Bab a07-Etika Auditor Internal-1
Standar Profesi Audit Internal
DAFTAR ISI
DA FTA R ISI.............................................................................. I
MUKA DIMA H......................................................................... 1
LATAR BELAKANG .........................................................................................1
TUJUAN...........................................................................................................2
STANDAR DAN PEDO MAN PRAKTIK AUDITINTERNAL...............................2
PENERAPAN DAN TANG G AL EFEKTIF BERLAKU..........................................3
DEFINISI ................................................................................. 5
KO DE ETIK.............................................................................. 6
TUJUAN...........................................................................................................6
PENETAPAN ...................................................................................................6
STANDAR PERILAKU AUDITO R INTERNAL....................................................6
STA NDA R PRO FESI................................................................. 8
STANDAR ATRIBUT.........................................................................................8
1000
1100
1200
1300
TUJUAN, KEWENANG AN, DAN TANG G UNG JAWAB ..............................8
INDEPENDENSI DAN O BJEKTIVITAS ......................................................8
KEAHLIAN DAN KEC ERMATAN PRO FESIO NAL.......................................9
PRO G RAM JAMINAN DAN PENING KATAN KUALITAS FUNG SI A UDIT
INTERNAL ......................................................................................10
STANDAR KINERJA ......................................................................................11
2000
2100
2200
2300
2400
2500
2600
Pe ng e lo la a n Fung si Aud it Inte rna l........................................11
Ling kup Pe nug a sa n ................................................................13
Pe re nc a na a n Pe nug a sa n .....................................................15
Pe la ksa na a n Pe nug a sa n .......................................................16
Ko munika si Ha sil Pe nug a sa n .................................................16
Pe m a nta ua n Tind a kla njut......................................................18
Re so lusi Pe ne rima a n Risiko o le h Ma na je me n.....................18
TIM A HLI PENYUSUN ............................................................ 19
i
Standar Profesi Audit Internal
MUKADIMAH
LATAR BELAKANG
1. Ba nya k p iha k d e wa sa ini se ma kin me ng a nd a lka n p e ra n a ud ito r
inte rna l d a la m me ng e mb a ng ka n d a n me nja g a e fe ktivita s siste m
p e ng e nd a lia n
inte rn,
p e ng e lo la a n
risiko ,
dan
c o rpo ra te
g o ve rna nc e . Te la h b a nya k p e ra tura n p e rund a ng -und a ng a n, b a ik
d i Ind o ne sia ma up un d i ting ka t inte rna sio na l ya ng me nc e rminka n
ke p e rc a ya a n d a n ke b utuha n ma sya ra ka t te rha d a p p e ra n a ud it
inte rna l d a n siste m p e ng e nd a lia n inte rn d a la m me nja g a e fe ktivita s
o rg a nisa si, untuk me ng hind a ri krisis se rta ke g a g a la n o rg a nisa si.
2. Di Ind o ne sia , p e mb e ntuka n fung si a ud it inte rna l me rup a ka n
ke ha rusa n b a g i Ba d a n Usa ha Milik Ne g a ra (BUMN), Ba nk, d a n
Le mb a g a Pe me rinta h. Pe rusa ha a n Pub lik (Tb k) wa jib me mb e ntuk
Ko mite Aud it a g a r d a p a t me nja la nka n tug a snya se c a ra e fe ktif,
ko mite a ud it jug a me me rluka n fung si a ud it inte rna l.
3. Siste m p e ng e nd a lia n inte rn se ma kin me nja d i tump ua n d a la m
me wujud ka n o rg a nisa si ya ng se ha t d a n b e rha sil. Ke wa jib a n untuk
me ng e mb a ng ka n, me nja g a d a n me la p o rka n siste m p e ng e nd a lia n
inte rn me rup a ka n ke te ntua n b a g i insta nsi p e me rinta h d a n
BUMN/ BUMD, Ba nk, Pe rusa ha a n Pub lik, ma up un Le mb a g a ya ng
me nd a p a t b a ntua n d a ri p e me rinta h. Aud ito r inte rna l d a p a t
me mb e rika n sumb a ng a n ya ng b e sa r b a g i ko misa ris, d e wa n
p e ng a wa s, d ire ksi, ko mite a ud it, p imp ina n o rg a nisa si/ le mb a g a ,
se rta ma na je me n se nio r d a la m me nta a ti ke wa jib a n te rse b ut d a n
me mb e ri nila i ta mb a h o rg a nisa si.
4. Ag a r d a p a t me ng e mb a n ke p e rc a ya a n ya ng se ma kin b e sa r d a n
me nja la nka n p e ra n te rse b ut d e ng a n b a ik, a ud ito r inte rna l
me me rluka n sua tu ko d e e tik d a n sta nd a r ya ng se ra g a m d a n
ko nsiste n, ya ng me ng g a mb a rka n p ra ktik-p ra ktik te rb a ik a ud it
inte rna l, se rta me rup a ka n ukura n kua lita s p e la ksa na a n tug a s d a n
me me nuhi ta ng g ung ja wa b p ro fe sinya .
5. Sta nd a r-sta nd a r ya ng a d a d e wa sa ini p a d a umumnya ha nya
b e rla ku d a la m ling kung a n te rb a ta s. Se b a g ia n d a ri sta nd a r te rse b ut
p e rlu d ise sua ika n d e ng a n p ra ktik-p ra ktik a ud it inte rna l ya ng
b e rke mb a ng sa a t ini.
Mukadimah
1
Standar Profesi Audit Internal
6. Se hub ung a n d e ng a n ha l-ha l te rse b ut d i a ta s, ko nso rsium o rg a nisa si
p ro fe si a ud it inte rna l, ya ng te rd iri a ta s the Institute o f Inte rna l
Aud ito rs - Ind o ne sia C ha p te r (IIA), Fo rum Ko munika si Sa tua n
Pe ng a wa sa n Inte rn BUMN/ BUMD (FKSPI BUMN/ BUMD), Ya ya sa n
Pe nd id ika n Inte rna l Aud it (YPIA), De wa n Se rtifika si Q ua lifie d Inte rna l
Aud ito r (DS-Q IA) d a n Pe rhimp una n Aud ito r Inte rna l Ind o ne sia (PAII)
d e ng a n ini me ma nd a ng p e rlu untuk me ne rb itka n Sta nd a r Pro fe si
Aud it Inte rna l (SPAI). Sta nd a r ya ng d ite ta p ka n se c a ra b e rsa ma sa ma ini d iha ra p ka n d a p a t me nja d i p e d o ma n b a g i a ud ito r inte rna l
d a la m me la ksa na ka n ke g ia ta nnya p a d a mille nnium ke tig a .
TUJUAN
Sta nd a r Pro fe si Aud it Inte rna l me mp unya i tujua n se b a g a i b e rikut:
1. Me mb e rika n ke ra ng ka d a sa r ya ng ko nsiste n untuk me ng e va lua si
ke g ia ta n d a n kine rja sa tua n a ud it inte rna l ma up un ind ivid u a ud ito r
inte rna l;
2. Me nja d i sa ra na b a g i p e ma ka i ja sa d a la m me ma ha mi p e ra n,
rua ng -ling kup , d a n tujua n a ud it inte rna l;
3. Me nd o ro ng p e ning ka ta n p ra ktik a ud it inte rna l d a la m o rg a nisa si;
4. Me mb e rika n ke ra ng ka untuk me la ksa na ka n d a n me ng e mb a ng ka n
ke g ia ta n a ud it inte rna l ya ng me mb e rika n nila i ta mb a h d a n
me ning ka tka n kine rja ke g ia ta n o p e ra sio na l o rg a nisa si;
5. Me nja d i a c ua n d a la m me nyusun
p e la tiha n b a g i a ud ito r inte rna l;
p ro g ra m
p e nd id ika n
dan
6. Me ng g a mb a rka n p rinsip -p rinsip d a sa r p ra ktik a ud it inte rna l ya ng
se ha rusnya .
STANDAR DAN PEDOMAN PRAKTIK AUDIT INTERNAL
1. SPAI te rd iri a ta s Sta nd a r Atrib ut, Sta nd a r Kine rja , d a n Sta nd a r
Imp le me nta si. Sta nd a r Atrib ut b e rke na a n d e ng a n ka ra kte ristik
o rg a nisa si, ind ivid u, d a n p iha k-p iha k ya ng me la kuka n ke g ia ta n
a ud it inte rna l. Sta nd a r Kine rja me nje la ska n sifa t d a ri ke g ia ta n a ud it
inte rna l d a n me rup a ka n ukura n kua lita s p e ke rja a n a ud it. Sta nd a r
Kine rja me mb e rika n p ra ktik-p ra ktik te rb a ik p e la ksa na a n a ud it mula i
d a ri p e re nc a na a n sa mp a i d e ng a n p e ma nta ua n tind a k la njut.
Mukadimah
2
Standar Profesi Audit Internal
Sta nd a r Atrib ut d a n Sta nd a r Kine rja b e rla ku untuk se mua je nis
p e nug a sa n a ud it inte rna l.
2. Sta nd a r Imp le me nta si ha nya b e rla ku untuk sa tu p e nug a sa n
te rte ntu. Sta nd a r imp le me nta si ya ng a ka n d ite rb itka n d i ma sa
me nd a ta ng a d a la h sta nd a r imp le me nta si untuk ke g ia ta n a ssura nc e
(A), sta nd a r imp le me nta si untuk ke g ia ta n c o nsulting (C ), sta nd a r
imp le me nta si ke g ia ta n inve stig a si (I), d a n sta nd a r imp le me nta si
C o ntro l Se lf Asse ssme nt (C SA).
3. Sta nd a r-sta nd a r te rse b ut te rd a hulu me rup a ka n b a g ia n d a ri
p e d o ma n p ra ktik a ud it inte rna l. Ke se luruha n p e d o ma n p ra ktik a ud it
inte rna l te rd iri a ta s:
a.
De finisi Aud it Inte rna l
b.
Ko d e Etik Pro fe si Aud it Inte rna l
c.
Sta nd a r Pro fe si Aud it Inte rna l, d a n
d.
Inte rp re ta si d a ri Pe d o ma n te rse b ut d i a ta s.
4. Pa d a ma sa ya ng a ka n d a ta ng , p e ne rb ita n sta nd a r-sta nd a r
imp le me nta si d a n p e d o ma n la innya a ka n d id a hului d e ng a n
p e nye b a rlua sa n ra nc a ng a n sta nd a r (e xp o sure d ra ft -ED). Sta nd a r
d a n p e d o ma n a ka n d isa hka n se te la h p a ling se d ikit d ua b ula n
d ie d a rka n d a la m b e ntuk ED, d a n me nd a p a t re sp o n ya ng
me ma d a i. ED a ka n d imua t d a la m me d ia ko munika si, jurna l, d a n
we b -site ya ng d imiliki o le h ma sing -ma sing o rg a nisa si p ro fe si
a ng g o ta ko nso rsium, se rta d a la m p ub lika si la in ya ng re le va n.
PENERAPAN DAN TANGGAL EFEKTIF BERLAKU
1. Sta nd a r Pro fe si Aud it Inte rna l wa jib d ite ra p ka n o le h, te ta p i tid a k
te rb a ta s p a d a , se mua a ng g o ta o rg a nisa si p ro fe si ya ng te rg a b ung
d a la m ko nso rsium ini. Ko nso rsium me re ko me nd a sika n a ng g o ta IIA
Ind o ne sia C ha p te r, FKSPI BUMN/ BUMD, YPIA, De wa n Se rtifika si Q IA,
d a n PAII a g a r se g e ra me ma sukka n (me ng a d o p si) jiwa ya ng
te rd a p a t d a la m b utir-b utir sta nd a r ini ke d a la m a ud it c ha rte r,
p e d o ma n, ke b ija ka n, se rta p ro se d ur a ud it inte rna l ya ng a d a p a d a
o rg a nisa si ma sing -ma sing .
2. Ko nso rsium me nya d a ri b a hwa o rg a nisa si-o rg a nisa si p ro fe si ya ng
te rg a b ung d a la m ko nso rsium tid a k me miliki me ka nisme fo rma l ya ng
d a p a t d ig una ka n untuk me wa jib ka n p e ne ra p a n (e nfo rc e ) sta nd a r
ini se c a ra le b ih lua s. O le h ka re na nya , ko nso rsium d e ng a n ini
Mukadimah
3
Standar Profesi Audit Internal
me ng himb a u a g a r le mb a g a o to rita s ya ng te rka it d a p a t
me mb e rika n p e rse tujua n (e nd o rse me nt) a ta u rujuka n te rha d a p
sta nd a r ini. Le mb a g a o to rita s ya ng d a p a t me nd o ro ng p e ne ra p a n
sta nd a r ini, a nta ra la in Ba d a n Pe me riksa Ke ua ng a n, Ba nk Ind o ne sia ,
Me nte ri Ke ua ng a n, Me nte ri Ba d a n Usa ha Milik Ne g a ra , Ba d a n
Pe ng a wa sa n Ke ua ng a n d a n Pe mb a ng una n, d a n Ba d a n Pe ng a wa s
Pa sa r Mo d a l.
3. Akunta n Pub lik d a n Ko mite Aud it jug a d iha ra p ka n b e rp e ra n a ktif
d a la m me nd o ro ng p e ne ra p a n sta nd a r ini.
4. Sta nd a r ini mula i b e rla ku ta ng g a l 1 Ja nua ri 2005.
Dite ta p ka n d i Ja ka rta
Pa d a ta ng g a l 12 Me i 2004
Konsorsium Organisasi Profesi Audit Internal
The Institute o f Inte rna l Aud ito rs
Ind o ne sia C ha p te r
Fo rum Ko munika si
Sa tua n Pe ng a wa sa n Inte rn BUMN/ BUMD
(Ed d ie M. G una d i)
Pre sid e nt
(G una d i)
Ke tua Umum
Ya ya sa n Pe nd id ika n Inte rna l Aud it
De wa n Se rtifika si Q ua lifie d Inte rna l Aud ito r
(So e d a r Ke nd a rto )
Ke tua
(Hiro Tug ima n)
Ke tua
Pe rhimp una n Aud ito r Inte rna l Ind o ne sia
(Sa rwe d io no )
Ke tua Umum
Mukadimah
4
Standar Profesi Audit Internal
DEFINISI
Aud it Inte rna l a d a la h ke g ia ta n a ssura nc e
d a n ko nsulta si ya ng
ind e p e nd e n d a n o b ye ktif, ya ng d ira nc a ng untuk me mb e rika n nila i
ta mb a h d a n me ning ka tka n ke g ia ta n o p e ra si o rg a nisa si. Aud it inte rna l
me m b a ntu o rg a nisa si untuk me nc a p a i tujua nnya , me la lui sua tu
p e nd e ka ta n ya ng siste ma tis d a n te ra tur untuk me ng e va lua si d a n
me ning ka tka n e fe ktivita s p e ng e lo la a n risiko , p e ng e nd a lia n, d a n
p ro se s g o ve rna nc e .
Definisi
5
KODE ETIK
TUJUAN
Se b a g a i sua tu p ro fe si, c iri uta ma a ud ito r inte rna l a d a la h ke se d ia a n
me ne rima ta ng g ung ja wa b te rha d a p ke p e nting a n p iha k-p iha k ya ng
d ila ya ni. Ag a r d a p a t me ng e mb a n ta ng g ung ja wa b ini se c a ra e fe ktif,
a ud ito r inte rna l p e rlu me me liha ra sta nd a r p e rila ku ya ng ting g i. O le h
ka re na nya , Ko nso rsium O rg a nisa si Pro fe si Aud ito r Inte rna l d e ng a n ini
me ne ta p ka n Ko d e Etik b a g i p a ra a ud ito r inte rna l.
PENETAPAN
Ko de Etik ini me mua t sta nd a r p e rila ku se b a g a i p e d o ma n b a g i se luruh
a ud ito r inte rna l. Sta nd a r p e rila ku te rse b ut me mb e ntuk p rinsip -p rinsip
d a sa r d a la m me nja la nka n p ra ktik a ud it inte rna l.
Pa ra a ud ito r inte rna l wa jib me nja la nka n ta ng g ung ja wa b p ro fe sinya
d e ng a n
b ija ksa na ,
me ne ra p ka n Ko d e
p e nuh
ma rta b a t,
dan
ke ho rma ta n.
Da la m
Etik ini a ud ito r inte rna l ha rus me mp e rha tika n
p e ra tura n p e rund a ng -und a ng a n ya ng b e rla ku.
Pe la ng g a ra n te rha d a p sta nd a r p e rila ku ya ng d ite ta p ka n d a la m Ko d e
Etik ini d a p a t me ng a kib a tka n d ic a b utnya ke a ng g o ta a n a ud ito r inte rna l
d a ri o rg a nisa si p ro fe sinya .
STANDAR PERILAKU AUDITOR INTERNAL
1.
Aud ito r inte rna l ha rus me nunjukka n ke jujura n, o b je ktivita s, d a n
ke sung g uha n
d a la m
me la ksa na ka n
tug a s
dan
me me nuhi
lo ya lita s
te rha d a p
ta ng g ung ja wa b p ro fe sinya .
2.
Aud ito r
inte rna l
o rg a nisa sinya
a ta u
ha rus
me nunjukka n
te rha d a p
p iha k
ya ng
d ila ya ni.
Na m un
d e mikia n, a ud ito r inte rna l tid a k b o le h se c a ra sa d a r te rlib a t d a la m
ke g ia ta n-ke g ia ta n ya ng me nyimp a ng a ta u me la ng g a r hukum.
Kode Etik
6
Standar Profesi Audit Internal
3.
Aud ito r inte rna l tid a k b o le h se c a ra sa d a r te rlib a t d a la m tind a ka n
a ta u ke g ia ta n ya ng d a p a t me nd iskre d itka n p ro fe si a ud it inte rna l
a ta u me nd iskre d itka n o rg a nisa sinya .
4.
Aud ito r inte rna l ha rus me na ha n d iri d a ri ke g ia ta n-ke g ia ta n ya ng
d a p a t me nimb ulka n ko nflik d e ng a n ke p e nting a n o rg a nisa sinya ;
a ta u ke g ia ta n-ke g ia ta n ya ng d a p a t me nimb ulka n p ra sa ng ka ,
ya ng me ra g uka n ke ma mp ua nnya untuk d a p a t me la ksa na ka n
tug a s d a n me me nuhi ta ng g ung ja wa b p ro fe sinya se c a ra o b je ktif.
5.
Aud ito r inte rna l tid a k b o le h me ne rima imb a la n d a la m b e ntuk
a p a p un d a ri ka rya wa n, klie n, p e la ng g a n, p e ma so k, a ta up un mitra
b isnis
o rg a nisa sinya ,
se hing g a
dapat
me m p e ng a ruhi
p e rtimb a ng a n p ro fe sio na lnya .
6.
Aud ito r
inte rna l
ha nya
me la kuka n
ja sa -ja sa
ya ng
dapat
d ise le sa ika n d e ng a n me ng g una ka n ko mp e te nsi p ro fe sio na l ya ng
d imilikinya .
7.
Aud ito r inte rna l ha rus me ng usa ha ka n b e rb a g a i up a ya
agar
se na ntia sa me me nuhi Sta nd a r Pro fe si Aud it Inte rna l.
8.
Aud ito r inte rna l ha rus b e rsika p ha ti-ha ti d a n b ija ksa na d a la m
me ng g una ka n info rma si ya ng
d ip e ro le h d a la m p e la ksa na a n
tug a snya . Aud ito r inte rna l tid a k b o le h me ng g una ka n info rma si
ra ha sia (i) untuk m e nd a p a tka n ke untung a n p rib a d i, (ii) se c a ra
me la ng g a r hukum , a ta u (iii) ya ng d a p a t me nimb ulka n ke rug ia n
te rha d a p o rg a nisa sinya .
9.
Da la m m e la p o rka n ha sil p e ke rja a nnya , a ud ito r inte rna l ha rus
me ng ung ka p ka n se mua fa kta -fa kta p e nting ya ng d ike ta huinya ,
ya itu fa kta -fa kta ya ng jika tid a k d iung ka p d a p a t (i) m e nd isto rsi
kine rja ke g ia ta n ya ng d ire viu, a ta u (ii) me nutup i a d a nya p ra ktikp ra ktik ya ng me la ng g a r hukum.
10. Aud ito r inte rna l ha rus se na ntia sa me ning ka tka n ke a hlia n se rta
e fe ktivita s d a n kua lita s p e la ksa na a n tug a snya . Aud ito r inte rna l
wa jib me ng ikuti p e nd id ika n p ro fe sio na l b e rke la njuta n.
Kode Etik
7
STANDAR PROFESI
STANDAR ATRIBUT
1000 Tujua n, Ke we na ng a n, d a n Ta ng g ung ja wa b
Tujua n, ke we na ng a n, d a n ta ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l
ha rus d inya ta ka n se c a ra fo rma l d a la m Cha rte r Aud it Inte rna l,
ko nsiste n d e ng a n Sta nd a r Pro fe si Aud it Inte rna l (SPAI), d a n
me nd a p a t p e rse tujua n d a ri Pimp ina n d a n De wa n Pe ng a w a s
O rg a nisa si.
1100 Ind e p e nd e nsi d a n O b je ktivita s
Fung si a ud it inte rna l ha rus ind e p e nd e n, d a n a ud ito r inte rna l ha rus
o b ye ktif d a la m me la ksa na ka n p e ke rja a nnya
1110
Ind e p e nd e nsi O rg a nisa si
Fung si a ud it inte rna l ha rus d ite mp a tka n p a d a p o sisi ya ng
me mung kinka n
fung si
te rse b ut
me me nuhi
ta ng g ung ja wa b nya . Ind e p e nd e nsi a ka n me ning ka t jika
fung si a ud it inte rna l me miliki a kse s ko munika si ya ng
me m a d a i te rha d a p
Pimp ina n d a n De wa n Pe ng a w a s
O rg a nisa si.
1120
O b je ktivita s A ud ito r Inte rna l
Aud ito r Inte rna l ha rus me miliki sika p me nta l ya ng o b ye ktif,
tid a k me miha k d a n me ng hind a ri ke mung kina n timb ulnya
p e rte nta ng a n ke p e nting a n ( c o nflic t o f inte re st).
1130
Ke nd a la te rha d a p Prinsip Ind e p e nd e nsi d a n O b je ktifita s
Jika p rinsip ind e p e nd e nsi d a n o b ye ktifita s tid a k d a p a t
d ic a p a i b a ik se c a ra fa kta ma up un d a la m ke sa n, ha l ini
ha rus d iung ka p ka n ke p a d a p iha k ya ng b e rwe na ng . Te knis
d a n rinc ia n p e ng ung ka p a n ini te rg a ntung ke p a d a a la sa n
tid a k te rp e nuhinya p rinsip ind e p e nd e nsi d a n o b je ktivita s
te rse b ut.
Stnadar Profesi
8
Standar Profesi Audit Internal
1200 Ke a hlia n d a n Ke c e rm a ta n Pro fe sio na l
Pe nug a sa n ha rus d ila ksa na ka n d e ng a n me mp e rha tika n ke a hlia n
d a n ke c e rma ta n p ro fe sio na l.
1210
Ke a hlia n
Aud ito r Inte rna l ha rus me miliki p e ng e ta hua n, ke te ra mp ila n,
d a n ko mp e te nsi ya ng d ib utuhka n untuk me la ksa na ka n
ta ng g ung ja wa b p e ro ra ng a n. Fung si Aud it Inte rna l se c a ra
ko le ktif ha rus me miliki a ta u me mp e ro le h p e ng e ta hua n,
ke te ra mp ila n, d a n ko mp e te nsi ya ng
d ib utuhka n untuk
me la ksa na ka n ta ng g ung ja w a b nya .
1210.1 – Pe na ng g ung ja wa b
Fung si Aud it Inte rna l ha rus
me mp e ro le h sa ra n d a n a siste nsi d a ri p iha k ya ng ko mp e te n
jika p e ng e ta hua n, ke te ra mp ila n, d a n ko mp e te nsi d a ri sta f
a ud ito r
inte rna l
tid a k
me ma d a i
untuk
p e la ksa na a n
se b a g ia n a ta u se luruh p e nug a sa nnya .
1210.2 – Aud ito r Inte rna l ha rus me miliki p e ng e ta hua n ya ng
me m a d a i untuk d a p a t me ng e na li, me ne liti, d a n me ng uji
a d a nya ind ika si ke c ura ng a n.
1210.3 – Fung si Aud it Inte rna l se c a ra ko le ktif ha rus me miliki
p e ng e ta hua n
te nta ng
risiko
dan
p e ng e nd a lia n
ya ng
p e nting d a la m b id a ng te kno lo g i info rma si d a n te knik-te knik
a ud it b e rb a sis te kno lo g i info rma si ya ng te rse d ia .
1220
Ke c e rm a ta n Pro fe sio na l
Aud ito r Inte rna l ha rus m e ne ra p ka n
ke te ra mp ila n
ya ng
la ya knya
ke c e rma ta n
d ila kuka n
o le h
dan
se o ra ng
a ud ito r inte rna l ya ng p rude n d a n ko mp e te n.
1220.1
- Da la m
me ne ra p ka n
ke c e rma ta n
p ro fe sio na l
a ud ito r inte rna l p e rlu me m p e rtimb a ng ka n:
a . Rua ng ling kup p e nug a sa n.
b . Ko mp le sita s d a n ma te ria lita s ya ng
d ic a kup
d a la m
ma na je me n
risiko ,
p e nug a sa n.
c . Ke c ukup a n
dan
e fe ktivita s
p e ng e nd a lia n, d a n p ro se s g o ve rna nc e .
Standar Profesi
9
Standar Profesi Audit Internal
d . Bia ya d a n ma nfa a t p e ng g una a n sumb e r d a ya d a la m
p e nug a sa n.
e . Pe ng g una a n te knik-te knik a ud it b e rb a ntua n ko mp ute r
d a n te knik-te knik a na lisis la innya .
1230
Pe ng e m b a ng a n Pro fe sio na l ya ng Be rke la njuta n (PPL)
Aud ito r
Inte rna l
ha rus
me ning ka tka n
p e ng e ta hua n,
ke te ra mp ila n, d a n ko mp e te nsinya me la lui Pe ng e mb a ng a n
Pro fe sio na l ya ng Be rke la njuta n.
1300 Pro g ra m Ja m ina n d a n Pe ning ka ta n Kua lita s Fung si A ud it Inte rna l
Pe na ng g ung ja wa b Fung si Aud it Inte rna l ha rus me ng e mb a ng ka n
d a n me m e liha ra p ro g ra m ja mina n d a n p e ning ka ta n kua lita s ya ng
me nc a kup se luruh a sp e k d a ri fung si a ud it inte rna l d a n se c a ra te rus
me ne rus me mo nito r e fe ktivita snya .
Pro g ra m ini me nc a kup p e nila ia n kua lita s inte rna l d a n e kste rna l
se c a ra p e rio d ik se rta p e m a nta ua n inte rna l ya ng b e rke la njuta n.
Pro g ra m ini ha rus d ira nc a ng untuk me mb a ntu fung si a ud it inte rna l
d a la m m e na m b a h nila i d a n me ning ka tka n o p e ra si p e rusa ha a n
se rta me mb e rika n ja mina n b a hwa fung si a ud it inte rna l te la h se sua i
d e ng a n Sta nd a r d a n Ko d e Etik Aud it Inte rna l.
1310 Pe nila ia n
te rha d a p
Pro g ra m
Ja m ina n
da n
Pe ning ka ta n
Kua lita s
Fung si a ud it inte rna l ha rus me nye le ng g a ra ka n sua tu p ro se s
untuk me mo nito r d a n me nila i e fe ktivita s Pro g ra m Ja mina n
d a n Pe ning ka ta n Kua lita s se c a ra ke se luruha n. Pro se s ini
ha rus me nc a kup p e nila ia n ( a sse ssme nt) inte rna l ma up un
e kste rna l.
1310.1 – Pe nila ia n Inte rna l
Pe nila ia n Inte rna l o le h fung si a ud it inte rna l ha rus me nc a kup :
a . Re viu ya ng b e rke sina m b ung a n a ta s ke g ia ta n d a n kine rja
fung si a ud it inte rna l, d a n
b . Re viu b e rka la ya ng d ila kuka n me la lui Se lf Asse ssme nt
a ta u o le h p iha k la in d a ri d a la m o rg a nisa si ya ng me miliki
p e ng e ta hua n te nta ng sta nd a r d a n p ra ktik a ud it inte rna l
Standar Profesi
10
Standar Profesi Audit Internal
1310.2 – Pe nila ia n Ekste rna l
Pe nila ia n Ekste rna l, se p e rti Q ua lity Assura nc e Re vie ws ha rus
d ila kuka n se kura ng -kura ng nya se ka li d a la m d ua ta hun o le h
p iha k lua r p e rusa ha a n ya ng ind e p e nd e n d a n ko mp e te n.
1320 Pe la p o ra n Pro g ra m Ja m ina n d a n Pe ning ka ta n Kua lita s
Pe na ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l ha rus me la p o rka n
ha sil re viu
d a ri p iha k e kste rna l ke p a d a Pimp ina n d a n
De w a n Pe ng a w a s O rg a nisa si.
1330 Pe rnya ta a n Ke se sua ia n d e ng a n SPA I
Da la m la p o ra n ke g ia ta n p e rio d iknya , a ud ito r inte rna l ha rus
me m ua t p e rnya ta a n b a hw a
a ktivita snya
‘ d ila ksa na ka n
se sua i d e ng a n Sta nd a r Pro fe si Aud it Inte rna l’ . Pe rnya ta a n ini
ha rus d id ukung d e ng a n ha sil p e nila ia n p ro g ra m ja mina n
kua lita s.
1340 Pe ng ung ka p a n a ta s Ke tid a kp a tuha n
Da la m ha l te rd a p a t ke tid a k-p a tuha n te rha d a p SPAI d a n
Ko d e Etik ya ng me mp e ng a ruhi rua ng ling kup d a n a ktivita s
fung si a ud it inte rna l se c a ra sig nifika n, ma ka ha l ini ha rus
d iung ka p ka n ke p a d a
Pimp ina n d a n De wa n Pe ng a w a s
O rg a nisa si.
STANDAR KINERJA
2000 Pe ng e lo la a n Fung si A ud it Inte rna l
Pe na ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l ha rus me ng e lo la fung si
a ud it inte rna l se c a ra e fe ktif d a n e fisie n untuk me ma stika n b a hw a
ke g ia ta n fung si te rse b ut me mb e rika n nila i ta mb a h b a g i O rg a nisa si.
2010 Pe re nc a na a n
Pe na ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l ha rus me nyusun
p e re nc a na a n ya ng b e rb a sis risiko ( risk-b a se d p la n) untuk
me ne ta p ka n
p rio rita s ke g ia ta n
a ud it inte rna l, ko nsiste n
d e ng a n tujua n o rg a nisa si.
Standar Profesi
11
Standar Profesi Audit Internal
2010.1 – Re nc a na
p e nug a sa n
a ud it
inte rna l
ha rus
b e rd a sa rka n p e nila ia n risiko ya ng d ila kuka n p a ling se d ikit
se ta hun
se ka li.
Ma suka n
d a ri
Pimp ina n
dan
De wa n
Pe ng a wa s O rg a nisa si se rta p e rke mb a ng a n te rkini ha rus jug a
d ip e rtimb a ng ka n d a la m p ro se s ini.
Re nc a na
p e nug a sa n
me m p e rtimb a ng ka n
p e ng e lo la a n
a ud it
p o te nsi
risiko ,
inte rna l
untuk
me mb e rika n
ha rus
me ning ka tka n
nila i
ta m b a h
dan
me ning ka tka n ke g ia ta n o rg a nisa si.
2020 Ko m unika si d a n Pe rse tujua n
Pe na ng g ung ja wa b
fung si
a ud it
me ng ko m unika sika n
re nc a na
inte rna l
ke g ia ta n
a ud it,
ha rus
dan
ke b utuha n sumb e r d a ya ke p a d a Pimp ina n d a n De w a n
Pe ng a wa s
O rg a nisa si
Pe na ng g ung ja wa b
untuk
fung si
me nd a p a t
a ud it
inte rna l
p e rse tujua n.
jug a
ha rus
me ng ko m unika sika n d a mp a k ya ng mung kin timb ul ka re na
a d a nya ke te rb a ta sa n sumb e rd a ya .
2030 Pe ng e lo la a n Sum b e rd a ya
Pe na ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l ha rus me ma stika n
b a hwa sumb e rd a ya fung si a ud it inte rna l se sua i, me ma d a i,
d a n d a p a t d ig una ka n se c a ra
e fe ktif untuk me nc a p a i
re nc a na -re nc a na ya ng te la h d ise tujui.
2040 Ke b ija ka n d a n Pro se d ur
Pe na ng g ung ja wa b
ke b ija ka n
dan
fung si a ud it inte rna l ha rus me ne ta p ka n
p ro se d ur
se b a g a i
p e d o ma n
bagi
p e la ksa na a n ke g ia ta n fung si a ud it inte rna l.
2050 Ko o rd ina si
Pe na ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l ha rus b e rko o rd ina si
d e ng a n
p iha k inte rna l d a n
me la kuka n
p e ke rja a n
e kste rna l o rg a nisa si ya ng
a ud it untuk me ma stika n
b a hwa
ling kup se luruh p e nug a sa n te rse b ut sud a h me ma d a i d a n
me minima lka n d up lika si.
Standar Profesi
12
Standar Profesi Audit Internal
2060 La p o ra n Ke p a d a Pim p ina n d a n De wa n Pe ng a wa s
Pe na ng g ung ja wa b
fung si
a ud it
inte rna l
ha rus
me nya mp a ika n la p o ra n se c a ra b e rka la ke p a d a p imp ina n
d a n d e w a n p e ng a wa s me ng e na i p e rb a d ing a n re nc a na
dan
re a lisa si
ya ng
me nc a kup
sa sa ra n,
we we na ng ,
ta ng g ung ja wa b , d a n kine rja fung si a ud it inte rna l. La p o ra n
ini
ha rus
me m ua t
p e rm a sa la ha n
me ng e na i
risiko ,
p e ng e nd a lia n, p ro se s g o ve rna nc e , d a n ha l la innya ya ng
d ib utuhka n
a ta u
d iminta
o le h
p imp ina n
dan
d e wa n
p e ng a wa s.
2100 Ling kup Pe nug a sa n
Fung si a ud it
ko ntrib usi
inte rna l me la kuka n
te rha d a p
p e ng e nd a lia n,
p e ning ka ta n
g o ve rna nc e ,
dan
e va lua si d a n
p ro se s
me mb e rika n
p e ng e lo la a n
d e ng a n
risiko ,
me ng g una ka n
p e nd e ka ta n ya ng siste ma tis, te ra tur d a n me nye luruh.
2110 Pe ng e lo la a n Risiko
Fung si a ud it inte rna l ha rus me mb a ntu o rg a nisa si d e ng a n
c a ra me ng id e ntifika si d a n me ng e va lua si risiko sig nifika n d a n
me m b e rika n ko ntrib usi te rha d a p p e ning ka ta n p e ng e lo la a n
risiko d a n siste m p e ng e nd a lia n inte rn
2120 Pe ng e nd a lia n
Fung si a ud it inte rna l ha rus me mb a ntu o rg a nisa si d a la m
me me liha ra p e ng e nd a lia n inte rn ya ng e fe ktif d e ng a n c a ra
me ng e va lua si
p e ng e nd a lia n
ke c ukup a n,
te rse b ut,
se rta
e fisie nsi
dan
me nd o ro ng
e fe ktivita s
p e ning ka ta n
p e ng e nd a lia n inte rn se c a ra b e rke sina mb ung a n.
2120.1 - Be rd a sa rka n
ha sil p e nila ia n
risiko ,
fung si a ud it
inte rna l ha rus me ng e va lua si ke c ukup a n d a n e fe ktivita s
siste m p e ng e nd a lia n inte rn, ya ng me nc a kup g o ve rna nc e ,
ke g ia ta n o p e ra si d a n siste m info rma si o rg a nisa si. Ha l ini ha rus
me nc a kup :
a . Efe ktivita s d a n e fisie nsi ke g ia ta n o p e ra si.
b . Ke a nd a la n d a n inte g rita s info rma si.
Standar Profesi
13
Standar Profesi Audit Internal
c . Ke p a tuha n te rha d a p p e ra tura n p e rund a ng -und a ng a n
ya ng b e rla ku.
d . Pe ng a ma na n a se t o rg a nisa si.
2120.2 – Fung si a ud it inte rna l ha rus me ma stika n
sa mp a i
se ja uh m a na sa sa ra n d a n tujua n p ro g ra m se rta ke g ia ta n
o p e ra si te la h d ite ta p ka n d a n se ja la n d e ng a n sa sa ra n d a n
tujua n o rg a nisa si.
2120.3 – Aud ito r inte rna l ha rus me re viu ke g ia ta n o p e ra si d a n
p ro g ra m untuk me ma stika n sa mp a i se ja uhma na ha sil-ha sil
ya ng d ip e ro le h ko nsiste n d e ng a n tujua n d a n sa sa ra n ya ng
te la h d ite ta p ka n.
2120.4 – Untuk me ng e va lua si siste m
p e ng e nd a lia n inte rn
d ip e rluka n krite ria ya ng me m a d a i.
2130 Pro se s Go ve rnanc e
Fung si
a ud it
inte rna l
re ko me nd a si
ya ng
ha rus
se sua i
me nila i
untuk
dan
me mb e rika n
me ning ka tka n
p ro se s
g o ve rna nc e d a la m me nc a p a i tujua n-tujua n b e rikut:
a . Me ng e mb a ng ka n e tika d a n nila i-nila i ya ng me ma d a i d i
d a la m o rg a nisa si
b . Me ma stika n p e ng e lo la a n kine rja o rg a nisa si ya ng e fe ktif
d a n a kunta b ilita s
c . Se c a ra
e fe ktif
me ng ko m unika sika n
risiko
dan
p e ng e nd a lia n ke p a d a unit-unit ya ng te p a t d i d a la m
o rg a nisa si.
d . Se c a ra
e fe ktif me ng ko o rd ina sika n ke g ia ta n d a ri, d a n
me ng ko munika si info rma si d i a nta ra , p imp ina n, d e wa n
p e ng a wa s,
a ud ito r
inte rna l
dan
e kste rna l
se rta
ma na je m e n.
2130.1 – Fung si
a ud ito r
inte rna l
ha rus
me ng e va lua si
ra nc a ng a n, imp le me nta si d a n e fe ktivita s d a ri ke g ia ta n,
p ro g ra m d a n sa sa ra n o rg a nisa si ya ng b e rhub ung a n d e ng a n
e tika .
Standar Profesi
14
Standar Profesi Audit Internal
2200 Pe re nc a na a n Pe nug a sa n
Aud ito r inte rna l ha rus me ng e mb a ng ka n d a n me nd o kume nta sika n
re nc a na untuk se tia p p e nug a sa n ya ng me nc a kup rua ng ling kup ,
sa sa ra n, wa ktu d a n a lo ka si sum b e rd a ya .
2200.1 – Pe rtim b a ng a n Pe re nc a na a n.
Da la m m e re nc a na ka n p e nug a sa n, a ud ito r inte rna l ha rus
me m p e rtimb a ng ka n
a . Sa sa ra n
d a ri
ke g ia ta n
ya ng
se d a ng
d ire viu
dan
me ka nisme ya ng d ig una ka n ke g ia ta n te rse b ut d a la m
me ng e nd a lika n kine rja nya .
b . Risiko sig nifika n a ta s ke g ia ta n, sa sa ra n, sum b e rd a ya , d a n
o p e ra si ya ng d ire viu se rta p e ng e nd a lia n ya ng d ip e rluka n
untuk me ne ka n d a mp a k risiko ke ting ka t ya ng d a p a t
d ite rima .
c . Ke c ukup a n d a n e fe ktivita s p e ng e lo la a n risiko d a n siste m
p e ng e nd a lia n inte rn.
d . Pe lua ng
ya ng
sig nifika n
untuk
me ning ka tka n
p e ng e lo la a n risiko d a n siste m p e ng e nd a lia n inte rn.
2210 Sa sa ra n Pe nug a sa n
Sa sa ra n untuk se tia p p e nug a sa n ha rus d ite ta p ka n.
2220 Rua ng Ling kup Pe nug a sa n
Ag a r sa sa ra n p e nug a sa n te rc a p a i ma ka Fung si Aud it Inte rna l
ha rus me mp unya i rua ng ling kup p e nug a sa n ya ng me ma d a i.
2230 A lo ka si Sum b e rd a ya Pe nug a sa n
Aud ito r inte rna l ha rus me ne ntuka n sumb e rd a ya ya ng se sua i
untuk me nc a p a i sa sa ra n p e nug a sa n. Pe nug a sa n sta f ha rus
d id a sa rka n
pada
p e nug a sa n,
e va lua si a ta s sifa t d a n
ke te rb a ta sa n
wa ktu,
dan
ko mp le ksita s
ke te rse d ia a n
sumb e rd a ya .
2240 Pro g ra m Ke rja Pe nug a sa n
Aud ito r inte rna l ha rus me nyusun d a n me nd o kume nta sika n
p ro g ra m ke rja d a la m ra ng ka me nc a p a i sa sa ra n p e nug a sa n.
Standar Profesi
15
Standar Profesi Audit Internal
2240.1 - Pro g ra m ke rja ha rus me ne ta p ka n p ro se d ur untuk
me ng id e ntifika si,
me ng a na lisis,
me ng e va lua si,
dan
me nd o kume nta sika n info rma si se la ma p e nug a sa n. Pro g ra m
ke rja
ini
ha rus
me m p e ro le h
p e rse tujua n
se b e lum
d ila ksa na ka n. Pe rub a ha n a ta u p e nye sua ia n a ta s p ro g ra m
ke rja ha rus se g e ra me nd a p a t p e rse tujua n.
2300 Pe la ksa na a n Pe nug a sa n
Da la m m e la ksa na ka n a ud it, a ud ito r inte rna l ha rus me ng id e ntifika si,
me ng a na lisis, me ng e va lua si, d a n me nd o kume nta sika n info rma si
ya ng me ma d a i untuk me nc a p a i tujua n p e nug a sa n.
2310 Me ng id e ntifika si Info rm a si
Aud ito r
Inte rna l
ha rus
me ng id e ntifika si
info rma si
ya ng
me m a d a i, ha nd a l, re le va n, d a n b e rg una untuk me nc a p a i
sa sa ra n p e nug a sa n.
2320 A na lisis d a n Eva lua si
Aud ito r inte rna l ha rus me nd a sa rka n ke simp ula n d a n ha sil
p e nug a sa n p a d a a na lisis d a n e va lua si ya ng te p a t.
2330 Do kum e nta si Info rm a si
Aud ito r inte rna l ha rus me nd o kume nta sika n info rma si ya ng
re le va n untuk me nd ukung ke simp ula n d a n ha sil p e nug a sa n.
2340 Sup e rvisi Pe nug a sa n
Se tia p p e nug a sa n ha rus d isup e rvisi d e ng a n te p a t untuk
me m a stika n te rc a p a inya sa sa ra n, te rja minnya kua lita s, d a n
me ning ka tnya ke ma mp ua n sta f.
2400 Ko m unika si Ha sil Pe nug a sa n
Aud ito r inte rna l ha rus me ng ko munika sika n ha sil p e nug a sa nnya
se c a ra te p a t wa ktu.
2410 Krite ria Ko m unika si
Ko munika si
p e nug a sa n,
ha rus
me nc a kup
simp ula n,
sa sa ra n
re ko me nd a si,
dan
dan
ling kup
re nc a na
tind a ka nnya .
Standar Profesi
16
Standar Profesi Audit Internal
2410.1 - Ko munika si
a khir
ha sil
p e nug a sa n,
b ila
me m ung kinka n me mua t o p ini ke se luruha n d a n ke simp ula n
a ud ito r inte rna l.
2410.2 – Aud ito r inte rna l d ia njurka n untuk me m b e ri a p re sia si,
d a la m ko munika si ha sil p e nug a sa n, te rha d a p kine rja ya ng
me m ua ska n d a ri ke g ia ta n ya ng d ire viu.
2410.3 – Bila ma na
ha sil p e nug a sa n d isa mp a ika n ke p a d a
p iha k d i lua r o rg a nisa si, m a ka p iha k ya ng b e rw e na ng ha rus
me ne ta p ka n
p e mb a ta sa n
d a la m
d istrib usi
dan
p e ng g una a nnya .
2420 Kua lita s Ko m unika si
Ko munika si ya ng d isa mp a ika n b a ik te rtulis ma up un lisa n
ha rus a kura t, o b ye ktif, je la s, ring ka s, ko nstruktif, le ng ka p , d a n
te p a t wa ktu
2420.1 – Ke sa la ha n d a n Ke a lp a a n
Jika ko munika si fina l me ng a nd ung ke sa la ha n d a n ke a lp a a n,
p e na ng g ung ja wa b
fung si
a ud it
inte rna l
ha rus
me ng ko m unika sika n info rma si ya ng te la h d iko re ksi ke p a d a
se mua p iha k ya ng te la h me ne rima ko munika si se b e lumnya .
2430 Pe ng ung ka p a n a ta s Ke tid a kp a tuha n te rha d a p Sta nd a r
Da la m ha l te rd a p a t ke tid a kp a tuha n te rha d a p sta nd a r ya ng
me m p e ng a ruhi p e nug a sa n te rte ntu, ko m unika si ha sil-ha sil
p e nug a sa n ha rus me ng ung ka p ka n:
a . Sta nd a r ya ng tid a k d ip a tuhi
b . Ala sa n ke tid a kp a tuha n
c . Da mp a k d a ri ke tid a kp a tuha n te rha d a p p e nug a sa n
2440 Dise m ina si Ha sil- ha sil Pe nug a sa n
Pe na ng g ung ja wa b
fung si
a ud it
inte rna l
ha rus
me ng ko m unika sika n ha sil p e nug a sa n ke p a d a p iha k ya ng
b e rha k.
Standar Profesi
17
Standar Profesi Audit Internal
2500 Pe m a nta ua n Tind a kla njut
Pe na ng g ung ja wa b
fung si a ud it inte rna l ha rus me nyusun d a n
me nja g a siste m untuk me ma nta u tind a k-la njut ha sil p e nug a sa n
ya ng te la h d iko munika sika n ke p a d a ma na je me n
2510 Pe nyusuna n Pro se d ur Tind a kla njut
Pe na ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l ha rus me nyusun
p ro se d ur tind a k la njut untuk me ma nta u d a n me ma stika n
b a hwa m a na je me n te la h me la ksa na ka n tind a k-la njut se c a ra
e fe ktif, a ta u me na ng g ung risiko ka re na tid a k me la kuka n
tind a k-la njut.
2600 Re so lusi Pe ne rim a a n Risiko o le h Ma na je m e n
Ap a b ila ma na je me n se nio r te la h me mutuska n untuk me na ng g ung
risiko
re sid ua l ya ng
o rg a nisa si,
se b e na rnya
p e na ng g ung ja wa b
tid a k d a p a t d ite rima
fung si
a ud it
inte rna l
o le h
ha rus
me nd iskusika n ma sa la h ini d e ng a n ma na je me n se nio r. Jika d iskusi
te rse b ut tid a k me ng ha silka n ke p utusa n ya ng me mua ska n, ma ka
p e na ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l d a n ma na je m e n se nio r
ha rus me la p o rka n ha l te rse b ut ke p a d a p imp ina n d a n d e w a n
p e ng a wa s o rg a nisa si untuk m e nd a p a tka n re so lusi.
Standar Profesi
18
TIM AHLI PENYUSUN
Standar Profesi Audit Internal
1. Ha ri Se tia nto (Ko o rd ina to r)
(YPIA / PAII)
2. Ba mb a ng Pra mo no
(IIA Ind o ne sia C ha p te r)
3. De d y S. Ko e ma na
(IIA Ind o ne sia C ha p te r)
4. Ad ia t Sa rma n
(IIA Ind o ne sia C ha p te r)
5. G una d i
(FKSPI BUMN/ BUMD)
6. Azha ri
(FKSPI BUMN/ BUMD)
7. Pio nir Ha ra p a n
(FKSPI BUMN/ BUMD)
8. So e d a r Ke nd a rto
(YPIA)
9. Mo ha ma d Ha ssa n
(YPIA)
10. Sud a rwa n
(YPIA)
11. Hiro Tug ima n
(De wa n Se rtifika si Q IA)
12. So e ka rd i Ho e so d o
(De wa n Se rtifika si Q IA)
13. M. C ha tim Ba id a ie
(De wa n Se rtifika si Q IA)
14. Sa rwe d io no
(PAII)
Tim Ahli Penyusun
19
DAFTAR ISI
DA FTA R ISI.............................................................................. I
MUKA DIMA H......................................................................... 1
LATAR BELAKANG .........................................................................................1
TUJUAN...........................................................................................................2
STANDAR DAN PEDO MAN PRAKTIK AUDITINTERNAL...............................2
PENERAPAN DAN TANG G AL EFEKTIF BERLAKU..........................................3
DEFINISI ................................................................................. 5
KO DE ETIK.............................................................................. 6
TUJUAN...........................................................................................................6
PENETAPAN ...................................................................................................6
STANDAR PERILAKU AUDITO R INTERNAL....................................................6
STA NDA R PRO FESI................................................................. 8
STANDAR ATRIBUT.........................................................................................8
1000
1100
1200
1300
TUJUAN, KEWENANG AN, DAN TANG G UNG JAWAB ..............................8
INDEPENDENSI DAN O BJEKTIVITAS ......................................................8
KEAHLIAN DAN KEC ERMATAN PRO FESIO NAL.......................................9
PRO G RAM JAMINAN DAN PENING KATAN KUALITAS FUNG SI A UDIT
INTERNAL ......................................................................................10
STANDAR KINERJA ......................................................................................11
2000
2100
2200
2300
2400
2500
2600
Pe ng e lo la a n Fung si Aud it Inte rna l........................................11
Ling kup Pe nug a sa n ................................................................13
Pe re nc a na a n Pe nug a sa n .....................................................15
Pe la ksa na a n Pe nug a sa n .......................................................16
Ko munika si Ha sil Pe nug a sa n .................................................16
Pe m a nta ua n Tind a kla njut......................................................18
Re so lusi Pe ne rima a n Risiko o le h Ma na je me n.....................18
TIM A HLI PENYUSUN ............................................................ 19
i
Standar Profesi Audit Internal
MUKADIMAH
LATAR BELAKANG
1. Ba nya k p iha k d e wa sa ini se ma kin me ng a nd a lka n p e ra n a ud ito r
inte rna l d a la m me ng e mb a ng ka n d a n me nja g a e fe ktivita s siste m
p e ng e nd a lia n
inte rn,
p e ng e lo la a n
risiko ,
dan
c o rpo ra te
g o ve rna nc e . Te la h b a nya k p e ra tura n p e rund a ng -und a ng a n, b a ik
d i Ind o ne sia ma up un d i ting ka t inte rna sio na l ya ng me nc e rminka n
ke p e rc a ya a n d a n ke b utuha n ma sya ra ka t te rha d a p p e ra n a ud it
inte rna l d a n siste m p e ng e nd a lia n inte rn d a la m me nja g a e fe ktivita s
o rg a nisa si, untuk me ng hind a ri krisis se rta ke g a g a la n o rg a nisa si.
2. Di Ind o ne sia , p e mb e ntuka n fung si a ud it inte rna l me rup a ka n
ke ha rusa n b a g i Ba d a n Usa ha Milik Ne g a ra (BUMN), Ba nk, d a n
Le mb a g a Pe me rinta h. Pe rusa ha a n Pub lik (Tb k) wa jib me mb e ntuk
Ko mite Aud it a g a r d a p a t me nja la nka n tug a snya se c a ra e fe ktif,
ko mite a ud it jug a me me rluka n fung si a ud it inte rna l.
3. Siste m p e ng e nd a lia n inte rn se ma kin me nja d i tump ua n d a la m
me wujud ka n o rg a nisa si ya ng se ha t d a n b e rha sil. Ke wa jib a n untuk
me ng e mb a ng ka n, me nja g a d a n me la p o rka n siste m p e ng e nd a lia n
inte rn me rup a ka n ke te ntua n b a g i insta nsi p e me rinta h d a n
BUMN/ BUMD, Ba nk, Pe rusa ha a n Pub lik, ma up un Le mb a g a ya ng
me nd a p a t b a ntua n d a ri p e me rinta h. Aud ito r inte rna l d a p a t
me mb e rika n sumb a ng a n ya ng b e sa r b a g i ko misa ris, d e wa n
p e ng a wa s, d ire ksi, ko mite a ud it, p imp ina n o rg a nisa si/ le mb a g a ,
se rta ma na je me n se nio r d a la m me nta a ti ke wa jib a n te rse b ut d a n
me mb e ri nila i ta mb a h o rg a nisa si.
4. Ag a r d a p a t me ng e mb a n ke p e rc a ya a n ya ng se ma kin b e sa r d a n
me nja la nka n p e ra n te rse b ut d e ng a n b a ik, a ud ito r inte rna l
me me rluka n sua tu ko d e e tik d a n sta nd a r ya ng se ra g a m d a n
ko nsiste n, ya ng me ng g a mb a rka n p ra ktik-p ra ktik te rb a ik a ud it
inte rna l, se rta me rup a ka n ukura n kua lita s p e la ksa na a n tug a s d a n
me me nuhi ta ng g ung ja wa b p ro fe sinya .
5. Sta nd a r-sta nd a r ya ng a d a d e wa sa ini p a d a umumnya ha nya
b e rla ku d a la m ling kung a n te rb a ta s. Se b a g ia n d a ri sta nd a r te rse b ut
p e rlu d ise sua ika n d e ng a n p ra ktik-p ra ktik a ud it inte rna l ya ng
b e rke mb a ng sa a t ini.
Mukadimah
1
Standar Profesi Audit Internal
6. Se hub ung a n d e ng a n ha l-ha l te rse b ut d i a ta s, ko nso rsium o rg a nisa si
p ro fe si a ud it inte rna l, ya ng te rd iri a ta s the Institute o f Inte rna l
Aud ito rs - Ind o ne sia C ha p te r (IIA), Fo rum Ko munika si Sa tua n
Pe ng a wa sa n Inte rn BUMN/ BUMD (FKSPI BUMN/ BUMD), Ya ya sa n
Pe nd id ika n Inte rna l Aud it (YPIA), De wa n Se rtifika si Q ua lifie d Inte rna l
Aud ito r (DS-Q IA) d a n Pe rhimp una n Aud ito r Inte rna l Ind o ne sia (PAII)
d e ng a n ini me ma nd a ng p e rlu untuk me ne rb itka n Sta nd a r Pro fe si
Aud it Inte rna l (SPAI). Sta nd a r ya ng d ite ta p ka n se c a ra b e rsa ma sa ma ini d iha ra p ka n d a p a t me nja d i p e d o ma n b a g i a ud ito r inte rna l
d a la m me la ksa na ka n ke g ia ta nnya p a d a mille nnium ke tig a .
TUJUAN
Sta nd a r Pro fe si Aud it Inte rna l me mp unya i tujua n se b a g a i b e rikut:
1. Me mb e rika n ke ra ng ka d a sa r ya ng ko nsiste n untuk me ng e va lua si
ke g ia ta n d a n kine rja sa tua n a ud it inte rna l ma up un ind ivid u a ud ito r
inte rna l;
2. Me nja d i sa ra na b a g i p e ma ka i ja sa d a la m me ma ha mi p e ra n,
rua ng -ling kup , d a n tujua n a ud it inte rna l;
3. Me nd o ro ng p e ning ka ta n p ra ktik a ud it inte rna l d a la m o rg a nisa si;
4. Me mb e rika n ke ra ng ka untuk me la ksa na ka n d a n me ng e mb a ng ka n
ke g ia ta n a ud it inte rna l ya ng me mb e rika n nila i ta mb a h d a n
me ning ka tka n kine rja ke g ia ta n o p e ra sio na l o rg a nisa si;
5. Me nja d i a c ua n d a la m me nyusun
p e la tiha n b a g i a ud ito r inte rna l;
p ro g ra m
p e nd id ika n
dan
6. Me ng g a mb a rka n p rinsip -p rinsip d a sa r p ra ktik a ud it inte rna l ya ng
se ha rusnya .
STANDAR DAN PEDOMAN PRAKTIK AUDIT INTERNAL
1. SPAI te rd iri a ta s Sta nd a r Atrib ut, Sta nd a r Kine rja , d a n Sta nd a r
Imp le me nta si. Sta nd a r Atrib ut b e rke na a n d e ng a n ka ra kte ristik
o rg a nisa si, ind ivid u, d a n p iha k-p iha k ya ng me la kuka n ke g ia ta n
a ud it inte rna l. Sta nd a r Kine rja me nje la ska n sifa t d a ri ke g ia ta n a ud it
inte rna l d a n me rup a ka n ukura n kua lita s p e ke rja a n a ud it. Sta nd a r
Kine rja me mb e rika n p ra ktik-p ra ktik te rb a ik p e la ksa na a n a ud it mula i
d a ri p e re nc a na a n sa mp a i d e ng a n p e ma nta ua n tind a k la njut.
Mukadimah
2
Standar Profesi Audit Internal
Sta nd a r Atrib ut d a n Sta nd a r Kine rja b e rla ku untuk se mua je nis
p e nug a sa n a ud it inte rna l.
2. Sta nd a r Imp le me nta si ha nya b e rla ku untuk sa tu p e nug a sa n
te rte ntu. Sta nd a r imp le me nta si ya ng a ka n d ite rb itka n d i ma sa
me nd a ta ng a d a la h sta nd a r imp le me nta si untuk ke g ia ta n a ssura nc e
(A), sta nd a r imp le me nta si untuk ke g ia ta n c o nsulting (C ), sta nd a r
imp le me nta si ke g ia ta n inve stig a si (I), d a n sta nd a r imp le me nta si
C o ntro l Se lf Asse ssme nt (C SA).
3. Sta nd a r-sta nd a r te rse b ut te rd a hulu me rup a ka n b a g ia n d a ri
p e d o ma n p ra ktik a ud it inte rna l. Ke se luruha n p e d o ma n p ra ktik a ud it
inte rna l te rd iri a ta s:
a.
De finisi Aud it Inte rna l
b.
Ko d e Etik Pro fe si Aud it Inte rna l
c.
Sta nd a r Pro fe si Aud it Inte rna l, d a n
d.
Inte rp re ta si d a ri Pe d o ma n te rse b ut d i a ta s.
4. Pa d a ma sa ya ng a ka n d a ta ng , p e ne rb ita n sta nd a r-sta nd a r
imp le me nta si d a n p e d o ma n la innya a ka n d id a hului d e ng a n
p e nye b a rlua sa n ra nc a ng a n sta nd a r (e xp o sure d ra ft -ED). Sta nd a r
d a n p e d o ma n a ka n d isa hka n se te la h p a ling se d ikit d ua b ula n
d ie d a rka n d a la m b e ntuk ED, d a n me nd a p a t re sp o n ya ng
me ma d a i. ED a ka n d imua t d a la m me d ia ko munika si, jurna l, d a n
we b -site ya ng d imiliki o le h ma sing -ma sing o rg a nisa si p ro fe si
a ng g o ta ko nso rsium, se rta d a la m p ub lika si la in ya ng re le va n.
PENERAPAN DAN TANGGAL EFEKTIF BERLAKU
1. Sta nd a r Pro fe si Aud it Inte rna l wa jib d ite ra p ka n o le h, te ta p i tid a k
te rb a ta s p a d a , se mua a ng g o ta o rg a nisa si p ro fe si ya ng te rg a b ung
d a la m ko nso rsium ini. Ko nso rsium me re ko me nd a sika n a ng g o ta IIA
Ind o ne sia C ha p te r, FKSPI BUMN/ BUMD, YPIA, De wa n Se rtifika si Q IA,
d a n PAII a g a r se g e ra me ma sukka n (me ng a d o p si) jiwa ya ng
te rd a p a t d a la m b utir-b utir sta nd a r ini ke d a la m a ud it c ha rte r,
p e d o ma n, ke b ija ka n, se rta p ro se d ur a ud it inte rna l ya ng a d a p a d a
o rg a nisa si ma sing -ma sing .
2. Ko nso rsium me nya d a ri b a hwa o rg a nisa si-o rg a nisa si p ro fe si ya ng
te rg a b ung d a la m ko nso rsium tid a k me miliki me ka nisme fo rma l ya ng
d a p a t d ig una ka n untuk me wa jib ka n p e ne ra p a n (e nfo rc e ) sta nd a r
ini se c a ra le b ih lua s. O le h ka re na nya , ko nso rsium d e ng a n ini
Mukadimah
3
Standar Profesi Audit Internal
me ng himb a u a g a r le mb a g a o to rita s ya ng te rka it d a p a t
me mb e rika n p e rse tujua n (e nd o rse me nt) a ta u rujuka n te rha d a p
sta nd a r ini. Le mb a g a o to rita s ya ng d a p a t me nd o ro ng p e ne ra p a n
sta nd a r ini, a nta ra la in Ba d a n Pe me riksa Ke ua ng a n, Ba nk Ind o ne sia ,
Me nte ri Ke ua ng a n, Me nte ri Ba d a n Usa ha Milik Ne g a ra , Ba d a n
Pe ng a wa sa n Ke ua ng a n d a n Pe mb a ng una n, d a n Ba d a n Pe ng a wa s
Pa sa r Mo d a l.
3. Akunta n Pub lik d a n Ko mite Aud it jug a d iha ra p ka n b e rp e ra n a ktif
d a la m me nd o ro ng p e ne ra p a n sta nd a r ini.
4. Sta nd a r ini mula i b e rla ku ta ng g a l 1 Ja nua ri 2005.
Dite ta p ka n d i Ja ka rta
Pa d a ta ng g a l 12 Me i 2004
Konsorsium Organisasi Profesi Audit Internal
The Institute o f Inte rna l Aud ito rs
Ind o ne sia C ha p te r
Fo rum Ko munika si
Sa tua n Pe ng a wa sa n Inte rn BUMN/ BUMD
(Ed d ie M. G una d i)
Pre sid e nt
(G una d i)
Ke tua Umum
Ya ya sa n Pe nd id ika n Inte rna l Aud it
De wa n Se rtifika si Q ua lifie d Inte rna l Aud ito r
(So e d a r Ke nd a rto )
Ke tua
(Hiro Tug ima n)
Ke tua
Pe rhimp una n Aud ito r Inte rna l Ind o ne sia
(Sa rwe d io no )
Ke tua Umum
Mukadimah
4
Standar Profesi Audit Internal
DEFINISI
Aud it Inte rna l a d a la h ke g ia ta n a ssura nc e
d a n ko nsulta si ya ng
ind e p e nd e n d a n o b ye ktif, ya ng d ira nc a ng untuk me mb e rika n nila i
ta mb a h d a n me ning ka tka n ke g ia ta n o p e ra si o rg a nisa si. Aud it inte rna l
me m b a ntu o rg a nisa si untuk me nc a p a i tujua nnya , me la lui sua tu
p e nd e ka ta n ya ng siste ma tis d a n te ra tur untuk me ng e va lua si d a n
me ning ka tka n e fe ktivita s p e ng e lo la a n risiko , p e ng e nd a lia n, d a n
p ro se s g o ve rna nc e .
Definisi
5
KODE ETIK
TUJUAN
Se b a g a i sua tu p ro fe si, c iri uta ma a ud ito r inte rna l a d a la h ke se d ia a n
me ne rima ta ng g ung ja wa b te rha d a p ke p e nting a n p iha k-p iha k ya ng
d ila ya ni. Ag a r d a p a t me ng e mb a n ta ng g ung ja wa b ini se c a ra e fe ktif,
a ud ito r inte rna l p e rlu me me liha ra sta nd a r p e rila ku ya ng ting g i. O le h
ka re na nya , Ko nso rsium O rg a nisa si Pro fe si Aud ito r Inte rna l d e ng a n ini
me ne ta p ka n Ko d e Etik b a g i p a ra a ud ito r inte rna l.
PENETAPAN
Ko de Etik ini me mua t sta nd a r p e rila ku se b a g a i p e d o ma n b a g i se luruh
a ud ito r inte rna l. Sta nd a r p e rila ku te rse b ut me mb e ntuk p rinsip -p rinsip
d a sa r d a la m me nja la nka n p ra ktik a ud it inte rna l.
Pa ra a ud ito r inte rna l wa jib me nja la nka n ta ng g ung ja wa b p ro fe sinya
d e ng a n
b ija ksa na ,
me ne ra p ka n Ko d e
p e nuh
ma rta b a t,
dan
ke ho rma ta n.
Da la m
Etik ini a ud ito r inte rna l ha rus me mp e rha tika n
p e ra tura n p e rund a ng -und a ng a n ya ng b e rla ku.
Pe la ng g a ra n te rha d a p sta nd a r p e rila ku ya ng d ite ta p ka n d a la m Ko d e
Etik ini d a p a t me ng a kib a tka n d ic a b utnya ke a ng g o ta a n a ud ito r inte rna l
d a ri o rg a nisa si p ro fe sinya .
STANDAR PERILAKU AUDITOR INTERNAL
1.
Aud ito r inte rna l ha rus me nunjukka n ke jujura n, o b je ktivita s, d a n
ke sung g uha n
d a la m
me la ksa na ka n
tug a s
dan
me me nuhi
lo ya lita s
te rha d a p
ta ng g ung ja wa b p ro fe sinya .
2.
Aud ito r
inte rna l
o rg a nisa sinya
a ta u
ha rus
me nunjukka n
te rha d a p
p iha k
ya ng
d ila ya ni.
Na m un
d e mikia n, a ud ito r inte rna l tid a k b o le h se c a ra sa d a r te rlib a t d a la m
ke g ia ta n-ke g ia ta n ya ng me nyimp a ng a ta u me la ng g a r hukum.
Kode Etik
6
Standar Profesi Audit Internal
3.
Aud ito r inte rna l tid a k b o le h se c a ra sa d a r te rlib a t d a la m tind a ka n
a ta u ke g ia ta n ya ng d a p a t me nd iskre d itka n p ro fe si a ud it inte rna l
a ta u me nd iskre d itka n o rg a nisa sinya .
4.
Aud ito r inte rna l ha rus me na ha n d iri d a ri ke g ia ta n-ke g ia ta n ya ng
d a p a t me nimb ulka n ko nflik d e ng a n ke p e nting a n o rg a nisa sinya ;
a ta u ke g ia ta n-ke g ia ta n ya ng d a p a t me nimb ulka n p ra sa ng ka ,
ya ng me ra g uka n ke ma mp ua nnya untuk d a p a t me la ksa na ka n
tug a s d a n me me nuhi ta ng g ung ja wa b p ro fe sinya se c a ra o b je ktif.
5.
Aud ito r inte rna l tid a k b o le h me ne rima imb a la n d a la m b e ntuk
a p a p un d a ri ka rya wa n, klie n, p e la ng g a n, p e ma so k, a ta up un mitra
b isnis
o rg a nisa sinya ,
se hing g a
dapat
me m p e ng a ruhi
p e rtimb a ng a n p ro fe sio na lnya .
6.
Aud ito r
inte rna l
ha nya
me la kuka n
ja sa -ja sa
ya ng
dapat
d ise le sa ika n d e ng a n me ng g una ka n ko mp e te nsi p ro fe sio na l ya ng
d imilikinya .
7.
Aud ito r inte rna l ha rus me ng usa ha ka n b e rb a g a i up a ya
agar
se na ntia sa me me nuhi Sta nd a r Pro fe si Aud it Inte rna l.
8.
Aud ito r inte rna l ha rus b e rsika p ha ti-ha ti d a n b ija ksa na d a la m
me ng g una ka n info rma si ya ng
d ip e ro le h d a la m p e la ksa na a n
tug a snya . Aud ito r inte rna l tid a k b o le h me ng g una ka n info rma si
ra ha sia (i) untuk m e nd a p a tka n ke untung a n p rib a d i, (ii) se c a ra
me la ng g a r hukum , a ta u (iii) ya ng d a p a t me nimb ulka n ke rug ia n
te rha d a p o rg a nisa sinya .
9.
Da la m m e la p o rka n ha sil p e ke rja a nnya , a ud ito r inte rna l ha rus
me ng ung ka p ka n se mua fa kta -fa kta p e nting ya ng d ike ta huinya ,
ya itu fa kta -fa kta ya ng jika tid a k d iung ka p d a p a t (i) m e nd isto rsi
kine rja ke g ia ta n ya ng d ire viu, a ta u (ii) me nutup i a d a nya p ra ktikp ra ktik ya ng me la ng g a r hukum.
10. Aud ito r inte rna l ha rus se na ntia sa me ning ka tka n ke a hlia n se rta
e fe ktivita s d a n kua lita s p e la ksa na a n tug a snya . Aud ito r inte rna l
wa jib me ng ikuti p e nd id ika n p ro fe sio na l b e rke la njuta n.
Kode Etik
7
STANDAR PROFESI
STANDAR ATRIBUT
1000 Tujua n, Ke we na ng a n, d a n Ta ng g ung ja wa b
Tujua n, ke we na ng a n, d a n ta ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l
ha rus d inya ta ka n se c a ra fo rma l d a la m Cha rte r Aud it Inte rna l,
ko nsiste n d e ng a n Sta nd a r Pro fe si Aud it Inte rna l (SPAI), d a n
me nd a p a t p e rse tujua n d a ri Pimp ina n d a n De wa n Pe ng a w a s
O rg a nisa si.
1100 Ind e p e nd e nsi d a n O b je ktivita s
Fung si a ud it inte rna l ha rus ind e p e nd e n, d a n a ud ito r inte rna l ha rus
o b ye ktif d a la m me la ksa na ka n p e ke rja a nnya
1110
Ind e p e nd e nsi O rg a nisa si
Fung si a ud it inte rna l ha rus d ite mp a tka n p a d a p o sisi ya ng
me mung kinka n
fung si
te rse b ut
me me nuhi
ta ng g ung ja wa b nya . Ind e p e nd e nsi a ka n me ning ka t jika
fung si a ud it inte rna l me miliki a kse s ko munika si ya ng
me m a d a i te rha d a p
Pimp ina n d a n De wa n Pe ng a w a s
O rg a nisa si.
1120
O b je ktivita s A ud ito r Inte rna l
Aud ito r Inte rna l ha rus me miliki sika p me nta l ya ng o b ye ktif,
tid a k me miha k d a n me ng hind a ri ke mung kina n timb ulnya
p e rte nta ng a n ke p e nting a n ( c o nflic t o f inte re st).
1130
Ke nd a la te rha d a p Prinsip Ind e p e nd e nsi d a n O b je ktifita s
Jika p rinsip ind e p e nd e nsi d a n o b ye ktifita s tid a k d a p a t
d ic a p a i b a ik se c a ra fa kta ma up un d a la m ke sa n, ha l ini
ha rus d iung ka p ka n ke p a d a p iha k ya ng b e rwe na ng . Te knis
d a n rinc ia n p e ng ung ka p a n ini te rg a ntung ke p a d a a la sa n
tid a k te rp e nuhinya p rinsip ind e p e nd e nsi d a n o b je ktivita s
te rse b ut.
Stnadar Profesi
8
Standar Profesi Audit Internal
1200 Ke a hlia n d a n Ke c e rm a ta n Pro fe sio na l
Pe nug a sa n ha rus d ila ksa na ka n d e ng a n me mp e rha tika n ke a hlia n
d a n ke c e rma ta n p ro fe sio na l.
1210
Ke a hlia n
Aud ito r Inte rna l ha rus me miliki p e ng e ta hua n, ke te ra mp ila n,
d a n ko mp e te nsi ya ng d ib utuhka n untuk me la ksa na ka n
ta ng g ung ja wa b p e ro ra ng a n. Fung si Aud it Inte rna l se c a ra
ko le ktif ha rus me miliki a ta u me mp e ro le h p e ng e ta hua n,
ke te ra mp ila n, d a n ko mp e te nsi ya ng
d ib utuhka n untuk
me la ksa na ka n ta ng g ung ja w a b nya .
1210.1 – Pe na ng g ung ja wa b
Fung si Aud it Inte rna l ha rus
me mp e ro le h sa ra n d a n a siste nsi d a ri p iha k ya ng ko mp e te n
jika p e ng e ta hua n, ke te ra mp ila n, d a n ko mp e te nsi d a ri sta f
a ud ito r
inte rna l
tid a k
me ma d a i
untuk
p e la ksa na a n
se b a g ia n a ta u se luruh p e nug a sa nnya .
1210.2 – Aud ito r Inte rna l ha rus me miliki p e ng e ta hua n ya ng
me m a d a i untuk d a p a t me ng e na li, me ne liti, d a n me ng uji
a d a nya ind ika si ke c ura ng a n.
1210.3 – Fung si Aud it Inte rna l se c a ra ko le ktif ha rus me miliki
p e ng e ta hua n
te nta ng
risiko
dan
p e ng e nd a lia n
ya ng
p e nting d a la m b id a ng te kno lo g i info rma si d a n te knik-te knik
a ud it b e rb a sis te kno lo g i info rma si ya ng te rse d ia .
1220
Ke c e rm a ta n Pro fe sio na l
Aud ito r Inte rna l ha rus m e ne ra p ka n
ke te ra mp ila n
ya ng
la ya knya
ke c e rma ta n
d ila kuka n
o le h
dan
se o ra ng
a ud ito r inte rna l ya ng p rude n d a n ko mp e te n.
1220.1
- Da la m
me ne ra p ka n
ke c e rma ta n
p ro fe sio na l
a ud ito r inte rna l p e rlu me m p e rtimb a ng ka n:
a . Rua ng ling kup p e nug a sa n.
b . Ko mp le sita s d a n ma te ria lita s ya ng
d ic a kup
d a la m
ma na je me n
risiko ,
p e nug a sa n.
c . Ke c ukup a n
dan
e fe ktivita s
p e ng e nd a lia n, d a n p ro se s g o ve rna nc e .
Standar Profesi
9
Standar Profesi Audit Internal
d . Bia ya d a n ma nfa a t p e ng g una a n sumb e r d a ya d a la m
p e nug a sa n.
e . Pe ng g una a n te knik-te knik a ud it b e rb a ntua n ko mp ute r
d a n te knik-te knik a na lisis la innya .
1230
Pe ng e m b a ng a n Pro fe sio na l ya ng Be rke la njuta n (PPL)
Aud ito r
Inte rna l
ha rus
me ning ka tka n
p e ng e ta hua n,
ke te ra mp ila n, d a n ko mp e te nsinya me la lui Pe ng e mb a ng a n
Pro fe sio na l ya ng Be rke la njuta n.
1300 Pro g ra m Ja m ina n d a n Pe ning ka ta n Kua lita s Fung si A ud it Inte rna l
Pe na ng g ung ja wa b Fung si Aud it Inte rna l ha rus me ng e mb a ng ka n
d a n me m e liha ra p ro g ra m ja mina n d a n p e ning ka ta n kua lita s ya ng
me nc a kup se luruh a sp e k d a ri fung si a ud it inte rna l d a n se c a ra te rus
me ne rus me mo nito r e fe ktivita snya .
Pro g ra m ini me nc a kup p e nila ia n kua lita s inte rna l d a n e kste rna l
se c a ra p e rio d ik se rta p e m a nta ua n inte rna l ya ng b e rke la njuta n.
Pro g ra m ini ha rus d ira nc a ng untuk me mb a ntu fung si a ud it inte rna l
d a la m m e na m b a h nila i d a n me ning ka tka n o p e ra si p e rusa ha a n
se rta me mb e rika n ja mina n b a hwa fung si a ud it inte rna l te la h se sua i
d e ng a n Sta nd a r d a n Ko d e Etik Aud it Inte rna l.
1310 Pe nila ia n
te rha d a p
Pro g ra m
Ja m ina n
da n
Pe ning ka ta n
Kua lita s
Fung si a ud it inte rna l ha rus me nye le ng g a ra ka n sua tu p ro se s
untuk me mo nito r d a n me nila i e fe ktivita s Pro g ra m Ja mina n
d a n Pe ning ka ta n Kua lita s se c a ra ke se luruha n. Pro se s ini
ha rus me nc a kup p e nila ia n ( a sse ssme nt) inte rna l ma up un
e kste rna l.
1310.1 – Pe nila ia n Inte rna l
Pe nila ia n Inte rna l o le h fung si a ud it inte rna l ha rus me nc a kup :
a . Re viu ya ng b e rke sina m b ung a n a ta s ke g ia ta n d a n kine rja
fung si a ud it inte rna l, d a n
b . Re viu b e rka la ya ng d ila kuka n me la lui Se lf Asse ssme nt
a ta u o le h p iha k la in d a ri d a la m o rg a nisa si ya ng me miliki
p e ng e ta hua n te nta ng sta nd a r d a n p ra ktik a ud it inte rna l
Standar Profesi
10
Standar Profesi Audit Internal
1310.2 – Pe nila ia n Ekste rna l
Pe nila ia n Ekste rna l, se p e rti Q ua lity Assura nc e Re vie ws ha rus
d ila kuka n se kura ng -kura ng nya se ka li d a la m d ua ta hun o le h
p iha k lua r p e rusa ha a n ya ng ind e p e nd e n d a n ko mp e te n.
1320 Pe la p o ra n Pro g ra m Ja m ina n d a n Pe ning ka ta n Kua lita s
Pe na ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l ha rus me la p o rka n
ha sil re viu
d a ri p iha k e kste rna l ke p a d a Pimp ina n d a n
De w a n Pe ng a w a s O rg a nisa si.
1330 Pe rnya ta a n Ke se sua ia n d e ng a n SPA I
Da la m la p o ra n ke g ia ta n p e rio d iknya , a ud ito r inte rna l ha rus
me m ua t p e rnya ta a n b a hw a
a ktivita snya
‘ d ila ksa na ka n
se sua i d e ng a n Sta nd a r Pro fe si Aud it Inte rna l’ . Pe rnya ta a n ini
ha rus d id ukung d e ng a n ha sil p e nila ia n p ro g ra m ja mina n
kua lita s.
1340 Pe ng ung ka p a n a ta s Ke tid a kp a tuha n
Da la m ha l te rd a p a t ke tid a k-p a tuha n te rha d a p SPAI d a n
Ko d e Etik ya ng me mp e ng a ruhi rua ng ling kup d a n a ktivita s
fung si a ud it inte rna l se c a ra sig nifika n, ma ka ha l ini ha rus
d iung ka p ka n ke p a d a
Pimp ina n d a n De wa n Pe ng a w a s
O rg a nisa si.
STANDAR KINERJA
2000 Pe ng e lo la a n Fung si A ud it Inte rna l
Pe na ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l ha rus me ng e lo la fung si
a ud it inte rna l se c a ra e fe ktif d a n e fisie n untuk me ma stika n b a hw a
ke g ia ta n fung si te rse b ut me mb e rika n nila i ta mb a h b a g i O rg a nisa si.
2010 Pe re nc a na a n
Pe na ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l ha rus me nyusun
p e re nc a na a n ya ng b e rb a sis risiko ( risk-b a se d p la n) untuk
me ne ta p ka n
p rio rita s ke g ia ta n
a ud it inte rna l, ko nsiste n
d e ng a n tujua n o rg a nisa si.
Standar Profesi
11
Standar Profesi Audit Internal
2010.1 – Re nc a na
p e nug a sa n
a ud it
inte rna l
ha rus
b e rd a sa rka n p e nila ia n risiko ya ng d ila kuka n p a ling se d ikit
se ta hun
se ka li.
Ma suka n
d a ri
Pimp ina n
dan
De wa n
Pe ng a wa s O rg a nisa si se rta p e rke mb a ng a n te rkini ha rus jug a
d ip e rtimb a ng ka n d a la m p ro se s ini.
Re nc a na
p e nug a sa n
me m p e rtimb a ng ka n
p e ng e lo la a n
a ud it
p o te nsi
risiko ,
inte rna l
untuk
me mb e rika n
ha rus
me ning ka tka n
nila i
ta m b a h
dan
me ning ka tka n ke g ia ta n o rg a nisa si.
2020 Ko m unika si d a n Pe rse tujua n
Pe na ng g ung ja wa b
fung si
a ud it
me ng ko m unika sika n
re nc a na
inte rna l
ke g ia ta n
a ud it,
ha rus
dan
ke b utuha n sumb e r d a ya ke p a d a Pimp ina n d a n De w a n
Pe ng a wa s
O rg a nisa si
Pe na ng g ung ja wa b
untuk
fung si
me nd a p a t
a ud it
inte rna l
p e rse tujua n.
jug a
ha rus
me ng ko m unika sika n d a mp a k ya ng mung kin timb ul ka re na
a d a nya ke te rb a ta sa n sumb e rd a ya .
2030 Pe ng e lo la a n Sum b e rd a ya
Pe na ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l ha rus me ma stika n
b a hwa sumb e rd a ya fung si a ud it inte rna l se sua i, me ma d a i,
d a n d a p a t d ig una ka n se c a ra
e fe ktif untuk me nc a p a i
re nc a na -re nc a na ya ng te la h d ise tujui.
2040 Ke b ija ka n d a n Pro se d ur
Pe na ng g ung ja wa b
ke b ija ka n
dan
fung si a ud it inte rna l ha rus me ne ta p ka n
p ro se d ur
se b a g a i
p e d o ma n
bagi
p e la ksa na a n ke g ia ta n fung si a ud it inte rna l.
2050 Ko o rd ina si
Pe na ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l ha rus b e rko o rd ina si
d e ng a n
p iha k inte rna l d a n
me la kuka n
p e ke rja a n
e kste rna l o rg a nisa si ya ng
a ud it untuk me ma stika n
b a hwa
ling kup se luruh p e nug a sa n te rse b ut sud a h me ma d a i d a n
me minima lka n d up lika si.
Standar Profesi
12
Standar Profesi Audit Internal
2060 La p o ra n Ke p a d a Pim p ina n d a n De wa n Pe ng a wa s
Pe na ng g ung ja wa b
fung si
a ud it
inte rna l
ha rus
me nya mp a ika n la p o ra n se c a ra b e rka la ke p a d a p imp ina n
d a n d e w a n p e ng a wa s me ng e na i p e rb a d ing a n re nc a na
dan
re a lisa si
ya ng
me nc a kup
sa sa ra n,
we we na ng ,
ta ng g ung ja wa b , d a n kine rja fung si a ud it inte rna l. La p o ra n
ini
ha rus
me m ua t
p e rm a sa la ha n
me ng e na i
risiko ,
p e ng e nd a lia n, p ro se s g o ve rna nc e , d a n ha l la innya ya ng
d ib utuhka n
a ta u
d iminta
o le h
p imp ina n
dan
d e wa n
p e ng a wa s.
2100 Ling kup Pe nug a sa n
Fung si a ud it
ko ntrib usi
inte rna l me la kuka n
te rha d a p
p e ng e nd a lia n,
p e ning ka ta n
g o ve rna nc e ,
dan
e va lua si d a n
p ro se s
me mb e rika n
p e ng e lo la a n
d e ng a n
risiko ,
me ng g una ka n
p e nd e ka ta n ya ng siste ma tis, te ra tur d a n me nye luruh.
2110 Pe ng e lo la a n Risiko
Fung si a ud it inte rna l ha rus me mb a ntu o rg a nisa si d e ng a n
c a ra me ng id e ntifika si d a n me ng e va lua si risiko sig nifika n d a n
me m b e rika n ko ntrib usi te rha d a p p e ning ka ta n p e ng e lo la a n
risiko d a n siste m p e ng e nd a lia n inte rn
2120 Pe ng e nd a lia n
Fung si a ud it inte rna l ha rus me mb a ntu o rg a nisa si d a la m
me me liha ra p e ng e nd a lia n inte rn ya ng e fe ktif d e ng a n c a ra
me ng e va lua si
p e ng e nd a lia n
ke c ukup a n,
te rse b ut,
se rta
e fisie nsi
dan
me nd o ro ng
e fe ktivita s
p e ning ka ta n
p e ng e nd a lia n inte rn se c a ra b e rke sina mb ung a n.
2120.1 - Be rd a sa rka n
ha sil p e nila ia n
risiko ,
fung si a ud it
inte rna l ha rus me ng e va lua si ke c ukup a n d a n e fe ktivita s
siste m p e ng e nd a lia n inte rn, ya ng me nc a kup g o ve rna nc e ,
ke g ia ta n o p e ra si d a n siste m info rma si o rg a nisa si. Ha l ini ha rus
me nc a kup :
a . Efe ktivita s d a n e fisie nsi ke g ia ta n o p e ra si.
b . Ke a nd a la n d a n inte g rita s info rma si.
Standar Profesi
13
Standar Profesi Audit Internal
c . Ke p a tuha n te rha d a p p e ra tura n p e rund a ng -und a ng a n
ya ng b e rla ku.
d . Pe ng a ma na n a se t o rg a nisa si.
2120.2 – Fung si a ud it inte rna l ha rus me ma stika n
sa mp a i
se ja uh m a na sa sa ra n d a n tujua n p ro g ra m se rta ke g ia ta n
o p e ra si te la h d ite ta p ka n d a n se ja la n d e ng a n sa sa ra n d a n
tujua n o rg a nisa si.
2120.3 – Aud ito r inte rna l ha rus me re viu ke g ia ta n o p e ra si d a n
p ro g ra m untuk me ma stika n sa mp a i se ja uhma na ha sil-ha sil
ya ng d ip e ro le h ko nsiste n d e ng a n tujua n d a n sa sa ra n ya ng
te la h d ite ta p ka n.
2120.4 – Untuk me ng e va lua si siste m
p e ng e nd a lia n inte rn
d ip e rluka n krite ria ya ng me m a d a i.
2130 Pro se s Go ve rnanc e
Fung si
a ud it
inte rna l
re ko me nd a si
ya ng
ha rus
se sua i
me nila i
untuk
dan
me mb e rika n
me ning ka tka n
p ro se s
g o ve rna nc e d a la m me nc a p a i tujua n-tujua n b e rikut:
a . Me ng e mb a ng ka n e tika d a n nila i-nila i ya ng me ma d a i d i
d a la m o rg a nisa si
b . Me ma stika n p e ng e lo la a n kine rja o rg a nisa si ya ng e fe ktif
d a n a kunta b ilita s
c . Se c a ra
e fe ktif
me ng ko m unika sika n
risiko
dan
p e ng e nd a lia n ke p a d a unit-unit ya ng te p a t d i d a la m
o rg a nisa si.
d . Se c a ra
e fe ktif me ng ko o rd ina sika n ke g ia ta n d a ri, d a n
me ng ko munika si info rma si d i a nta ra , p imp ina n, d e wa n
p e ng a wa s,
a ud ito r
inte rna l
dan
e kste rna l
se rta
ma na je m e n.
2130.1 – Fung si
a ud ito r
inte rna l
ha rus
me ng e va lua si
ra nc a ng a n, imp le me nta si d a n e fe ktivita s d a ri ke g ia ta n,
p ro g ra m d a n sa sa ra n o rg a nisa si ya ng b e rhub ung a n d e ng a n
e tika .
Standar Profesi
14
Standar Profesi Audit Internal
2200 Pe re nc a na a n Pe nug a sa n
Aud ito r inte rna l ha rus me ng e mb a ng ka n d a n me nd o kume nta sika n
re nc a na untuk se tia p p e nug a sa n ya ng me nc a kup rua ng ling kup ,
sa sa ra n, wa ktu d a n a lo ka si sum b e rd a ya .
2200.1 – Pe rtim b a ng a n Pe re nc a na a n.
Da la m m e re nc a na ka n p e nug a sa n, a ud ito r inte rna l ha rus
me m p e rtimb a ng ka n
a . Sa sa ra n
d a ri
ke g ia ta n
ya ng
se d a ng
d ire viu
dan
me ka nisme ya ng d ig una ka n ke g ia ta n te rse b ut d a la m
me ng e nd a lika n kine rja nya .
b . Risiko sig nifika n a ta s ke g ia ta n, sa sa ra n, sum b e rd a ya , d a n
o p e ra si ya ng d ire viu se rta p e ng e nd a lia n ya ng d ip e rluka n
untuk me ne ka n d a mp a k risiko ke ting ka t ya ng d a p a t
d ite rima .
c . Ke c ukup a n d a n e fe ktivita s p e ng e lo la a n risiko d a n siste m
p e ng e nd a lia n inte rn.
d . Pe lua ng
ya ng
sig nifika n
untuk
me ning ka tka n
p e ng e lo la a n risiko d a n siste m p e ng e nd a lia n inte rn.
2210 Sa sa ra n Pe nug a sa n
Sa sa ra n untuk se tia p p e nug a sa n ha rus d ite ta p ka n.
2220 Rua ng Ling kup Pe nug a sa n
Ag a r sa sa ra n p e nug a sa n te rc a p a i ma ka Fung si Aud it Inte rna l
ha rus me mp unya i rua ng ling kup p e nug a sa n ya ng me ma d a i.
2230 A lo ka si Sum b e rd a ya Pe nug a sa n
Aud ito r inte rna l ha rus me ne ntuka n sumb e rd a ya ya ng se sua i
untuk me nc a p a i sa sa ra n p e nug a sa n. Pe nug a sa n sta f ha rus
d id a sa rka n
pada
p e nug a sa n,
e va lua si a ta s sifa t d a n
ke te rb a ta sa n
wa ktu,
dan
ko mp le ksita s
ke te rse d ia a n
sumb e rd a ya .
2240 Pro g ra m Ke rja Pe nug a sa n
Aud ito r inte rna l ha rus me nyusun d a n me nd o kume nta sika n
p ro g ra m ke rja d a la m ra ng ka me nc a p a i sa sa ra n p e nug a sa n.
Standar Profesi
15
Standar Profesi Audit Internal
2240.1 - Pro g ra m ke rja ha rus me ne ta p ka n p ro se d ur untuk
me ng id e ntifika si,
me ng a na lisis,
me ng e va lua si,
dan
me nd o kume nta sika n info rma si se la ma p e nug a sa n. Pro g ra m
ke rja
ini
ha rus
me m p e ro le h
p e rse tujua n
se b e lum
d ila ksa na ka n. Pe rub a ha n a ta u p e nye sua ia n a ta s p ro g ra m
ke rja ha rus se g e ra me nd a p a t p e rse tujua n.
2300 Pe la ksa na a n Pe nug a sa n
Da la m m e la ksa na ka n a ud it, a ud ito r inte rna l ha rus me ng id e ntifika si,
me ng a na lisis, me ng e va lua si, d a n me nd o kume nta sika n info rma si
ya ng me ma d a i untuk me nc a p a i tujua n p e nug a sa n.
2310 Me ng id e ntifika si Info rm a si
Aud ito r
Inte rna l
ha rus
me ng id e ntifika si
info rma si
ya ng
me m a d a i, ha nd a l, re le va n, d a n b e rg una untuk me nc a p a i
sa sa ra n p e nug a sa n.
2320 A na lisis d a n Eva lua si
Aud ito r inte rna l ha rus me nd a sa rka n ke simp ula n d a n ha sil
p e nug a sa n p a d a a na lisis d a n e va lua si ya ng te p a t.
2330 Do kum e nta si Info rm a si
Aud ito r inte rna l ha rus me nd o kume nta sika n info rma si ya ng
re le va n untuk me nd ukung ke simp ula n d a n ha sil p e nug a sa n.
2340 Sup e rvisi Pe nug a sa n
Se tia p p e nug a sa n ha rus d isup e rvisi d e ng a n te p a t untuk
me m a stika n te rc a p a inya sa sa ra n, te rja minnya kua lita s, d a n
me ning ka tnya ke ma mp ua n sta f.
2400 Ko m unika si Ha sil Pe nug a sa n
Aud ito r inte rna l ha rus me ng ko munika sika n ha sil p e nug a sa nnya
se c a ra te p a t wa ktu.
2410 Krite ria Ko m unika si
Ko munika si
p e nug a sa n,
ha rus
me nc a kup
simp ula n,
sa sa ra n
re ko me nd a si,
dan
dan
ling kup
re nc a na
tind a ka nnya .
Standar Profesi
16
Standar Profesi Audit Internal
2410.1 - Ko munika si
a khir
ha sil
p e nug a sa n,
b ila
me m ung kinka n me mua t o p ini ke se luruha n d a n ke simp ula n
a ud ito r inte rna l.
2410.2 – Aud ito r inte rna l d ia njurka n untuk me m b e ri a p re sia si,
d a la m ko munika si ha sil p e nug a sa n, te rha d a p kine rja ya ng
me m ua ska n d a ri ke g ia ta n ya ng d ire viu.
2410.3 – Bila ma na
ha sil p e nug a sa n d isa mp a ika n ke p a d a
p iha k d i lua r o rg a nisa si, m a ka p iha k ya ng b e rw e na ng ha rus
me ne ta p ka n
p e mb a ta sa n
d a la m
d istrib usi
dan
p e ng g una a nnya .
2420 Kua lita s Ko m unika si
Ko munika si ya ng d isa mp a ika n b a ik te rtulis ma up un lisa n
ha rus a kura t, o b ye ktif, je la s, ring ka s, ko nstruktif, le ng ka p , d a n
te p a t wa ktu
2420.1 – Ke sa la ha n d a n Ke a lp a a n
Jika ko munika si fina l me ng a nd ung ke sa la ha n d a n ke a lp a a n,
p e na ng g ung ja wa b
fung si
a ud it
inte rna l
ha rus
me ng ko m unika sika n info rma si ya ng te la h d iko re ksi ke p a d a
se mua p iha k ya ng te la h me ne rima ko munika si se b e lumnya .
2430 Pe ng ung ka p a n a ta s Ke tid a kp a tuha n te rha d a p Sta nd a r
Da la m ha l te rd a p a t ke tid a kp a tuha n te rha d a p sta nd a r ya ng
me m p e ng a ruhi p e nug a sa n te rte ntu, ko m unika si ha sil-ha sil
p e nug a sa n ha rus me ng ung ka p ka n:
a . Sta nd a r ya ng tid a k d ip a tuhi
b . Ala sa n ke tid a kp a tuha n
c . Da mp a k d a ri ke tid a kp a tuha n te rha d a p p e nug a sa n
2440 Dise m ina si Ha sil- ha sil Pe nug a sa n
Pe na ng g ung ja wa b
fung si
a ud it
inte rna l
ha rus
me ng ko m unika sika n ha sil p e nug a sa n ke p a d a p iha k ya ng
b e rha k.
Standar Profesi
17
Standar Profesi Audit Internal
2500 Pe m a nta ua n Tind a kla njut
Pe na ng g ung ja wa b
fung si a ud it inte rna l ha rus me nyusun d a n
me nja g a siste m untuk me ma nta u tind a k-la njut ha sil p e nug a sa n
ya ng te la h d iko munika sika n ke p a d a ma na je me n
2510 Pe nyusuna n Pro se d ur Tind a kla njut
Pe na ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l ha rus me nyusun
p ro se d ur tind a k la njut untuk me ma nta u d a n me ma stika n
b a hwa m a na je me n te la h me la ksa na ka n tind a k-la njut se c a ra
e fe ktif, a ta u me na ng g ung risiko ka re na tid a k me la kuka n
tind a k-la njut.
2600 Re so lusi Pe ne rim a a n Risiko o le h Ma na je m e n
Ap a b ila ma na je me n se nio r te la h me mutuska n untuk me na ng g ung
risiko
re sid ua l ya ng
o rg a nisa si,
se b e na rnya
p e na ng g ung ja wa b
tid a k d a p a t d ite rima
fung si
a ud it
inte rna l
o le h
ha rus
me nd iskusika n ma sa la h ini d e ng a n ma na je me n se nio r. Jika d iskusi
te rse b ut tid a k me ng ha silka n ke p utusa n ya ng me mua ska n, ma ka
p e na ng g ung ja wa b fung si a ud it inte rna l d a n ma na je m e n se nio r
ha rus me la p o rka n ha l te rse b ut ke p a d a p imp ina n d a n d e w a n
p e ng a wa s o rg a nisa si untuk m e nd a p a tka n re so lusi.
Standar Profesi
18
TIM AHLI PENYUSUN
Standar Profesi Audit Internal
1. Ha ri Se tia nto (Ko o rd ina to r)
(YPIA / PAII)
2. Ba mb a ng Pra mo no
(IIA Ind o ne sia C ha p te r)
3. De d y S. Ko e ma na
(IIA Ind o ne sia C ha p te r)
4. Ad ia t Sa rma n
(IIA Ind o ne sia C ha p te r)
5. G una d i
(FKSPI BUMN/ BUMD)
6. Azha ri
(FKSPI BUMN/ BUMD)
7. Pio nir Ha ra p a n
(FKSPI BUMN/ BUMD)
8. So e d a r Ke nd a rto
(YPIA)
9. Mo ha ma d Ha ssa n
(YPIA)
10. Sud a rwa n
(YPIA)
11. Hiro Tug ima n
(De wa n Se rtifika si Q IA)
12. So e ka rd i Ho e so d o
(De wa n Se rtifika si Q IA)
13. M. C ha tim Ba id a ie
(De wa n Se rtifika si Q IA)
14. Sa rwe d io no
(PAII)
Tim Ahli Penyusun
19