ANALISIS ZAT PEWARNA PADA JAJANAN PASAR DENGAN METODE IMAGE PROCESSING MENGGUNAKAN KAMERA DIGITAL

ANALISIS ZAT PEWARNA PADA JAJANAN PASAR DENGAN
METODE IMAGE PROCESSING MENGGUNAKAN
KAMERA DIGITAL

SKRIPSI

Oleh :
Maya Nurvita Sari
NIM. 071810301021

JURUSAN KIMIA
FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM
UNIVERSITAS JEMBER
2013

.id/

.id/

ac
nej.


ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u


y.u

y.u

/

rary

lib
tp://

.id/

ry.u

libra
/
/
:

p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

.u

y.u


libra
/
/
:
p
tt

y.u

y.u

.id/

ry.u

tp

ry.u


libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

h

.id/

y.u

ac
nej.


y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

h

.id/

/

c.id

ac
nej.


y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht i
a
nej.

ht
/

c.id


a
nej.

h

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp


ht
/

ac
nej.

KIMIA
/
/
/
dJURUSAN
i
.
c
c.id
c.id
a
a
a
.

.
.
FAKULTAS MATEMATIKA
DAN
ILMU
PENGETAHUAN
ALAM
j
j
j
.une UNIVERSITAS JEMBER
.une
.une
y
y
y
r
r
r
a

a
a
r
r
r
://lib
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
2013
t
t
t
h
h
h

ac
nej.

c.id

h
.id/

ry.u

h
une

rary

://lib
http

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

/

c.id

j.a
.une

.id/

ry.u

/

/

h

c.id

rary

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

.id
j.ac

y.u

ht

.id/

ac
nej.

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

://lib
http

:/
http

h
.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

.un

ary
/libr

tp:/

h

Oleh :
Maya Nurvita Sari
d/
i
.
c
ej.a NIM. 071810301021

/

ary
/libr

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ht

c.id

j.a
.une

ac
nej.

.id/

ac
nej.

ht

.id/

ry.u

SKRIPSI

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

a
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

.id/

r
ibra
l
/
/
:
tp

h

.u

h

ry.
a
r
b
i
://l

rary

://lib
http

ac
nej.

.u

/

c.id

j.a
.une

ANALISIS
PASAR DENGANlibrary
raryZAT PEWARNA PADA/liJAJANAN
rary
b
b
i
l
/
/
/
/
:
:
MENGGUNAKANhttp:/
http METODE IMAGE PROCESSING
http
KAMERA DIGITAL

ry.u

libra
/
/
:
p
t

/

rary

://lib
http
.id/

.id/

r
ibra
l
/
/
:
tp

h

c.id

j.a
.une

ac
nej.

ac
nej.

libra
/
/
:
p
t

/

rary

://lib
http

ac
nej.

y.u

ht

c.id

j.a
.une

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

c.id

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

h

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

ry.u

h

.id/

y.u

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

h
/

c.id

a
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

y.u

ht
/

c.id

ary
/libr

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

PERSEMBAHAN
ht

ht

d/

d/

.un

/

c.id

c.i
Dengan mengucap
ac.isyukur Alhamdulillah kepada
ej.puji
ej.aAllah SWT dan Nabi

j.a
.une

.un

ttp:/

:/

:/

http

h
saya persembahkan
kepada:

http

1. kedua orang tua tercinta Bapak
/ Mishadi dan Ibu Sutina terima/ kasih atas kasih

id/
.ac.

nej

ry.u

.id/

ac
nej.

ry
ary
rary
Muhammad /SAW
libra yang menjadikannya pedoman
/libr bagi saya, tugas akhir/skripsi
/libini

tp:/

libra
/
/
:
p
t

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

ry.u

h

.id/

y.u

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e diberikan hingga kini .une
sayang, doa, nasehat-nasehat
dan dukungan yangutelah
y.un
y. n
r
r
a
a
r
r
rary
b
b
b
i
i
i
l
l
l
telah p
mempunyai
kehidupan
yang
mandiri
dan
terima
kasih
atas
motivasinya
/
/
/
/
/
/
:
:
:
htt
http
http
serta semua yang telah diberikan, sehingga skripsi ini dapat terselesaikan;

/
/
/
cintai
Reni Puspita Sari beserta
keluarga
kecilnya
.id2./ kakak dan adikku yang.asaya
c.id
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
j
e
ne
dan Hendri Setiawan
semangat, menjadi ry.un
.uneyang senantiasa sabar selalu
.umemberi
y
y
r
r
a
a
a
r
r
r
//lib dan terima kasih atasttsemangatnya,
:canda
://lib
://lib
p
p
p
teman
semoga
menjadi
keluarga
t
t
t
t
h
h
h

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

yang barakah, jangan patah semangat, Allah berada dibelakang kita untuk

/
/
/
/
c.id senantiasa memberikanj.apertolongan-Nya;
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
.une
.unsejati
.une doa, dukungan spiritualary.une
y
y
y
r
r
r
3.
sahabat
perjuangan
yang
senantiasa
memberikan
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h hari-hari dengan keimanan; h
danh semangatnya yang telah mengisi
4. ustadzah yang telah membina dengan penuh kesabaran, optimisme dan

d/
ac.i

j.
.une

ry

libra
tp://

.id/

ry.u

:
http

tp

.id/

://lib
http

h

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

y.u

/

y.u

ary
/libr

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

/

c.id

j.a
.une

.id/

ac
nej.

ht

c.id

:/
http

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
j.a
.une

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

h

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

y.u

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

h

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.id/

ac
nej.

h

ary
/libr

rary

a
/libr
/
:
p
t
t

/
d6./ Almamater Jurusan Kimiac.FMIPA.
id/
c.id
a
a
.
.
j
j
e
e
y.un
y.un
r
r
a
a
r
r
://lib
://lib
p
p
t
t
t
t
h
h

.un

/

c.id

ii

j.a
.une

rary

://lib
http

/

c.id

j.a
.une

c.i
ej.a

rary
b
i
l
/
/
:

tp:/

ry.u

ra
karena Islam
//lib Ideologis;

5. keluarga besar di Situbondo;

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
ac
segenap tanggungjawab
nej. hingga sekarang membuat
nej.hidup ini lebih hidup

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

ry.u

h

.id/

y.u

y.u

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

h

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

MOTTO
ht

ht

h

/
d/
d/
.id/ orang – orang yang
c.id“Allah meninggikan orang-orang
ac.i yang berilmu diantara kamu
acdan
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
.un
ydiberi
y.uderajat….”
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
ilmu
pengetahuan
beberapa
lib
://lib
://lib
tp://
t
*) http
http
h
(Terjemahan Al-Qur’an Surat Al Mujaadillah: 11)

j.a
.une

rary

lib
tp://

.id/

/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
eapa yang dia yakini, tidak meyakini
“Muslim itu melihat
une apa yang dia lihat” ry.une
y.un
y.**)
r
r
a
a
r
r
lib
libFatih)
libra
(Muhammad
Al
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htt
htt
htt

h

/ yang cerdas,
/
itu/ hanya dipikirkan oleh orang-orang
.id/ “Sesungguhnya perjuangan
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
dilakukan oleh orang-orang
yang ikhlas dan dimenangkan
.une
.une oleh orang-orang yang
.une
y
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
r
://lib
://lib
://lib
p
p
p
benar”
t
t
t
t
t
t
h
h
h

h

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

h

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

(Anonim)

d/
ac.i

nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

y.u

/

/

j.a
.une

rary

://lib
http
.id/

rary

ry.u

ry.u

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

Departemen rAgama
y.u Republik Indonesia. 1998.
ry.uAl Qur’an dan Terjemahannya.
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
Semarang:
://l PT Kumudasmoro Grafindo.ttp://l
p://l
httpY. Siauw. 2011. Muhammad Al-Fatih
h
**) Felix
1453. Bogor: Khilafah Press htt
*)

.id/

ac
nej.

y.u

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

/

c.id

.id/

/

c.id

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht iii
a
nej.

h
.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
a
nej.

ac
nej.

h

ac
nej.

.id/

r
ibra
l
/
/
:
tp

h
.id/

ry.u

h

.id/

libra
/
/
:
p
t

rary

://lib
http

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

/

c.id

j.a
.une

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

/

h

c.id

://lib
http

h
ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

.id/

ry.u

ac
nej.

ht

c.id

ac
nej.

libra
/
/
:
p
t

y.u

ht

c.id

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

rary

.id/

nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

lib
tp://

d/
ac.i

ht
/

c.id

a
nej.

h
/

c.id

a
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

y.u

/

c.id

ary
/libr

y.u

:/
http

NIM

: 071810301021

h

/

c.id

j.a
.une

rary

://lib
http

/

c.id

j.a
.une

rary

://lib
http

h

menyatakan dengan sesungguhnya
/ bahwa karya tulis ilmiah yang/ berjudul “Analisis

id/
.ac.

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
eJajanan Pasar dengan.unMetode
e
Zat Pewarna pada
Image Processing une
y.un
y
r
r
ry.
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
Menggunakan
hasil karya sendiri,
/l
://l Kamera Digital” adalah
:/benar-benar
://l kecuali
http
http
http

h

/
/
/atas keabsahan dan
/
pun, dan bukan karya jiplakan.
Saya bertanggung jawab
.idmana
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
kebenaran isinya sesuai
sikap ilmiah yang harus
tinggi.
.undengan
.undijunjung
.une
y
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
r
://lib pernyataan ini saya buat
://lib sebenarnya, tanpa adatttekanan
://lib dan
p
p
p
Demikian
dengan
t
t
t
t
h
h
h

h

nej

ry.u

libra
/
/
:
p
t

y.u

ht

d/

c.i
Saya yang bertanda
ej.atangan dibawah ini:
.un

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

PERNYATAAN
ht

rary : Maya Nurvita Sari
/libNama

tp:/

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

h

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

ry.u

h

.id/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

kutipan yang sudah saya sebutkan sumbernya, belum pernah diajukan pada institusi

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

paksaan dari mana pun serta bersedia mendapat sanksi akademik jika ternyata di

/
/
/
.id/ benar.
c.idkemudian hari pernyataanjini
ctidak
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
h 1 Mei 2013
Jember,
d/
ac.i

j.
.une

rary

lib
tp://

d/
ac.i

j.
.une

rary

://lib
http
d/

.un

rary

://lib
http

.un

ry.u

ry.u

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

/

c.id

.id/

ac
nej.

y.u

/

c.id

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht iv
a
nej.

h

.id/

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
a
nej.

ry.u

h

.id/

ac
nej.

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

h

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.ac
NIM 071810301021.unej
rary
b
i
l
/
/
:
http

.un

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
t

rary

http

.id/

ac
nej.

/

c.id

j.a
.une

://lib
http

c.i
ej.a

rary
b
i
l
/
/
:

http

Yang menyatakan,

d/Maya Nurvita Sari

c.i
ej.a

rary
b
i
l
/
/
:

tp

j.
.une

d/

c.i
ej.a

rary
b
i
l
/
/
:

d/
ac.i

h

ht
/

c.id

a
nej.

h
/

c.id

a
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

y.u

y.u

/

rary

lib
tp://

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
t

rary

://lib
http
.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

libra
/
/
:
p
tt

y.u

.id/

ry.u

une

tp

rary

ac
nej.

.id/

ry.u

h

j.a
.une

://lib
http

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

/

c.id

: Ir. Neran M.Kes
: Drs. Siswoyo, M.Sc., Ph.D

ry.u

/

/

c.id

j.a
.une

Dosen Pembimbing Umum
Dosen Pembimbing Anggota

libra
/
/
:
p
tt

.id
j.ac

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

rary

.id/

ac
nej.

ht

://lib
http

:/
http
ac
nej.

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

.un

ary
/libr

tp:/

h

Oleh :
Maya
Nurvita Sari
d/
i
.
c
ej.a NIM. 071810301021

/

ary
/libr

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ht

c.id

j.a
.une

ac
nej.

.id/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ry.u

SKRIPSI

ac
nej.

ht

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

h

JURUSAN
KIMIA
/
/
d/
i
.
c
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
FAKULTAS MATEMATIKA
DAN
ILMU
PENGETAHUAN
ALAM
j
j
j
.une UNIVERSITAS JEMBER
.une
.une
y
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
r
://lib
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
2013
t
t
t
h
h
h

.id/

.id/

ac
nej.

y.u

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

y.u

/
ary
/libr

:/
http

y.u

ht

/

c.id

j.a
.une

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

c.id

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

ary
/libr

.id/

ac
nej.

.id/

y.u

j.a
.une

ac
nej.

.u

h

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

.u

h

ry.
a
r
b
i
://l

.id/

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
t

rary

://lib
http

ac
nej.

.u

/

c.id

j.a
.une

ry PEWARNA PADA JAJANAN
ANALISIS
raZAT
rary PASAR DENGAN /library
b
b
i
i
l
l
/
/
/
/
:
:
MENGGUNAKAN http:/
http METODE IMAGE PROCESSING
http
KAMERA DIGITAL

.id/

r
ibra
l
/
/
:
tp

/

c.id

j.a
.une

ac
nej.

ac
nej.

libra
/
/
:
p
t

/

rary

://lib
http

ac
nej.

y.u

ht

c.id

j.a
.une

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

c.id

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
j.a
.une

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

h

.id/

y.u

tp:/

ry.u

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

/

v

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

ry.u

h

.id/

y.u

y.u

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

h

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

PENGESAHAN
ht

ht

h

/
/
d/
.id/
c.idSkripsi berjudul “Analisisj.aZat
c.idPewarna Pada Jajanan Pasar
Metode Image ej.ac.i
acDengan
.
j
e
e
n
y.un Kamera Digital” telahrdiuji
y.udan
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
Processing Menggunakan
disahkan
pada:
://lib
://lib
://lib
http
http
http

j.a
.une

rary

lib
tp://

hari, tanggal

:

/
dtempat

: FMIPA Universitas
/ Jember

.un

rary
b
i
l
/
/
:

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

tp

h

.id/

ry.
a
r
b
i
Tim tPenguji:
://l
ht p

ry.u

ry.u

h

y.u

/

c.id

rary

lib
tp://

Dosen Penguji
ry.u I

ht
.id/

://li
http

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

y.u

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ry.u

h

/

h

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht vi
c.id

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

a
nej.

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

h

.id/

ac
nej.

h
Prof. Drs. Kusno,
DEA, Ph.D
NIP 196101081986021001

.id/

ac
nej.

/

h
.id/

/lib
ttp:/

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

c.id

rary

.id/

ac
nej.

.u
Mengesahkan
rary

ac
nej.

h

a
nej.

/

c.id

j.a
.une

://lib
http

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
t

.id/

h

Dekan Fakultas Matematika
h dan Ilmu Pengetahuan Alam,h

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.ac Ph.D)
(Drs.
Zulfikar
e
n
u
ary.196310121987021001
brNIP

://li
http

ac
nej.

ac
nej.

ht

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

y.uDosen Penguji 2

j.ac
(Tri Mulyono SSi.,
M.Si.)
e
n
y.u
NIP 196810201998021002
brar

h
.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
j.a
.une

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

h
(Drs. Siswoyo, M.Sc.,Ph.D.)
NIP 196605291993031003

.id/

nej.

h
.id/

ac
nej.

ry.u

NIP 194808071974121003

r
ibra
l
/
/
:
tp

h

libra
/
/
:
p
tt

h (Ir. Neran M.Kes)
d/
ac.i

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

(Dosen Pembimbing Anggota),

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

u

(Dosen Pembimbing Utama),

libra
/
/
:
p
t

.id/

.id

c.i
ej.a

ht
/

c.id

a
nej.

h

h
/

c.id

a
nej.

RINGKASAN
Analisis Zat Pewarna Pada Jajanan Pasar Dengan Metode Image Processing
Menggunakan Kamera Digital; Maya Nurvita Sari, 071810301021; 2007; 68
halaman; Jurusan Kimia Fakultas Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam
Universitas Jember.
Perkembangan teknologi yang semakin berkembang pesat membuat
penggunaan pewarna alami semakin berkurang dan tergantikan dengan pewarna
sintetik. Berdasarkan data hasil pengawasan BPOM sepanjang tahun 2006-2010
ditemukan 40-44 persen jajanan anak sekolah di Jakarta tidak memenuhi syarat
keamanan pangan yang dapat membahayakan kesehatan dalam jangka pendek
maupun jangka panjang. Hal ini mendorong terciptanya suatu metode atau analisis
yang dapat memudahkan menganalisis sampel di lapangan. Analisis yang saat ini
masihdigunakan untuk menganalisis sampel di lapangan ialah spektrofotometri dan
test strip. Namun dari dua metode di atas ada beberapa kelemahan yang dapat
menyulitkan analis untuk menganalisis sampel di lapangan dengan banyaknya sampel
yang harus segera dianalisis sebagai dugaan sementara.
Salah satu metode yang berkembang saat ini dan menjadikan focus dari
penelitian ini ialah interaksi cahaya dengan materi berupa reflektan (pemantulan
cahaya terhadap materi). Pada penelitian ini prinsip yang digunakan sama halnya
dengan prinsip dari spektrofotometri reflaktan yang akan diterapkan pada alat sensor
berupa kamera digital yang dimodifikasi.
Data yang diperoleh dari kamera pada tahapan diatas berupa digital dalam
bentuk JPEG pada kamera, kemudian dikonversikan dengan bantuan software
matrix_color sehingga angka digital yang diperoleh diubah menjadi dalam bentuk

matrik Microsoft Excel dengan 201 baris x 137 kolom. Hal ini dikarenakan Software
matrix_color terdapat sistem sampling yang dapat menghasil data dalam bentuk
matrik digital 201 baris x 137 kolom. Angkan – angka yang terdapat dalam baris
vii

maupun kolom matrik tersebut merupakan nilai reflektan dari sampel yang akan
dianalisis, yaitu antar 0 - 255 yang mana warna hitam bernilai 0 dan warna putih
bernilai 255.
Sampel uji yang digunakan berupa kue lapis dengan konsentrasi 0,001 g/mL;
0,002 g/mL; 0,004 g/mL; 0,006 g/mL dan 0,008 g/mL hingga konsentrasi 0,01 g/mL
sampai 0,08 g/mL. Analisis yang dilakukan mengunakan detektor berupa kamera
dengan sudut pengambilan gambar 45˚ dan 90˚. Data yang dihasilkan menunjukkan
bahwa tidak ada hubungan antara nilai intensitas reflektan antara konsentrasi pada
sudut pengambilan gambar 90˚.
Pada kue lapis yang menggunakan pewarna kuning maupun pewarna hijau
yang secara reflektansi gambar yang dikonversikan berupa gambar penuh dan gambar
yang telah dicropping. Pada konversi gambar penuh maupun setelah dicropping
pewarna kuning, diperoleh hasil yang sama yaitu grafik menunjukkan bahwa
intensitas reflektan green dan blue memiliki nilai yang paling tinggi dibandingkan
intensitas reflektan red. Hal ini dikarenakan komponen pembentukan warna kuning
yang terdapat pada kunir yang digunakan merupakan perpaduan dari warna green dan
blue dari metode RGB pada software yang digunakan. Jika dilihat keseluruhan data
yang diperoleh nilai intensitas reflektan memiliki hubungan dengan konsentrasi, yaitu
semakin tinggi konsentrasi maka semakin besar nilai reflektannya. Sama halnya
dengan pewarna hijau, hasil reflektansi gambar yang dikonversikan berupa gambar
penuh dan gambar yang telah dicropping diperoleh hasil yang sama. Namun grafik
menunjukkan berbeda dengan pewarna kuning, yaitu intensitas reflektan green
memiliki nilai yang paling tinggi dibandingkan intensitas reflektan red dan blue. Hal
ini dikarenakan komponen pembentukan warna hijau yang terdapat pada klorofil
dalam daun pandan suji dalam sampel.
Pengambilan warna analog menggunakan sudut 45o lebih memiliki nilai
optimum dari pada sudut pengambilan gambar pada sudut 90 o dengan daerah

viii

konsentrasi yang dianalisis ialah 0.001- 0.008g/mL dari tiga pewarna yang
digunakan. Secara kuantitatif, metode image prossecing mampu menentukan nilai
intensitas reflektan dari zat warna tekstil dan makanan pada kue lapis dari konsentrasi
0.002 g/mL; 0,004 g/mL; 0.006 g/mL; dan 0,008 g/mL. Konsentrasi sampel yang
diujikan yaitu 0,003 g/mL, 0,005 g/mL dan 0,007 g/mL. Trend yang diperoleh
semakin tinggi konsentrasi zat warna maka semakin tinggi pula absorbans hijau.
Begitu pula pada pewarna kuning, semakin tinggi konsentrasi zat warna maka
semakin tinggi absorbans merah dan hijau. Metode image processing dapat
menentukan konsentrasi pewarna makanan dalam sampel dengan akurat dan presisi
pada konsentrasi yang diuji yaitu 0.0037 g/mL; 0.0054 g/mL; dan 0.0067 g/mL, dan
sampel menggunakan pewarna tekstil 0.0026 g/mL; 0.0046 g/mL; dan 0.0065 g/mL.
Namun tidak mampu membedakan jenis pewarna alami, makanan dan tekstil.

ix

PRAKATA

/

d/

c.id

rary

lib
tp://

d/

d/

i
Puji syukur kehadirat
SWT yang telah melimpahkan
rahmat-Nya
ac.Allah
ac.i
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
un
y.Tugas
y.un “Analisis Zat Pewarna
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
sehingga penulisan
Akhir/Skripsi
yang
berjudul
/lib
/lib
/lib

j.a
.une

:/

:/

:/

ttp Prossecing Menggunakan
http Pasar Dengan Metode hImage
httpKamera
Pada Jajanan

Digital” dapat terselesaikan dengan
memenuhi
/ baik. Skripsi ini disusun.iduntuk
/
d
i
.
j.ac pendidikan strata satune(S1)
j.acpada jurusan Kimia
salah satu syarat menyelesaikan
une
u

id/
.ac.

nej

ry.u

libra
/
/
:
p
t

.id/

ac
nej.

ry.
ry.
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
Fakultas Matematika
dan Ilmu Pengetahuan
Universitas Jember.
/l
://l
:/Alam
://l
http
http
http
Penyusunan skripsi ini tidak lepas dari bantuan berbagai pihak. Oleh

/
/ terima kasih kepada:
/
/
itu, penulis menyampaikan
.idkarena
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e Drs. Siswoyo, M.Sc., .une
1. Ir. Neran M.Kes
selaku
.une Dosen Pembimbing Utama
.undan
y
y
r
r
a
a
r
r
rary
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
p:
Ph.D
Dosen Pembimbing hAnggota
yang telah meluangkan
ttp:
httselaku
httpwaktu,

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

pikiran, dan perhatian dalam penulisan skripsi ini;

/
/
/
/
Zulfikar
c.id2. Tri Mulyono SSi., M.Si,j.aselaku
c.id Dosen penguji I, dan Drs.
c.id Ph.D, selaku
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.IIuneyang telah meberikanarmasukan
.une dan kritikan bagiary.une
y
y
y
r
r
Dosen
Penguji
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
kesempurnaan
penulisan skripsi ini; h
3. Ir. Neran M.Kes selaku Dosen Pembimbing Akademik yang telah membimbing

d/
ac.i

j.
.une

ry

libra
tp://

.id/

ry.u

ry

ry

kasih atas kebersamannyadselama
kuliah.
/
/
d5./ teman-teman angkatan 2007
idterima
i /
.
.
c
c
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
Penulis menerima
y.un segenap saran dan rakritik
y.undari semua pihak demi
y.un
r
r
r
a
a
r
r
ib bermanfaat bagi kita semua.
kesempurnaan
://libskripsi ini. Semoga karyattulis
://lini
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
h
h
h

tp

/
/
1 Mei 2013
.idJember,
c.id
a
.
j
.une
y
r
a
r
://lib
p
t
t
h

.id/ Penulis

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

.id/

y.u

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ary
/libr

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

/

c.id

j.a
.une

.id/

ac
nej.

ht

c.id

:/
http

ry.u

.id/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

ac
nej.

ht
j.a
.une

ac
nej.

.id/

ac
nej.

ary
/libr

/

c.id

j.a
.une

a
a
bra
4. Nurul selaku
/librpartner dalam penelitian,tpterima
/libr kasih atas bantuan, fasilitas
/lidan
/
/
/
:
:
:
p
p
t
t
ht
ht
ht
kebersamaannya selama ini;

.un

tp:/

j.a
.une

c.i
ej.a

rary
b
i
l
/
/
:

r
ibra
l
/
/
:
tp

/

c.id

ac
selama penulis menjadi
nej.mahasiswa;

/

x

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

y.u

ry.u

h

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

h

.id/

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

DAFTAR
ISI
ht

ht

h

Hal

d/
d/
d/
d/
i
ac.i HALAMAN JUDUL .........................................................................................
ac.i
ac.i
ac.i
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
y.un
y.un
y.un
y.un
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
r
HALAMAN
PERSEMBAHAN
......................................................................
ii
lib
lib
lib
lib
tp://
tp://
tp://
tp://
t
t
t
h
h
h
HALAMAN MOTTO ....................................................................................... iii
HALAMAN PERNYATAAN ...........................................................................
iv
/
/

id/
.ac.

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
HALAMAN PEMBIMBINGAN
......................................................................
v
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
ib
HALAMAN
...........................................................................
://lPENGESAHAN
://lib
://libvi
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h

h

/
/
/
/
.........................................................................................................
x
.idPRAKATA
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
DAFTAR ISI ......................................................................................................
xi ry.un
.une
.une
y
y
r
r
a
a
a
r
r
br
//lib .............................................................................................
:TABEL
://lib
://lixiii
p
p
p
DAFTAR
t
t
t
t
t
t
h
h
h

h

nej

ry.u

libra
/
/
:
p
t

h

RINGKASAN .................................................................................................... vii

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

DAFTAR GAMBAR ......................................................................................... xiv

/
/
/
/
................................................................................
1
c.idBAB 1. PENDAHULUAN
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une ...............................................................................
.une
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
1.1
Latar
Belakang
1
a
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h 1.2 Rumusan Masalah..........................................................................
h
h
3
d/
ac.i

j.
.une

ry

libra
tp://

1.3 Tujuan Penelitian ...........................................................................

3

1.4 Manfaat Penelitian
.........................................................................
nej.
nej.

4

ry.u

5

c.i
ej.a

c.i
ej.a

/

c.id

j.a
.une

ry

h
.id/

ac
nej.

2.2 Zat Warna
.un ....................................................................................
.un

7 .u
y
y
r
r
a
a
ary
r
r
r
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
/
/
2.2.1
Pewarna
Alami
..................................................................
7
:
:
:
http
http
http

tp

.id/

ac
nej.

ry.u

2.2.2 Pewarna Buatan .................................................................

8

/
/
2.3 Makanan ......................................................................................
c.id
c.id

9

a
nej.

a
nej.

h
.id/

ac
nej.

u
u
2.4 Metode
10ary.u
ary.Analisis ............................................................................
ary.

r
r
ibr
://l2.3.1
://lib..................................................
://lib10
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Spektrofotometri
UV-Vis
h
h
h
d/

une

ry.
libra

/

une

ry.
libra

://

http
c.id

d/

.id/

.i
.i
2.3.3 Spektrofotometri
Reflektansi ............................................
12
j.ac
j.ac

nej.

tp://

h

2.3.2 Kolorimetri ........................................................................ 11

d/
ac.i

a
nej.

:
http

2.1 Warna ...........................................................................................
d/
d/

.un

u

:
http

5

d/

ry.
libra

ry.u

BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA .......................................................................

c.i
ej.a

libra
/
/
:
p
t

d/
ac.i

a
ra
ra
1.5 /Batasan
/libr Penelitian ..........................................................................
//lib
//lib 4

:
http

rary
b
i
l
/
/
:

d/
ac.i

h

/

c.id

a
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

://
httpxi

ac
nej.

ht
/

c.id

a
nej.

h
/

c.id

a
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

ry.u

h

.id/

y.u

h

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

14
ht2.5 Detektor ........................................................................................
ht
ht

2.6 Model Warna RGB ...................................................................... 16

d/
ac.i

d/

.un

.un

ary
/libr

tp:/

d/

ary
/libr

:/
http

/

c.id

c.i
c.i
2.7 Kamera dalam
17
ej.aAnalisa Bahan Pangan .......................................
ej.a

j.
.une

ary
/libr

h
j.a
.une

rary

://lib
http

:/
http

h

BAB 3. METODE PENELITIAN .................................................................... 19

id/
.ac.

nej

ry.u

libra
/
/
:
p
t

3.1 Waktu dan Tempat/ Penelitian ...................................................
19
/

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
3.2 Alat danun
Bahan
Penelitian ..........................................................
19
y.
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
ib
3.3
Penelitian .................................................................
://lRancangan
://lib
://lib20
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
3.31 Diagram Alir Penelitian ........................................................ 20

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

3.4 Prosedur Penelitian
20
.id/ ......................................................................
.id/

ac
nej.

b.

y.u

ac
nej.

h

Pembuatan Larutan Standart ....................................... 21

/

/

.id/

id
id
3.3.2 Pengambilan
21
.ac. warna analog ................................................
.ac.

nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

3.3.1 ryPreparasi
Standart Pada Sampel
20 ry.u
.u
.u
ry.........................................
a
a
r
r
ra
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
a. Pembuatan Sampel/Kue
Lapis ....................................
20
htt
htt
htt

d/
ac.i

nej

nej

u

u

ac
nej.

u

.
y.
3.3.3
ary.
rary
brar Konversi Analog ke Digitalbr...............................................
b22

://li
://li
://li
http 3.3.4 Pengolahan Data Digital
http ....................................................
http 24

h

BAB 4. HASIL DAN PEMBAHASAN ............................................................ 28

d/
ac.i

ry

libra
tp://

.id/

.id/

ry.u

ry.u

j.a
.une

ry

ra
ra
5.1//lKesimpulan
...................................................................................
ibra
//lib
//lib51

:
http

:
http

/

c.id

ac
ac
BAB 5. PENUTUP.............................................................................................
51
nej.
nej.

j.
.une

:
http

h

5.2 Saran ............................................................................................. 51

PUSTAKA
/
/
dDAFTAR
c.id
a
.
j
e
LAMPIRAN
y.un
r
a
r
://lib
p
t
t
h

.un

tp

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
t

/

ry.u

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

ht
/

h
.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

c.id

ac
nej.

.id/

ac
nej.

a
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

ht

h

.id/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

c.id

h

.id/

y.u

ry.u

h

.id/

ac
nej.

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

ry.u

h

a
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

c.i
ej.a

rary
b
i
l
/
/
:

h

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

xii

/

c.id

a
nej.

h
/

c.id

a
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

y.u

y.u

DAFTAR
ht TABEL

/
4.2
.idTabel

ry.u

://l

ry.u

ry.u

y.u

y.u

/

/

rary

://lib
http
.id/

rary

://lib
http

ry.u

ry.u

ry.u

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

/

c.id

.id/

ac
nej.

y.u

/

c.id

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht xiii
a
nej.

h

.id/

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
a
nej.

ry.u

h

.id/

ac
nej.

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

h

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

ry.u

h

.id/

ry.u

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

h
.id/

ry.u

h
ac
nej.

rary

://lib
http

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

/

c.id

j.a
.une

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

/

h

c.id

j.a
.une

.id/

ry.u

y.u

ht

c.id

j.a
.une

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

c.id

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

h

.id/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

ry.u

h

.id/

ac
nej.

ht
/

c.id

a
nej.

h

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

h

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

libra
/
/
:
p
t

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

rary

http

.id/

ry.u

j.a
.une

://l

http

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
t

h

/
/
/
Konversi dari .iwarna
analog ke digital pada
c d
c.id sampel kue lapis
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
menggunakan
pewarna
kuning
makanan,
alami
dan
tekstil
secara
e
e
e
y.un
y.un
y.un
r
r
r
reflektansi…………………………………………………………..
49
a
a
a
r
r
r
ib
ib
ib

://l

http

lib
tp://

ht

Hal

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

y.u

d/
d/
d/
SpektrumeWarna
06
ac.i .............................................................................
ac.i
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
lib sudut kemiringan (alfa)
lib
Tabel 4.1p://libHasil analisis persamaan pregresi,
t ://
tp:// dan
t
t
htt
h
h
standart deviasi pada konsentrasi 0.001-0.08g/mL ......................... 33

libr

libra
/
/
:
p
t

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

d/
ac.i Tabel 2.1.1

j.

libra
/
/
:
p
t

h
.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

une
.
y
r
a

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

h

.id/

y.u

tp://

ry.u

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

h
/

c.id

a
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
/

rary

lib
tp://

ary
Halaman
/libr
:/

11

Koordinat warna RGB ……………………………..

16

Skema Pengambilan
.id/ Intensitas reflektan ……………
.id/

18

id
.ac.

id
.ac.

h
.id/

ac
nej.

ac
nej.

h

.id/

ac
nej.

Gambar 3.2

Penggunaan software matrik…………………………

h

23

d/
ac.i Gambar 3.5

/
/
/
Tahap akhir
penggunaan
software matrik……..…….
24
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
.une ...............
.une
y
y
ry.u
r
r
Gambar 4.1 brVisualisasi
proses pengambilanbdata
matrik
28
a
a
a
r
r
://li
://li
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h 4.2 Cahaya mengenai materi
h …........................................ h
Gambar
28

ej.

.un
rary

lib

Gambar 4.3

Ilustrasi reflektan pada komputer................................

Gambar 4.4

.
Hasil analisis
nej. reflektansi pada konsentrasi
nej0.001-0.08

d/
ac.i

j.
.une

d/
ac.i

27

d/
ac.i

g/mL……………………...................................
d/
d/

d/

c.i
ej.a

.un

/

h

28

c.i
ej.a

.id/

ac
nej.

Hasil.uanalisis
reflektan pada konsentrasi
y n
y.un0.01-0.08
r
r
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
l
://l g/mL ………………………………..…..……...........
://l
://29
http
http
http

Gambar 4.6

tp

Gambar 4.7

/

h

Hasil keseluruhan analisis reflektan kue lapis dengan
o
/
/
pewarna kuning
c.iddengan sudut 90 pada konsentrasi
c.id

.id
j.ac

une

c.i
ej.a

a
nej.

.id/

ac
nej.

a
nej.

29 ary.u
0.001-0.08
g/mL …….…………………
ry.u
ry.u ……...........
a
a
r
r
r
b
b
i
i
l
://l Hasil analisis reflektansittkue
://lapis
://lib
p
p
p
t
t
t
t
Gambar
4.8
dengan
pewarna
h
h
h

tp

kuning pada konsentrasi 0.002-0.008 g/mL …………

d/
ac.i

nej.

d/
ac.i

nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

/

c.id

/

c.id

a
nej.

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht xiv

h

30

d/
ac.i

nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
a
nej.

h

c.id

j.a
.une

u
u
ry
ary.pada sudut pengambilan lgambar
ary. 45˚…...............
r
r
b
b
g/ml
28
i
i
ibra
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http
Gambar 4.5
Hasil analisis reflektansi pada konsentrasi 0.001-0.008

ry

y.u

rary

://lib
http

/

c.id

j.a
.une

Interaksi cahaya pada
materi padat secara difusi …..
/
/

Gambar 3.4

r
ibra
l
/
/
:
tp

/

Skema
21 ry.u
ry.u Pengambilan Gambar ……………………….
ry.u
a
a
r
r
b
b
i
i
ibra
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
Gambar
Toolbar software matrik……………………………...
t
ht3.3
htt
htt 22

ry.u

ry.
a
r
b
i
://l

h

c.id

j.a
.une

Gambar 2.2

/
2.6
.idGambar

rary
b
i
l
/
/
:

ht

c
ej kerja kamera…………………………….
ej
ej.a
Gambar 2.3
Mekanisme
15
n
n
n
u
u
u
.
.
.
ry
ary
rHasil
ra…………………...
rary
b
b
b
i
i
i
l
l
l
Gambar 2.4
informasi
warna
dari
objek
16
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http

ac
nej.

libra
tp://

y.u

ttp 6
Spektrum Gelombang Elektromagnetik……………... h

Gambar 2.5

libra
/
/
:
p
t

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

Gambar 2.1

id/
.ac.

ry.u

/

rary

nej

libra
/
/
:
p
t

.id/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

h

.id/

ac
nej.

c.id

://lib
http

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

DAFTAR
ht GAMBAR

c.id

j.a
.une

ac
nej.

h

.id/

y.u

tp://

ry.u

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

ht
/

c.id

a
nej.

h
/

c.id

a
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

y.u

Gambar
ht4.9

d/
ac.i Gambar 4.10

libr

.u

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

Hasil analisis reflektansi
ht kue lapis dengan pewarna

ry.u

d/
ac.i

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

h
.id/

32

ac
nej.

h

Hasil analisis reflektan kuning pada pewarna tekstil

/

nej

/

nej

u

.id/

ac
nej.

35

u

0.1 g/mL ……………… ……..........

Gambar 4.16

u

d/
ac.i

h

37

d/
ac.i

0.01-0.1 g/mL pada
d/ pewarna alami…………………
d/

d/

c.i
ej.a

.un

c.i
ej.a

tp

konsentrasi 0.001-0.1 g/mL …………… ……...........

/
4.19
.idGambar

ac
nej.

ry.u

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

h

39

/
Hasil analisiscreflektansi
kuning dengan konsentrasi
.id/
c.id
a
nej.

.id/

ac
nej.

a
nej.

0.001-0.008
g/mL pada pewarna a
sintesis
40 ary.u
ry.u
ry.u makana.......
a
r
r
r
b
b
i
i
://l Hasil analisis reflektansittkuning
://l dengan konsentrasi
://lib
p
p
p
t
t
t
t
Gambar
4.20
h
h
h
0.01-0.1 g/mL pada pewarna sintesis makanan………

d/
ac.i

nej.

d/
ac.i

nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

/

c.id

ht
/

c.id

a
nej.

h

40

d/
ac.i

nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
a
nej.

h

38

c.i
ej.a

Hasil.ukeseluruhan
analisis reflektan kue
y n
y.unlapis warna
r
r
a
a
r
r
ib
dengan
://lib kuning pada pewarna sintesis
://lmakanan
p
p
t
t
t
t
h
h

Gambar 4.18

/

c.id

j.a
.une

Hasil analisis
nej. reflektan kuning dengan konsentrasi
nej.

u
u
ry
ary.
ary. ……………..
r
r
b
b
0.001-0.008
g/mL
pada
pewarna
alami
37
i
i
ibra
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http
Gambar 4.17 Hasil analisis reflektans kuning dengan konsentrasi

ry

y.u

.id/

32

ac
nej.

h

ac
nej.

.
.
Gambar 4.15 brHasil
ary. keseluruhan analisis reflektan
rarykue lapis warna
rary
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
:/
:/
:/
http
http dengan konsentrasi 0.001- http
kuning pada pewarna alami

j.
.une

r
ibra
l
/
/
:
tp

30

id
id
dengan gambar
.ac. cropping bagian bawah …….………
.ac.

d/
ac.i

libra
/
/
:
p
t

h

Hasil
tekstil
.u
ry.uanalisis reflektan kuning bpada
rypewarna
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
i
i
i
l
://l dengan gambar croppingttbagian
://l atas ……………… ttp://34
http
h p
h

nej.

rary
b
i
l
/
/
:

ac
nej.

Gambar 4.13

Gambar 4.14

libra
tp://

ht

g/mL…………………….………………
……...........
.id/
.id/

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

kuning pada konsentrasi 0.02-0.1 g/mL ………..… ..

berwarna kuning pada konsentrasi 0.01-0.08

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

y.u

ry.
ry.
a
a
r
r
b
b
i
i
Gambar 4.12
makanan
//l
://l Hasil analisis reflektan dari
:pewarna
http
http

tp

libra
/
/
:
p
t

.id/

ac
nej.

berwarna kuning/pada konsentrasi 0.001-0.008 /
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
g/mL……………………….……………
une
une……...........

id/
.ac.

nej

rary
b
i
l
/
/
:

h

d/
d/
.id/
Hasil analisis
pada konsentrasiej0.001-0.08
acreflektansi
ac.i
ac.i
.
.
.
j
j
e
e
n
y.u…………………………………………………
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
g/mL
31
lib
lib
lib
tp://
tp://
tp://
t
t
t
h
h
h
Gambar 4.11 Hasil analisis reflektansi dari pewarna makanan

j.

une
.
y
r
a

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

h

.id/

y.u

tp://

ry.u

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

xv

/

c.id

a
nej.

h
/

c.id

a
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

y.u

ary
/libr

y.u

Hasil keseluruhan analisis
ht reflektan kue lapis warna ht

d/

d/

.un

Gambar 4.23

id/
.ac.

h

.un

:/
http

0.001-0.008 g/mL pada pewarna tekstil .……………

/

c.id

j.a
.une

41

rary

://lib
http

h

42

Hasil analisis reflektansi
kuning dengan konsentrasi
/
/

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
eg/mL pada pewarna tekstil …………………
e
e
42
0.01-0.1
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
Gambar 4.24
kue lapis warna p://lib
/lib
://lib Hasil keseluruhan analisis
:/reflektan
p
p
t
t
t
t
h
h
htt

nej

ry.u

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

c.i
c.i
0.001-0.08
ej.ag/mL……………….……………………
ej.a

:/
http

libra
/
/
:
p
t

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ary analisis reflektansi kuning
ary
Gambar 4.22/librHasil
/librdengan konsentrasi

tp:/

.id/

ac
nej.

kuning pada pewarna tekstil dengan konsentrasi

d/
ac.i

j.
.une

h

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

Gambar
ht4.21

ry.u

h

.id/

y.u

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

hijau pada pewarna alami dengan konsentrasi 0.001-

.id/

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

.id/

ac
nej.

43
.u
y
ry.uanalisis reflektan hijau dengan
r
ry.u
Gambar 4.25 ibrHasil
konsentrasi
a
a
a
r
r
b
b
i
i
/l
/l
://l
ttp:/ alami……………... http:/
http
0.001-0.008 g/mL padahpewarna
44
Gambar 4.26 Hasil analisis reflektansi hijau dengan konsentrasi

u

ry.
a
r
b
i
://l

0.1 g/mL…………………………………………….
.id/
.id/

tp

h

h

.id/

.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
0.01-0.1
g/mL pada pewarna alami…………………..
44 ry.une
.une
.une
y
y
r
r
a
a
ibrHasil keseluruhan analisis :/reflektan
ibr
ibra
Gambar 4.27
kue lapis warna
l
l
l
/
/
/
/
/
:
:
http
http
http

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

hijau

id/

ac.
nej.

ry.u

libra
tp://

ry.u

Gambar 4.30

dengan

h

h

Hasil analisis reflektan hijau dengan konsentrasi 0.01-

a
nej.

a
nej.

/lib
ttp:/

.id/

46

.u
Hasil
ry.ukeseluruhan analisis reflektan
rarykue lapis warna

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

hijau pada pewarna tekstil
h dengan konsentrasi antara h

h

0.001-0.1 g/mL……………………………………….

47
/
d/
d/
i
i
.
.
c
c
c.id
Hasil analisis
reflektan
hijau
dengan
konsentrasi
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
y
y
y
r
r
r
a
a
a
r0.001-0.008 g/mL pada pewarna
rtekstil……………...
libr
://lib
://lib
://47
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h 4.32 Hasil analisis reflektanhhijau dengan konsentrasi 0.01- h
Gambar

.id/

c
ej.a Gambar 4.31

un

tp

0.1 g/mL pada pewarna
tekstil…………………. /
.id/
.id

/

.id
j.ac

une

ry.
libra

makanan

/
d/
0.1 g/mL pada
sintesis makanan………
c.ipewarna
c.id
h

ry.
a
r
b
i
://l

sintesis

d/
45
ac.
ac.
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
Gambar 4.28 Hasil
y.unanalisis reflektan hijauradengan
y.un konsentrasi
y.un
r
r
r
a
a
r
r
://lib 0.001-0.008 g/mL pada pewarna
://lib sintesis makanan…. ttp://lib
46
http
http
h

.id/

libra
/
/
:
p
t

pewarna

konsentrasi 0.001-0.1
g/mL…………………………
id/
id/

Gambar 4.29

ac
nej.

pada

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

tp://

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
/

c.id

a
nej.

/

c.id

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht xvi
a
nej.

.id/

48

ac
nej.

ht
/

c.id

a
nej.

h

h
/

c.id

a
nej.