EVALUASI INSIDEN PENGGUNAAN OBAT HEPATOTOKSIK PADA PASIEN RAWAT INAP DENGAN RIWAYAT GANGGUAN HATI DI RSD dr. SOEBANDI JEMBER

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u

b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i

l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u

b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.

.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id

.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.

j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d

aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t

t
hhtt

h

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j

j
e
e
e
e
n
nej.
nej. PENGGUNAAN
nej. HEPATOTOKSIK
nej.
.bu.n
.bu.n
.buOBAT
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
EVALUASI
INSIDEN
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
PADA
PASIEN
RAWAT
INAP
DENGAN
RIWAYAT
GANGGUAN
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp

h

HATI DI RSD dr. SOEBANDI JEMBER

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

Oleh
id.id
.
c
ca.cid.id
a
a
c
.
.
j
j
a
e
e
Amadea Anggi
nej.
nej. Gabriella
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
NIM
062210101043
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
BAGIAN
FARMASI
KLINIK
DAN
KOMUNITAS
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
FAKULTAS
FARMASI
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
UNIVERSITAS
JEMBER

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

SKRIPSI

2012

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
nej.
nej. PENGGUNAAN
nej. HEPATOTOKSIK
nej.
.bu.n
.bu.n
.buOBAT
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
EVALUASI
INSIDEN
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
PADA
PASIEN
RAWAT
INAP
DENGAN
RIWAYAT
GANGGUAN
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

HATI DI RSD dr. SOEBANDI JEMBER

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
SKRIPSI

id.id satu syarat
ca.cid.id
ca.csalah
ca.cid.id tugas akhir dan memenuhi
diajukan guna melengkapi
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
j.
ej. (S1)
Program Studi
Farmasi
u.n
nej.
n
nemenyelesaikan
.bu.n
.bu.n
.buntuk
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
idgigili Farmasi
dan mencapai gelar
//didgigil
//dSarjana
//didgigil

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

: /
hthtp
ttp:/

: /
hthtp
ttp:/

: /
hthtp
ttp:/

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

Oleh
id.id
.
c
ca.cid.id
a
a
c
.
.
j
j
a
e
e
Amadea Anggi
nej.
nej. Gabriella
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
NIM
062210101043
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
BAGIAN
FARMASI
KLINIK
DAN
KOMUNITAS
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
FAKULTAS
FARMASI
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
UNIVERSITAS
JEMBER

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

2012

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
Skripsi ini sayailipersembahkan
untuk:
b
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
p
hhttpenyusunan
hhttp dan menyertaiku sepanjang
1. hYesus
http Kristus yang telah membimbing

h

ca.cid.id 2.
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
3.
idgigili
//:d
/
/
p

PERSEMBAHAN

skripsi ini dari awal, pertengahan, hingga akhir penulisan.

c.idid

c.idid

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.une
.bu.une
.bu.n
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
li Maria Fatima II Jember,
Guru-guruku
idgigilidi TK Kristen Cahaya Jember,
idgigiSDK
idgiSLTP
gili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp 3 Jember dan SMAKhthSanto
hNegeri
ttp Paulus Jember yang httelah
http berkenan
.
a c.
.aj.actercinta.
Ayahanda Edi Winarto
nej. j.adan Ibunda Sri Ratnaningsih
nejyang

h

membagikan ilmu berharga dan mendidik aku menjadi manusia yang lebih baik.

d
d
d
aj.ca.ci .id 4. Almamater Fakultas
aj.ca.ci .id Universitas Jember. ej.aj.ca.ci .id
.
.
j
j
Farmasi
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
p
hhttp
hhttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
neej.
ii ilibi.bu.un
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
neberasal dari Allah. Segala
nehidup oleh kuasa-Nya dan
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
Sebab segalailisesuatu
sesuatu
b
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgikemuliaan-Nya.
gil
segala sesuatu itupuntuk
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp 11: 36)
(Roma

h

Engkau, Tuhan, memberikan
kepada orang-orang
.cid.iddamai sejahtera yang sempurna
ca.cid.id
camemelihara
ca.cid.id kepada-Mu.
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
yang
dengan
teguh
tujuan
mereka
dan
percaya
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
(Yesaya
26:
3)
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
p peroleh jika kita tidak menyerah.
tp segala upaya kita hanya akan
hthtatas
hthttkita
hthttp Karena
Upah

h

MOTTO

tidak ada sesuatupun yang layak dicapai datang dengan mudah.
.idd (Napoleon Hill)
.idd

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

je.aj.cac.i
e
n
liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/

je.aj.cac.i
e
n
liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
neej.
iii ilibi.bu.un
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

.cid.id berjudul: ”Evaluasi .ac.cid.id
bahwa karya ilmiah
ca.cid.id Menyatakan dengan sesungguhnya
ca.cid.id
cayang
a
a
a
.
.
.
j
j
j
jej.a
e
e
e
e
j.
j.
j.
n
n
n
n
e
e
e
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
Insiden Penggunaan
iilib. Rawat Inap dengan Riwayat
idgiigliilib.
idgiigliilib. Obat Hepatotoksik:/pada
idgiiglPasien
idgiigliilib.
d
d
d
/
/
/
//:d
/
/
:
:
/
/
/
p
tp
Gangguan
Jember”
p //
hthtp
hthtkarya
ttp:/Hati di RSD dr. Soebandihth
ttp:/ adalah benar-benar hasil
ttp:/ sendiri,

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

PERNYATAAN

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
n
n e
ne tangan di bawah iniilib
.bu.bertanda
u
Saya iyang
: i.bu.un
b
i
l
i
idgigil
idgigil
d
:p//:d
:p//Anggi
/
/
/
/
p
p
:
t
t
Nama
:
Gabriella
Amadea
t
t
hhtt
hhtt
NIM

: 062210101043

kecuali jika dalam kutipan yang sudah saya sebutkan sumbernya, belum pernah

d
d
d.id dan bukan karya jiplakan.c.Saya
d
aj.ca.ci .id diajukan pada institusiemana
aj.ca.cipun,
aj.aci .id bertanggung jawab ej.aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
n
n
ne
ne
ne
neilmiah yang harus dijunjung
.bu.n
.bu.n
.bu.kebenaran
.busikap
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
atas
keabsahan
dan
isinya
sesuai
dengan
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
tinggi.
p
hhttp
hhttp
hhttp

h

Demikian pernyataan ini saya buat dengan sebenarnya, tanpa adanya tekanan

d
d
ca.cid.isanksi
ca.cid.id serta bersedia mendapat
ca.cid.id dan paksaan dari pihak
manapun
akademik jika j.ac.ci .id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.pernyataan ini tidak benar.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
ternyata
di
kemudian
hari
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp

h

Jember, Februari 2012

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

.cid.id 062210101043
ca.cid.id
caNIM
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
neej.
iv ilibi.bu.un
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
id.id menyatakan,
aj.ca.ci .id
aj.ca.cYang
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

h

Gabriella Amadea Anggi

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
EVALUASI
INSIDEN PENGGUNAAN
OBAT HEPATOTOKSIK
hhttp
hhttp
hhttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

SKRIPSI

PADA PASIEN RAWAT INAP DENGAN RIWAYAT GANGGUAN

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
HATI
DI RSD dr. SOEBANDI
JEMBER
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
Oleh
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.idNIM.062210101043 j.aca.cid.id
a
.
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
Pembimbing
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

Gabriella Amadea Anggi

Dosen Pembimbing Utama

: Drs. Prihwanto Budi S., Apt., Sp. FRS

d.id
d
Dosen Pembimbing
: Drs. Wiratmo, Apt.
ac.ciAnggota
ac.ci .id

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

je. j.a
e
n
u
n
.
giigliiblib.u
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

je. j.a
e
n
u
n
.
giigliiblib.u
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
neej.
v ilibi.bu.un
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
u.n
ne
ne
ne Insiden Penggunaan
ne Hepatotoksik pada Pasien
.bu.n
.bu.n
.b”Evaluasi
.buObat
u
u
u
u
Skripsi berjudul
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
d
//:telah
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
Rawat
Inap
dengan
Riwayat
Gangguan
Hati
di
RSD
dr.
Soebandi
Jember”
diuji
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp

h

PENGESAHAN

dan disahkan oleh Fakultas Farmasi Universitas Jember pada :

d.id
: Senin,
27
2012
ca.cid.id hari, tanggal
ca.ciFebruari
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
nej.
nej. Farmasi UniversitasiliJember
nej.
.bu.n
.buFakultas
.bu.n
u
u
u
b
b
b
tempat
:
.
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
//:d
/
/
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
p
hthttp
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne Sekretaris,
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

h

d FRS
ca.cid.id
ca.cid.id Apt.
ca.cid.iSp.
ca.cid.id Drs. Prihwanto Budi S.,j.a
Apt.,
Drs.Wiratmo,
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
ej.
nej.
n19591028
nej. 1 006
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
NIP.
19640928
199203
NIP.
199802
1
001
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
Ketua,
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

Dosen Penguji I,

Tim Penguji

Sekretaris,

d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Diana
hhtt Lestyo Wulandari, S., Si.,hhM.tt Farm., Apt.
hhttHolidah, S. F., M. Farm., Apt.
NIP. 19781221 200501 2 002

h

NIP. 19760414 200212 2 001

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
Mengesahkan
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
thttp Universitas Jember,
hthttp
Dekan FakultashFarmasi

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
Prof.
Drs.
Bambang
Kuswandi,
M.
Sc., Ph.D
i
i
idgigil
idgigil
d
d
/
/
/
/
:
:
/
/
/
/
hthtp
hthtp
ttp: 199403 1 002
ttp:
NIP. 19690201

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
neej.
vi ilibi.bu.un
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
ne
ne
ne
nepada Pasien Rawat ilInap
.bu.n
.bu.n
.bu.Penggunaan
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Evaluasi Insiden
Obat Hepatotoksik
i
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
/:d
//:d
//:d
/Riwayat
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
Dengan
Gangguan
Hati
di
RSD
dr.
Soebandi
Jember:
Gabriella
Amadea
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp

h

RINGKASAN

Anggi, 062210101043: 2012: 45 halaman: Falkutas Farmasi Universitas Jember.

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j.
nej.
nej.
netertentu
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Pemakaian
obat-obatan
dalam
jangka
waktu
dapat
menimbulkan
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
berbagai
p
tp efek hepatotoksik, yaitu
hthttpefek samping. Salah satunya
hthtadalah
hthefek
ttp samping
kerusakan sel-sel atau jaringan hati dan sekitarnya akibat konsumsi suatu obat.

d
d
did ada yang bisa diprediksi
dd ada yang tidak,
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id Kemungkinan hepatotoksik
aj.ca.ci .obat
aj.ca.ci .idan
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
e
ne
ne
ne kerja obat, metabolit
ndihasilkannya,
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
tergantung
pada
mekanisme
yang
serta
kaitannya
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
dengan
dosis.
p
p
hhttp
hhttjumlah
hhttp

h

Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui tentang profil pasien (jenis

.cid.id
ca.cid.id dan golongan obat j.aca.cid.id
capengobatan
ca.cid.id kelamin dan usia), profil
pasien (dosis danj.adurasi)
a
a
.
.
j
j
.
e
e
e
e
n
nej.
nejgangguan
nej. dalam terapi pasien
nej.
.bu.n
.bu.n
.budigunakan
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
hepatotoksik
yang
dengan
fungsi
hati.
Serta
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
p
p
melakukan
adanya kemungkinan
efek
hthttpotensi
hthttterhadap
hthttp evaluasi profil pengobatan
hepatotoksisitas. Dengan adanya

pengelohan

yang baik

h

diharapkan dapat

d
d
d
.cid.id
dan dapat meminimalkan
aj.ca.ci .id meningkatkan survival
aj.ca.ci .id tingkat kejadian ej.aj.ca.ci .id
aj.cpenderita
.
.
.
j
j
j
a
e
e
e
n
e
ne
ne pasien gangguan fungsi
npenggunaan
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.terhadap
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
hepatotoksisitas
pada
obat-obat
tertentu
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hati.
hhttp
hhttp
hhttp

h

Penelitian ini dilakukan dengan cara non eksperimental dengan rancang

d.id
.cid.id
ca.cid.idPengambilan data dilakukan
ca.cid.id penelitian analisis deskriptif.
ca.cisecara
retrospektif dan j.ac
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
e
e
e
e
j.
ej.
nej.
ndan
nedengan
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
totally
sampling
pasien
diagnosa
hepatitis
virus
sirosis
hati,
pada
periode
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp Pengambilan sampel dilakukan
p
p
hthttJanuari
hthttp dengan
bulan
2011 – Agustus h
2011.

h

menggunakan Lembar Pengumpul Data (LPD). Total populasi terjangkau pada

d
did
.cid.id
ca.cid.id dengan total data eksklusi
aj.DMK,
aj.ca.ci .id penelitian ini adalah 115
aj.ca98.ci .DMK
dan data inklusi ej.a.c
.
.
.
j
j
j
a
e
e
e
nej
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
17
DMK.
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhttpHasil penelitian menunjukkan
hhttpterapi obat
hhttpbahwa pasien yang menerima

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

h

h

hepatotoksik terbanyak pada pasien sirosis hati, sebesar 76,47% (14). Sedangkan

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
neej.
vii ilibi.bu.un
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

untuk profil pasien berdasar jenis kelamin, pasien laki-laki 58,82% (10) lebih banyak

d
d
d
d
aj.ca.ci .id menerima terapi obat ehepatotoksik
aj.ca.ci .id dibanding pasien perempuan
aj.ca.ci .id 41,18% (7), karena ej.aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
u.n
ne
ne
nkonstan
ne di seluruh total populasi
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.terbanyak
u
u
u
u
pasien laki-lakiilib
secara
merupakan pasien
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
d
//:d
//:d
//:d
//:jumlah
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
terkendali
dalam
penelitian
ini.
Karena
sampel
yang
sedikit
maka
t
t
t
p
hhttp dalam
hhttp
hhttp

h

analisis hasil penelitian dibagi dalam 3 kelompok dengan rentang usia 20 tahun tiap

terapi obat hepatotoksik
id
ca.cid.id kelompok. Kelompok jyang
ca.cid.menerima
ca.cid.id terbanyak adalah j.aca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
e
e
e
e
n
nej.
nej.sebanyak 47,06% (8). ilib.bu.n
nej.
nej.
.bu.n
.bu.tahun
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
rentang
usia
31–50
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
kelompok terbesar pada
p
p
hthttpUntuk penggunaan obat hepatotoksik,
hthttp
hthttpenggunaan

h

kaptopril 35,29% (6) dan kelompok terkecil terdapat pada kelompok penggunaan obat

d
did
yang digunakanj.aadalah
ca.cid.id asam mefenamat. j.aca.cid.id
aj.ca.ci .id NSAID 5,88% (1), ejobat
aj.ca.ci .NSAID
.
.
j
.
e
e
e
n
n
n
n
ej.
e
e
ej
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
.
.
.
.
i
i
i
i
Kemungkinan
hepatotoksisitas
lebih
kecil
pada
pasien
yang
menerima
terapi
tunggal
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
d
d
d
/
/
/
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
tp
thtp
obat
dibanding pasienhyang
p
tp:
hthtp
hthhepatotoksik
thepatotoksik.
ttp:
ttp:menerima kombinasi 2 obat

h

Dari 17 sampel, terdapat 3 sampel yang berpotensi hepatotoksik, yaitu: 1 sampel dari

.cid.idhepatotoksik (asam mefenamat)
ca.cid.id dan 2 sampel dari j.aca.cid.id
caobat
ca.cid.id pemberian terapi tunggal
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej. kaptopril–omeprazolilibdan
ne2j. obat hepatotoksik (kombinasi
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
i
i
i
pemberian
kombinasi
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
kombinasi
hthttp
hthttp alopurinol–parasetamol).hthttp

h

Obat hepatotoksik tetap diberikan dalam terapi meskipun pasien mengalami

d
dd
d
.cid.id
lebih besar j.ac
aj.ca.ci .id gangguan fungsi hati,ej.karena
aj.ca.ci .idiberikan
aj.ca.ci .iddiharapkan efek terapiej.yang
.
j
a
.
e
e
e
u.n
nej
nadanya
neyang ditimbulkan. Selain
ne
.bu.n
.bu.n
.bitu,
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
dibanding
efek
samping
penyakit
penyerta
juga
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
menjadi
hhttp obat hepatotoksik untukhhterapi.
hhttppertimbangan dalam pemilihan
ttp Reaksi

h

hipersensitifitas dan hepatotoksisitas dapat diminimalkan asalkan sesuai dengan dosis

.cid.id literatur yang ada.
casesuai
ca.cid.id dan lama terapi yang aman
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
//:d
/
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
p
hthttp
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
neej.
viii ilibi.bu.un
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne haturkan kepada Tuhan
nesegala limpahan berkatilibdan
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
Puji Tuhan
penulis
atas
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
penyertaan-Nya,
sehingga
penulis
dapat
menyelesaikan
skripsi
yang
berjudul
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp

h

.cid.id ini disusun untuk .ac.cid.id
id dr. Soebandi Jember”.
ca.cid.id Riwayat Gangguan Hatij.aDi
ca.cid.RSD
caSkripsi
a
a
.
.
j
j
jej.a
e
e
e
e
j.
j.
j.
n
n
n
n
e
e
e
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
memenuhi salah
iilib.
b. syarat dalam menyelesaikan
idgiigliilib.
idgiigliilisatu
idgiigliilib.pendidikan strata satu://(S1)
idgiiglpada
d
d
d
/
/
//:d
/
/
:
:
/
/
://
Fakultas
Universitas Jember.
p //
hthtp
hthtp
hthtp
ttpFarmasi
ttp:/
ttp:/

h

PRAKATA

“Evaluasi Insiden Penggunaan Obat Hepatotoksik pada Pasien Rawat Inap dengan

Penyusunan skripsi ini tidak lepas dari bantuan berbagai pihak, oleh karena

d
d
d
d.id
kepada:
ca.citerhingga
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id itu penulis ingin menyampaikan
aj.ca.ci .iducapan terima kasih yang
ajtak
.
.
.
.
j
j
j
j
.
e
e
e
e
ne
ne
ne Kuswandi, M. Sc., Ph.
ne Dekan Fakultas Farmasi
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
1.
Prof.
Drs.
Bambang
D
selaku
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Jember.
p
hhttp
hUniversitas
hhttp
http
2.

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

.i
c.ci .id Dosen Pembimbing Anggota
Drs. Wiratmo, Apt.
j.ac c.idyang telah bersedia
j.aselaku

3.

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

h

Ibu Diana Holidah, S. F., M. Farm., Apt., dan Ibu Lestyo Wulandari, S., Si., M.

d
d
ca.cid.id
a
.
j
.
.
.
e
e
e
ej
nej
nej
ndiberikan.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
membangun
yang
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
4. hAntonius
Nugraha Widhi Pratama,
Apt. yang telah bersedia
hhttmeluangkan
hhtS.Farm.,
htt
.i .id kritik dan saran
ca.ci .id Penguji terimakasih atas
Farm., Apt., selaku
j.acacsegala
j.aDosen

ca.cid.id 5.
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

Drs. Prihwanto Budi S., Apt., Sp. FRS selaku Dosen Pembimbing Utama dan

d
d
ca.cid.id
a
.
j
a
a
e
e
e
j.
j.
u.n
nej.
nememberikan
nepikiran
.bu.n
.buntuk
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
meluangkan
waktu,
serta
perhatiannya
bimbingan
dan
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
demi terselesaikannya
skripsi ini.
hthttp
hthpenulisan
hpengarahan
ttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

h

6.

waktu dan pikiran memberi kritik, saran dan bimbingan.

id

ca.cid.id
a
.
j
e
e
e
n
nej.
nej. dan pengambilan data
nej.
.bu.membantu
.bdiu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
telah bersedia
selama
proses
administrasi
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp dr. Soebandi.
hRSD
hthttp
hthttp

h

id

id
ca.c.id Medik Rawat Inap RSD
ca.c.Soebandi
Staf Diklat dan stafj.aRekam
Jember yang
j.adr.

h

Kedua orangtuaku, Ayahanda Edi Winarto dan Ibunda Sri Ratnaningsih tercinta,

id

:// /di
hthtp
ttp:/

:// /di
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
neej.
ix ilibi.bu.un
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

id

terima kasih atasejsemua
.a.ca.c.idhal terbaik yang telahejdiberikan,
.a.ca.c.id terima kasih atas

.unnej

.unnej

u doa dan dukungan yang
liiblib.kasih,
libb.u henti.
limpahan
digigcinta
digigilitiada

h

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

7.

Adikku tersayang Ester Dwiwirakristi Paulina, yang selalu memberi dorongan

d
d
did patah semangat, dan kadang
d
semangat saat aku jatuh
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .dan
aj.ca.ci .idmenemaniku sampai ej.aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
nskripsi
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
larut mengerjakan
ini.
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
d
/:d
//:d
//:d
/Best
//:Riska
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
8.
My
Friends,
Adine,
Rista
dan
yang
menemani
dan
mendukungku
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
dalam tangis dan tawaku.

ca.cid.id 9.
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

id.id Hilda, mas Kurniawan,
.cid.id Restu, Yuka, Dete,
Wulan, Rio, Ika, Vivin,
.ac.cAnnas,
.acmbak

ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
e
e
e
ej.
u.n
nej. Dimas, Denis dan isemua
nteman-teman
nej.
.bWawat,
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
Virdi, mbak
yang
tidak
bisa
i
i
i
l
l
l
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp satu persatu, terima kasihhthatas
hdisebut
hthttp
ttp saran, semangat, dan pertolongannya.
spiritual, persekutuan
ca.cid.id dan doa kalian j.aca.cid.id
a
.
j
a
.
.
e
e
e
n
n
n
ej.
ej
ej
u
u
u
n
n
n
.
.
.
u
u
u
b
b
b
.
.
.
i
i
i
menguatakanku
dalam
menjalani
tiap
kesulitan
yang
aku
hadapi,
aku
banyak
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
thtp
hthtp
hbelajar
hthtp
ttp:
ttp: dari kalian semua.
ttp:
memberi

.id.id
semangat
j.ac cdukungan

h

11. Teman masa kecilku Daniel Yuga, terima kasih atas saran, info dan

h

dan dukungan kalian memberiku banyak warna baru dalam hidupku, meskipun

d
d
ca.cid.id
a
.
j
.
.
.
e
e
e
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
i
i
l
l
kalian. igiliib
i
i
i
i
i
l
idgigil
idgigil
dig
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
13.hTeman-teman
KPPM Jember, hterima
yang
htt
htt kasih atas bantuan dan hkempatan
htt
.i .id banyak belajar dari
.ci .idusia kalian lebih muda, tapi
baru mengenal kalian
j.acacaku
j.acadan

h

diberikan untuk berkarya, belajar dan bertumbuh bersama, Jesus Bless Us…..!

.cid.id selalu membuatku .ac.cid.id
ca.cid.id canda dan tawa kalian
ca.cid.id 14. Keluarga besar Fukatsu…..,
ca
semua
a
a
a
.
.
.
j
j
jej.a
j
e
e
e
e
j.
j.
j.
n
n
n
n
e
e
e
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
igliilib.
kembaliigbersemangat,
mina-san arigatou!!!
idgiigliilib.
idgiigliilib.
idgiigliilib.
d
d
d
i
/
/
/
/
//:d
/
/
d
:
:
:
/
/
/
p //
hthtp
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/
ttp:/

h

Penulis juga menerima segala kritik dan saran dari semua pihak demi

d.id
d
ca.cid.id skripsi ini dapat j.aca.cid.id
aj.ca.ciAkhirnya
aj.ca.ci .id kesempurnaan skripsiejini.
aj.semoga
penulis berharap,
.
.
.
j
j
e
e
e
n
n
n
n
ej.
e
e
e
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
.
.
.
.
i
i
i
i
bermanfaat.
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
d
d
d
/
/
/
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
hthtp
hthtp
hthtp
ttp:
ttp:
ttp:

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

h

10. Kakak, teman, dan adik KTB; Kak Ai, Mbak Nana, Vina, Dila dan Rara yang

d
.cid.id membantuku tiap kali .aku
id
ca.cidberada
ca
ca.cid.id
pertolongannya, kau
selalu
dalam keadaan j.ac.ci .id
.
a
a
a
.
.
j
j
j
a
e
e
e
e
j.
n
ej.
nej.
nselalu
nemaaf
nej.
.bu.n
.bu.ini
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
terdesak
dan
kritis,
ya,
temanmu
yang
satu
merepotkan.
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
p
p
12.hTeman-teman
SC; Ayu, Ben, Erik,
tawa
hthttcanda,
hthttpRendi, Yerikho, Yoi dan Yote,

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

h

Jember, Februari 2012

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
neej.
x ilibi.bu.un
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

Penulis

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
Halaman
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
HALAMAN
JUDUL ........................................................................................
i

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

DAFTAR ISI

ii
id.id HALAMAN PERSEMBAHAN
id.id ......................................................................
id.id
.
.
.
c
c
c
ca.cid.id
a
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
e
e
e
HALAMAN MOTTO
iii uneej.
j.
nej.
ne......................................................................................
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
iibli.b.un
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
g
g
g
g
i
i
i
i
i
i
i
g
g
g
g
HALAMAN
PERNYATAAN
..........................................................................
iv
d
d
d
d
i
i
i
i
//
:// d
:// d
:// d
thtp
thtp
thtp
p://d
tp://
tp://
tp://
h
h
h
t
t
t
HALAMAN PEMBIMBINGAN ..................................................................... v

vi
d.id HALAMAN PENGESAHAN
d.id..........................................................................
d.id
i
i
i
.
.
.
ca.cid.id
c
c
c
a
aj.ac RINGANGKASAN e..........................................................................................
aj.ac
aj.ac
.
.
.
.
j
j
j
j
.
e
e
e
vii unnej
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
iibli.b.u
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
g
g
g
g
i
i
i
i
i
i
i
PRAKATA
ig
//d ig
://ddigix
://dd........................................................................................................
://ddig
p://d
tp://
tp://
tp://
hthtp
hthtp
hthtp
t
t
t
DAFTAR ISI ..................................................................................................... xi

xiv
id.id
id.id
id.id DAFTAR TABEL ............................................................................................
.
.
.
ca.cid.id
c
c
c
a
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
e
e
e
DAFTAR GAMBAR
xv .une
ej.
nej.
nej.
n........................................................................................
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
b
ili
idgigxvi
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
DAFTAR
LAMPIRAN
....................................................................................
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp

..............................................................................
1
.cid.id BAB 1. PENDAHULUAN
.cid.id
.cid
d
i
c
ca.cid.id
c
c
.
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
1.1 Latar
1 .unnej
n
nej
nej .............................................................................
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.Belakang
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
l
gig3iiblib.u
gigil
gRumusan
i
idgigil
i
i
i
g
d
d
d
i
/
/
/
1.2
Masalah
.......................................................................
//:d
/
/
/
: /d
: /d
: /d
p //
hthtp
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/
ttp:/
1.3 Tujuan Penelitian ......................................................................... 3

1.4 Manfaat Penelitian
.......................................................................
3
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili PUSTAKA .....................................................................
idgigili
idgig4ili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
//:d
/
/
BAB t2.
TINJAUAN
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
2.1 Anatomi dan Fungsi Hati ............................................................

4

h

h

h

h

h

2.1.1 Struktur .dan
id Anatomi Hati ...................................................
.id

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

4
d
d
i
i
c
ca.cid.id
c
.
.
a
a
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
n
2.1.2
5b.un
nej
nej
nej Hati ...........................................................................
.buFungsi
.bu.n
u
u
u
b
b
.
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
i
i
i
idgTinjauan
idgig7il
idgigil
igil
/:d
Gangguan Hati
............................................................
:p/2.2
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
2.2.1 Macam Gangguan Hati ......................................................... 7

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
neej.
xi ilibi.bu.un
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

2.2.2 Pemeriksaan Penyakit Hati ...................................................

9

9
ca.cid.id
a
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
n ej
n
nej Sirosis Hepatik........................................................
nej
.buDefinisi
.bu.n
u
u
2.3.1
9ibi.bu.un
b
b
.
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
2.3.2
Klasifikasi
Sirosis
Hepatik
...................................................
10
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

did
d
2.3 Sirosis Hepatik
ac.ci ..............................................................................
ac.ci .id

2.3.3 Etiologi Sirosis Hepatik........................................................

11

id
id
2.3.4 Patofisiologi
.ac.c.idSirosis Hepatik ................................................
.ac.c.id

11
ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
e j.
eej.
e j.
une Sistem Tubuh padagiSirosis
unHepatik
une
bli.bu.n
bli.bu.n
bli.bu.n
2.4 gManifestasi
...................... gil13
i
i
i
l
l
i
idigi
idigi
idigi
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
Hepatik ...................................
13
tp
hthttp2.5 Penatalaksanaan Terapi
hthtSirosis
hthttp
2.5.1 Umum ...................................................................................

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

h

13

14
ca.cid.id
a
.
j
a
a
.
.
.
e
e
e
j
nej
nej
.bu.n
.bu.n
u
une .................................................................................
u
b
bli.bu.n
b
i
i
i
2.6 gHepatotoksik
16
l
l
l
i
i
i
i
i
idgigil
idigi
idgigil
//:d
//:d
:
:p//:d
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
2.6.1 Mekanisme Hepatotoksisitas
................................................
16
hhttp
hhtt
hhttp

.cid.id
.id
2.5.2 Khusus
j.ac..................................................................................
j.ac c.id

2.6.2 Faktor Resiko .......................................................................

3.1 Jenis Penelitian .............................................................................

h

19

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
2.7 Obat-Obat
Hepatotoksik
.............................................................
20
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
p
BAB
28
hthttp
hth3.ttpMETODE PENELITIANh..................................................................

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

h

h

28

d
d
ca.cid.id
28
a
.
j
.
.
.
e
e
e
n
nej
nej
nej Penelitian ..................................................................
.bu.n
.bu.n
.buLokasi
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
3.2.1
28
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
3.2.2 Waktu Penelitianh..................................................................
28
hhtt
hhtt
htt
.i
ca.ci .id Penelitian......................................................
3.2 Lokasi dan
j.acac.id
j.aWaktu

3.3 Kriterian Inklusi dan Eksklusi ...................................................

28

.cid.id .....................................................................
caInklusi
ca.cid.id
ca.cid.id
3.3.1 Kriteria
28
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
nej.
nej.
nej. Eksklusi ...................................................................
.buKriteria
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.3.2
29
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp Pengambilan Sampel ................
hthttp3.4 Populasi, Sampel danhTehnik
hthttp
29
3.4.1 Populasi Sampel ...................................................................

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
neej.
xii ilibi.bu.un
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

29

d
d
ca.cid.id ........................................................................
ajSampel
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
3.4.2 Besar
29
.
.
.
j
j
j
.
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.4.3
Tehnik
Pengambilan
Sampel
................................................
30
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 3.5 Definisi Oprasionil .......................................................................
hhtt
hhtt
30
3.6 Tehnik Memperoleh Data ..........................................................

h

h

30

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
id