Azərbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası
Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ən ən əl ərini davam etdir ər ək, «Az ərbaycan
Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında» Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipl əri
əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının t əmin edilm əsini
arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin b ərq ərar edilm əsini ist əy ər ək, keçmiş,
indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məsuliyy ətini anlayaraq, suveren hüququndan
istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyy ətlərini b əyan edir:
Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini v ə ərazi bütövlüyünü qorumaq;
Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa t əminat verm ək;
vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq;
xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini t əmin ed ən hüquqi, düny əvi dövl ət qurmaq;
ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli h əyat s əviyy əsini t əmin etm ək;
ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları il ə dostluq, sülh v ə əmin-amanlıq
şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyy ət göst ərm ək.
Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu il ə bu
Konstitusiya qəbul edilir.
Birinci bölmə. Ümumi müddəalar
1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti
Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi
I. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yegan ə mənb əyi Az ərbaycan
xalqıdır.
II. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisind ə v ə ondan k ənarda yaşayan,
Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Az ərbaycan Respublikası
vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla mü əyy ənl əşdirilmiş normaları
istisna etmir.
Maddə 2. Xalqın suverenliyi
I. Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idar əetm ə formasını mü əyy ən
etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur.
II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasit ə ümumxalq s əsverm əsi — referendum
və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında s ərb əst, gizli v ə ş əxsi s əsverm ə yolu
ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir.
Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu il ə h əll edil ən m əs əl əl ər
I. Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan h ər bir m əs əl əni
referendumla həll edə bilər.
II. Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla h əll oluna bil ər:
1) Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının q əbul edilm əsi v ə ona d əyişiklikl ər
edilməsi;
2) Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilm əsi.
III. Aşağıdakı məsələlər üzrə referendum keçirilə bilməz:
1) vergilər və dövlət büdcəsi;
2) amnistiya və əfvetmə;
3) seçilməsi, təyin edilməsi və ya təsdiq edilm əsi müvafiq olaraq qanunvericilik v ə
(və ya) icra hakimiyyəti orqanlarının səlahiyy ətl ərin ə aid edilmiş v əzif əli
şəxslərin seçilməsi, təyin edilməsi və ya təsdiq edilm əsi. (1)
Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ
Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç k əsin xalqı t əmsil etm ək, xalqın
adından danışmaq və xalqın adından müraci ət etm ək hüququ yoxdur.
Maddə 5. Xalqın vahidliyi
I. Azərbaycan xalqı vahiddir.
II. Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin t əm əlini t əşkil edir. Az ərbaycan
Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası v ət əndaşlarının ümumi v ə bölünm əz
vətənidir.
Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi.
I. Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, t əşkilat v ə ya heç bir ş əxs hakimiyy ətin
həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz.
II. Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinay ətdir.
2-ci fəsil. Dövlətin əsasları
Maddə 7. Azərbaycan dövləti
I. Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır.
II. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyy əti daxili m əs əl əl ərd ə yalnız hüquqla,
xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının t ərəfdar çıxdığı beyn əlxalq
müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır.
III. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyy əti hakimiyy ətl ərin bölünm əsi prinsipi
əsasında təşkil edilir:
qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli M əclisi h əyata keçirir;
icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentin ə m ənsubdur;
məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhk əm əl əri h əyata keçirir.
IV. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra v ə m əhk əm ə
hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir v ə öz s əlahiyy ətl əri ç ərçiv əsind ə
müstəqildirlər.
Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı
I. Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölk ənin
daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini t əmsil edir.
II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini t əc əssüm etdirir
və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini təmin edir.
III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövl ətinin müst əqilliyinin, ərazi
bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beyn əlxalq müqavil əl ər ə
riayət olunmasının təminatçısıdır.
IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhk əmə hakimiyy ətinin müst əqilliyinin
təminatçısıdır.
Maddə 9. Silahlı Qüvvələr
I. Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafi əsini t əmin etm ək m əqs ədi il ə
Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır.
II. Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müst əqilliyin ə q əsd vasit əsi kimi v ə
beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharib əni r ədd edir.
III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvv əl ərinin
Ali Baş Komandanıdır.
Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri
Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasib ətlərini hamılıqla q əbul edilmiş
beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsipl ər əsasında qurur.
Maddə 11. Ərazi
I. Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır v ə bölünm əzdir.
II. Azərbaycan Respublikasının daxili suları, X əz ər d ənizinin (gölünün) Az ərbaycan
Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üz ərind əki hava m əkanı
Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hiss əsidir.
III. Azərbaycan Respublikasının ərazisi özg əninkil əşdiril ə bilm əz. Az ərbaycan
Respublikası öz ərazisinin heç bir hiss əsini heç bir ş əkild ə kims əy ə vermir; yalnız
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin q ərarı il ə Az ərbaycanın bütün əhalisi arasında
referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının irad əsi əsasında dövl ət s ərh ədl əri
dəyişdirilə bilər.
Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi
I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının , Azərbaycan Respublikasının
vətəndaşlarına layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsi dövlətin ali məqsədidir.
II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan və v ət əndaş hüquqları v ə azadlıqları Az ərbaycan
Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavil əl ərə uyğun t ətbiq edilir. (2)
Maddə 13. Mülkiyyət
I. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır v ə dövl ət t ər əfind ən müdafi ə
olunur.
II. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyy ət və b əl ədiyy ə mülkiyy əti növünd ə ola
bilər.
III. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, c əmiyy ətin v ə dövl ətin
mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifad ə edilə bilməz.
Maddə 14. Təbii ehtiyatlar
Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki v ə ya hüquqi ş əxsl ərin hüquqlarına v ə m ənafel ərin ə x əl əl
gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur.
Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət
I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxt əlif mülkiyy ət növl ərin ə
əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsin ə xidm ət edir.
II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında sosial yönümlü iqtisadiyyatın
inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa t əminat verir, iqtisadi münasib ətl ərd ə
inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir. (2)
Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət
I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüks əldilm əsi, onun sosial
müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır.
II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyy ənin, elmin, inc əs ən ətin inkişafına
yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi v ə m ən əvi irsini qoruyur.
Maddə 17. Ailə, uşaqlar və dövlət
I. Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himay əsind ədir.
II. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiy ə etm ək valideynl ərin borcudur. Bu borcun
yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir.
III. Valideynləri və ya qəyyumları olmayan, valideyn qayğısından m əhrum olan uşaqlar
dövlətin himayəsindədirlər.
IV. Uşaqları onların həyatına, sağlamlığına v ə ya m ən əviyyatına t əhlük ə tör əd ə bil ən
fəaliyyətə cəlb etmək qadağandır.
V. 15 yaşına çatmamış uşaqlar işə götürülə bilməzl ər.
VI. Uşaq hüquqlarının həyata keçirilməsinə dövlət n əzar ət edir. (2)
Maddə 18. Din və dövlət
I. Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini etiqadlar qanun qarşısında
bərabərdir.
II. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsipl ərin ə zidd olan dinl ərin (dini
cərəyanların) yayılması və təbliği qadağandır.
III. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. (2)
Maddə 19. Pul vahidi
I. Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır.
II. Pul nişanlarının tədavülə buraxılması v ə t ədavüld ən çıxarılması hüququ yalnız Mərkəzi
Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı dövlətin müstəsna
mülkiyyətindədir.
III. Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidl ərinin öd əniş vasit əsi
kimi işlədilməsi qadağandır. (2)
Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyy ətlər
Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişin ə köm ək m əqs ədi il ə alınmış
borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhd əlik kimi q əbul edil ə v ə öd ənil ə bilm əz.
Maddə 21. Dövlət dili
I. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Az ərbaycan Respublikası
Azərbaycan dilinin inkişafını təmin edir.
II. Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dill ərin s ərb əst işl ədilm əsini v ə
inkişafını təmin edir.
Maddə 22. Paytaxt
Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı ş əh əridir.
Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri
I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövl ət
bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi v ə Az ərbaycan Respublikasının Dövl ət
Himnidir.
II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı b ərab ər enli üç üfqi zolaqdan ibar ətdir.
Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl r əngd ədir v ə qırmızı zolağın
ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara il ə s əkkizguş əli ulduz t əsvir edilmişdir.
Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir.
III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Az ərbaycan Respublikası Dövl ət
gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövl ət Himninin musiqisi v ə m ətni Konstitusiya
Qanunu ilə müəyyən edilir.
İkinci bölmə. Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr
3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları
Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi
I. Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz v ə ayrılmaz hüquqları v ə azadlıqları
vardır.
II. Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxsl ər qarşısında m əsuliyy ətini
və vəzifələrini də əhatə edir.
Maddə 25. Bərabərlik hüququ
I. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir.
II. Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır.
III. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinind ən, dilind ən, cinsind ən, m ənş əyind ən, əmlak
vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, h əmkarlar
ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyy ətind ən asılı olmayaraq h ər k əsin hüquq
və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir. İnsan və v ət əndaş hüquqlarını v ə
azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, m ənş əyi, əqid ə, siyasi v ə sosial m ənsubiyy ət ə gör ə
məhdudlaşdırmaq qadağandır.
IV. Heç kəsə bu maddənin III hissəsində göstərilən əsaslara gör ə z ər ər vurula bilm əz,
güzəştlər və ya imtiyazlar verilə bilməz, yaxud güz əştl ərin v ə ya imtiyazların
verilməsindən imtina oluna bilməz.
V. Hüquq və vəzifələrlə bağlı qərarlar qəbul edən dövlət orqanları v ə dövl ət hakimiyy əti
səlahiyyətlərinin daşıyıcıları ilə münasib ətlərd ə h ər k əsin b ərab ər hüquqları t əmin edilir.
(2)
Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafi əsi
I. Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasit əl ərl ə öz hüquqlarını v ə azadlıqlarını
müdafiə etmək hüququ vardır.
II. Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafi əsin ə t əminat verir.
Maddə 27. Yaşamaq hüququ
I. hər kəsin yaşamaq hüququ vardır.
II. Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsg ərlərinin öldürülm əsi, m əhk əm ənin qanuni
qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi v ə qanunla n əz ərd ə tutulmuş
digir hallar istisna olmaqla hər bir ş əxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır.
III. Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam l əğv edil ən əd ək, yalnız dövl ət ə, insan
həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinay ətl ər ə gör ə qanunla mü əyy ən edil ə bil ər.
IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinay ətkarın yaxalanması v ə
tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövl ət ə qarşı
qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, ölk əy ə silahlı basqın
edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işl ədilm əsin ə yol verilmir. (1)
Maddə 28. Azadlıq hüququ
I. Hər kəsin azadlıq hüququ vardır.
II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, h əbs əalma v ə ya
azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bil ər.
III. Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisind ə olan h ər k əs s ərb əst h ər ək ət
edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisind ən k ənara
gedə bilər.
IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman mane əsiz öz ölk əsin ə qayıtmaq
hüququ vardır.
Maddə 29. Mülkiyyət huququ
I. Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır.
II. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyy ət hüququ, o cüml əd ən xüsusi
mülkiyyət hüququ qanunla qorunur.
III. Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bil ər. Mülkiyy ət hüququ
mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikd ə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan
istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibar ətdir.
IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edil ə bilm əz. Əmlakın
tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin
özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəy ərini ədal ətli öd əm ək ş ərti il ə yol
verilə bilər.
V. Dövlət vərəsəlik hüququna təminat verir. (2)
Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ
I. Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır.
II. Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ v ə əqli mülkiyy ət hüququnun başqa növl əri
qanunla qorunur.
Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ
I. Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır.
II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, ş əxsin h əyatına, fiziki v ə m ən əvi
sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işl ətm ək qadağandır.
Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ
I. Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır.
II. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla n əz ərd ə
tutulan hallardan başqa şəxsi və ailə həyatına müdaxilə etmək qadağandır. Hər kəsin şəxsi
və ailə həyatına qanunsuz müdaxilədən müdafiə hüququ vardır.
III. Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi h əyatı haqqında m əlumatın toplanılmasına,
saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. Qanunla müəyyən edilmiş hallar
istisna olmaqla, heç kəs onun xəbəri olmadan v ə ya etirazına baxmadan izl ənil ə bilm əz,
video və foto çəkilişinə, səs yazısına və dig ər bu cür h ər ək ətl ər ə m əruz qoyula bilm əz.
IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf v ə dig ər rabit ə vasit əl əri il ə
ötürülən məlumatın sirrini saxlamaq hüququna dövl ət t əminat verir. Bu hüquq qanunla
nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan v ə ya cinay ət işinin istintaqı
zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bil ər.
V. Qanunla müəyyən edilmiş hallar istisna olmaqla, h ər k əs onun haqqında toplanmış
məlumatlarla tanış ola bilər. Hər kəsin onun bar əsind ə toplanmış v ə h əqiq ət ə uyğun
olmayan, tam olmayan, habelə qanunun tələbləri pozulmaqla əld ə edilmiş m əlumatların
düzəldilməsini və ya çıxarılmasını (ləğv edilm əsini) t əl əb etm ək hüququ vardır. (2)
Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ
I. Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır.
II. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhk əmə qərarı istisna olmaqla m ənzild ə
yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilm əz.
Maddə 34. Nikah hüququ
I. Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ail ə qurmaq hüququ vardır.
II. Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç k əs zorla evl əndiril ə ( ər ə veril ə) bilm əz.
III. Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafiz ə edilir.
Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir.
IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göst ərm ək, onları t ərbiy ə etm ək
valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur.
V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına
çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyy əti olmayan valideynl ərini saxlamağa
borcludurlar.
Maddə 35. Əmək hüququ
I. Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır.
II. Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərb əst surətd ə özün ə f əaliyy ət növü,
peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır.
III. Heç kəs zorla işlədilə bilməz.
IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqavil əsi bağlamağa m əcbur
edilə bilməz.
V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla n əzərd ə tutulan m əcburi
əməyə cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli ş əxsl ərin əmrl ərinin yerin ə
yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəladə v əziyy ət v ə hərbi vəziyy ət zamanı
vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir.
VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz
işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan
haqq almaq hüququ vardır.
VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır.
VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifad ə edir.
Maddə 36. Tətil hüququ
I. Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikd ə t ətil etm ək hüququ vardır.
II. Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tətil etmək hüququ yalnız qanunla n əz ərd ə
tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bil ər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvv əl ərind ə
və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular v ə mülki ş əxsl ər t ətil ed ə
bilməzlər.
III. Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla mü əyy ənl əşdirilmiş qaydada h əll edilir.
Maddə 37. İstirahət hüququ
I. Hər kəsin istirahət hüququ vardır.
II. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin günd ə 8 saatdan artıq
olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ild ə azı bir d əf ə 21 t əqvim gününd ən az
olmayan ödənişli məzuniyyət verilməsi təmin edilir.
Maddə 38. Sosial təminat hüququ
I. Hər kəsin sosial təminat hüququ vardır.
II. Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növb əd ə, onların ail ə üzvl ərinin borcudur.
III. Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddin ə çatdıqda, x əst əliyin ə, əlilliyin ə, ail ə
başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyin ə, işsizliy ə gör ə v ə qanunla n əz ərd ə
tutulmuş digər hallarda sosial təminat almaq hüququna malikdir.
IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbl əği qanunla mü əyy ən edilir.
V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın v ə sosial t əminatın başqa
növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır.
Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ
I. Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır.
II. Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında məlumat toplamaq v ə ekoloji
hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş z ər ərin əv əzini almaq
hüququ vardır.
III. Heç kəs ətraf mühitə, təbii ehtiyatlara qanunla mü əyy ən edilmiş h ədl ərd ən artıq
təhlükə törədə və ya zərər vura bilməz.
IV. Dövlət ekoloji tarazlığın saxlanılmasına, yabanı bitkil ərin v ə v əhşi heyvanların qanunla
müəyyən edilmiş növlərinin qorunmasına təminat verir. (2)
Maddə 40. Mədəniyyət hüququ
I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, məd əniyy ət t əsisatlarından v ə m əd əni
sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır.
II. Hər kəs tarixi, mədəni və mənəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göst ərm əli, tarix
və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır.
Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ
I. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır.
II. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyy ət göst ər ən s əhiyy ənin bütün
növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına
təminat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növl əri üçün imkanlar yaradır.
III. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün t əhlük ə tör əd ən faktları v ə halları gizl əd ən
vəzifəli şəxslər qanun əsasında məsuliyyətə cəlb edilirl ər.
Maddə 42. Təhsil hüququ
I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır.
II. Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu t əmin edir.
III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir.
IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq istedadlı ş əxsl ərin t əhsili davam etdirm əsin ə
dövlət zəmanət verir.
V. Dövlət minimum təhsil standartlarını mü əyy ən edir.
Maddə 43. Mənzil hüququ
I. Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edil ə bilm əz.
II. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisin ə r əvac verir, insanların m ənzil hüququnu
gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür.
Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ
I. Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır.
II. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməy ə məcbur edil ə bilm əz.
Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ
I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. H ər k əsin ist ədiyi dild ə t ərbiy ə v ə
təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır.
II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edil ə bilm əz.
Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ
I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır.
II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal ş əxsiyy ətin l əyaq ətinin
alçaldılmasına əsas verə bilməz.
III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan l əyaq ətini alçaldan r əftara v ə
ya cəzaya məruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç k əsin üz ərind ə tibbi,
elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz.
Maddə 47. Fikir və söz azadlığı
I. Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır.
II. Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa v ə ya fikir və əqid əsind ən dönm əy ə m əcbur
edilə bilməz.
III. İrqi, milli, dini, sosial ədav ət və düşm ənçilik oyadan t əşviqat v ə t əbliğata yol verilmir.
Maddə 48. Vicdan azadlığı
I. Hər kəsin vicdan azadlığı vardır.
II. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirm ək, h ər hansı din ə t əkbaşına v ə
ya başqaları ilə birlikdə etiqad etmək, yaxud heç bir din ə etiqad etm əm ək, din ə münasib əti
ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır.
III. Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa v ə ya ictimai əxlaqa
zidd deyildirsə, sərbəstdir.
IV. Dini etiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna b əraət qazandırmır.
V. Heç kəs öz dini etiqadını və əqidəsini ifad ə etm əy ə (nümayiş etdirm əy ə), dini
mərasimləri yerinə yetirməyə və ya dini mərasimlərdə iştirak etm əy ə m əcbur edil ə
bilməz. (2)
Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı
I. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır.
II. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövl ət orqanlarını qabaqcadan x əb ərdar
etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinql ər, nümayişl ər, küç ə yürüşl əri
keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır.
Maddə 50. Məlumat azadlığı
I. Hər kəsin qanuni yolla istədiyi məlumatı axtarmaq, əld ə etm ək, ötürm ək, hazırlamaq v ə
yaymaq azadlığı vardır.
II. Kütləvi informasiyanın azadlığına təminat verilir. Kütl əvi informasiya vasit əl ərind ə, o
cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır.
III. Hər kəsin kütləvi informasiya vasitələrind ə dərc edil ən v ə onun hüquqlarını pozan v ə
ya mənafelərinə xələl gətirən məlumatı təkzib etmək v ə ya ona cavab verm ək hüququna
təminat verilir. (2)
Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı
I. Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır.
II. Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növl ərinin azad h əyata
keçirilməsinə təminat verir.
Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ
Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi v ə hüquqi bağlılığı, habel ə qarşılıqlı
hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vət əndaşıdır. Az ərbaycan
Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının v ət əndaşlarından doğulmuş
şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərind ən biri Az ərbaycan
Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının v ət əndaşıdır.
Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun təminatı
I. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Az ərbaycan Respublikası
vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz.
II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Az ərbaycan Respublikasından
qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz.
III. Azərbaycan Respublikası onun ərazisind ən kənarda müv əqq əti v ə ya daimi yaşayan
Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafi əsin ə t əminat verir v ə onlara
hamilik edir.
Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ
I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyy ətin və dövl ətin siyasi h əyatında
maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır.
II. Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişin ə müst əqil müqavim ət göst ərm ək
Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur.
Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etm ək hüququ
I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idar ə olunmasında iştirak etm ək
hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə v ə ya nümay ənd əl ər vasit əsil ə h əyata keçir ə
bilərlər.
II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etm ək imkanına
malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının v ət əndaşları
sırasından təyin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan ş əxsl ər dövl ət qulluğuna
qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bil ərl ər.
Maddə 56. Seçki hüququ
I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçm ək v ə seçilm ək, habel ə
referendumda iştirak etmək hüququ vardır.
II. Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi t əsdiq olunmuş ş əxsl ərin seçkil ərd ə,
habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur.
III. Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövl ət məmurlarının, din xadiml ərinin, m əhk əm ənin
hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada v ə qanunda n əz ərd ə
tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla m əhdudlaşdırıla bil ər.
Maddə 57. Müraciət etmək hüququ
I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına ş əxs ən müraci ət etm ək,
habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər gönd ərmək hüququ vardır. H ər bir müraci ət ə
qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilm əlidir.
II. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövl ət orqanlarının v ə onların v əzif əli
şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının v ə dig ər ictimai birlikl ərin, habel ə
ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini v ə ya işini t ənqid etm ək hüququ vardır. T ənqid ə gör ə
təqib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilm əz.
Maddə 58. Birləşmək hüququ
I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır.
II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, h əmkarlar ittifaqı v ə dig ər ictimai
birlik yaratmaq və ya mövcud birliy ə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birlikl ərin
sərbəst fəaliyyətinə təminat verilir.
III. Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyünd ə qalmağa m əcbur edil ə
bilməz.
IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisind ə v ə ya h ər hansı hiss əsind ə qanuni dövl ət
hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güd ən birlikl ər qadağandır. Konstitusiyanı v ə
qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhk əmə qaydasında xitam veril ə bil ər.
Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ
Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyy ətind ən v ə
əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları il ə birlikd ə azad sahibkarlıq
fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş dig ər iqtisadi f əaliyy ət növü il ə m əşğul ola
bilər.
Maddə 60. Hüqüq və azadlıqların məhkəmə təminatı
I. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsin ə t əminat verilir.
II. Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, h əmkarlar ittifaqlarının v ə dig ər ictimai
birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud h ərək ətsizliyind ən)
məhkəməyə şikayət edə bilər.
Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ
I. Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır.
II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım öd ənişsiz, dövl ət hesabına göst ərilir.
III. Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları t ər əfind ən tutulduğu, h əbs ə alındığı,
cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafi əçinin köm əyind ən istifad ə etm ək
hüququ vardır.
Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilm əm əsi
Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhk əməd ə baxılması hüququ vardır.
Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhk əməd ə baxılmasına yol verilmir.
Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası
I. Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinay ətin tör ədilm əsind ə
təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəz ərd ə tutulan qaydada sübuta
yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvv əy ə minmiş hökmü yoxdursa,
təqsirsiz sayılır.
II. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübh ələr varsa, onun t əqsirli bilinm əsin ə yol verilmir.
III. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən ş əxs özünün t əqsirsizliyini sübuta yetirm əy ə
borclu deyildir.
IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əld ə edilmiş sübutlardan
istifadə oluna bilməz.
V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilm əz.
Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi
Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz.
Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ
Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsind ə çıxarılmış hökm ə qanunla
nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habel ə özünün əfv
edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraci ət etm ək hüququ vardır.
Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etm əy ə yol verilm əm əsi
Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynl ərin ə, qardaşına, bacısına qarşı ifad ə
verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam
siyahısı qanunla müəyyən edilir.
Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsind ə təqsirləndirilən şəxslərin
hüquqları
I. Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, h əbs ə aldığı, cinay ət tör ədilm əsind ə
təqsirləndirdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir v ə tutulmasının, h əbs ə
alınmasının və cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsinin s əb əbl əri izah edilir.
II. Cinayət törədilməsində təqsirləndirilən hər bir ş əxs məhkum edilm əzd ən əvv əl
dinlənilməlidir. (2)
Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ
I. Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifad ə n əticəsind ə z ərər ç əkmiş ş əxsin hüquqları
qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsind ə iştirak etm ək v ə ona
vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır.
II. Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların v əzif əli ş əxsl ərinin qanuna zidd
hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövl ət t ər əfind ən
ödənilməsi hüququ vardır.
Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları
I. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olark ən,
qanunla və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beyn əlxalq müqavil ə il ə başqa
hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vət əndaşları il ə b ərab ər bütün
hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerin ə yetirməlidirl ər.
II. Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müv əqq əti qalan əcn əbil ərin
və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beyn əlxalq hüquq
normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq m əhdudlaşdırıla
bilər.
Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ
I. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Az ərbaycan
Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan ş əxsl ərə siyasi sığınacaq verir.
II. Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinay ət sayılmayan əm əl ə
görə təqib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsin ə yol verilmir.
Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının t əminatı
I. Konstitusiyada təsbit edilmiş insan v ə vət əndaş hüquqlarını v ə azadlıqlarını gözl əm ək v ə
qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyy əti orqanlarının borcudur.
II. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının h əyata keçirilm əsini heç k əs
məhdudlaşdıra bilməz. Hər kəsin hüquq və azadlıqları bu Konstitusiyada v ə qanunlarda
müəyyən edilmiş əsaslarla, habelə digərlərinin hüquq v ə azadlıqları il ə m əhdudlaşır.
III. Müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəladə vəziyyət, habelə səfərbərlik elan edil ərk ən
insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının h əyata keçirilm əsi Az ərbaycan
Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq ş ərti il ə qism ən v ə müv əqq əti
məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq v ə azadlıqlar haqqında
əhaliyə qabaqcadan məlumat verilir.
IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir v ə əqid əsini açıqlamağa m əcbur edil ə bilm əz
və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz.
V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və v ət əndaş hüquqlarının v ə azadlıqlarının
ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz.
VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan v ə vətəndaş hüquqları v ə azadlıqları birbaşa
qüvvədədir.
VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması il ə əlaq ədar mübahis əl əri
məhkəmələr həll edir.
VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əm əl ə gör ə m əsuliyy ət
daşımır. Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür h ər ək ətl ər ə gör ə
məsuliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngüll əşdirilmişs ə, yeni qanun t ətbiq edilir.
IX. Hər kəs qanunla qadağan olunmayan hərəkətləri ed ə bilər v ə heç k əs qanunla
nəzərdə tutulmayan hərəkətləri etməyə məcbur edilə bilməz.
X. Dövlət orqanları yalnız bu Konstitusiya əsasında, qanunla mü əyy ən edilmiş qaydada v ə
hüdudlarda fəaliyyət göstərə bilərlər. (1, 2)
4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri
Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası
I. Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq v ə azadlıqlarından bilavasit ə
irəli gələn vəzifələr daşıyır. Hər kəsin üzərinə vəzifələr yalnız bu Konstitusiya il ə v ə ya
qanunla qoyula bilər.
II. Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına v ə qanunlarına əm əl etm əli,
başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət b əsl əməli, qanunla mü əyy ən edilmiş dig ər
vəzifələri yerinə yetirməlidir.
III. Qanunu bilməmək məsuliyyətdən azad etmir. (2)
Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri
I. Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövl ət öd ənişl ərini tam h əcmd ə v ə
vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur.
II. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan v ə qanunda göst ərilmiş h əcmd ən
əlavə vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edil ə bilm əz.
Maddə 74. Vətənə sədaqət
I. Vətənə sədaqət müqəddəsdir.
II. Vəzifəyə seçilmə və ya təyinat yolu ilə qanunvericilik, icra v ə ya m əhk əm ə
hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz v əzifəl ərini dürüst v ə layiqinc ə yerin ə
yetirməməyə görə məsuliyyət daşıyırlar və qanunla mü əyy ən edilmiş hallarda and içirl ər.
III. Vəzifəyə seçilmə və ya təyinat yolu ilə qanunvericilik, icra v ə ya m əhk əm ə
hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq
qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinay ətd ə,o cüml əd ən dövl ət ə qarşı qiyamda v ə
ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında m əhkum olunubsa, h əmin
vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu v əzifəni tuta bilm əz.
Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət
I. Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzl ərin ə — bayrağına, gerbin ə
və himninə hörmət etməlidir.
II. Dövlət rəmzlərinə hörmətsizliyin nümayiş etdirilm əsi qanunla mü əyy ən edilmiş
məsuliyyətə səbəb olur. (2)
Maddə 76. Vətəni müdafiə
I. Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur.
Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidm ət keçirl ər.
II. Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməy ə ziddirs ə, qanunla mü əyy ən
edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. (1)
Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması
Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur.
Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması
Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur.
Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilm əm əsi
Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına v ə ya qanunlarına zidd v əzif əl ərin
icrasına məcbur edilə bilməz.
Maddə 80. Məsuliyyət
Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cüml əd ən Konstitusiyada v ə qanunlarda
nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerin ə yetirilm əm əsi qanunla
müəyyən edilən məsuliyyətə səbəb olur.
Üçüncü bölmə. Dövlət hakimiyyəti
5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti
Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilm əsi
Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyy ətini Az ərbaycan Respublikasının
Milli Məclisi həyata keçirir.
Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisinin say t ərkibi
Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibar ətdir.
Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisinin deputatlarının seçkil ərinin əsasları
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları majoritar seçki sistemi ümumi,
bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, ş əxsi v ə gizli s əsverm ə yolu il ə
seçilirlər. (1)
Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisi çağırışının s əlahiyy ət müdd əti
I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının s əlahiyy ət müdd əti 5 ildir.
Müharibə şəraitində hərbi əməliyyatların aparılması Az ərbaycan Respublikasının Milli
Məclisinə seçkilərin keçirilməsini mümkün etmədikd ə, Az ərbaycan Respublikası Milli
Məclisinin çağırışının səlahiyyət müdd əti h ərbi əm əliyyatların sonunad ək uzadılır. Bu
barədə qərar seçkilərin (referendumun) keçirilməsini t əmin ed ən dövl ət orqanının
müraciətinə əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya M əhk əm əsi t ər əfind ən
qəbul edilir.
II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin h ər çağırışının seçkil əri h ər beş ild ən bir
noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir.
III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının s əlahiyy ət müdd əti
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının s əlahiyy ət müdd əti il ə m əhdudlaşır.
IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerin ə yeni
seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın s əlahiyy ət müdd əti deputatlıqdan çıxanın qalan
səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. (2)
Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisinin deputatlığına namiz ədl ər ə aid
tələblər
I. Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan h ər bir v ət əndaşı qanunla
müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli M əclisinin deputatı seçil ə bil ər.
II. İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətl ər qarşısında öhd əliyi olan, icra v ə ya m əhk əm ə
hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoji v ə yaradıcılıq f əaliyy əti istisna
olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan ş əxsl ər, din xadiml əri, f əaliyy ət
qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinay ətl ər ə gör ə m əhkum
olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü il ə azadlıqdan
məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli M əclisin ə
deputat seçilə bilməzlər.
Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisi deputatlarının seçkil ərinin n ətic əl ərinin
yoxlanılması və təsdiqi
Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya
Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir.
Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisi deputatlarının s əlahiyy ətinin bitm əsi
I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının s əlahiyy ətl əri Az ərbaycan
Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir.
II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerin ə seçkil ər
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin s əlahiyy ət müdd ətinin bitm əsin ə 120 günd ən az
müddət qalarsa, keçirilmir.
III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının s əlahiyy ətl əri t əsdiq
olunduqda səlahiyyətlidir.
Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisinin sessiyaları
I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti yaz və payız sessiyalarına
yığılır.
Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisin ə seçkil ərd ən sonra martın 10-dək onun 83
deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli M əclisinin ilk
iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya M əhk əm əsi mü əyy ən
edir.
II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbəd ənk ənar sessiyalarını Az ərbaycan
Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin v ə ya
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının t əl əbi əsasında çağırır.
III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növb əd ənk ənar sessiyasının günd əliyini
müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb ed ənl ər mü əyy ənl əşdirir. Bu günd əlikd əki
məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir.
IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyalarının iclasları açıq keçirilir.
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının t əl əbi il ə v ə ya Az ərbaycan
Respublikası Prezidentinin təklifi ilə Azərbaycan Respublikası Milli M əclisinin sessiyasının
qapalı iclası keçirilə bilər. (1, 2)
Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisi deputatlığından m əhrumetm ə v ə
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının s əlahiyy ətl ərinin itirilm əsi
I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan m əhrum
edilir:
1) seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda;
2) Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda v ə ya başqa dövl ətin
vətəndaşlığını qəbul etdikdə;
3) cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda;
4) dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq,
kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoji v ə
yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla);
5) özü imtina etdikdə.
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından m əhrumetm ə haqqında q ərar
qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir.
II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz s
Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ən ən əl ərini davam etdir ər ək, «Az ərbaycan
Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında» Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipl əri
əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının t əmin edilm əsini
arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin b ərq ərar edilm əsini ist əy ər ək, keçmiş,
indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məsuliyy ətini anlayaraq, suveren hüququndan
istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyy ətlərini b əyan edir:
Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini v ə ərazi bütövlüyünü qorumaq;
Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa t əminat verm ək;
vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq;
xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini t əmin ed ən hüquqi, düny əvi dövl ət qurmaq;
ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli h əyat s əviyy əsini t əmin etm ək;
ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları il ə dostluq, sülh v ə əmin-amanlıq
şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyy ət göst ərm ək.
Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu il ə bu
Konstitusiya qəbul edilir.
Birinci bölmə. Ümumi müddəalar
1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti
Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi
I. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yegan ə mənb əyi Az ərbaycan
xalqıdır.
II. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisind ə v ə ondan k ənarda yaşayan,
Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Az ərbaycan Respublikası
vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla mü əyy ənl əşdirilmiş normaları
istisna etmir.
Maddə 2. Xalqın suverenliyi
I. Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idar əetm ə formasını mü əyy ən
etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur.
II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasit ə ümumxalq s əsverm əsi — referendum
və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında s ərb əst, gizli v ə ş əxsi s əsverm ə yolu
ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir.
Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu il ə h əll edil ən m əs əl əl ər
I. Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan h ər bir m əs əl əni
referendumla həll edə bilər.
II. Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla h əll oluna bil ər:
1) Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının q əbul edilm əsi v ə ona d əyişiklikl ər
edilməsi;
2) Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilm əsi.
III. Aşağıdakı məsələlər üzrə referendum keçirilə bilməz:
1) vergilər və dövlət büdcəsi;
2) amnistiya və əfvetmə;
3) seçilməsi, təyin edilməsi və ya təsdiq edilm əsi müvafiq olaraq qanunvericilik v ə
(və ya) icra hakimiyyəti orqanlarının səlahiyy ətl ərin ə aid edilmiş v əzif əli
şəxslərin seçilməsi, təyin edilməsi və ya təsdiq edilm əsi. (1)
Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ
Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç k əsin xalqı t əmsil etm ək, xalqın
adından danışmaq və xalqın adından müraci ət etm ək hüququ yoxdur.
Maddə 5. Xalqın vahidliyi
I. Azərbaycan xalqı vahiddir.
II. Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin t əm əlini t əşkil edir. Az ərbaycan
Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası v ət əndaşlarının ümumi v ə bölünm əz
vətənidir.
Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi.
I. Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, t əşkilat v ə ya heç bir ş əxs hakimiyy ətin
həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz.
II. Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinay ətdir.
2-ci fəsil. Dövlətin əsasları
Maddə 7. Azərbaycan dövləti
I. Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır.
II. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyy əti daxili m əs əl əl ərd ə yalnız hüquqla,
xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının t ərəfdar çıxdığı beyn əlxalq
müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır.
III. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyy əti hakimiyy ətl ərin bölünm əsi prinsipi
əsasında təşkil edilir:
qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli M əclisi h əyata keçirir;
icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentin ə m ənsubdur;
məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhk əm əl əri h əyata keçirir.
IV. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra v ə m əhk əm ə
hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir v ə öz s əlahiyy ətl əri ç ərçiv əsind ə
müstəqildirlər.
Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı
I. Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölk ənin
daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini t əmsil edir.
II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini t əc əssüm etdirir
və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini təmin edir.
III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövl ətinin müst əqilliyinin, ərazi
bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beyn əlxalq müqavil əl ər ə
riayət olunmasının təminatçısıdır.
IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhk əmə hakimiyy ətinin müst əqilliyinin
təminatçısıdır.
Maddə 9. Silahlı Qüvvələr
I. Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafi əsini t əmin etm ək m əqs ədi il ə
Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır.
II. Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müst əqilliyin ə q əsd vasit əsi kimi v ə
beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharib əni r ədd edir.
III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvv əl ərinin
Ali Baş Komandanıdır.
Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri
Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasib ətlərini hamılıqla q əbul edilmiş
beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsipl ər əsasında qurur.
Maddə 11. Ərazi
I. Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır v ə bölünm əzdir.
II. Azərbaycan Respublikasının daxili suları, X əz ər d ənizinin (gölünün) Az ərbaycan
Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üz ərind əki hava m əkanı
Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hiss əsidir.
III. Azərbaycan Respublikasının ərazisi özg əninkil əşdiril ə bilm əz. Az ərbaycan
Respublikası öz ərazisinin heç bir hiss əsini heç bir ş əkild ə kims əy ə vermir; yalnız
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin q ərarı il ə Az ərbaycanın bütün əhalisi arasında
referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının irad əsi əsasında dövl ət s ərh ədl əri
dəyişdirilə bilər.
Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi
I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının , Azərbaycan Respublikasının
vətəndaşlarına layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsi dövlətin ali məqsədidir.
II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan və v ət əndaş hüquqları v ə azadlıqları Az ərbaycan
Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavil əl ərə uyğun t ətbiq edilir. (2)
Maddə 13. Mülkiyyət
I. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır v ə dövl ət t ər əfind ən müdafi ə
olunur.
II. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyy ət və b əl ədiyy ə mülkiyy əti növünd ə ola
bilər.
III. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, c əmiyy ətin v ə dövl ətin
mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifad ə edilə bilməz.
Maddə 14. Təbii ehtiyatlar
Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki v ə ya hüquqi ş əxsl ərin hüquqlarına v ə m ənafel ərin ə x əl əl
gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur.
Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət
I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxt əlif mülkiyy ət növl ərin ə
əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsin ə xidm ət edir.
II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında sosial yönümlü iqtisadiyyatın
inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa t əminat verir, iqtisadi münasib ətl ərd ə
inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir. (2)
Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət
I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüks əldilm əsi, onun sosial
müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır.
II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyy ənin, elmin, inc əs ən ətin inkişafına
yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi v ə m ən əvi irsini qoruyur.
Maddə 17. Ailə, uşaqlar və dövlət
I. Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himay əsind ədir.
II. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiy ə etm ək valideynl ərin borcudur. Bu borcun
yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir.
III. Valideynləri və ya qəyyumları olmayan, valideyn qayğısından m əhrum olan uşaqlar
dövlətin himayəsindədirlər.
IV. Uşaqları onların həyatına, sağlamlığına v ə ya m ən əviyyatına t əhlük ə tör əd ə bil ən
fəaliyyətə cəlb etmək qadağandır.
V. 15 yaşına çatmamış uşaqlar işə götürülə bilməzl ər.
VI. Uşaq hüquqlarının həyata keçirilməsinə dövlət n əzar ət edir. (2)
Maddə 18. Din və dövlət
I. Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini etiqadlar qanun qarşısında
bərabərdir.
II. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsipl ərin ə zidd olan dinl ərin (dini
cərəyanların) yayılması və təbliği qadağandır.
III. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. (2)
Maddə 19. Pul vahidi
I. Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır.
II. Pul nişanlarının tədavülə buraxılması v ə t ədavüld ən çıxarılması hüququ yalnız Mərkəzi
Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı dövlətin müstəsna
mülkiyyətindədir.
III. Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidl ərinin öd əniş vasit əsi
kimi işlədilməsi qadağandır. (2)
Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyy ətlər
Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişin ə köm ək m əqs ədi il ə alınmış
borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhd əlik kimi q əbul edil ə v ə öd ənil ə bilm əz.
Maddə 21. Dövlət dili
I. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Az ərbaycan Respublikası
Azərbaycan dilinin inkişafını təmin edir.
II. Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dill ərin s ərb əst işl ədilm əsini v ə
inkişafını təmin edir.
Maddə 22. Paytaxt
Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı ş əh əridir.
Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri
I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövl ət
bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi v ə Az ərbaycan Respublikasının Dövl ət
Himnidir.
II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı b ərab ər enli üç üfqi zolaqdan ibar ətdir.
Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl r əngd ədir v ə qırmızı zolağın
ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara il ə s əkkizguş əli ulduz t əsvir edilmişdir.
Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir.
III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Az ərbaycan Respublikası Dövl ət
gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövl ət Himninin musiqisi v ə m ətni Konstitusiya
Qanunu ilə müəyyən edilir.
İkinci bölmə. Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr
3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları
Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi
I. Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz v ə ayrılmaz hüquqları v ə azadlıqları
vardır.
II. Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxsl ər qarşısında m əsuliyy ətini
və vəzifələrini də əhatə edir.
Maddə 25. Bərabərlik hüququ
I. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir.
II. Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır.
III. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinind ən, dilind ən, cinsind ən, m ənş əyind ən, əmlak
vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, h əmkarlar
ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyy ətind ən asılı olmayaraq h ər k əsin hüquq
və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir. İnsan və v ət əndaş hüquqlarını v ə
azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, m ənş əyi, əqid ə, siyasi v ə sosial m ənsubiyy ət ə gör ə
məhdudlaşdırmaq qadağandır.
IV. Heç kəsə bu maddənin III hissəsində göstərilən əsaslara gör ə z ər ər vurula bilm əz,
güzəştlər və ya imtiyazlar verilə bilməz, yaxud güz əştl ərin v ə ya imtiyazların
verilməsindən imtina oluna bilməz.
V. Hüquq və vəzifələrlə bağlı qərarlar qəbul edən dövlət orqanları v ə dövl ət hakimiyy əti
səlahiyyətlərinin daşıyıcıları ilə münasib ətlərd ə h ər k əsin b ərab ər hüquqları t əmin edilir.
(2)
Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafi əsi
I. Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasit əl ərl ə öz hüquqlarını v ə azadlıqlarını
müdafiə etmək hüququ vardır.
II. Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafi əsin ə t əminat verir.
Maddə 27. Yaşamaq hüququ
I. hər kəsin yaşamaq hüququ vardır.
II. Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsg ərlərinin öldürülm əsi, m əhk əm ənin qanuni
qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi v ə qanunla n əz ərd ə tutulmuş
digir hallar istisna olmaqla hər bir ş əxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır.
III. Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam l əğv edil ən əd ək, yalnız dövl ət ə, insan
həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinay ətl ər ə gör ə qanunla mü əyy ən edil ə bil ər.
IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinay ətkarın yaxalanması v ə
tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövl ət ə qarşı
qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, ölk əy ə silahlı basqın
edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işl ədilm əsin ə yol verilmir. (1)
Maddə 28. Azadlıq hüququ
I. Hər kəsin azadlıq hüququ vardır.
II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, h əbs əalma v ə ya
azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bil ər.
III. Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisind ə olan h ər k əs s ərb əst h ər ək ət
edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisind ən k ənara
gedə bilər.
IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman mane əsiz öz ölk əsin ə qayıtmaq
hüququ vardır.
Maddə 29. Mülkiyyət huququ
I. Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır.
II. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyy ət hüququ, o cüml əd ən xüsusi
mülkiyyət hüququ qanunla qorunur.
III. Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bil ər. Mülkiyy ət hüququ
mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikd ə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan
istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibar ətdir.
IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edil ə bilm əz. Əmlakın
tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin
özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəy ərini ədal ətli öd əm ək ş ərti il ə yol
verilə bilər.
V. Dövlət vərəsəlik hüququna təminat verir. (2)
Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ
I. Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır.
II. Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ v ə əqli mülkiyy ət hüququnun başqa növl əri
qanunla qorunur.
Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ
I. Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır.
II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, ş əxsin h əyatına, fiziki v ə m ən əvi
sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işl ətm ək qadağandır.
Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ
I. Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır.
II. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla n əz ərd ə
tutulan hallardan başqa şəxsi və ailə həyatına müdaxilə etmək qadağandır. Hər kəsin şəxsi
və ailə həyatına qanunsuz müdaxilədən müdafiə hüququ vardır.
III. Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi h əyatı haqqında m əlumatın toplanılmasına,
saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. Qanunla müəyyən edilmiş hallar
istisna olmaqla, heç kəs onun xəbəri olmadan v ə ya etirazına baxmadan izl ənil ə bilm əz,
video və foto çəkilişinə, səs yazısına və dig ər bu cür h ər ək ətl ər ə m əruz qoyula bilm əz.
IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf v ə dig ər rabit ə vasit əl əri il ə
ötürülən məlumatın sirrini saxlamaq hüququna dövl ət t əminat verir. Bu hüquq qanunla
nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan v ə ya cinay ət işinin istintaqı
zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bil ər.
V. Qanunla müəyyən edilmiş hallar istisna olmaqla, h ər k əs onun haqqında toplanmış
məlumatlarla tanış ola bilər. Hər kəsin onun bar əsind ə toplanmış v ə h əqiq ət ə uyğun
olmayan, tam olmayan, habelə qanunun tələbləri pozulmaqla əld ə edilmiş m əlumatların
düzəldilməsini və ya çıxarılmasını (ləğv edilm əsini) t əl əb etm ək hüququ vardır. (2)
Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ
I. Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır.
II. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhk əmə qərarı istisna olmaqla m ənzild ə
yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilm əz.
Maddə 34. Nikah hüququ
I. Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ail ə qurmaq hüququ vardır.
II. Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç k əs zorla evl əndiril ə ( ər ə veril ə) bilm əz.
III. Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafiz ə edilir.
Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir.
IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göst ərm ək, onları t ərbiy ə etm ək
valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur.
V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına
çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyy əti olmayan valideynl ərini saxlamağa
borcludurlar.
Maddə 35. Əmək hüququ
I. Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır.
II. Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərb əst surətd ə özün ə f əaliyy ət növü,
peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır.
III. Heç kəs zorla işlədilə bilməz.
IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqavil əsi bağlamağa m əcbur
edilə bilməz.
V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla n əzərd ə tutulan m əcburi
əməyə cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli ş əxsl ərin əmrl ərinin yerin ə
yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəladə v əziyy ət v ə hərbi vəziyy ət zamanı
vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir.
VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz
işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan
haqq almaq hüququ vardır.
VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır.
VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifad ə edir.
Maddə 36. Tətil hüququ
I. Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikd ə t ətil etm ək hüququ vardır.
II. Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tətil etmək hüququ yalnız qanunla n əz ərd ə
tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bil ər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvv əl ərind ə
və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular v ə mülki ş əxsl ər t ətil ed ə
bilməzlər.
III. Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla mü əyy ənl əşdirilmiş qaydada h əll edilir.
Maddə 37. İstirahət hüququ
I. Hər kəsin istirahət hüququ vardır.
II. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin günd ə 8 saatdan artıq
olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ild ə azı bir d əf ə 21 t əqvim gününd ən az
olmayan ödənişli məzuniyyət verilməsi təmin edilir.
Maddə 38. Sosial təminat hüququ
I. Hər kəsin sosial təminat hüququ vardır.
II. Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növb əd ə, onların ail ə üzvl ərinin borcudur.
III. Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddin ə çatdıqda, x əst əliyin ə, əlilliyin ə, ail ə
başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyin ə, işsizliy ə gör ə v ə qanunla n əz ərd ə
tutulmuş digər hallarda sosial təminat almaq hüququna malikdir.
IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbl əği qanunla mü əyy ən edilir.
V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın v ə sosial t əminatın başqa
növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır.
Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ
I. Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır.
II. Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında məlumat toplamaq v ə ekoloji
hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş z ər ərin əv əzini almaq
hüququ vardır.
III. Heç kəs ətraf mühitə, təbii ehtiyatlara qanunla mü əyy ən edilmiş h ədl ərd ən artıq
təhlükə törədə və ya zərər vura bilməz.
IV. Dövlət ekoloji tarazlığın saxlanılmasına, yabanı bitkil ərin v ə v əhşi heyvanların qanunla
müəyyən edilmiş növlərinin qorunmasına təminat verir. (2)
Maddə 40. Mədəniyyət hüququ
I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, məd əniyy ət t əsisatlarından v ə m əd əni
sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır.
II. Hər kəs tarixi, mədəni və mənəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göst ərm əli, tarix
və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır.
Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ
I. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır.
II. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyy ət göst ər ən s əhiyy ənin bütün
növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına
təminat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növl əri üçün imkanlar yaradır.
III. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün t əhlük ə tör əd ən faktları v ə halları gizl əd ən
vəzifəli şəxslər qanun əsasında məsuliyyətə cəlb edilirl ər.
Maddə 42. Təhsil hüququ
I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır.
II. Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu t əmin edir.
III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir.
IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq istedadlı ş əxsl ərin t əhsili davam etdirm əsin ə
dövlət zəmanət verir.
V. Dövlət minimum təhsil standartlarını mü əyy ən edir.
Maddə 43. Mənzil hüququ
I. Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edil ə bilm əz.
II. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisin ə r əvac verir, insanların m ənzil hüququnu
gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür.
Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ
I. Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır.
II. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməy ə məcbur edil ə bilm əz.
Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ
I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. H ər k əsin ist ədiyi dild ə t ərbiy ə v ə
təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır.
II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edil ə bilm əz.
Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ
I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır.
II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal ş əxsiyy ətin l əyaq ətinin
alçaldılmasına əsas verə bilməz.
III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan l əyaq ətini alçaldan r əftara v ə
ya cəzaya məruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç k əsin üz ərind ə tibbi,
elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz.
Maddə 47. Fikir və söz azadlığı
I. Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır.
II. Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa v ə ya fikir və əqid əsind ən dönm əy ə m əcbur
edilə bilməz.
III. İrqi, milli, dini, sosial ədav ət və düşm ənçilik oyadan t əşviqat v ə t əbliğata yol verilmir.
Maddə 48. Vicdan azadlığı
I. Hər kəsin vicdan azadlığı vardır.
II. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirm ək, h ər hansı din ə t əkbaşına v ə
ya başqaları ilə birlikdə etiqad etmək, yaxud heç bir din ə etiqad etm əm ək, din ə münasib əti
ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır.
III. Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa v ə ya ictimai əxlaqa
zidd deyildirsə, sərbəstdir.
IV. Dini etiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna b əraət qazandırmır.
V. Heç kəs öz dini etiqadını və əqidəsini ifad ə etm əy ə (nümayiş etdirm əy ə), dini
mərasimləri yerinə yetirməyə və ya dini mərasimlərdə iştirak etm əy ə m əcbur edil ə
bilməz. (2)
Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı
I. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır.
II. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövl ət orqanlarını qabaqcadan x əb ərdar
etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinql ər, nümayişl ər, küç ə yürüşl əri
keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır.
Maddə 50. Məlumat azadlığı
I. Hər kəsin qanuni yolla istədiyi məlumatı axtarmaq, əld ə etm ək, ötürm ək, hazırlamaq v ə
yaymaq azadlığı vardır.
II. Kütləvi informasiyanın azadlığına təminat verilir. Kütl əvi informasiya vasit əl ərind ə, o
cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır.
III. Hər kəsin kütləvi informasiya vasitələrind ə dərc edil ən v ə onun hüquqlarını pozan v ə
ya mənafelərinə xələl gətirən məlumatı təkzib etmək v ə ya ona cavab verm ək hüququna
təminat verilir. (2)
Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı
I. Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır.
II. Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növl ərinin azad h əyata
keçirilməsinə təminat verir.
Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ
Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi v ə hüquqi bağlılığı, habel ə qarşılıqlı
hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vət əndaşıdır. Az ərbaycan
Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının v ət əndaşlarından doğulmuş
şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərind ən biri Az ərbaycan
Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının v ət əndaşıdır.
Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun təminatı
I. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Az ərbaycan Respublikası
vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz.
II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Az ərbaycan Respublikasından
qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz.
III. Azərbaycan Respublikası onun ərazisind ən kənarda müv əqq əti v ə ya daimi yaşayan
Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafi əsin ə t əminat verir v ə onlara
hamilik edir.
Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ
I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyy ətin və dövl ətin siyasi h əyatında
maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır.
II. Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişin ə müst əqil müqavim ət göst ərm ək
Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur.
Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etm ək hüququ
I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idar ə olunmasında iştirak etm ək
hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə v ə ya nümay ənd əl ər vasit əsil ə h əyata keçir ə
bilərlər.
II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etm ək imkanına
malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının v ət əndaşları
sırasından təyin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan ş əxsl ər dövl ət qulluğuna
qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bil ərl ər.
Maddə 56. Seçki hüququ
I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçm ək v ə seçilm ək, habel ə
referendumda iştirak etmək hüququ vardır.
II. Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi t əsdiq olunmuş ş əxsl ərin seçkil ərd ə,
habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur.
III. Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövl ət məmurlarının, din xadiml ərinin, m əhk əm ənin
hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada v ə qanunda n əz ərd ə
tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla m əhdudlaşdırıla bil ər.
Maddə 57. Müraciət etmək hüququ
I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına ş əxs ən müraci ət etm ək,
habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər gönd ərmək hüququ vardır. H ər bir müraci ət ə
qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilm əlidir.
II. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövl ət orqanlarının v ə onların v əzif əli
şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının v ə dig ər ictimai birlikl ərin, habel ə
ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini v ə ya işini t ənqid etm ək hüququ vardır. T ənqid ə gör ə
təqib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilm əz.
Maddə 58. Birləşmək hüququ
I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır.
II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, h əmkarlar ittifaqı v ə dig ər ictimai
birlik yaratmaq və ya mövcud birliy ə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birlikl ərin
sərbəst fəaliyyətinə təminat verilir.
III. Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyünd ə qalmağa m əcbur edil ə
bilməz.
IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisind ə v ə ya h ər hansı hiss əsind ə qanuni dövl ət
hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güd ən birlikl ər qadağandır. Konstitusiyanı v ə
qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhk əmə qaydasında xitam veril ə bil ər.
Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ
Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyy ətind ən v ə
əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları il ə birlikd ə azad sahibkarlıq
fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş dig ər iqtisadi f əaliyy ət növü il ə m əşğul ola
bilər.
Maddə 60. Hüqüq və azadlıqların məhkəmə təminatı
I. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsin ə t əminat verilir.
II. Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, h əmkarlar ittifaqlarının v ə dig ər ictimai
birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud h ərək ətsizliyind ən)
məhkəməyə şikayət edə bilər.
Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ
I. Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır.
II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım öd ənişsiz, dövl ət hesabına göst ərilir.
III. Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları t ər əfind ən tutulduğu, h əbs ə alındığı,
cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafi əçinin köm əyind ən istifad ə etm ək
hüququ vardır.
Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilm əm əsi
Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhk əməd ə baxılması hüququ vardır.
Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhk əməd ə baxılmasına yol verilmir.
Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası
I. Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinay ətin tör ədilm əsind ə
təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəz ərd ə tutulan qaydada sübuta
yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvv əy ə minmiş hökmü yoxdursa,
təqsirsiz sayılır.
II. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübh ələr varsa, onun t əqsirli bilinm əsin ə yol verilmir.
III. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən ş əxs özünün t əqsirsizliyini sübuta yetirm əy ə
borclu deyildir.
IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əld ə edilmiş sübutlardan
istifadə oluna bilməz.
V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilm əz.
Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi
Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz.
Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ
Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsind ə çıxarılmış hökm ə qanunla
nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habel ə özünün əfv
edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraci ət etm ək hüququ vardır.
Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etm əy ə yol verilm əm əsi
Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynl ərin ə, qardaşına, bacısına qarşı ifad ə
verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam
siyahısı qanunla müəyyən edilir.
Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsind ə təqsirləndirilən şəxslərin
hüquqları
I. Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, h əbs ə aldığı, cinay ət tör ədilm əsind ə
təqsirləndirdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir v ə tutulmasının, h əbs ə
alınmasının və cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsinin s əb əbl əri izah edilir.
II. Cinayət törədilməsində təqsirləndirilən hər bir ş əxs məhkum edilm əzd ən əvv əl
dinlənilməlidir. (2)
Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ
I. Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifad ə n əticəsind ə z ərər ç əkmiş ş əxsin hüquqları
qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsind ə iştirak etm ək v ə ona
vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır.
II. Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların v əzif əli ş əxsl ərinin qanuna zidd
hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövl ət t ər əfind ən
ödənilməsi hüququ vardır.
Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları
I. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olark ən,
qanunla və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beyn əlxalq müqavil ə il ə başqa
hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vət əndaşları il ə b ərab ər bütün
hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerin ə yetirməlidirl ər.
II. Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müv əqq əti qalan əcn əbil ərin
və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beyn əlxalq hüquq
normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq m əhdudlaşdırıla
bilər.
Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ
I. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Az ərbaycan
Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan ş əxsl ərə siyasi sığınacaq verir.
II. Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinay ət sayılmayan əm əl ə
görə təqib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsin ə yol verilmir.
Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının t əminatı
I. Konstitusiyada təsbit edilmiş insan v ə vət əndaş hüquqlarını v ə azadlıqlarını gözl əm ək v ə
qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyy əti orqanlarının borcudur.
II. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının h əyata keçirilm əsini heç k əs
məhdudlaşdıra bilməz. Hər kəsin hüquq və azadlıqları bu Konstitusiyada v ə qanunlarda
müəyyən edilmiş əsaslarla, habelə digərlərinin hüquq v ə azadlıqları il ə m əhdudlaşır.
III. Müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəladə vəziyyət, habelə səfərbərlik elan edil ərk ən
insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının h əyata keçirilm əsi Az ərbaycan
Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq ş ərti il ə qism ən v ə müv əqq əti
məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq v ə azadlıqlar haqqında
əhaliyə qabaqcadan məlumat verilir.
IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir v ə əqid əsini açıqlamağa m əcbur edil ə bilm əz
və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz.
V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və v ət əndaş hüquqlarının v ə azadlıqlarının
ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz.
VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan v ə vətəndaş hüquqları v ə azadlıqları birbaşa
qüvvədədir.
VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması il ə əlaq ədar mübahis əl əri
məhkəmələr həll edir.
VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əm əl ə gör ə m əsuliyy ət
daşımır. Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür h ər ək ətl ər ə gör ə
məsuliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngüll əşdirilmişs ə, yeni qanun t ətbiq edilir.
IX. Hər kəs qanunla qadağan olunmayan hərəkətləri ed ə bilər v ə heç k əs qanunla
nəzərdə tutulmayan hərəkətləri etməyə məcbur edilə bilməz.
X. Dövlət orqanları yalnız bu Konstitusiya əsasında, qanunla mü əyy ən edilmiş qaydada v ə
hüdudlarda fəaliyyət göstərə bilərlər. (1, 2)
4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri
Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası
I. Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq v ə azadlıqlarından bilavasit ə
irəli gələn vəzifələr daşıyır. Hər kəsin üzərinə vəzifələr yalnız bu Konstitusiya il ə v ə ya
qanunla qoyula bilər.
II. Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına v ə qanunlarına əm əl etm əli,
başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət b əsl əməli, qanunla mü əyy ən edilmiş dig ər
vəzifələri yerinə yetirməlidir.
III. Qanunu bilməmək məsuliyyətdən azad etmir. (2)
Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri
I. Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövl ət öd ənişl ərini tam h əcmd ə v ə
vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur.
II. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan v ə qanunda göst ərilmiş h əcmd ən
əlavə vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edil ə bilm əz.
Maddə 74. Vətənə sədaqət
I. Vətənə sədaqət müqəddəsdir.
II. Vəzifəyə seçilmə və ya təyinat yolu ilə qanunvericilik, icra v ə ya m əhk əm ə
hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz v əzifəl ərini dürüst v ə layiqinc ə yerin ə
yetirməməyə görə məsuliyyət daşıyırlar və qanunla mü əyy ən edilmiş hallarda and içirl ər.
III. Vəzifəyə seçilmə və ya təyinat yolu ilə qanunvericilik, icra v ə ya m əhk əm ə
hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq
qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinay ətd ə,o cüml əd ən dövl ət ə qarşı qiyamda v ə
ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında m əhkum olunubsa, h əmin
vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu v əzifəni tuta bilm əz.
Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət
I. Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzl ərin ə — bayrağına, gerbin ə
və himninə hörmət etməlidir.
II. Dövlət rəmzlərinə hörmətsizliyin nümayiş etdirilm əsi qanunla mü əyy ən edilmiş
məsuliyyətə səbəb olur. (2)
Maddə 76. Vətəni müdafiə
I. Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur.
Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidm ət keçirl ər.
II. Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməy ə ziddirs ə, qanunla mü əyy ən
edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. (1)
Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması
Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur.
Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması
Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur.
Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilm əm əsi
Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına v ə ya qanunlarına zidd v əzif əl ərin
icrasına məcbur edilə bilməz.
Maddə 80. Məsuliyyət
Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cüml əd ən Konstitusiyada v ə qanunlarda
nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerin ə yetirilm əm əsi qanunla
müəyyən edilən məsuliyyətə səbəb olur.
Üçüncü bölmə. Dövlət hakimiyyəti
5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti
Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilm əsi
Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyy ətini Az ərbaycan Respublikasının
Milli Məclisi həyata keçirir.
Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisinin say t ərkibi
Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibar ətdir.
Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisinin deputatlarının seçkil ərinin əsasları
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları majoritar seçki sistemi ümumi,
bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, ş əxsi v ə gizli s əsverm ə yolu il ə
seçilirlər. (1)
Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisi çağırışının s əlahiyy ət müdd əti
I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının s əlahiyy ət müdd əti 5 ildir.
Müharibə şəraitində hərbi əməliyyatların aparılması Az ərbaycan Respublikasının Milli
Məclisinə seçkilərin keçirilməsini mümkün etmədikd ə, Az ərbaycan Respublikası Milli
Məclisinin çağırışının səlahiyyət müdd əti h ərbi əm əliyyatların sonunad ək uzadılır. Bu
barədə qərar seçkilərin (referendumun) keçirilməsini t əmin ed ən dövl ət orqanının
müraciətinə əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya M əhk əm əsi t ər əfind ən
qəbul edilir.
II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin h ər çağırışının seçkil əri h ər beş ild ən bir
noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir.
III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının s əlahiyy ət müdd əti
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının s əlahiyy ət müdd əti il ə m əhdudlaşır.
IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerin ə yeni
seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın s əlahiyy ət müdd əti deputatlıqdan çıxanın qalan
səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. (2)
Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisinin deputatlığına namiz ədl ər ə aid
tələblər
I. Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan h ər bir v ət əndaşı qanunla
müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli M əclisinin deputatı seçil ə bil ər.
II. İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətl ər qarşısında öhd əliyi olan, icra v ə ya m əhk əm ə
hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoji v ə yaradıcılıq f əaliyy əti istisna
olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan ş əxsl ər, din xadiml əri, f əaliyy ət
qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinay ətl ər ə gör ə m əhkum
olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü il ə azadlıqdan
məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli M əclisin ə
deputat seçilə bilməzlər.
Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisi deputatlarının seçkil ərinin n ətic əl ərinin
yoxlanılması və təsdiqi
Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya
Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir.
Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisi deputatlarının s əlahiyy ətinin bitm əsi
I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının s əlahiyy ətl əri Az ərbaycan
Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir.
II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerin ə seçkil ər
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin s əlahiyy ət müdd ətinin bitm əsin ə 120 günd ən az
müddət qalarsa, keçirilmir.
III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının s əlahiyy ətl əri t əsdiq
olunduqda səlahiyyətlidir.
Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisinin sessiyaları
I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti yaz və payız sessiyalarına
yığılır.
Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisin ə seçkil ərd ən sonra martın 10-dək onun 83
deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli M əclisinin ilk
iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya M əhk əm əsi mü əyy ən
edir.
II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbəd ənk ənar sessiyalarını Az ərbaycan
Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin v ə ya
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının t əl əbi əsasında çağırır.
III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növb əd ənk ənar sessiyasının günd əliyini
müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb ed ənl ər mü əyy ənl əşdirir. Bu günd əlikd əki
məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir.
IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyalarının iclasları açıq keçirilir.
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının t əl əbi il ə v ə ya Az ərbaycan
Respublikası Prezidentinin təklifi ilə Azərbaycan Respublikası Milli M əclisinin sessiyasının
qapalı iclası keçirilə bilər. (1, 2)
Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli M əclisi deputatlığından m əhrumetm ə v ə
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının s əlahiyy ətl ərinin itirilm əsi
I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan m əhrum
edilir:
1) seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda;
2) Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda v ə ya başqa dövl ətin
vətəndaşlığını qəbul etdikdə;
3) cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda;
4) dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq,
kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoji v ə
yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla);
5) özü imtina etdikdə.
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından m əhrumetm ə haqqında q ərar
qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir.
II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz s