EFEK PEMBERIAN BAHAN PENGAWET NATRIUM BENZOAT DOSIS 1000 mg TERHADAP GAMBARAN HISTOPATOLOGI HATI MENCIT (Mus musculus)

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://


j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l

://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e

n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:

p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n

u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p

htthttp:

://d
htthpttp:

EFEK PEMBERIAN BAHAN PENGAWET NATRIUM BENZOAT
DOSIS 1000 mg TERHADAP GAMBARAN HISTOPATOLOGI
HATI MENCIT (Mus musculus)

SKRIPSI
diajukan guna melengkapi tugas akhir dan memenuhi salah satu syarat
untuk menyelesaikan Program Studi Kedokteran Gigi (S1)
dan mencapai gelar Sarjana Kedokteran Gigi

Oleh
Aninda Kawitani
NIM 051610101025

FAKULTAS KEDOKTERAN GIGI
UNIVERSITAS JEMBER

2010

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u

lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:


.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un

d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u


c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

://d
htthpttp:

PERSEMBAHAN

Skripsi ini saya persembahkan kepada;
1. Ibunda Teti Supriati dan Ayahanda Suhendar atas segala do’a, kesabaran,
keikhlasan dan kasih sayang serta pengorbanannya selama ini.
2. Adik-adikku, Aldrin Wilardi dan Aditya Zulfan Firdaus, terima kasih atas
dukungan dan doa-doanya serta memberi semangat dengan segala canda
tawanya.
3. Semua keluarga dan teman-teman yang terus memotivasiku agar cepat lulus
4. Guru-guruku yang terhormat, yang telah memberikan ilmu dan membimbing
dengan penuh kesabaran.
5. Almamater Fakultas Kedokteran Gigi Universitas Jember.

ii

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

MOTTO
c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u !
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

ca.icd.id
j.eaiii
e
.
j
n
u
ilgibil.ib.un
g
i
d
i
/
:/ d
htthpttp://

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

PERNYATAAN

Saya yang bertanda tangan di bawah ini:
Nama : Aninda Kawitani
NIM

: 051610101025

menyatakan dengan sesungguhnya bahwa karya tulis ilmiah yang berjudul: “Efek
Pemberian Bahan Pengawet Natrium Benzoat Dosis 1000 mg Terhadap Gambaran
Histopatologi Hati Mencit (Mus musculus)” adalah benar-benar hasil karya sendiri,
kecuali jika pengutipan subtansi disebutkan sumbernya, dan belum pernah diajukan
pada institusi manapun, serta bukan karya jiplakan. Saya bertanggung jawab atas
keabsahan dan kebenaran isinya sesuai dengan sikap ilmiah yang harus dijunjung
tinggi.
Demikian pernyataan ini saya buat dengan sebenarnya, tanpa ada tekanan dan
paksaan dari pihak manapun serta bersedia mendapat sanksi akademik jika ternyata
dikemudian hari pernyataan ini tidak benar.

Jember, 22 Juli 2010
Yang menyatakan,

Aninda Kawitani
NIM 051610101025

iv

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

il b.
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

il b.
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

il b.
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

il b.
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
e
e
n
n
Aninda
b.u un
b.u un Kawitani
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
d
d
/
/
/
/
:
:
/
/
htthpttp:/
htthpttp:/NIM 051610101025

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n
n
u
u
.
.
ilib b.u
ilibPembimbing
b.u
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/
/
:
:
p
p
t
t
hthttp
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac. : drg. Sonny .Subiyantoro,
enj.eaj.ac. Pembimbing Anggota
n
n
n
n
Dosen
M.Kes
u
u
u
u
.
.
.
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajvc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

SKRIPSI

EFEK PEMBERIAN BAHAN PENGAWET NATRIUM BENZOAT DOSIS
1000 mg TERHADAP GAMBARAN HISTOPATOLOGI HATI MENCIT
id
c.id id
c.id id
c.id id
.ajc.a. c.id
(Mus
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enjmusculus)
enj.eaj.ac.
n
n
n
n
e
u
u
u
u
.
.
.
.
ib u
ib u
ib u
ib u

Oleh

Dosen Pembimbing Utama

: drg. Dyah Setyorini, M.Kes

PENGESAHAN

Skripsi ini berjudul “Efek Pemberian Bahan Pengawet Natrium Benzoat Dosis

1000 mg Terhadap Gambaran Histopatologi Hati Mencit (Mus musculus)” telah diuji
dan disahkan oleh Fakultas Kedokteran Gigi Universitas Jember pada:

hari

: Rabu

tanggal : 04 Agustus 2010
tempat : Fakultas Kedokteran Gigi Jember

Tim Penguji
Ketua,

drg. Dyah Setyorini, M.Kes
NIP 196604012000032001
Anggota I,

Anggota II,

drg. Sonny Subiyantoro, M.Kes
NIP 195703131984031001

drg. Dwi Merry Christmarini R, M.Kes
NIP 197712232008122002

Mengesahkan,
Dekan,

drg. Hj. Herniyati, M.Kes.
NIP 195909061985032001

vi

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://
.id

j.ac

e
b.un
i
l
i
g
i

.id

e
b.un
i
l
i
g
i

://d

http

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

.id

e
b.un
i
l
i
g
i

://d

http

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

.id

e
b.un
i
l
i
g
i

://d

http

://d
htthpttp:

.id

j.ac

j.ac

j.ac

j.ac

://d

http

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

e
b.un
i
l
i
g
i

://d

http

://d

http

RINGKASAN
Efek Pemberian Bahan Pengawet Natrium Benzoat Dosis 1000 mg Terhadap
Gambaran Histopatologi Hati Mencit (Mus musculus); Aninda Kawitani,
051610101025; 2010; 54 halaman; Fakultas Kedokteran Gigi Universitas Jember.
Kemajuan ilmu dan teknologi berkembang dengan pesat di berbagai bidang,
termasuk dalam bidang pangan. Kemajuan teknologi ini membawa dampak positif
maupun negatif, salah satunya adalah penggunaan bahan tambahan pangan dalam
berbagai makanan. Masyarakat zaman sekarang dituntut untuk lebih selektif lagi
dalam memilih makanan yang akan dikonsumsi karena jika salah memilih maka
dapat menimbulkan efek negatif terhadap kesehatan tubuh. Salah satu bahan
tambahan pangan yang sering digunakan sebagai bahan pengawet sintetis adalah
Natrium benzoat. Penggunaan Natrium benzoat diketahui dapat menimbulkan
berbagai kerusakan pada organ tubuh manusia, salah satunya adalah kerusakan hati.
Penelitian ini dilakukan untuk mengetahui efek pemberian bahan pengawet Natrium
benzoat 1000 mg terhadap gambaran histopatologi hati mencit (Mus musculus).
Penelitian telah dilakukan pada bulan Juni 2009 di Laboratorium Patologi
Anatomi Universitas Jember. Penelitian ini merupakan penelitian eksperimental
laboratoris dengan rancangan post test kelompok kontrol. Sampel penelitian adalah
mencit jantan yang dibagi menjadi dua kelompok. Masing-masing kelompok terdiri
dari delapan ekor mencit. Kelompok 1 adalah kelompok kontrol yang hanya diberi
aquadest selama 14 hari. Kelompok 2 adalah kelompok perlakuan yang diberi
aquadest selama 7 hari, dan Natrium benzoat 2,6mg/kg bb pada hari ke 8- 14. Pada
hari ke 15 hewan coba dikorbankan dan diambil bagian hatinya untuk dilakukan
untuk pembuatan preparat. Kemudian preparat diamati dibawah mikroskop.
Dari hasil penelitian dianalisis dengan menggunakan uji statistik parametrik
T-Test. Hasil penelitian menunjukkan terdapat perbedaan bermakna antara kelompok

.id
.id
.id
.id
.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
e
e
e
e
e
n
n
n
n
n
kontrol danlibkelompok
perlakuan. liPada
75% memiliki
u un
.u un
b.u un
b.sebanyak
b.u unkelompok kontrol
b.u un
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
igdiigilib.
igdiigilib.
igdiilgi ilib.
d
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
/
/
/
/
/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

ca.icd.id
j.eavii
e
.
j
n
u
ilgibil.ib.un
g
i
d
/
i
:/ d
htthpttp://

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

gambaran hati yang normal, sedangkan 25% mengalami degenerasi ringan. Hal ini
kemungkinan dikarenakan pengaruh stress. Stress dapat terjadi akibat menurunnya
sistem imun karena tempat tinggal mencit tidak sesuai dengan habitat aslinya dan
dapat pula karena rasa sakit yang ditimbulkan pada saat proses penyondean. Faktorfaktor tersebut menyebabkan tubuh menjadi lebih rentan terhadap infeksi. Kelompok
perlakuan sebanyak 75% mengalami kerusakan berat dan 25% mengalami kerusakan
sedang. Kerusakan ini dapat terjadi oleh karena Natrium benzoat bekerja dengan cara
merusak dinding sel atau membran sel yang mengakibatkan permeabilitas sel akan
terganggu, sehingga dinding sel tidak dapat menyaring zat-zat yang keluar masuk sel.
Hasil penelitian menunjukkan bahwa pemberian bahan pengawet Natrium
benzoat dosis 1000 mg dapat menyebabkan kerusakan degenerasi sel-sel hati yang
berupa degenerasi lemak, hepatosit yang irregular, vasodilatasi vena dan piknotik.

viii

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

PRAKATA
c.id id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n
n
u
u
.
.
giliblib.u
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
p
p
t
t
t
t
h htt
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id.id
.id
.id
ca.icd.id
skripsi yang
“Efek Pemberian
Pengawet ej.ac.a.icd.id
j.eajc.acBahan
j.eajberjudul
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id penulis dapat menyelesaikan
e
e
e
e
.
n
n
n
n
un ej
u
u
u
u
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
d
d
d
d
d
Natrium
Benzoat
Dosis
1000
mg
Terhadap
Gambaran
Histopatologi
Hati
Mencit
:// di
:// di
:// di
:// di
:// di
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://

://d
htthpttp:

id
id
.icd.id pada Fakultas.ac.Kedokteran
.id
strata satu
Gigi nej.ajc.a.icd.id
.ajc.a. c.id
j ej.ac.id
j.eajc.a(S1)
j.eajc.ac.id menyelesaikannejpendidikan
e
e
e
n
n
n
e
u e
u
u
u
u
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
d
d
d
d
d
/
/
/
/
/
i
i
i
i
i
Universitas
:/ d
:/ d
:/ d
:/ d Jember.
:/ d
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://

://d
htthpttp:

Puji syukur atas kehadirat Allah SWT atas rahmat dan hidayah-Nya sehingga

(Mus musculus)”. Skripsi ini disusun untuk memenuhi salah satu syarat untuk

Penyusunan skripsi ini tidak lepas dari bantuan berbagai pihak, oleh karena
id
id
id
c.id id
c.id id
.ajc.a. c.id kasih kepada: nej.ajc.a. c.id
.ajc.a. c.id
ucapan
enj.eaj.ac.
enjterima
enjmenyampaikan
enj.eaj.ac. itu penulis ingin
n
n
n
n
e
e
e
u
u
u
u
u
.
.
.
.
.
n
b u
b u
b u
ilib b.u
ilib b.u
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
/d:/i/gdigili
/d:/Kedokteran
/d:selaku
/d:/Hj.
/d:/i/gdigili
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
1.
drg.
Herniyati,
M.Kes,
Dekan
Fakultas
Gigi
Universitas
/
/
/
p
p
p
p
p
/
t
t
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp

://d
htthpttp:

Jember yang telah memberikan ijin kepada penulis untuk melakukan penelitian
c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
hingga selesainya
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac. skripsi ini;
enj.eaj.ac.
n
n
n
n
n
u
u
u
u
u
.
.
.
.
.
b u
b u
giliblib.u
giilgibilib.u
giliblib.u
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
:/p/d
:/p/d:/i/digi Utama dan drg.
:/p/d:/i/dselaku
:/p/d:/Dyah
:/p/d:/i/digi
/
/
p
p
p
p
p
/
2.
drg.
Setyorini,
M.Kes,
Dosen
Pembimbing
Sonny
t
t
t
t
t
:
t
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt
h htt
h htt

Subiyantoro, M.Kes, selaku Dosen Pembimbing Anggota serta drg. Dwi Merry
c.id id

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

c.id id

c.id id

://d
htthpttp:

c.id id

a c.
j.a ac.
j.aj.ac.
j.aj.ac.
Christmarini
M.Kes, selaku
penguji, .uyang
meluangkan
nuenj.ej.atelah
.ubn.uenej.
.ubn.uenesekretaris
.ubn.ueneRobin,
b
b
b
b
i
i
i
i
.
l
l
l
l
i
i
i
i
b
i
i
i
i
g l
g l
dig gil
/dig igil
://d/i/digi
://di digi bimbingan dan
tpt:t/p/://di pikiran serta memberikan
tthpt:t/p://d ini
sehingga hskripsi
htthpttp:motivasi
htthpttp://
htwaktu,
h

://d
htthpttp:

dapat terselesaikan;

.id
.id
.id
.id
.id
j.eajc.ac.id terima kasih nej.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id Pembimbing Akademik,
j.eajc.ac.id M.Kes, selakuneDosen
j.eajc.ac.id 3. drg. Budi nYuwono,
e
e
e
n
n
u
u
u
u
u
lib. .un
lib. .un
lib. .un
lib. .un
lib. .un
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
p
p
p
p
p
t ttp: segala motivasi dan
yang telah diberikan;
htthttp:
htthttp:
htthdukungan
htatas
htthttp:
ttp:
h
c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

4. Orangtuaku, Ibunda Teti Supriati dan Ayahanda Suhendar tercinta, yang
.id
j.ac c.id

.id
j.ac c.id

.id
j.ac c.id

://d
htthpttp:

.id
j.ac c.id

ne ej.a
ne ej.a
ne ej.a
nenej.a
senantiasa
dukungan,
libil.iub.un
libil.iub.un dan pengorbanan
libil.iub.unkasih sayang, kesabaran,
libil.iub.umemberikan
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
d dig
://d dig
://d dig
:/p/d://dig
tpt:t/p/://doa
htthpttp://
htthpttp://
htthpttselama
htserta
yang tiada henti
ini;
h

://d
htthpttp:

5. Kedua adikku, idAldrin Wilardi dan Aditya
Zulfan Firdaus iyang
selalu aku
c.id id
ca. cd.id
ca.icd.id
ca. c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
enj.eaj.ac.
enej.
enej.
enej.
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
banggakan;
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h htt selalu menemanikuh dalam
hRaditya
htt
htt
htt
Arif Prabowo yang
setiap suka dan hduka;

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt
6.

7.
.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

Sahabat terbaikku
Martha, Dyah, Feby,
Fifi, Lia, Mba Resti,.idyang senantiasa
.id
.id

ac .id
ac .id
ac .id
nuenj.ej.ac
nuenj.ej.ac
nuenj.ej.ac
u
u
u
.
.
.
b
b
b
memberi
dan semangat
ini;
.
b.
gili lib.
gili libselama
gili lidukungan
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

ca.icd.id
j.eaix
e
.
j
n
u
ilgibil.ib.un
g
i
d
i
/
:/ d
htthpttp://

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

8. Tante Bode alias Selviawati Kurnia terimakasih atas kecerewetannya yang selalu
mendorong agar aku segera menyelesaikan skripsiku;
9. Keluarga besar kos Mastrip II/36 yang telah memberikan dukungan, semangat
dan canda tawanya yang selama ini telah kita lewati bersama serta bersama
kalian aku temukan keluarga dan persahabatan baru;
10. Staf Laboratorium Mas Agus dan Mbak Wahyu, terima kasih telah membantu
penelitianku;
11. Teman-teman FKG angkatan 2005, terima kasih atas kerja samanya dan tetap
semangat;
12. Semua pihak yang telah membantu terselesaikannya skripsi ini.
Penulis juga menerima segala kritik dan saran dari semua pihak demi
kesempurnaan skripsi ini. Akhirnya penulis berharap, semoga skripsi ini dapat
bermanfaat.

Jember, Juli 2010

Penulis

x

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u
//d:/i/gdigil
:Halaman
p
t
t
h http

://d
htthpttp:

.id
.id
.id
.id
..........................................................................
ii ej.ac.a.icd.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id HALAMAN PERSEMBAHAN
e
e
e
e
n
n
n
n
un ej
u
u
u
u
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
d
d
d
d
d
HALAMAN
MOTTO
.........................................................................................
:// di iii
:// di
:// di
:// di
:// di
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
.id
.id
.id
........................................................................
vnej.ajc.a.icd.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id HALAMAN PEMBIMBINGAN
e
e
e
e
n
n
n
n
e
u
u
u
u
u
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
d
d
d
d
d
/
/
/
/
/
i
i
i
i
i
HALAMAN
PENGESAHAN
vi
:/ d
:/ d
:/ .............................................................................
:/ d
:/ d
d
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://

://d
htthpttp:

DAFTAR ISI

HALAMAN JUDUL ...........................................................................................

HALAMAN PERNYATAAN .............................................................................

RINGKASAN ......................................................................................................

i

iv

vii

c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
ix
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac. PRAKATA .u..........................................................................................................
n
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
ilib b.u
ilib b.u
ilib b.u
ilibilib.u
ilib b.u
/d:/i/gdigili xi
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigISI
/d:/i/gdigili
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
DAFTAR
.......................................................................................................
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp

DAFTAR TABEL ...............................................................................................

xiv

c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
xv
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac. ...........................................................................................
enj.eaj.ac. DAFTAR GAMBAR
n
n
n
n
n
u
u
u
u
u
.
.
.
.
.
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
gilibilib.u
giliblib.u
:/p/d:/i/digi xvi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digLAMPIRAN
:/p/d:/i/digi
p
p
p
p
p
DAFTAR
.......................................................................................
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt
h htt
h htt
.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

BAB 1. PENDAHULUAN ...................................................................................

2.1 Bahan Tambahan Pangan ..............................................................

://d
htthpttp:

4

c.id id
c.id id
c.id id
c.icd.id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac. Pangan ...........................................
enj.eaj.aPengertian
n
n
n
n
u
u
u
u
2.1.1
Bahan
Tambahan
4
.
.
.
.
ilib b.u
ilib b.u
ilib b.u
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
t
t
t
t
thttp
hthttp
hthttp Pangan ........................
hthttp
2.2.2 TujuanhPenggunaan
Bahan Tambahan
4

2.2 Bahan iPengawet
..............................................................................
d
id
id

://d
htthpttp:

3

.id
.id
.id
.id
.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id...........................................................................................
j.eajc.ac.id
e
e
e
e
e
n
n
n
n
n
1.4
Manfaat
3
u
u
u
u
u
lib. .un
lib. .un
lib. .un
lib. .un
lib. .un
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
p
p
p
p
p
BAB
PUSTAKA
4
htthttp:
htthttp:
htthttp: ..........................................................................
httht2.TINJAUAN
htthttp:
tp:
c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

1

.id
.id
.id
c.id.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
e
e
e
enj.eaj.acBelakang
1.1 .uLatar
..............................................................................
1
n
n
n
n
b.u un
b.u un
b.u un
b u
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
/
/
/
/
3
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/ ..........................................................................
htthpttp:/ 1.2 Rumusan Masalah

1.3 Tujuan ..............................................................................................

://d
htthpttp:

://d
htthpttp:

6

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
c. id
c. id
c. id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
2.2.1
Pengertian
Bahan
Pengawet
.....................................................
6
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt Bahan Pengawet ....................................................
h htt
2.2.2 Jenis-jenis
6

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

ca.icd.id
j.eaxi
e
.
j
n
u
ilgibil.ib.un
g
i
d
i
/
:/ d
htthpttp://

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

2.3 Natrium Benzoat..................................................................................

7

2.3.1 Struktur Kimia Natrium Benzoat ................................................

8

2.3.2 Efek Natrium Benzoat ...............................................................

9

2.4 Hati ......................................................................................................

10

2.4.1 Anatomi dan Histologi Hati ........................................................

10

2.4.2 Fungsi Hati .................................................................................

12

2.4.3 Jejas Sel ......................................................................................

14

2.4.4 Jejas Sel Hati ..............................................................................

16

2.5 Hewan Coba Mencit ...........................................................................

20

2.6 Hipotesis Penelitian ............................................................................

20

BAB 3. METODOLOGI PENELITIAN ............................................................

21

3.1 Jenis Penelitian ...................................................................................

21

3.2 Tempat dan Waktu Penelitian ...........................................................

21

3.3 Variabel dan Teknik Pengukurannya ...............................................

21

3.2.1 Variabel Bebas ...........................................................................

21

3.2.2 Variabel Terikat ..........................................................................

21

3.3.3 Variabel Terkendali ....................................................................

21

3.4 Definisi Operasional ...........................................................................

21

3.4.1 Natrium Benzoat .........................................................................

21

3.4.2 Gambaran Histopatologi Hati .....................................................

22

3.5 Populasi dan Sampel ..........................................................................

23

3.5.1 Populasi ......................................................................................

23

3.5.2 Sampel Penelitian .......................................................................

23

3.6 Konversi Dosis ....................................................................................

24

3.7 Alat dan Bahan ....................................................................................

24

3.7.1. Alat ...........................................................................................

24

3.7.2. Bahan ........................................................................................

25

xii

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

27 j.ac.icd.id
enej.a
enej.a
enej.a
nuenej.a
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
blib.u
.
.u
libilib27
libilib.u
libiliMikroskopik
li3.8.5
i
i
i
i
b
g
g
g
g
i
i
i
i
i
Tahap
Pengamatan
.................................................
:/p/d://dig
:/p/d://dig
:/p/d://dig
:/p/d://dig
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt
h htt

://d
htthpttp:

.id
.id
.id
.id
4. Alur Penelitian
28ej.ac.a.icd.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id ......................................................................................
j.eajc.ac.id
e
e
e
e
n
n
n
n
un ej
u
u
u
u
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
d
d
d
d
d
BAB
4.
HASIL
DAN
PEMBAHASAN
...............................................................
:// di 29
:// di
:// di
:// di
:// di
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
36
j.eajc.ac.id
e
n
e
e
e
u
u
u
u
lib. .un
lib. .un
lib. .un
libil.ib.un
d/i/gdiigilib37
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiiPembahasan
g
/
/
/
/
/
/
/
/
4.3
........................................................................................
:
:
:
:
p
p
p
p
htthttp:
htthttp:
htthttp:
htthttp:

://d
htthpttp:

3.8.3 Tahap Pembedahan .....................................................................

d
.id
.id(Metode parafin) ..............................
3.8.4 j.Tahap
ac.ic.id Pembuatan Preparat
j.ac c.id
j.ac c.id

3.9 Analisis Data .......................................................................................

4.1 Hasil Penelitian ...................................................................................

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

27

29

d
d
.id.id ........................................................................................
4.2 Analisa
ac.i .id
ac.i .id
acData
nej. j.ac
nej. j.ac
nej. j.ac

BAB 5. KESIMPULAN ......................................................................................
c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

26

41

c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
5.1 Kesimpulan
41
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac. .........................................................................................
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
ilib b.u
ilib b.u
ilib b.u
ilgibilib.u
/d:/i/gdigili 41
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdiSaran
/
/
/
/
:
:
:
:
5.2
...................................................................................................
p
p
p
p
t
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp

DAFTAR PUSTAKA ..........................................................................................

://d
htthpttp:

42

c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
........................................................................................................
46
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac. LAMPIRAN
n
n
n
n
n
u
u
u
u
u
.
.
.
.
.
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt
h htt
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

d
ajc.a.ic.id
j.exiii
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

DAFTAR TABEL

Halaman
2.1 Konsentrasi Makanan pada Natrium Benzoat ..................................................

8

2.2 Toksisitas Asam Benzoat dan Natrium Benzoat yang Diberikan dalam Jangka
Pendek .............................................................................................................

10

2.3 Fungsi Hati .....................................................................................................

13

4.1 Hasil Skoring Pemeriksaan Kerusakan Hati Mencit Jantan ..............................

29

4.2 Hasil Uji Normalitas Kolmogorov-Smirnov ....................................................

36

4.3 Hasil Uji Homogenitas Levene ........................................................................

36

4.4 Hasil Uji Independent T-test ............................................................................

37

xiv

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n
n
u
u
.
.
b u
giliblib.u
igdiilgi ilib.
GAMBAR
:/p/d:/i/digi
:/p/d:DAFTAR
/
p
p
/
t
t
t
t
h htt
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
.id
.id
.id
Halamanej.ac.a.icd.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
e
e
e
e
n
n
n
n
un ej
u
u
u
u
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
d
d
d
d
d
2.1
Rumus
Molekul
Natrium
Benzoat
...................................................................
9
:// di
:// di
:// di
:// di
:// di
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
.id
.id
.id d
.id
17
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.Sel
j.eajc.ac.id 2.3 PerubahannInti
ac.i ...........................................................................................
e
e
e
e
e
n
n
n
n
u
u
u
u
u
lib. .un
lib. .un
lib. .un
libil.ib.un
lib. .un
d/i/gdiigilib18
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigNekrosis................................................................................................
d/i/gdiigilib
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
2.4
Proses
:
:
:
:
:
p
p
p
p
p
htthttp:
htthttp:
htthttp:
htthttp:
htthttp:

://d
htthpttp:

2.2 Lobulus Hepar ................................................................................................

4.1 Gambaran Hati Normal ...................................................................................

12

30

c.id id
c.id id
c.id.id ..................................................
c.id id
c.id id
Histopatologis
Degenerasi
31
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaRingan
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac. 4.2 Gambaran
j.ac
n
n
n
n
n
u
u
u
u
u
.
.
.
.
.
ilib b.u
ilib b.u
ilib b.u
ilib b.u
ilib b.u
/d:/i/gdigili 32
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili Histopatologis
/d:/i/gdigili
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
4.3
Gambaran
Degenerasi
Sedang
.................................................
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp

4.4 Gambaran Histopatologis Degenerasi Berat ....................................................

33

c.id id
c.id id
c.id id
ca.icd.id
c.id id
Inti
ke Tepi .u.....................................................................
34
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.Terdesak
enj.eaj.ac. 4.5 Gambaran
n
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
:/p/d:/i/digi 34
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi Sel Radang .....................................................................................
:/p/d:/i/digi
p
p
p
p
p
4.6
Gambaran
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt
h htt
h htt

4.7 Piknosis ...........................................................................................................

://d
htthpttp:

://d
htthpttp:

35

.id
.id
.id
.id
.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id ..........................................................................................
j.eajc.ac.id 4.8 Hepatosit Irreguler
e
e
e
e
e
35
n
n
n
n
n
b.u un
b.u un
b.u un
b.u un
b.u un
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
d
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
/
/
/
/
/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

ca.icd.id
j.eaxv
e
.
j
n
u
ilgibil.ib.un
g
i
d
i
/
:/ d
htthpttp://

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

DAFTAR LAMPIRAN

Halaman
1. Penghitungan Besar Sampel ..............................................................................

46

2. Makanan Standart .............................................................................................

47

3. Teknik Pemrosesan Jaringan dengan Teknik Pengecatan Hematoksilin Eosin ....

48

4. Hasil Uji Statistik ..............................................................................................

50

5. Foto Alat dan Bahan Penelitian ..........................................................................

52

xvi