Lampiran Leksikografi Al Quran

48
48 ¢u¥uf, Vol. 2, No. 1, 2009
Lampiran
Daftar kitab seputar Gar b al-Qur’ n berbahasa Arab.
No

Judul Kitab

Penulis

1

Gar b al-Qur’ n

2

Tafs r Gar b alQur’ n

3

Gar b al-Qur’ n


4

Maj z al-Qur’ n

5

Gar b al-Qur’ n

6

Tafs r Gar b alQur’ n

7

Gar b al-Qur’ n

Mu¥ammad ibn
‘Uzaiz al-Sijist n (w.
330 H)


8

Y q tah al-¢ir ¯

Mu¥ammad ibn ‘Abd
al-W ¥id (w. 354 H)

9

Gar b al-Qur’ n

Al-Husayn ibn
A¥mad ibn
Kh luwiyyah (w. 370
H)

10

Al-Gar bayn

(Garibay alQur’ n wa al¦ad £)

Ab ‘Ubayd A¥mad
ibn Mu¥ammad alHuruwi (w. 401 H)

Ibn ‘Abb s (w. 114
H)
Zayd ibn ‘Ali ibn alHusayn ibn ‘Al ibn
Ab °âlib (w. 120 H)
Ab Ja‘far ibn Ayy b
al-Muqri’
Ab ‘Ubaydah
Ma‘mar ibn al-Ma£n
al-Taym (w. 210 H)
Ab ‘Abd al-Ra¥m n
‘Abdull h ibn Ya¥y
al-Mub rak al-Yaz d
(w. 237 H)
‘Abdull h ibn
Mu¥ammad ibn

Muslim ibn Qutaybah
(w. 276 H)

Keterangan
Beberapa peneliti kontemporer
menyangsikan kitab ini
dinisbahkan kepada Ibn ‘Abb s.
Ditahqiq oleh ¦asan Mu¥ammad
Taq dan disusun berdasarkan
urutan dalam mushaf.

Disusun berdasarkan susunan
surah dalam mushaf.
Disusun berdasarkan susunan
surah dalam mushaf.
Telah dicetak berulang kali yang
ditahqiq oleh al-Sayyid A¥mad
¢aqar. Disusun berdasarkan
susunan surah dalam mushaf.
Kitab ini dinamai juga dengan

Nuzhah al-Qul b. Disusun
berdasarkan urutan alfabetis
sesuai bentuknya tanpa
memisahkannya dari huruf-huruf
tambahan.
Ditahqiq oleh Mu¥ammad Ya‘q b
al-Turkist n . Disusun
berdasarkan tata urutan surah AlQur’an.
Ditahqiq oleh Ma¥m d al-°an h
dan ‘Abd al-Fatt ¥ al-¦ulw.
Disusun berdasarkan tata urutan
surah Al-Qur’an
Sebagian ditahqiq oleh Ma¥m d
Mu¥ammad al-°an h , kemudian
ditahqiq secara sempurna oleh
A¥mad Far d al-Maz d . Disusun
berdasarkan alfabet hija’iyyah.

Leksikografi Al-Qur’an — Muchlis M. Hanafi 49
49


11

Gar b al-Qur’ n

12

Tafs r Gar b alQur’ n wa
Ta’w luh ‘al alIkhti¡ r

13

Tafs r alMusykil min
Gar b al-Qur’ n
al-Kar m ‘al al‘Ij z wa alIkhti¡ r

Mu¥ammad ibn al¦asan ibn Fawral alAn¡ ri al-A¡fah ni
(w. 406 H)
Mu¥ammad ibn
A¥mad ibn ‘Abd alRa¥m n al-Tajy b

al-Andal s (w. 419
H)
Makk ibn Ab ° lib
al-Qays (w. 347 H)

14

Al-‘Umdah f
Gar b al-Qur’ n

Makk ibn Ab ° lib
al-Qays (w. 347 H)

15

Al-Qur¯ayn

Ibn Ma¯raf al-Kin n
(w. 454 H)


16

Taqr b alGarbiyain

Ab al-Fat¥ Sulaym
ibn Ayy b al-R z
(w. 447 H)

17

Tafs r Garîb alQur’an wa
Ta’w luh ‘al alIkhti¡ r

Ibn ¢am di¥
Mu¥ammad ibn alTam m (w. 484 H)

18

Al-Mufrad t f
Gar b al-Qur’ n


Al-R gib al-A¡fah n
(w. 502 H)

19

Gar ’ib al-Tafs r
wa ‘Aj ’ib alTa’w l

Ma¥m d ibn Hamzah
al-Kirm n yang
lebih masyhur
disebut T j al-Qurr ’
(w. 531 H)

Manuskripnya terdapat di
Perpustakaan Saim Agh di Turki
Nomor 227 dalam 139 lembar.
Manuskripnya terdapat di
Perpustakaan M rid n Turki

Nomor 565
Manuskripnya terdapat di
Perpustakaan ¨ hiriyyah di
Damaskus. Disusun berdasarkan
tata urutan surah Al-Qur’an.
Manuskrip satu-satunya terdapat
di D r al-Kutub al-¨ hiriyyah
Damaskus. Disusun berdasarkan
tata urutan surah Al-Qur’an.
Beberapa ulama kontemporer
menyangsikan penisbahan kitab
ini kepada penulisnya.
Diterbitkan tanpa muhaqqiq,
sebagaimana bentuk aslinya.
Disusun berdasarkan tata urutan
ayat Al-Qur’an.
Manuskrip tertulisnya terdapat di
D r al-Kutub al-Mi¡riyyah nomor
1017/Tafs r.
Manuskripnya terdapat di

Perpustakaan Mard n di Turki
nomor 565/b. Al-Zirikli
menyebutkan bahwa di Yaman
terdapat sebuah manuskrip yang
dinisbahkan kepadanya dengan
judul Mukhta¡ar Gar b Al-Qur’ n
li a¯-°abar , tetapi tidak
disebutkan tempat dan kodenya.
Belakangan kitab ini ditahqiq oleh
¢afw n D w d . Disusun
berdasarkan tata urutan alfabet.
Ditahqiq oleh Syamr n Sirk l
Y nus al-‘Ajal . Disusun
berdasarkan tata urutan ayat dalam
mushaf.

50
50 ¢u¥uf, Vol. 2, No. 1, 2009

Ab al-Barak t Ibn
al-Anb r (w. 577 H)

Ditahqiq oleh ° h ‘Abd alHam d. Disusun berdasarkan tata
urutan ayat dalam surah AlQur’an

Mu¥ammad ibn Ab
Bakr al-Mad n alA¡fah n (w. 581 H)

Ditahqiq oleh ‘Abd al-Kar m al‘Azb w . Disusun secara alfabetis
berdasarkan akar katanya.

A¥mad ibn ‘Abd al¢amad al-Khazraj
(w. 582 H)

Ditahqiq oleh Mu¥ammad
‘Izzudd n al-Mi‘y r al-Idr s .
Disusun berdasarkan surah-surah
Al-Qur’an dalam mushaf

Ta©kirah al‘Ar b f Tafs r
al-Gar b

Ab al-Farj ‘Abd alRa¥m n ibn ‘Al ibn
Mu¥ammad alBagd d al-¦anbal
yang lebih masyhur
dengan sebutan Ibn
al-Jawz (w. 597 H)

Ditahqiq oleh ‘Al Husayn alBaww b. Disusun berdasarkan
surah-surah Al-Qur’an kecuali
surah al-F ti¥ah.

24

Tafs r Gar b alQur’ n al-‘A§ m

Mu¥ammad ibn Ab
Bakr al-R z (w. 668
H)

25

Tu¥fah al-Ar b
bi m f alQur’ n min alGar b

Ab Hayy n alAndal s (w. 745 H)

20

21

22

23

Al-Bay n f
Gar b al-Qur’ n
wa al-¦ad £
Al-Majm ‘ alMug £ f Gar bay
al-Qur’ n wa al¦ad £
Nafs al-¢ab ¥
wa Syams alTaby n wa alI« ¥

26

Bahjah al-Ar b f
al-Kit b al-‘Az z
min al-Gar b

27

‘Umdah alHuff § f Tafs r
Asyraf al-Alf §

28

Tafs r Gar b alQur’ n

‘Al ibn ‘U£m n ibn
Ibr h m al-M rd n
yang lebih masyhur
dengan sebutan Ibn
al-Turkim n (w. 750
H)
A¥mad ibn Y suf ibn
‘Abd al-D ’im yang
lebih masyhur
disebut al-Sam n al¦alab (w. 756 H)
Ibn al-Mulaqqin (w.
804 H)

Beberapa bagian ditahqiq oleh
‘Abd al-Ra¥m n ibn Mu¥ammad
al-Hujayl . Disusun secara
alfabetis sesuai huruf akhir asal
kata.
Telah dicetak sebanyak tiga kali:
1) dita‘l q oleh Mu¥ammad Sa‘ d
al-Na‘s n ; 2) ditahqiq oleh
A¥mad Ma¯l b dan Khad jah al¦ad £ ; 3) ditahqiq oleh Sam r alMajz b. Disusun berdasarkan
huruf mu‘jam yang terfokus pada
huruf pertama.
Ditahqiq oleh ‘Al Husayn alBaww b. Edisi lainnya ditahqiq
oleh ¬ h ‘Abd al-B q . Disusun
berdasarkan surah-surah AlQur’an dalam mushaf.
Telah dicetak berulang kali dan
ditahqiq oleh Muhammad alTunj . Disusun secara alfabetis
hijaiyyah berdasarkan akar
katanya.
Ditahqiq oleh Sam r ° h alMajz b. Disusun berdasarkan
surah-surah Al-Qur’an dalam
mushaf.

Leksikografi Al-Qur’an — Muchlis M. Hanafi 51
51

29

Al-Tiby n f
Tafs r Gar b alQur’ n

A¥mad ibn
Mu¥ammad ibn
‘Ammar al-Mi¡r alMaqdis yang lebih
masyhur dengan
sebutan Ibn al-H ’im
(w. 815 H)
‘Abd al-Barr ibn
A¥mad al-Halab
yang lebih masyhur
dengan sebutan Ibn
al-Syahnah (w. 921
H)

Ditahqiq oleh Fat¥ Anw r alD b l. Disusun berdasarkan
susunan surah Al-Qur’an.
Ditahqiq oleh A¥mad Mu¥ammad
al-¦amadi dalam risalah ilmiah di
Universitas Imam Mu¥ammad ibn
Sa‘ d al-Isl miyyah tahun 1407
H. Disusun berdasarkan surahsurah Al-Qur’an dalam mushaf.

30

Gar b al-Qur’ n

31

Majma‘ alBa¥rain wa
Ma¯la‘ al-N rayn
f Tafs r Gar b
al-Qur’ n wa al¦ad £ alSyar fayn

Fakhr al-D n
Mu¥ammad ibn ‘Al
al-°ar ¥ (w. 1085
W)

Disusun berdasarkan huruf akhir
kemudian huruf awal dan
seterusnya dari asal sebuah kata.

32

Tafs r Gar b alQur’ n al-‘Az m

Mu¡¯af ibn ¦anaf
ibn Husayn al-ªahab
(w. 1280 H)

Disusun dengan menyebutkan
lafal sesuai bentuknya yang
terdapat dalam Al-Qur’an
berdasarkan huruf hijaiyyah.

Mu¥ammad ibn °ahir
al-Bust n

Disusun secara alfabetis hijaiyyah
berdasarkan asal kata.

Ma¥mud Ibr h m
Wahbah

Disusun berdasarkan surah-surah
Al-Qur’an.

Mu¡¯af Y suf ibn
‘Abd al-Q dir al¦usayn (w. 1333 H)

Disusun berdasarkan permulaan
lafal-lafal sebagaimana tersebut
dalam Al-Qur’an.

‘Abd al-Ra’ f alMi¡r

Disusun secara alfabetis hijaiyyah
berdasarkan asal kata.
Disusun secara alfabetis sesuai
tema dengan menyebutkan ayat,
nomor ayat, dan nama serta nomor
urut surahnya. Penulisnya juga
mencantumkan Mas ’il N f ‘ ibn
al-Azraq.

33

34

35

36

Majma‘ Bi¥ r alAnw r f Gar ’ib
al-Tanz l wa
La¯ ’if al-Anw r
Tafs r Gar b alQur’ n
Hadiyyah alIkhw n f Tafs r
m Abhama ‘al
al-‘Ammah min
Alf § al-Qur’ n
Mu‘jam alQur’ n

37

Mu‘jam Gar b
al-Qur’ n
(Mustakhraj min
¢a¥ ¥ alBukh r )

Mu¥ammad Fu’ d
‘Abd al-B q

38

Kalim t alQur’ n: Tafs r
wa Bay n

Hasanayn Makhl f

Disusun berdasarkan susunan
surah Al-Qur’an dalam mushaf.

52
52 ¢u¥uf, Vol. 2, No. 1, 2009
Dicetak dan diletakkan pada
catatan pinggir mushaf Al-Qur’an.
Disusun berdasarkan surah-surah
al-Qur’ n dalam mushaf. Dicetak
sebelum tahun 1394 H.

39

Tafs r Gar b alQur’ n al-Kar m

Hamd ‘Ubayd alDimasyq

40

Gar b al-Qur’ n

Nad m al-Jisr

Al-H d il
Tafs r Gar b alQur’ n
Aw«a¥ al-Bay n
f Syar¥
Mufrad t wa
Jumal al-Qur’ n

Mu¥ammad S lim
Mu¥aysin dan
Sya‘b n Ism ‘ l

Disusun berdasarkan ayat-ayat
dalam surah Al-Qur’an.

Mu¥ammad Kar m
R ji¥

Disusun berdasarkan susunan ayat
dalam surah Al-Qur’an.

43

Al-Mu‘jam alJ mi‘ li Gar b
Mufrad t alQur’ n al-Kar m

‘Abd al-‘Az z
‘Izzudd n al-Sayrw n

Dalam Memilih lafal yang asing
mengacu pada kitab-kitab Ibn
Qutaybah dan Makk ibn Ab
° lib dan Ab Hayy n dan
Mu‘jam Mu¥ammad Fu’ d ‘Abd
al-B q . Disusun secara alfabetis
berdasarkan akar kata.

44

Al-Mift ¥ alN r n ‘al alMadkhal alRabb n li alMufrad al-Gar b
f al-Qur’ n

Syekh Mu¥ammad
Bay Bal‘ lam

Anotasi terhadap Na§m f Gar b
al-Qur’ n karya Syekh
Mu¥ammad al-°ahir al-Tal l alJaz ’ir .

41

42