KAJIAN YURIDIS TENTANG PEMBERIAN DISPENSASI PERKAWINAN MENURUT UNDANG-UNDANG NOMOR 1 TAHUN 1974 TENTANG PERKAWINAN

idgiigliilib
/:/d
p //

idgiigliilib
d
/
/
: /
hthttptp:/

idgiigliilib
d
/
/
: /
hthttptp:/

idgiigliilib
d
/

/
: /
hthttptp:/

h

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j

j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b

b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil

idgigil
idgigil
/:/d
/:/d
/:/d
/:/d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p

t
t
t
p
h
hthttp
hthttp
hthttp

d
d
d
d
a.ca.ci .id
a.ca.ci .id
a.ca.ci .id
a.ca.ci .id
.
.
.

.
j
j
j
j
e
e
e
e
j
j
j
j
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
une
une
une

une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i

i
l
l
l
l
g
g
g
g
i i
i i
i i
//didigi
:p/:/d
:p/:/d
:p/:/d
/dig
/dig
/dig
/

/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://
hhtt
h
hhtt
hhtt

ANALISIS TEKNIS DAN EKONOMIS PEMANFAATAN ENERGI
PANAS BUMI DI JAWA TENGAH DALAM MENUNJANG
SISTEM KELISTRIKAN DI JAWA TENGAH

(Studi Kasus di PLTP Dieng)

SKRIPSI

Oleh :
JULHAN KURNIAWAN G
NIM 051910201072

d
d
d
d
PROGRAM
SATU
a.ca.ci .id
a.ca.ci .id STUDI STRATA
a.ca.ci .id
a.ca.ci .id
.
.

.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j
j
j
j
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
TEKNIKilELEKTRO
uJURUSAN
une
une
une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
g
g
g
g
i i
idigi
i i
FAKULTAS
//didigi
:p/:/d
:p/:/d
:p/:/d
/dig
/TEKNIK
/dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://
hhtt
hhtt
hhtt
h
UNIVERSITAS
JEMBER
2011

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
/:/d
/:/d
/:/d
/:/d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.DAN EKONOMIS
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
ANALISIS iTEKNIS
PEMANFAATAN
ENERGI
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
ili
idgigili
idgigBUMI
idgigiliDALAM MENUNJANG
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
PANAS
DI
JAWA
TENGAH
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp SISTEM KELISTRIKAN
hthttp DI JAWA TENGAH
hthttp

h

(Studi Kasus di PLTP Dieng)

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
diajukannguna
skripsi dan memenuhi
e
e
e
j. syarat-syarat
nej.
neTeknik
nej.melengkapi
.bu.n
.bu.n
.bu.menyelesaikan
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
untuk
Program
Studi
Strata
Elektro
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
dan
mencapai
gelar
Sarjana
Teknik
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
Oleh
:
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhKURNIAWAN
hhtt
JULHAN
G
tt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

PROGRAM
.cid.id STUDI STRATA.aSATU
c
ca.cid.id
a
.
j
j
a
.
.
JURUSAN
TEKNIK
ELEKTRO
e
e
nej
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
FAKULTAS
TEKNIK
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
UNIVERSITAS
JEMBER
hhtt
hhtt
2011

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
ne j.
ii ilibi.bu.une
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
SKRIPSI

NIM 051910201072

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

.cid.id
.cid.id PERSEMBAHAN .ac.cid.id
ca.cid.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
1.
Ayahanda
Paulus
Sriyono
dan
Ibunda
Veronika
tercinta,
yang
telah
mendoakan
t
t
t
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp

h

ca.cid.id 2.
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
j.
j.
ne
neselalu
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
adikku AriiliWisnu
Wijaya, S.Ked tersayang,
yang
menjadi penyemangat
u
u
u
b
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
terbaik;
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

h

d
d
d
.cid.idmendidik dengan penuh kesabaran;
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id telah memberikan eilmu
aj.cadan
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
n
e
ne
ne
neselama ini telah membantu,
nmendoakan,
.bu.n
.bu.n
.buyang
.bu.n
4. Semua orang
dan memberikan
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
dorongan
semangat
kepada
saya;
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp

h

dan memberi kasih sayang serta pengorbanan selama ini;

d
Kakakku Lidia Emerentiana,
c.id.id Dewi, A.Md dan
ac.i .id Dwi Santi Puspita, Ina aKusuma

3. Guru-guruku sejak TK sampai Perguruan Tinggi yang terhormat, terima kasih

5. Almamater Fakultas Teknik Universitas Jember;

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
ne j.
iii ilibi.bu.une
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

MOTTO

”Takut akan Tuhan adalah permulaan pengetahuan...”
ca.cid.id (Amsal 1:7a)
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e .
e .

nej
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

nej
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

“Kebenaran t ak perlu dibela, cukup di lakukan, karena

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
Kebenaran bisa
membela
dirinya sendiri, karena
ne
ne
neI a adalah Kebenaranili”b.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
ne j.
iv ilibi.bu.une
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

.cid.id
.cid.id PERNYATAAN
c
c
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
n
nej
nej di bawah ini:
nej
.bu.n
.bu.tangan
.bu.n
u
u
u
Saya yang bertanda
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
/:d
//:d
/Nama
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
:
Julhan
Kurniawan
G
t
t
p
hhttp
hhttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id menyatakan dengan sesungguhnya
ca.cid.id bahwa skripsi yang berjudul:
ca.cid.id Analisis Teknis dan j.aca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.
e
e
e
e
j.
u.n
nej.
nejEnergi
neTengah
nej.
.bu.n
.bu.n
.bJawa
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Ekonomis
Pemanfaatan
Panas
Bumi
di
Dalam
Menunjang
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp Kasus di PLTP Dieng) adalah
Sistem
Di Jawa Tengah h
(Studi
p
p
tp
hthtKelistrikan
hthttbenar-benar

h

NIM

: 051910201072

hasil karya sendiri, kecuali jika dalam pengutipan substansi disebutkan sumbernya

d
id
ca.cid.idkarya jiplakan. Saya j.aca.cid.id
aj.ca.ci .id dan belum pernah diajukan
aj.ca.pada
ajbukan
c.id institusi mana pun, serta
.
.
.
j
j
j
.
e
e
e
e
n
n
n
n
ej.
e
e
e
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
.
.
.
.
i
i
i
i
bertanggung
jawab
atas
keabsahan
dan
kebenaran
isinya
sesuai
dengan
sikap
ilmiah
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
d
d
d
/
/
/
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
yang
p
hthtp
hththarus
hthtp
ttp:
ttp: dijunjung tinggi.
ttp:

h

Demikian pernyataan ini saya buat dengan sebenarnya, tanpa adanya tekanan

d
d
ca.cid.isanksi
ca.cid.id serta bersedia mendapat
ca.cid.id dan paksaan dari pihakj.amanapun
akademik jika j.ac.ci .id
a
a
.
.
j
j
a
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.pernyataan ini tidak benar.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
ternyata
di
kemudian
hari
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

Jember, Juni 2011
id.id
.
ca.cid.id
c
a
a
c
.
.
j
j
a
e
e
nej.
nej. Yang menyatakan,ilib.bu.n
.bu.n
u
u
b
i
l
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

Julhan Kurniawan G
d
d.id
.
c
051910201072
aj.ca.ci .id
aj.aciNIM
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
ne j.
v ilibi.bu.une
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.idTEKNIS DAN EKONOMIS
ca.cid.id
ca.cid.id
ANALISIS
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
nej.
nej. BUMI
nej.
.bu.n
.buPANAS
.bu.n
PEMANFAATAN
ENERGI
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
gigili
idJAWA
idgiMENUNJANG
idgigili
gili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
DI
TENGAH
DALAM
SISTEM
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t p
p
hthttp
hthttDI
KELISTRIKAN
JAWA TENGAH hhtt
(Studi Kasus di PLTP Dieng)

SKRIPSI

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
oleh
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
ili
idgigGregorius
idgigili
/:d
/:d
/
/
Julhan Kurniawan
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hth051910201072
hthttp
ttp
NIM

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
Pembimbing
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

Dosen Pembimbing Utama

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id Dosen Pembimbing Anggota
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
//:d
//:d
:
/
/
/
/
p
t
t
p
hhttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

: Ir. Widyono Hadi, M.T

c.id.id

je.aj.acM., ST., MMT
: H. Samsul
neBachri

liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/

ca.cid.id
a
.
j
ne j.
vi ilibi.bu.une
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne Teknis dan EkonomisiliPemanfaatan
ne
.bdiu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
l
l
l
Skripsi
berjudul
Analisis
Energi
Panas
Bumi
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
Jawa
hhTengah
hhttpKelistrikan Di Jawa Tengahh(Studi
ttp Dalam Menunjang Sistem
http Kasus di

h

LEMBAR PENGESAHAN

PLTP Dieng) telah diuji dan disahkan oleh Fakultas Teknik Elektro Universitas

ca.cid.id Jember pada:
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
hari
:
Rabu
idgigili
idgigili
/:d
//:d
/
:
/
/
/
/
p
t
p
hthttp15 Juni 2011
tanggal:

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
Tim Penguji
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
Pembimbing
II,

h

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
d
d
/:M.,
/:d
/:Widyono
/
/
/
:
:
:
Ir.
Hadi,
M.T.
H.
Samsul
Bachri
ST., MMT
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
thttp
thttp
h
h
hNIP.
19610414 198902 1 001
NIP. 19640317 199802 1 001

h

tempat : Jurusan Teknik Elektro, Fakultas Teknik

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt Pembimbing I,

Saiful Bukhori, ST., Mkom

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
.bu.n
Penguji
I,ne
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
n e
ne
.bu.n
u
Penguji II, ilibi.bu.un
b
i
l
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

Dr. Azmi Saleh, ST.,
je.aj.cMT.
ac.i
e
n
u
. .un 1 001
NIP. 19710614
giliblib199702

.idd

idigi
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

id Setiawan, ST., MT.j.aca.cid.id
ca.cid.Kurnia
a
.
j
Dedy
.
e
e
u.n
nej.
nejNIP.
.b003
.bu.n
u
u
b
b
19800610
200501
1
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
ne j.
vii ilibi.bu.une
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

Mengesahkan
Dekan,

Ir. Widyono Hadi, M.T.
NIP. 19610414 198902 1 001

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

Analisis Teknis dan Ekonomis Pemanfaatan Energi Panas Bumi

ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
u.n
u.n
nej
nej Tengah ( Studi Kasus
nej Dieng)
.bu.n
.bdi
.di
u
u
u
b
b
b
Jawa
PLTP
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
id
.cid.id
di Jawa Tengah
.ac.c.idDalam Menunjang Sistem
.acKelistrikan

h

Julhan Kurniawan Gregorius

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej. Elektro, Fakultas Teknik,
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
Jurusan
Teknik
Universitas
Jember
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

h

ABSTRAK

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
idgigidan
idgigil
idgigisumber
idgigil670MWe yang berada di:/Dieng
Dengan kondisi
daya geothermal /sebesar
/:d
/:d
//:d
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
kebutuhan
tenaga
listrik
di
Jawa
Tengah
dan
DIY
yang
terus
meningkat
dari
tahun
p
hhttp
hhttp
hhttp

ketahun. Di tambah lagi masalah keterbatasan kapasitas produksi listrik di Jateng dan
DIY, maka pengembangan PLTPB Dieng perlu di tambah kapasitas produksinya dari
d
d
i
.
d
id
id ini untuk menjaga pasokan
ca.cid.listriknya
ca.cid.Saat
cac.i 1 unit menjadi beberapaj.unit.
Jawa Tengah j.ac.ci .id
a
a
a
.
.
j
j
a
e
e
e
e
j.
dan DIY mengandalkan
daya kabel transmisi
500KV
nej.
nej. yang berasal dari iJawa
netransfer
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ili
ili
idgigfosil
idgigTengah,
idgigilBarat,
idgigili
Timur dan
Jawa
dan PLTU, PLTG//Jawa
sedangkan bahan /bakar
d
/:d
/:d
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
p
p
yang
bahan bakar utama
listrik yang ada
hthtditp Indonesia
hthttpembangkit
hthmerupakan
ttp
semakin mahal. Maka penelitian ini dilakukan untuk menganalisa pengaruh
PLTPB Dieng menjadi 3 unit dan kaitannya dalam menunjang
d.id pengembangan
d
d
did DIY, serta perbandinganc.biaya
i
.
c
aj.ac kelistrikan di Jawa Tengah
aj.aci .id pembangkitannya ej.aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .dan
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
dibandingkan dengan
pembangkit listrik
ne
nTerutama
nepembangkit listrik lainnya.
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
idgigil
idgsampai
idg
idgigifosil.
berbahan://bakar
Pembahasan penelitian
ini
pertumbuhan energi
d
igil
igimeliputi
//:d
//:d
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
t
t
t
p
tahun
hh3,ttpdan potensi
hhttp PLTPB Dieng Unit 2 dan
hh2016,
ttp menghitung biaya pembangkitan
pengembangan PLTPB Dieng dalam menunjang kelistrikan di Jawa Tengah dan DIY.
analisis penelitian ini dapat di ambil kesimpulan pengembangan PLTPB Dieng
d.id
id.id Dari
.cid.id pasokan daya listrik.adic.ciJawa
.
.cid.id
caterhadap
c
tidak
begitu berpengaruh
Tengah dan DIY j.ac
a
a
c
.
.
j
j
j
a
a
a
.
e
e
e
e
j. dicari sumber-sumber
nej.
neperlu
nejpasokan
nej.
tetapi cukup membantu
daya listrik. sehingga
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
li
idgigillainnya.
idgigili
idgigibila
idgigili PLTPB Dieng lebih:/murah
energi alternatif
Namun biaya pembangkitan
/:d
/:d
/:d
/
//:d
/
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
p
hthttp
hthtt7,4942
hthttp bakar fosil, yaitu sebesar
dibandingkan
dengan pembangkit berbahan
Cent
US$.

h

h

h

h

d
d
ca.cid.idbakar fosil, PLTP
aj.bahan
aj.ca.ci .id Kata Kunci : geothermal,
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
p
hhttp
hhttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
ne j.
viii ilibi.bu.une
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

idgiigliilib
/:/d
p //

idgiigliilib
d
/
/
: /
hthttptp:/

idgiigliilib
d
/
/
: /
hthttptp:/

idgiigliilib
d
/
/
: /
hthttptp:/

h

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
/:/d
/:/d
/:/d
/:/d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
h
RINGKASAN

Analisis Teknis dan Ekonomis Pemanfaatan Energi Panas Bumi di Jawa Tengah
Dalam Menunjang Sistem Kelistrikan Di Jawa Tengah (Studi Kasus di PLTP
Dieng); Julhan Kurniawan 051910201072; 2011: 80 halaman; Program Studi Strata
Satu Teknik (S1), Jurusan Teknik Elektro, Fakultas Teknik Universitas Jember.

Sumber daya alam panas bumi (geothermal) saat ini menjadi salah satu
sumber energi alternatif yang banyak dikembangkan di dunia; dan diperkirakan
Indonesia mempunyai potensi sumber daya geothermal sebesar 27.000 MWe. Namun
sampai saat ini baru sekitar 3,04% yang sudah dikembangkan. Diantara potensi
geothermal yang ada, salah satunya di Dieng Jawa Tengah, mengingat pertumbuhan
kebutuhan energi listrik yang terus meningkat di Indonesia yaitu sebesar 13,45 %
maka pengembangan energi panas bumi sebagai salah satu alternatif dalam
penyediaan tenaga listrik di Indonesia perlu dikembangkan.
Melihat kondisi tersebut, saat ini Jawa Tengah sedang mengalami krisis
energi, yang saat ini kapasitas produksi energi di Jawa Tengah sebesar 2.287,65 MW
sedangkan beban puncaknya 2.733,23 MW. Sehingga untuk mencukupi kebutuhan
listriknya Jawa Tengah dan DIY bergantung pada Kabel Transmisi 500KV dengan
kapasitas transfer daya 1.320,00 MW. Dengan kondisi ketersediaan energi listrik
yang minim dan kebutuhan energi listrik yang terus meningkat, maka tujuan
penelitian ini adalah (1) Mengetahui secara teknis pendayagunaan sumber energi
alternatif panas bumi di Dieng, Jawa Tengah terhadap kebutuhan energi di Jawa
Tengah. (2) Mengetahui perhitungan biaya pembangkitan total (per kWh) dengan
metode biaya pembangkitan tahunan, yang meliputi biaya tetap, bahan bakar dan
Biaya operasi dan pemeliharaan. dan (3) Mengetahui peramalan beban di Jateng dan
DIY sampai tahun 2016. Mengingat Jawa Tengah merupakan salah satu lapangan
eksplorasi panas bumi Di Indonesia.

ix

Dalam analisa penelitian ini digunakan aplikasi program
excel simple_e dan
metode DKL 3.2 untuk menentukan proyeksi kebutuhan energi listrikyang akan
dibandingkan dengan kapasitas produksi energi listrik sebelum dan sesudah PLTP
Unit 2 dan 3 beroperasi, sedangkan perhitungan biaya pembangkitan dilakukan
dengan pendekatan perhitungan biaya pembangkitan pertahun, biaya operasi dan
pemeliharaan serta pendekatan perencanaan sistem.
Dari hasil penelitian ini didapatkan kebutuhan energi listrik Jawa Tengah pada
tahun 2016 sebesar 26.504,60 GWh dengan beban puncak 5.126,19 MW, sedangkan
pengembangan PLTPB Dieng dari 1 unit menjadi 3 unit tidak membawa perubahan
yang signifikan terhadap ketersediaan tenaga listrik, namun bisa membantu pasokan
suplai listrik Di Jawa Tengah dan DIY. Sehingga perlu dicari sumber-sumber energi
alternatif yang lain dalam menunjang pemenuhan energi listrik di daerah Jawa
Tengah dan DIY. Dari penelitian ini juga didapatkan, biaya pembangkitan energi
listrik PLTPB uit 2 dan 3 sebesar 7,4942 centUS$/KWh. Biaya ini lebih murah bila
dibandingkan pembangkit listrik berbahan bakar fosil.

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
/:/d
/:/d
/:/d
/:/d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
h

d
d
d
d
a.ca.ci .id
a.ca.ci .id
a.ca.ci .id
a.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j
j
j
j
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
une
une
une
une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
l
g
g
g
g
i i
i i
i i
//didigi
:p/:/d
:p/:/d
:p/:/d
/dig
/dig
/dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://
hhtt
hhtt
hhtt
h

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
x
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
/:/d
/:/d
/:/d
/:/d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
Puji
syukur
ke
hadirat
Tuhan
Yang
Maha
Esa
sehingga
skripsi
yang
berjudul
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

PRAKATA

Analisis Teknis dan Ekonomis Pemamfaatan Energi Panas Bumi di Jawa Tengah

.cid.id
Di Jawa Tengah (Studi
id di PLTP Dieng) j.aca.cid.id
ca.cid.id Dalam Menunjang Sistem
caKelistrikan
ca.cid.Kasus
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.
e
e
e
e
n
n
nej.
nej. baik. Skripsi ini disusun
nejmemenuhi
nej.
.bu.n
.bu.dengan
.buuntuk
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
dapat
terselesaikan
salah
satu
syarat
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp Satu (S1) pada Jurusan hTeknik
thttp Elektro
dalam
pendidikan h
Strata
p
p
hthttmenyelesaikan
Fakultas Teknik Universitas Jember.

d
d
Tak lupa juga, jpenulis
ca.cid.id semua pihak yang j.aca.cid.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .idmengucapkan terimakasih
aj.kepada
.
.
.
j
j
e
e
e
e
n
n
n
n
ej.
e
e
e
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
.
.
.
.
i
i
i
i
sudah
membantu
dalam
proses
pengerjaan
hingga
selesainya
skripsi
ini,
khususnya
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
d
d
d
/
/
/
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
kepada
p
hthtp
hthtp
hthtp
ttp:
tt:p:
ttp:

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

h

h

1. Ir. Widyono Hadi, MT selaku Dekan Fakultas Teknik Universitas Jember;

d
d
ca.cid.id
a
.
j
a
a
e
e
e
n
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.buJember;
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
Universitas
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttpH. Samsul
p
p Widyono Hadi, MT selaku
Pembimbing Utama hdan
hthttDosen
h3.thttIr.
.ci .id Fakultas Teknik
.i .id Ketua Jurusan Teknik
2. Sumardi, ST,. MT.
j.acElektro
j.ac cselaku

h

Bachri M, S.T, M.MT selaku Dosen Pembimbing Asisten yang telah

d
d
ca.cid.id
a
.
j
.
.
.
e
e
e
j
n
ej
nej
nepenulisan
npengarahan
.bu.n
.bu.n
.budan
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
bimbingan
demi
terselesaikannya
skripsi
ini;
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Kurnia
t
hhtDedy
h4.httBapak Dr. Azmi Saleh, ST., hMT.
htt selaku Dosen Penguji I, Bapak
.i
.i id pikiran serta perhatiannya
meluangkan waktu
j.acac.id guna memberikan
j.acac.dan

h

Setiawan, ST., MT. selaku Dosen Penguji II. Terimakasih atas saran dan

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej. ST., MT selaku Dosen
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
5. H. R.
B.
M.
Gozali,
Pembimbing
Akademik
(DPA)
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p telah memberikan bimbingan
hthttyang
hthttp
hthttp dan pengarahannya;
bimbingannya;

h

6. Buat pembimbingku di PT. Geo Dipa, Pak Kiap Wicaksono dan Pak Sigit,

id

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

://d/di
hthtp
ttp:/

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

id

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

c. id
c. id
dan pembimbingku
ej.a.acdi. PT. PLN (Persero) Distribusi
ej.a.ac. Jateng dan DIY Pak
.unnej

.u John;
igliiblibPak
Hartoigdan

nej
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
ne j.
xi ilibi.bu.une
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

7. Bapak dan Ibuku, Paulus Sriyono dan Veronika, Serta kakakku Lidia

ca.cid.id
a
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
ej
nej
nS.Ked;
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
Wisnu iWijaya,
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
8.
Buat
Lea
Dwi
Astuti,
S.E
Terimakasih
Adekku
atas
saran
dan
perhatiannya;
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
d.id dan Adikku Ari
.cid.id Puspita, Ina Kusuma Dewi,
Emerentiana, DwiacSanti
ac.ci A.Md

h

9. Untuk teman-teman elektro 05, Lutfi Rohman, Ari Subianto, S.T, Berlian

id
idsatu angkatanku yang
Syafaat, S.T, Henry
dan serta teman-teman
c.id
.ac.Noeramahe,
.ac.c.id

ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
tak kusebutkan;
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttsemua
pihak yang tidak dapat
satu per satu, terima
p
p untuk
tp
h10.
hthtdisebutkan
hthttkasih

h

kalian semua;

d
d.id
.cid.iddapat bermanfaat dalam
d
Semoga skripsij.acini
ilmu j.ac.cid
ca.cimengembangkan
aj.ca.ci .id
a
.
.
j
j
a .i
a
.
.
.
e
e
e
e
j
j
j
n
n
n
n
e
e
e
e
.bu.un elektro, kritik dan isaran
pengetahuangikhususnya
liibli.bu.un
liibli.bu.un
liibli.bu.un untuk disiplin ilmu
liibliteknik
i
i
g
g
g
i
i
i
i
//d ig
://:d
://d/dig
:p//:d
//dig
//dig
thtp
diharapkan
skripsi inihdan
p://d
hthtp
hthtp
ttpdiharapkan
ttp:/ terus mengalir untuk lebih
ttmenyempurnakan

h

dapat dikembangkan untuk penelitian-penelitian selanjutnya.

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
.cid.id
Juni 2011
aj.ca.ci .id
aj.caJember,
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

Penyusun

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
ne j.
xii ilibi.bu.une
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
DAFTAR ISI .unne
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
gigil
giigliiblib.u
i
i
d
d
/
/
/
/
: /d
: /d
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

Halaman

ii
ca.cid.id HALAMAN JUDUL .....................................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
HALAMAN
PERSEMBAHAN
....................................................................
iii
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
HALAMAN
p
hthttp MOTTO ...................................................................................
hthttp
hthttp iv
HALAMAN PERNYATAAN .......................................................................

v

d
d
d
d
vi
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id HALAMAN PEMBIMBINGAN
aj.ca.ci .id ...................................................................
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
HALAMAN
PENGESAHAN
........................................................................
vii
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
ABSTRAK......................................................................................................
p
hhttp viii
hhttp
hhttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

h

DAFTAR GAMBAR ..................................................................................... xviii

d
d
d
id.id
1
aj.ca.ci .id BAB 1. PENDAHULUAN
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.c.............................................................................
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.buBelakang
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
1.1
Latar
..........................................................................
1
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
2
hhttp
hhttp
hhttp1.2 Rumusan Masalah .....................................................................

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

h

RINGKASAN ................................................................................................ ...ix

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id PRAKATA ...................................................................................................
xi
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
DAFTAR
ISI
.................................................................................................
xiii
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
DAFTAR
hthttp xvi
hthttp
hthttp TABEL .........................................................................................

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

h

1.3 Batasan Masalah ........................................................................

3

ca.cid.id .................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
1.4 Tujuan dan
Mamfaat
3
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
nej.
nej.
nej.
.buTujuan................................................................................
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
1.4.1
3
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp 1.4.2 Mamfaat.............................................................................
hthttp
hthttp
3
BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA ...................................................................

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
ne j.
xiii ilibi.bu.une
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

4

d.id
d
.cid.idEnergi.......... 4
aj.ca.ciStrategis
aj.ca.ci .id
aj.caHal
2.1 Kebijaksanaan
Pemerintah Dalam
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
2.2 iKebijakan
Ketenagalistrikan
.....................................................
5
i
i
i
g l
idgigil
idgigil
digi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 2.3 Energi Panas Bumi .....................................................................
hhtt
hhtt
5
2.4 Potensi Energi Terbarukan Panas Bumi Bebas ........................

h

h

6

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

2.4.1 Sistem Hidrothermal ..........................................................

7

9
ca.cid.id
a
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
2.5 Energi
Alternatif
Pembangkit Listrik
Tenaga
Panas Bumi (PLTP)
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
Dieng
..........................................................................................
11
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

d
2.4.2 Pembangkit
c.cid.id
ac.ci .idListrik Tenaga Panas Bumia.............................

2.5.1 Sejarah Pengelolaan Energi Panas Bumi di Dieng .............. 11

.cid.id
2.5.2 . Proses
listrik di PLTP.a
unit
1.id
Dieng ........... 14
c.cid
.acPembangkitan

ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
e
e
e
n
nej. Energi ................................................................
nej.
nej.
.buEkonomi
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
2.6 Teori
21
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
Energi............................
hthttp 2.6.1 Perhitungan Biaya
hthPembangkitan
hthttp 22
ttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

h

2.7 Pelanggan Tenaga Listrik .......................................................... 24

ca.cid.id
a
.
j
a
a
.
.
.
e
e
e
n
u.n
nej
nej Untuk Peramalan Beban
nej Listrik .................. 27
.bu.n
.buModel
.bTenaga
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
2.7.1
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
:p//:d
:p//:d
:p.........................................................
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
2.7.2
Langkah
Perhitungan
28
hhtt
hhtt
hhtt
d
.id
2.8 Peramalanj.Kebutuhan
Energi Listrik .......................................
25
ac.ci .id
j.ac c.id

h

2.7.3 Model DKL 3.2.................................................................. 29

.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
caPENELITIAN
ca.cid.id BAB 3. METODOLOGI
......................................................
33
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.Waktu.....................................................................
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
3.1
Tempat
dan
33
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp 33
hthttp
hthttp3.2 Pengumpulan Data .....................................................................

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

h

h

3.3 Jadwal Penelitian........................................................................ 33

d
d
ca.cid.id
a
.
j
.
.
.
e
e
e
ej
nej
nej
nAlir...............................................................................
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
3.5 iDiagram
35
i
i
i
i
i
i
g l
idgigil
idgigil
digi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
.................................................
36
hhtt
hhListrik
hhtt 3.6 Data Kebutuhan Energi
tt
.i
.ci .id
3.4 Tahap-Tahap
.............................................................
34
j.acac.id
j.acaPenelitian

h

3.6.1 Data Beban Bulanan........................................................... 36

id

ca.cid.id
a
.
j
e
e
e
j.
j.
n
nej.
nelistrik.......................
nePertumbuhan
.buData
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.6.3
Kebutuhan
Energi
39
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp 3.6.4 Data Pertumbuhan
hthttp 40
hthBeban
ttp Puncak.......................................
id

.
3.6.2 Dataj.Pertumbuhan
Penduduk dan Pelanggan......................
37
aca.c.id
j.acac.id

h

3.7 Suplai Energi Listrik di Jawa Tengah dan DIY ........................ 42

id

ca.cid.id
a
.
j
.
e
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.6.1
Data
Energi........................................................................
43
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhttPLTPB di Dieng ................................
3.6.2 Data Pengembangan
44
id

c. id Energi Panas Bumi di
ca.c.id ................... 43
3.8 Data Pengembangan
ej.a.ac.
ej.a.Dieng

h

3.9 Model Perhitungan ..................................................................... 45

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
ne j.
xiv ilibi.bu.une
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

ca.cid.id
a
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
n
nej
nej
nej Jateng dan DIY Tahun
.bu.n
.bu.Karakteristik
.bu.n
u
u
u
4.1.1
Beban Puncakilidan
Bulanan
b
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
2009
..................................................................................
47
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

BAB 4. PEMBAHASAN ............................................................................... 47

d
.cid.id dan DIY 47
4.1 Proyeksi Pertumbuhan
Sistem Kelistrikan a
dicJateng
ac.ci .id

4.1.2 Pertumbuhan Pelanggan Listrik di Jateng dan DIY............. 50

id.id
id.id ............... 55
4.1.3 Proyeksi
Kebutuhan Energi
.ac.cPertumbuhan
.ac.cListrik

ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
e
e
e
j.
n
nej. Pertumbuhan Beban
ne................................
nej.
.buProyeksi
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
4.1.4
Puncak
50
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp 4.1.5 Proyeksi Penambahan
hthttpDaya ...............................................
hthttp 62
4.2 Potensi Energi Terbaharukan Panas Bumi di Dieng ................ 64

ca.cid.id
a
.
j
a
a
.
.
.
e
e
e
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
...................................................................................................
64
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p/4.3
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Studi
Ekonomi
Pengembangan
Energi
Panas
Bumi
.................
68
hhtt
hhtt
hhtt
.id
4.2.1 Pendayagunaan
c.cid.idyang Sudah Ada
j.ac c.id Energi Panas Bumi dij.aDieng

h

4.3.1 Rencana Investasi............................................................... 68

d
d
ca.cid.id
a
.
j
a
a
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
...................................................................................................
69
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
PLTPB Dieng
hth..........
hthPengembangan
hthttp4.4 Pengambilan Keputusan
ttp 71
ttp
.i .id Unit 2 Dan 3
.i .id Pembangkitan Listrik Dari
4.3.2 Estimasi
j.ac cPLTP
j.ac cBiaya

h

4.4.1 Aspek Teknis ..................................................................... 71

d
d
d