )
te rha d a p
Ba kte ri
Pe nye b a b
Ko njung tivitis
” .The sis. Bo g o r; Se ko la h
Pa sc a Sa rja na Institut Pe rta nia n Bo g o r,
2012.
16.
Pric e , S. A., d a n Wilso n, L. M. Pa to fisio lo g i
Ko nse p Klinis Pro se s- Pro se s Pe nya kit. Ed isi
6. Alih Ba ha sa : Bra hm U. Pe nd it. Jud ul
Asli: Pa tho p hisio lo g y C linic a l C o nc e p ts
O f Dise a se Pro c e sse s. Ja ka rta : EG C .
2005. Artike l Ilmia h Ha sil Pe ne litia n
Ma ha sisw a 2012
26
Stre pto c o c c us viridians
(Antib ac te rial Ac tivity o f Apple Pe e l (Malus sy lve stris Mill.) Varie ty o f Manalag i Extrac t Ag ainst The
G ro wth O f Stre pto c o c c us viridans)
Fe b ria na Tria N, 1 Ta ntin Erm a wa ti, 2 Dwi Wa rna Aju F3
1
Ma ha siswa Ke d o kte ra n G ig i, Fa kulta s Ke d o kte ra n G ig i, Unive rsita s Je mb e r
Ba g ia n Bio me d ik, Fa kulta s Ke d o kte ra n G ig i, Unive rsita s Je mb e r
3 Ba g ia n Ko nse rva si, Fa kulta s Ke d o kte ra n G ig i, Unive rsita s Je mb e r
2
ABSTRAC T
Mo st o f ro o t c a na l infe c tio ns a re c a use d b y Stre p to c o c c us virida ns. Ap p le p e e l va rie ty o f ma na la g i
e xtra c t is a lle g e d to c o ntro l the numb e r o f Stre p to c o c c us virida ns's p o p ula tio n. This e xtra c t c o nta ins a ntib a c te ria l
c o mp o und suc h us p o lyp he no ls de riva tive (c a te c hin, c hlo ro g e nic a c id, q ue rc e tin). The p urp o se o f this study wa s to
find o ut a ntib a c te ria l a c tivity o f a p p le p e e l e xtra c t va rie ty o f ma na la g i a g a inst the g ro wth o f Stre p to c o ssus virida ns.
The me tho d o f this study wa s we ll diffusio n me tho d with 6 tre a tme nt g ro up s (n=12). Ea c h p e tridish wa s fille d BHI-A
a nd ino c ula te d b y Stre p to c o c c us virida ns fo llo we d b y ma king 6 we lls using ste rile stra ws (dia me te r 5 mm). Extra c ts
100%, 75%, 50%, 25%, p o sitive c o ntro l, a nd ne g a tive c o ntro l we re a dde d into the we lls a t c o nc e ntra tio n o f 5 µL fo r
e a c h ma te ria l. Afte r tha t, the inc ub a tio n wa s c a rrie d o ut a t a te mp e ra ture o f 37o C fo r 24 ho urs the n inhib ito ry zo ne s
we re me a sure d. The re sults o f this study sho we d tha t the re we re inhib ito ry zo ne s in a ll tre a tme nt g ro up s, e xc e p t
ne g a tive c o ntro l. The c o nc lusio n is tha t a p p le p e e l va rie ty o f ma na la g i e xtra c t ha s a ntib a c te ria l a c tivity a g a inst the
g ro wth o f Stre p to c o c c us virida ns with minimum inhib ito ry c o nc e ntra tio n o f 25%.
Ke y wo rds : Antib a c te ria l a c tivity, Ap p le p e e l va rie ty o f ma na la g i e xtra c t, Stre p to c o c c us virida ns, We ll diffusio n
me tho d.
Ko re sp o nd e nsi ( Co rre spo nde nc e ): Ba g ia n Bio me d ik Fa kulta s Ke d o kte ra n G ig i Unive rsita s Je mb e r. Jl. Ka lima nta n 37
Je mb e r 6812I. E-ma il:ta ntin.e rma w a ti@ g ma il.c o m
Stre p to c o c c us virida ns ( S. virida ns)
a d a la h flo ra no rm a l ro ng g a m ulut d a n sa lura n
na fa s m a nusia b a g ia n a ta s. Na mun, p a d a
ke a d a a n
te rte ntu
S.
virida ns
b e rsifa t
p a tho g e n
(mikro o rg a nism e
o p o rtunistik).1
Mikro o rg a nism e ini m e ng inva si d a n b e rko lo ni
p a d a p ulp a ya ng te rke na ka rie s se hing g a
m e nim b ulka n infe ksi sa lura n a ka r g ig i. Se la in
itu S. virida ns m a mp u me nja d i p e nye b a b
uta m a e nd o c a rd itis a p a b ila m a suk ke d a la m
p e re d a ra n d a ra h.2,3
Sa lura n a ka r g ig i ya ng te rinfe ksi
m e mb utuhka n
p e ra w a ta n. Ta ha p
a wa l
p e ra w a ta n
sa lura n
a ka r
g ig i
a d a la h
p re p a ra si.
Ta ha p a n
ini
te rd iri
a ta s
instrume nta si d a n irig a si. Irig a si b e rfung si
se b a g a i p e lum a s, p e mb ua ng d e b ris, d a n
a ntimikro b a . Se la in itu irig a si jug a b e rtujua n
untuk me ng hila ng ka n sme a r la ye r. Sa la h sa tu
b a ha n irig a si p o te nsia l a d a la h hid ro g e n
p e ro ksid a (H2O 2) 3%. 4,5
Be rd a sa rka n stud i in vivo d a n in vitro b e lum
te rd a p a t b a ha n irig a si p o te nsia l ya ng id e a l
d a n m e me nuhi sya ra t b io ko mp a tib ilita s.6 O le h
ka re na itu b a nya k d ike mb a ng ka n p e ne litia n
te nta ng p e m a nfa a ta n b a ha n a la m se b a g a i
a lte rna tif p e ng o b a ta n. Sa la h sa tu b a ha n
a la m ya ng d a p a t d ima nfa a tka n se b a g a i
o b a t d a n b a nya k te rd a p a t d i Ind o ne sia
a d a la h b ua h a p e l va rie ta s m a na la g i. Kulit
b ua h te rse b ut me miliki ka nd ung a n za t
a ntib a kte ri b e rup a p o life no l.7 Be rd a sa rka n
ura ia n d ia ta s p e ne liti ing in me ne liti a ktivita s
e kstra k kulit b ua h a p e l ( Ma lus sylve stris Mill.)
va rie ta s ma na la g i te rha d a p
Stre p to c o c c us viridia ns.
p e rtum b uha n
METO DE PENELITIA N
Je nis
p e ne litia n
ini
a d a la h
e ksp e rime nta l la b o ra to ris, d e ng a n ra nc a ng a n
p e ne litia n the p o st te st o nly c o ntro l g ro up
de sig n. Id e ntifika si ta na m a n d i La b o ra to rium
Bo ta ni d a n Kultur Ja ring a n Jurusa n Bio lo g i
Fa kulta s MIPA.
Ta ha p a w a l p e ne litia n ini a d a la h
p e m b ua ta n e kstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s
ma na la g i. Kulit b ua h ya ng te la h d ike ring ka n
te rse b ut d iha luska n. Se te la h itu d ima se ra si
me ng g una ka n e ta no l 70%. La ruta n ha sil
ma se ra si d isa ring
ke mud ia n
d ip e ka tka n
d e ng a n
ro ta ry
e va p o ra to r
se hing g a
d id a p a tka n e kstra k ko nse ntra si 100%. De ra ja t
ke a sa ma n (p H) e kstra k te rse b ut se b e sa r 5.
Susp e nsi S. virida ns ya ng d ig una ka n
sa a t p e ne litia n d itumb uhka n d a la m me d ia
c a ir BHI-B. Susp e nsi te rse b ut d ie nc e rka n
d e ng a n sta nd a r Mc . Fa rla nd 0,5. Se b e lum
me la kuka n
p e ne litia n,
te rle b ih
d a hulu
d ila kuka n uji id e ntifika si b a kte ri d e ng a n
p e w a rna a n
G ra m.
Ha sil uji id e ntifika si
te rha d a p S. virid a ns a nta ra la in b a kte ri ini
b e rw a rna ung u, b e rb e ntuk ko kus d a la m
ra nta i, d a n tid a k te rko nta mina si.
Se b e lum
ta ha p
uji a ntib a kte ri,
te rle b ih d a hulu d ila kuka n p e ng e nc e ra n
se d ia a n e kstra k m e nja d i b e b e ra p a ko nse nra si
me ng g una ka n me to d e se ria l dilutio n. Pa d a
p e ne litia n p e nd a hulua n d ig una ka n me to d e
23
Sto m a to g na tic (J. K. G Une j) Vo l. 11 No .1 2014: 23-26
p e ng e nc e ra n se ria l dilutio n d e ng a n fa c to r
p e ng e nc e ra n d ua ka li lip a t, ya itu e kstra k
ko nse ntra si 100%, 50%, 25%, d a n 12,5%.
Na m un, e kstra k ko nse ntra si 12,5% tid a k
m e nunjukka n a d a nya zo na ha m b a t (te rliha t
se p e rti ko ntro l ne g a tif). O le h ka re na itu p a d a
p e ne litia n ini e kstra k ya ng d ig una ka n a d a la h
ko nse ntra si 100%, 50%, 25% d e ng a n mo d ifika si
b e rup a
p e na mb a ha n
ko nse ntra si
75%.
Mo d ifika si ini b e rtujua n
a g a r re nta ng
p e ng e nc e ra n e kstra k tid a k te rla lu ja uh.
Atura n
p e ng e nc e ra n
a d a la h
e kstra k
ko nse ntra si 75% d ib ua t d e ng a n m e ng a m b il
1,5 ml e kstra k 100% d ic a m p ur 0,5 ml a q ua d e s
ste ril.Ekstra k ko nse ntra si 50% d ib ua t d e ng a n
m e ng a m b il 1 ml e kstra k 100% d ic a m p ur 1 ml
a q ua d e s ste ril. Ekstra k ko nse ntra si 25% d ib ua t
d e ng a n me ng a mb il 1 ml e kstra k 50%
d ic a mp ur 1 ml a q ua d e s ste ril.
Pe ne litia n ini m e ng g una ka n m e to d e
d ifusi sumura n ( we ll diffusio n me tho d ), ya itu
d e ng a n me m b ua t lub a ng sumura n p a d a
se d ia a n BHI-A ya ng te la h d iino kula si S.
virida ns. Pa d a m a sing -ma sing p e tridish d ib e ri
ko d e p e rla kua n d a n no mo r urut. Le ta k lub a ng
sumura n se sua i d e ng a n ko d e p e rla kua n
te rse b ut.
Lub a ng
sum ura n
d ib ua t
m e ng g una ka n se d o ta n ste ril b e rd ia m e te r 5
m m. Se te la h lub a ng sumura n d ib ua t, b a ha n
p e rla kua n se b a nya k 5 µL d ima sukka n ke
d a la m ma sing -ma sing lub a ng sumura n.
Se te la h se mua p e rla kua n d ib e rika n
se luruh p e tridish d im a sukka n ke
d a la m
d e sika to r d a n d iinkub a si p a d a suhu 370C .
Se te la h 24 ja m a ka n te rliha t d a e ra h je rnih d i
se ke liling lub a ng sum ura n. Da e ra h je rnih
m e rup a ka n zo na ha m b a t p e rtum b uha n S.
virida ns. Ad a p un c a ra m e ng ukur zo na
ha m b a t
te rse b ut
a d a la h
d e ng a n
m e m b a likka n
p e tridish,
ke mud ia n
p e ng hitung a n
d ila kuka n
d e ng a n
c a ra
d ia me te r d a e ra h je rnih d ikura ng i d ia me te r
lub a ng sumura n.8
Da ta p e ne litia n d ila kuka n no rm a lita s
d e ng a n
uji Ko lmo g o ro v
Sm irno v
dan
ho mo g e nita s d e ng a n uji Le ve ne . Ap a b ila ha sil
uji me nunjukka n d a ta te rd istrib usi no rm a l d a n
ho mo g e n (p >0,05) m a ka d ila kuka n uji sta tistik
p a ra me trik. Ap a b ila ha sil uji me nunjukka n
d a ta tid a k te rd istrib usi no rm a l d a n/ a ta u tid a k
ho mo g e n m a ka d a p a t d ila kuka n uji sta tistik
no np a ra m e trik.
HA SIL
Ha sil
p e ne litia n
te nta ng
d a ya
ha m b a t e kstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s
m a na la g i te rha d a p p e rtum b uha n S.virida ns
d itunjukka n p a d a Ta b e l 1.
Ta b e l 1. Ha sil p e ng hitung a n nila i ra ta -ra ta
zo na ha m b a t p e rtumb uha n S. virida ns
M 100
M 75
M 50
M 25
K (+)
K (-)
n
12
12
12
12
12
12
x
10,37
5,54
4,12
2,02
12,15
0,00
SD
1,85
1,61
1,83
1,13
1,76
0,00
Ke te ra ng a n :
N
: jumla h sa mp e l
x
: nila i ra ta – ra ta zo na ha mb a t
SD
: sta nd a r d e via si nila i zo na ha mb a t
M100 : e kstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s ma na la g i
100%
M75 : e kstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s ma na la g i 75%
M50 : e kstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s ma na la g i 50%
M25 : e kstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s ma na la g i 25%
K(+) : ko ntro l p o sitif (H2O 2 3%)
K(-)
: ko ntro l ne g a tif (a q ua d e s ste ril)
Se te la h
m e ng e ta hui
ha sil
p e ng hitung a n, se la njutnya
d ila kuka n uji
d istrib usi d e ng a n uji Ko lmo g o ro v Smirno v . Ha sil
uji ini me nunjukka n jika d a ta te rd istrib usi
no rm a l,d ib uktika n d e ng a n nila i sig nifika nsi
ya ng m e nunjukka n le b ih b e sa r d a ri 0,05.
Se te la h d a ta d inya ta ka n te rd istrib usi no rm a l
se la njutnya d ila kuka n uji ho mo g e nita s va ria n
me ng g una ka n uji Le ve ne untuk me ng e ta hui
ra g a m p o p ula si. Ha sil uji Le ve ne m e nunjukka n
nila i sig nifika nsi le b ih ke c il d a ri 0,05,se hing g a
d a ta te rse b ut d inya ta ka n tid a k ho mo g e n.
Se la njutnya d a ta d ia na lisis m e ng g una ka n uji
no n p a ra m e trik, ya itu Kruska l Wa llis, untuk
me ng e ta hui a d a a ta u tid a knya p e rb e d a a n
d a ya
ha m b a t p a d a
se luruh ke lo mp o k
p e rla kua n.
Ha sil uji Kruska l Wa llis me nunjukka n
sig nifika nsi le b ih ke c il 0,05, se hing g a d a p a t
d ike ta hui jika te rd a p a t p e rb e d a a n nila i d a ya
ha mb a t ya ng b e rma kna a nta r ke lo mp o k
p e rla kua n. Se la njutnya d ila kuka n uji Ma nn
Whitne y
untuk
m e ng e ta hui
ke lo mp o k
p e rla kua n ma na ya ng m e miliki p e rb e d a a n
b e rma kna . Be rd a sa rka n uji Ma nn Whitne y
dapat
d isimp ulka n
b a hwa
te rd a p a t
p e rb e d a a n ya ng b e rm a kna a nta r se luruh
ke lo m p o k p e rla kua n.
PEMBA HA SA N
Be rd a sa rka n ha sil p e ne litia n d a p a t
d ike ta hui b a hw a se tia p ke lo m p o k p e rla kua n
me miliki nila i ra ta -ra ta zo na ha m b a t ya ng
b e rb e d a . Ha l te rse b ut me nunjukka n a d a nya
e fe ktivita s
ma sing -m a sing
ke lo mp o k
p e rla kua n d a la m m e ng ha m b a t p e rtum b uha n
S. virida ns. Ekstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s
ma na la g i ko nse ntra si 100% me miliki d a ya
ha mb a t ya ng le b ih b e sa r d a rip a d a e kstra k
ko nse ntra si 75%, 50% d a n 25%. Be sa r ke c ilnya
sua tu
b a ha n
a ntimikro b a
d a la m
me ng ha m b a t
p e rtumb uha n
mikro b a
d ip e ng a ruhi o le h ko nse ntra si b a ha n, jumla h
mikro b a , suhu, w a ktu, je nis m ikro b a , p H, d a n
za t a ta u b a ha n o rg a nik te rla rut. Pa d a
ko nse ntra si ya ng ting g i sua tu b a ha n a ka n
b e ke rja d a la m w a ktu ya ng le b ih sing ka t
d a la m
me ng ha mb a t
p e rtum b uha n
mikro o rg a nisme .9
Ke ma mp ua n e kstra k kulit b ua h a p e l
va rie ta s ma na la g i d a la m
me ng ha mb a t
p e rtum b uha n S. virida ns d ika re na ka n e kstra k
te rse b ut
m e miliki
ka nd ung a n
p o life no l.
Turuna n p o life no l ya ng te rd a p a t p a d a kulit
b ua h
a p e l va rie ta s m a na la g i a d a la h
c a te c hin, c hlo ro g e nic a c id, d a n q ue rc e tin.
Se nya w a te rse b ut m e miliki a ktivita s a ntib a kte ri
24
Da ya Ha m b a t Ekstra k Kulit Bua h Ap e l… (Ta ntin d kk)
d e ng a n
m e rusa k
me m b ra n
se l,
m e ng ha nc urka n sub stra t, d a n me ng g a ng g u
fung si e nzim b a kte ri.10
Me ka nisme
c a te c hin
se b a g a i
a ntib a kte ri a d a la h d e ng a n m e rusa k la p isa n
lip id p a d a me mb ra n se l b a kte ri. Ke rusa ka n
te rse b ut me nye b a b ka n ke b o c o ra n m e mb ra n,
se hing g a fung si b a rrie r me nja d i te rg a ng g u
ka re na m e m b ra ne me rup a ka n b a rrie r se le ktif
ke lua r m a suk za t a ktif ke d a la m se l d a n
te m p a t b io sinte sis e nzim.11 Ke b o c o ra n p a d a
m e mb ra n se l jug a d a p a t m e nye b a b ka n lisis
se l.1 Se nya w a c a te c hin d isinte sis d a ri ra nta i
lurus a lkila ld e hid d a n m e ta l me rka p ta n.
Ke m a mp ua n c a te c hin d a la m m e nimb ulka n
a ksi
a ntib a kte ri
d ip e ng a ruhi
o le h
p e rp a nja ng a n
ra nta i
a lkilnya ,
se m a kin
p a nja ng
ra nta i
a lkil
ma ka
a ka n
m e mp e rc e p a t p e ne tra si c a te c hin p a d a
p e rmuka a n m e mb ra n se l b a kte ri.12
C hlo ro g e nic
a c id
me rup a ka n
turuna n p o life no l g o lo ng a n p he nylp ro p a no id
ya ng d a p a t m e ng ha m b a t fung si Fila me nting
te mp e ra ture se nsitive muta nt Z (FtsZ), ya itu
b a g ia n d a ri p ro te in se l e se nsia l b a kte ri ya ng
m e miliki a ktivita s G ua no sine trip ho sp ha te
(G TPa se ) d a n m a mp u m e m b e ntuk p ro te in
fila m e n. C hlo ro g e nic a c id m e miliki g ug us
hid ro ksil se hing g a b e rsifa t le b ih hid ro filik
d a rip a d a se nya wa la in. G ug us hid ro ksil
m e nye b a b ka n a d a nya ika ta n hyd ro g e n
d e ng a n ra nta i a sa m a mino p a d a sisi a ktif. FtsZ
b e re a ksi d e ng a n c hlo ro g e nic a c id me la lui
ika ta n te rse b ut se hing g a
m e nye b a b ka n
p o lime risa si FTsZ te rha mb a t d a n me rusa k
p ro te in fila me n. Se la in itu c hlo ro g e nic a c id
jug a me nye b a b ka n ke rusa ka n me mb ra n se l
b a kte ri d e ng a n me ng g a ng g u la p isa n lip id
se hing g a me nye b a b ka n ke b o c o ra n io n d a n
b a ha n la in d e ng a n te rb e ntuknya p o ri se rta
m e ng ha nc urka n p o te nsia l e le ktrik me mb ra n.13
Q ue rc e tin
me miliki
a ktivita s
a ntib a kte ri d e ng a n me ng ika t G yra se B (G yrB),
ya itu sub unit e nzim g yra se ya ng b e rp e ra n
d a la m re p lika si DNA b a kte ri. Pa d a p ro se s
re p lika si DNA te rja d i p e misa ha n ra nta i b e ntuk
he liks
g a nd a .
Enzim
g yra se
b e rfung si
m e mb uka
p ilina n
ra nta i DNA.
Ika ta n
q ue rc e tin
d e ng a n
G yrB me nye b a b ka n
te rha mb a tnya p e mb uka a n p ilina n te rse b ut,
se hing g a re p lika si DNA te rg a ng g u.11
S. virida ns me rup a ka n b a kte ri G ra m
p o sitif. Dind ing se l b a kte ri G ra m p o sitif me miliki
struktur ya ng le b ih se d e rha na d a rip a d a
d ind ing se l b a kte ri G ra m ne g a tif, se hing g a
m e mud a hka n se nya w a a ntimikro b a untuk
m a suk ke d a la m se l d a n me nimb ulka n
a ktivita s a ntimikro b a .14 Ba kte ri G ra m p o sitif
m e miliki d ind ing se l ya ng te b a l (15-80 nm)
te ta p i ha nya te rd iri a ta s sa tu la p isa n tung g a l
d e ng a n ko m p o sisi lip id , p e p tid o g lika n d a n
a sa m te iko a t, se d a ng ka n b a kte ri G ra m
ne g a tif me miliki d ind ing se l ya ng tip is (10-15
nm ) d a n te rd iri a ta s tig a la p isa n lip id d a n
p e p tid o g lika n.15
Da ya
ha m b a t
minima l
dapat
d ite ntuka n m e ng g una ka n m e to d e
se ria l
dilutio n. Pa d a sa a t p e ne litia n p e nd a hulua n
d ila kuka n p e ng e nc e ra n e kstra k kulit b ua h
a p e l va rie ta s m a na la g i se c a ra se ria l dilutio n
b e rup a ko nse ntra si 100%, 50%, 25%, d a n
12,5%. Na mun, e kstra k ko nse ntra si e kstra k
ko nse ntra si 25% me nunjukka n a d a nya zo na
ha mb a t ya ng le b ih ke c il d ib a nd ing ka n
ko nse ntra si 100% d a n 50%. Be rd a sa rka n
p e ne litia n p e nd a hulua n te rse b ut d a p a t
d ike ta hui b a hw a e kstra k ko nse ntra si 25%
me miliki d a ya ha m b a t minima l te rha d a p
p e rtum b uha n S.virida ns. H2O 2 3% me rup a ka n
b a ha n irig a si sa lura n a ka r ya ng se ring
d ig una ka n. Ba ha n ini a ka n te rura i me nja d i :
H2O 2
H2O + O na sc e nt
O na sc e nt te rse b ut a ka n b e rub a h
me nja d i o ksig e n. G a s o ksig e n ya ng d iha silka n
ma m p u m e ng ha nc urka n b a kte ri sa lura n a ka r
b e se rta p ro d uknya . Na mun, g a s o ksig e n
te rse b ut
a ka n
m e nim b ulka n
e m fise ma
a p a b ila te rb a w a ke sirkula si d a ra h m e la lui
ja ring a n p e ria p ika l.4 Emfise m a le b ih re nta n
te rja d i p a d a p e nd e rita ya ng m e miliki ke la ina n
g e ne tik b e rup a d e fisie nsi a lfa 1-a ntip ro te a se
d a n p e nd e rita ya ng hip e rse nsitif te rha d a p
p o lusi ud a ra .16
Ba ha n irig a si kimia se p e rti H2O 2 3%
te rb ukti ma sih m e miliki d a mp a k ne g a tif b a g i
ke se ha ta n. Imp lika si klinis d a ri e kstra k kulit
b ua h a p e l va rie ta s ma na la g i a d a la h se b a g a i
a lte rna tif b a ha n irig a si b a g i p e nd e rita ya ng
hip e rse nsitif te rha d a p H2O 2 3%. Ekstra k
te rse b ut me rup a ka n b a ha n a la mi d a n te la h
te rb ukti ma m p u me ng ha mb a t p e rtum b uha n
S.virida ns.
KESIMPULA N
Be rd a sa rka n
ha sil p e ne litia n
dapat
d isim p ulka n b a hw a e kstra k kulit b ua h a p e l
va rie ta s ma na la g i me miliki d a ya ha mb a t
te rha d a p
p e rtumb uha n
S.
virida ns,
se d a ng ka n ko nse ntra si e kstra k te rke c il ya ng
ma sih m a mp u me ng ha m b a t p e rtumb uha n S.
virida ns a d a la h ko nse ntra si 25%.
Ad a p un
b e b e ra p a sa ra n untuk p e ne litia n se la njutnya
a d a la h p e rlu p e ne litia n le b ih la njut me ng e na i
ke m a m p ua n e kstra k kulit b ua h a p e l va rie ta s
ma na la g i d a la m me ng ha mb a t p e rtum b uha n
mikro o rg a nisme p a to g e n la in d i ro ng g a m ulut,
d a n p e rlu p ula d ila kuka n p e ne litia n le b ih
la njut
me ng e na i
ke ma m p ua n
e kstra k
p o life no l d a ri kulit b ua h a p e l va rie ta s
ma na la g i d a la m me ng ha mb a t p e rtum b uha n
mikro o rg a nisme p a to g e n la in d i ro ng g a mulut
se rta p e rlu d ila kuka n p e ne litia n le b ih la njut
me ng e na i b io ko m p a tib ilita s e kstra k kulit b ua h
a p e l va rie ta s m a na la g i te rha d a p ja ring a n
luna k ro ng g a mulut a g a r d a p a t d ia p lika sika n
se c a ra nya ta d i b id a ng ke d o kte ra n g ig i.
DA FTA R PUSTA KA
1.
Bro o ks, G . F., Bute l, J. S., d a n Mo rse , S. A.
Mikro b io lo g i
Ke d o kte ra n
Ja w e tz,
Me lnic k, d a n Ald e b e rg . Ed isi 1. Alih
Ba ha sa : Ba g ia n Mikro b io lo g i Fa kulta s
Ke d o kte ra n G ig i Unive rsita s Airla ng g a .
Jud ul
Asli:
Ja w e tz,Me lnic k,
dan
Sto m a to g na tic (J. K. G Une j) Vo l. 11 No .1 2014: 23-26
a ure us” .
Ma ja la h
Fa rm a si
Fa rm a ko lo g i. 2009, 13 (1): 21- 24.
Ald e b e rg 's
Me d ic a l
Mikro b io lo g y.
Ja ka rta : Sa le mb a Me d ika , 2005.
2.
Wa lto n, R. E., d a n To ra b ine ja d , M. Prinsip
d a n Pra ktis Ilmu End o d o ntik. Ed isi 3. Alih
Ba ha sa : Na rla n Sum a wina ta . Jud ul Asli:
End o d o ntic s Princ ip le s a nd Pra c tic e .
Ja ka rta : EG C , 2008.
25
3.
Bro o ks, G . F., Bute l, J. S., d a n Mo rse , S. A.
Mikro b io lo g i
Ke d o kte ra n
Ja w e tz,
Me lnic k, d a n Ald e b e rg . Ed isi 23. Alih
Ba ha sa : Huria wa ti Ha rta nto . Jud ul Asli:
Ja w e tz,
Me lnic k,
dan
Ald e b e rg 's
Me d ic a l Mikro b io lo g y. Ja ka rta : EG C ,
2007.
4.
Ag ustin, D. W. “ Pe rb e d a a n Kha sia t
Antib a kte ri
Ba ha n
Irig a si
Anta ra
Hid ro g e n Pe ro ksid a 3% d a n Infusum
Da un Sirih 20% Te rha d a p Ba kte ri Mix” .
Ma ja la h Ke d o kte ra n G ig i. 2005, 38 (1):
45-47.
5.
Vio lic h, D.R., d a n C ha nd le r, N. P. “ The
Sm e a r La ye r in End o d o ntic – a Re vie w” .
Inte rna tio na l End o d o ntic Jo urna l, 2010,
43 : 2-15.
6.
Ya nti, N. Bio ko mp a tib ilita s La ruta n Irig a si
Sa lura n Aka r. Me d a n: e - USU Re p o sito ry,
2004.
7.
8.
9.
Ele c tro nic Jo urna l o f Bio the c no lo g y.
Alb e rto , M. R., C a na vo sio , M. A. R., d a n
d e Na d ra , M. C . M. (2012, Ap ril 2).
Antim ic ro b ia l Effe c t o f Po lyp he no ls fro m
Ap p le
skin
on
Huma n
Ba c te ria l
Pa tho g e ns.
Vo l.
9(3).
Ava ila b le :
http / / ww w.e jb io te c hno lo g y.info / ind e x/ p
hp .
G o me s, Fe rra z, G a rrid o , Ro sa le n, Za ia ,
Te ixe ira , d a n So uza -Filho . “ Mic ro b ia l
Susc e p tib ility to
C a lc ium Hid ro xyd e
Pa ste s a nd The ir Ve c hile s” . Jo urna l o f
End o d o ntic s. 2007, 28(10): 758-76.
Pa kki, Ka sim , Re w a , d a n Ka ra ng a n. “ Uji
Aktivita s Antib a kte ri Enzim Pa p a in d a la m
se d ia a n krim te rha d a p Sta p hylo c o c c us
dan
10.
Muthusw a my, S,. d a n Rup a sing he , H. P.
V.
“ Fruit
p he no lic s
as
na tura l
a ntimic ro b ia l
a g e nts:
Se le c tive
a ntimic ro b ia l a c tivity
of
c a te c hin,
c hlo ro g e nic
a c id
a nd
p hlo rid zin” .
Jo urna l
of
Fo o d ,
Ag ric ulture
&
Enviro nm e nt. 2007, 5 (3&4): 81-85.
11.
C ushnie , T. P. T., d a n La m b , A. J.
“ Antimic ro b ia l Ac tivity o f Fla vo no id ” .
Inte rna tio na l Jo urna l o f Antimic ro b ia l
Ag e nt.2005, 26 : 343-356.
12.
Ka jiya , Ho jo , Suzuki, Na njo , Kuma za w a ,
d a n Na ka ya m a . “ Re la tio nship b e tw e e n
Antib a c te ria l Ac tivity o f (+)-C a te c hin
De riva tive s a nd The ir Inte ra c tio n with a
Mo d e l Me m b ra ne ” .Ag ric ultura l a nd Fo o r
C he mistry. 2012, 1-5.
13.
He m a ysw a rya ,
So ud a minikkutty,
Na ra sum a ni,
dan
Do b le .
“ Phe nylp ro p a no id s inhib it p ro to fila me nt
fo rma tio n o f Esc he ric hia c o li c e ll d ivisio n
p ro te in FtsZ” . Jo urna l o f Me d ic a l
Mic ro b io lo g y. 2011, 60 : 1317–1325.
14.
Kusmiya ti d a n Ag ustini, N. Uji Aktivita s
Se nya w a Antib a kte ri d a ri Mikro a lg a
Po rp hyrid ium c rue ntum . Bio d ive rsita s.
2007, 8(1 ): 48-53.
15.
Sire g a r, R. M. “ Aktivita s Antib a kte ri
Ekstra k Da un
d a n Bung a
Kito lo d
(La ure ntia
lo ng iflo ra
(L)
Pe te rm )
te rha d a p
Ba kte ri
Pe nye b a b
Ko njung tivitis
” .The sis. Bo g o r; Se ko la h
Pa sc a Sa rja na Institut Pe rta nia n Bo g o r,
2012.
16.
Pric e , S. A., d a n Wilso n, L. M. Pa to fisio lo g i
Ko nse p Klinis Pro se s- Pro se s Pe nya kit. Ed isi
6. Alih Ba ha sa : Bra hm U. Pe nd it. Jud ul
Asli: Pa tho p hisio lo g y C linic a l C o nc e p ts
O f Dise a se Pro c e sse s. Ja ka rta : EG C .
2005. Artike l Ilmia h Ha sil Pe ne litia n
Ma ha sisw a 2012
26