ANALISIS EFEK EKSTRAK POLIFENOL BIJI KAKAO (Theobroma cacao L) TERHADAP UKURAN DAN MORFOLOGI Streptococcus mutans MENGGUNAKAN SCANNING ELECTRON MICROSCOPE (SEM)
tp
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
ANALISIS EFEK EKSTRAK POLIFENOL BIJI KAKAO (Theobroma cacao L)
TERHADAP UKURAN DAN MORFOLOGI Streptococcus mutans
MENGGUNAKAN SCANNING ELECTRON
MICROSCOPE (SEM)
SKRIPSI
Oleh:
Nisdian Apriningtyaswati
NIM 091610101051
BAGIAN ILMU KEDOKTERAN GIGI DASAR
FAKULTAS KEDOKTERAN GIGI
UNIVERSITAS JEMBER
2013
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
ANALISIS EFEK EKSTRAK POLIFENOL BIJI KAKAO (Theobroma cacao L)
TERHADAP UKURAN DAN MORFOLOGI Streptococcus mutans
MENGGUNAKAN SCANNING ELECTRON
MICROSCOPE (SEM)
SKRIPSI
Oleh:
Nisdian Apriningtyaswati
NIM 091610101051
BAGIAN ILMU KEDOKTERAN GIGI DASAR
FAKULTAS KEDOKTERAN GIGI
UNIVERSITAS JEMBER
2013
i
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
PERSEMBAHAN
http
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
/
/
.id/
.id/
.iduntuk:
.idSkripsi
c
c
c
c
ini
saya
persembahkan
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
1. Kedua
dan ibu Yatmini yang
g telah
g
gorang tuaku, ayah Nur //Chasan
dig
://di
: di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h membesarkanku mulai kecil hingga
saat ini. Mendengarkan hsetiap keluhan,
selalu memberikan motivasi,
serta terima kasih atas segala
doa dan kasih
/
/
/
d
d
i
i
.
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e pernah berhenti mengalir
sayang yanguntidak
uneyang telah diberikan kepadaune
id/
.ac.
nej
.u
igilib
lib.
lib.
lib.
i
/dig
/
:
p
t
t
i
/dig
/
:
p
t
t
i
/dig
saya.
/
:
p
t
ht
d
tp://
ht
h
h
2. Guru-guruku mulai menginjak bangku sekolah hingga perguruan tinggi.
.id/
ac
nej.
3. Almamaterku tercinta..id/
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
.id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpii
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ht
ht
.id/
lib.u
digi
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
.id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
ht
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
http
id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
http
ht
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ht
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
i
/dig
/
:
p
t
t
g
://di
http
tp
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
.id/
ac
nej.
id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpiii
ac.
nej.
ht
.id/
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ht
.id/
ac
nej.
u
*) Q.S Al- Insyirah
ilib.(94): 5 dan 8
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ht
ht
.id/
lib.u
digi
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
.id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
ht
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
http
id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
http
ht
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
.u
http
.id/
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
http
ht
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
i
/dig
/
:
p
t
t
h
.id/
.u
ac
nej.
lib.u
lib.u
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
ht
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ac.
nej.
.u
.u
lib.u
lib.u
gilib
i
d
/
/
:
id/
id/
ac.
nej.
.id/
.id/
gilib
i
d
/
/
:
ht
ilib kemudahan. Dan hanyadikepada
Karena sesungguhnya
gilib
igada
igilib sesudah kesulitan :/itu
d
d
/
/
/
/
/
:
:
tp
http
ht*)
http hendaknya kamu berharap
Tuhanmulah
ac
nej.
digi
tp://
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
.u
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
ttp
hMOTTO
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
.u
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
ht
Nim : 091610101051/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Menyatakan denganusesungguhnya
bahwa karya ilmiah
.une
.une yang berjudul : “Analisis
. ne
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
Efek Ekstrak
cacao L) Terhadap tp
Ukuran
://di Dan
://di
://diPoliofenol Biji Kakao (Theobroma
ht
http
http
ht
/
/
/
/
adalah benar- benar.idhasil
karya sendiri, kecuali .ijika
.id(SEM)“
c d dalam pengutipan j.ac.id
c
a
a
.
.
j
j
e
ne
substansi disebutklan
dan belum pernah
pada institusi manapun
.une
.udiajukan
.unsumbernya
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di
://di jawab atas keabsahan dan
://di
serta bukan
http kebenaran
http
http karya jiplakan. Saya bertanggung
ht
id/
.ac.
lib.u
ht
id/
ac.
nej.
Saya yang/dbertanda
igilib tangan di bawah ini:://digilib
/
:
http
http Nama : Nisdian Apriningtyaswati
nej
digi
tp://
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
.u
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
PERNYATAAN
http
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
Morfologi Streptococcus mutans Menggunakan Scanning Electron Microscope
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
isinya sesuai dengan sikap ilmiah yang harus dijunjung.
.id/
ac
nej.
nej
u
ilib.
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
i
/dig
/
:
p
t
t
.id
j.ac
une
lib.
i
g
i
://d
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
id/
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
ht
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpiv
ac.
nej.
ht
.id/
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
un
lib.
i
g
i
://d
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
(Nisdian Apriningtyaswati)
.id/
c091610101051
NIM
a
.
j
e
.id/
.id/
ac
nej.
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
http
http
tp
.id/
ac
nej.
h
/
une
lib.
i
g
i
://d
ac
nej.
h
/
.id
j.ac
ht
ht
lib.u
lib.u
h
u
ilib.
dig
tp://
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ac.
nej.
Jember, 14 Januari 2013
Yang menyatakan,
.id/
lib.u
digi
tp://
u
ht
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ht
ht
id/
id/
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
u
u
.
.
b.
dan paksaan dari
gilijika
gilib mendapat sanksi akademik
gilibpihak manapun serta bersedia
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
p: benar.
p:kemudian hari pernyataan ini
http
htttidak
httdi
ternyata
tp
dig
tp://
/
nej
u
.u
gilib
i
d
/
/
:
/
id
id
Demikian pernyataan
.ac. tanpa adanya tekanan
.ac.ini saya buat dengan sebenarnya
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
u
ilib.
dig
tp://
dig
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
u
.id/
.id/
ac
nej.
:hDr. drg. Didin Erma Indahyani,hM. Kes
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ttp
gilib
i
d
/
/
:
.id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpv
http
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
id/
ttp
.id/
.u
tp
g
://di
ac
nej.
.u
DosenhPembimbing Pendamping
ac
nej.
ht
h
: drg. IzzatailiBarid,
b.u M. Kes
ttp
ac.
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
u
Dosen Pembimbing
ilib.Utama
g
://di
ac
nej.
lib.u
lib.u
.id
.id/
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ac
nej.
ht
ht
Pembimbing:
/
/
u
ilib.
dig
tp://
h
.id
j.ac
ac.
nej.
.id/
lib.u
h
ht
id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
tp
http
ac.
nej.
.id/
lib.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ht
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ht
ht
.id/
ac
nej.
Oleh:
u
ilib.
dig
tp://
une
http
id/
id/
ac.
nej.
.u
lib.u
i
g
i
Nisdian Apriningtyaswati
/d
ttp:/
NIM h
091610101051
u
u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
ht
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
://
http
http
.id/
.u
lib.
i
g
i
://d
ht
ht
://
://
.id/
digi
tp://
u
ilib.
dig
tp://
ht
http
ac
nej.
ilib.
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
ANALISIS EFEK EKSTRAK POLIFENOL BIJI KAKAO (Theobroma cacao L)
/
/
/
TERHADAP UKURAN
mutans
c.id
c.id
c.id DAN MORFOLOGI Streptococcus
a
a
a
.
.
.
j
j
j
MENGGUNAKAN
SCANNINGuELECTRON
.une
. ne
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
MICROSCOPE
(SEM)
g
g
g
di
di
di
j.a
dig
tp://
id/
ac.
nej.
/
c.id
une
ilib.
.
gilib
i
d
/
/
:
ht
id/
ac.
nej.
ht
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
SKRIPSI
http
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
tp://
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
PENGESAHAN
http
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
/
/
.id/
.id(Theobroma
.id/Ekstrak Poliofenol Biji Kakao
.idSkripsi
c
c
c
c
berjudul
“Analisis
Efek
cacao
L)
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
Terhadap Ukuran
g
g mutans Menggunakan//Scanning
g Dan Morfologi Streptococcus
dig
: di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h dan disahkan pada:
h Microscope (SEM)” telah diuji
Electron
hari, tanggal
nej
lib.u
digi
tp://
: Senin, 14 Januari
/ 2013
/
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
e
tempat
: Fakultas
.unJember
.une Kedokteran Gigi Universitas
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
://di
://di
http
http
id/
.ac.
Penguji Ketua,
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
NIP 196805171997022001
ilib
//dig
http
gilib
i
d
/
/
:
.u
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ht
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpvi
id/
ac
nej.
http
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
ht
h
.id/
drg. Hj. Herniyati, M.Kes
id/ 195909061985032001
c.NIP
http
tp
lib.u
.u
a
nej.
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
http
d/
ac.i
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
NIP 196903031997022001
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ht
id/
ac.
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
lib.u
lib.u
i
i
g
g
i
i
://dPembimbing Pendamping, ttp://d
h
http
Mengesahkan, .u
igilib Gigi
Dekan Fakultas Kedokteran
d
/
/
:
Universitas
http Jember,
:
tp:
nej
ac
nej.
.u
.u
ilib
//dig
Dr. drg. I Dewa Ayu Susilawati, M. Kes
id/
NIP 196109031986022001
.ac.
.id/
.id/
ac
nej.
ht
u
u
ilib.
ilib.
g
g
i
i
d
d
/
/
:/
:/
http M. Kes
http Dr. drg. Didin Erma Indahyani,
u
ilib.
g
i
d
/
:/
drg. Izzata
http Barid, M. Kes
u
ilib.
dig
tp://
.u
http
id/
id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
drg. Melok Aris W, M. Kes., Sp. Perio
ac.
nej.
.id/
.u
/
/
c.id
c.idNIP 197104092005012002
a
a
.
.
j
j
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
ig
Pembimbing
dig
://dUtama,
p
t
tp://
t
h
ht
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
Penguji Anggota,
.id/
.id/
ht
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
tp
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
RINGKASAN
Analisis Efek Ekstrak Polifenol Biji Kakao (Theobroma cacao L) Terhadap
Ukuran Dan Morfologi Streptococcus mutans Menggunakan Scanning Electron
Microscope (SEM); Nisdian Apriningtyaswati; 091610101051; 2013; 54 halaman;
Fakultas Kedokteran Gigi Universitas Jember.
Salah satu jenis tumbuhan yang dapat dijadikan sebagai obat herbal adalah
tanaman kakao yang memiliki banyak manfaat dalam bidang kesehatan. Biji kakao
mengandung senyawa polifenol kira-kira 12-18% dari berat kering keseluruhan biji.
Senyawa polifenol memiliki aktivitas antibakteri karena mempunyai target pada
peptidoglikan dinding sel sehingga dapat menyebabkan kerusakan dinding sel.
Polifenol dapat menyebabkan kerusakan dinding sel dan membran sel yang dapat
dilihat dari perubahan ukuran dan morfologi sel bakteri. Polifenol bersifat antibakteri
terhadap beberapa bakteri patogen dan bakteri kariogenik. Salah satu bakteri
kariogenik yang terdapat dalam rongga mulut adalah S. mutans. S. mutans merupakan
bakteri yang dominan sebagai penyebab karies gigi dan mempunyai habitat utama
dalam plak gigi. Scanning electron microscope menunjukkan kerusakan struktur
dinding sel ketika sel bakteri terpapar polifenol. Oleh karena itu, tujuan penelitian ini
adalah untuk mengetahui kerusakan dinding sel akibat terpapar polifenol yang
meliputi perubahan ukuran dan morfologi S. mutans menggunakan scanning electron
microscope.
Jenis penelitian ini adalah penelitian eksperimental laboratorium dengan
rancangan the post test only control group design. Pada penelitian ini terdapat lima
kelompok terdiri dari empat kelompok perlakuan yaitu P1 (konsentrasi 100%), P2
(konsentrasi 50%), P3 (konsentrasi 25%), P4 (konsentrasi 12,5%) dan satu kelompok
kontrol. Pada kelompok perlakuan tabung
reaksi diisi bahan perlakuan berupa
ekstrak polifenol biji kakao pada konsentrasi yang berbeda-beda, media BHI-B,
S. mutans, dan kelompok kontrol berisi media BHI-B dan S. mutans. Kelima tabung
reaksi diinkubasi pada suhu 370C selama 10 jam. Selanjutnya mempersiapkan sampel
untuk pengamatan kerusakan dinding sel menggunakan SEM memakai metode sesuai
vii
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
.id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpviii
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ht
ht
.id/
lib.u
digi
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
.id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
ht
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
http
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
PRAKATA
http
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
Puji syukur kehadirat Allah SWT yang telah melimpahkan karunia dan
/
/
d/
.id/
.idPoliofenol
.iberjudul
.idhidayah-Nya
c
c
c
c
sehingga
skripsi
“Analisis
Efek
Ekstrak
Biji
Kakao
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
(Theobroma/dcacao
L) Terhadap Ukuran/ddan
mutans
g
g Morfologi Streptococcus
g
dig
://di
:/ i
:/ i
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
Menggunakan Scanning Electron Microscope (SEM)“ dapat terselesaikan. Skripsi ini
disusun untuk memenuhi persyaratan
untuk memperoleh gelar/ sarjana Kedokteran
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Gigi di Fakultas Kedokteran
.une
.une
.une Gigi Universitas Jember.
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
di
Penyusunan
berbagai pihak. Oleh
//di itu,
:karena
://bantuan
://di skripsi ini tidak lepas dari
http
http
http
ht
/
/
/
.id/ 1. Kedua orang tua .atercinta,
c.id SE dan ibunda Hj. j.ac.id
c.id ayahanda H. Nur Chasan,
a
.
j
j
ne
Yatmini, lSE
atas segala pengorbanan,
kasih sayang, nasehat,
.une
.une
.uterimakasih
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
i
g
dig
/dig semangat, kesabaran, serta
://di
tp:// cita-cita
ttp:/
http do’a yang tiada hentinyahtdemi
hdorongan
ht
id/
.ac.
nej
lib.u
digi
tp://
ht
penulis ingin menyanpaikan ucapan terimakasih kepada:
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
dan kebahagiaan saya
/
/
/
id/ Kes sebagai Dekan Fakultas
c.id Kedokteran Gigi j.ac.id
c.M.
c.id 2. drg. Hj. Herniyati,
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
Universitas
Jember.
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h Utama dan
3. hdrg. Izzata Barid, M. Kesh sebagai Dosen Pembimbing
Dr. drg. Didin Erma Indahyani, M. Kes sebagai Dosen Pembimbing
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
Pendamping yang
pikiran dan perhatian nej
j
j telah bersedia meluangkannewaktu,
u
.u
.une
b
b
i
i
l
l
ilib.
i
i
g
g
g
i
i
i
dalam
penulisan
skripsi
ini.
Terimakasih
atas
kesabaran
dan
bimbingannya
d
d
d
/
/
/
:/
:/
:/
http
http
http
ht
/
d/ 4. drg. Melok Aris W,c.M.
id/ penguji ketua dan
id/ Kes., Sp. Perio sebagaiadosen
.
c.id
c
a
a
.
.
.
j
j
j
Dr. drg. I Dewa
.une
.une dosen penguji anggota ilyang
.uneAyu Susilawati, M. Kesilsebagai
b
b
b
i
i
i
l
i
g
g
g
i
//di telah meluangkan waktu,
://di dan
:serta
://dmemberikan
telah
kritik dan saran
pikiran,
http
http
http
ht
/
/
M. M.R sebagai Dosen
Akademik
id/
.idKes.,
.id/ 5. drg. Abdul Rochim,
c.id
c.Pembimbing
cM.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.unemeraih prestasi.
.une
yang selalu
memberikan
banyak motivasiiluntuk
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
g
g
/dig
://di
://di
ttp:/ Laboratorium Mikrobiologi
6. hStaf
httpUniversitas
http Fakultas Kedokteran Gigi
ht
d/
ac.i
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
selama ini.
c.i
ej.a
.un
ilib
//dig
tp:
perhatian dalam penulisan skripsi ini.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
Jember.
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
d/
ac.i
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpix
http
tp
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ht
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ttp Unit Mikroskop Elektron
7. hStaf
http Fakultas
http dan Laboratorium Terpadu
tp
ht
Kedokteran Universitas Airlangga.
.id/kosan ‘Mastrip 53B’ .ac.id/
.id/ Pipit, Dewi, Tami dan.aanak
.id/ 8. Sahabat-sahabatku,.aIzzah,
c
c
c
a
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
yang/d
bersedia
menjadi tempat curhat/d
saat
g
g senang dan sedih.
g
dig
://di
:/ i
:/ i
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h atas pengertian, waktu danhmotivasi yang
9. hGetha Nur Hamzah, terima kasih
lib.u
telah diberikan.
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
10. Tim skripsi Liana,
kasih atas bantuan dan
.une
.unterima
.une Robbie, Dzanuar, Sintha
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
dukungannya.
://di
://di
://di
http
http
http
ht
/
.id/satu yang membantu .ac.id/
.id/ 12. Semua pihak yang.atidak
cper
c.id dapat penulis sebutkan satu
a
.
j
j
nej
ne
neskripsi ini.
u
u
u
terselesaikannya
.
.
.
b
b
b
i
i
i
l
l
l
digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htt
htt
htt
ht
penulis berharap semoga
skripsi ini dapat
/
/
/ kesempurnaan skripsi ini..idAkhirnya
d/
i
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
bermanfaat.
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
ht
id/
.ac.
nej
digi
tp://
ht
11. Seluruh teman-teman FKG angkatan 2009.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
Penulis juga menerima segala kritik dan saran dari semua pihak demi
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
tp
Jember, Januari 2013
ac.
nej.
u
ilib.
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
.id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpx
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ht
ht
.id/
lib.u
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
.id/
ac
nej.
digi
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
id/
id/
id/
id/
dig
tp://
Penulis
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
u
ilib.
dig
tp://
u
ilib.
dig
tp://
ht
t
t
t
Halaman ej.ac.i
un
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ht
d/
id/
u
ilib.
dig
tp://
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
.u
DAFTAR
http ISI
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
h
h
h
HALAMAN
JUDUL ...................................................................................
i
HALAMAN PERSEMBAHAN/ ..................................................................
ii
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
HALAMAN MOTTO
iii
.une
.une
.une.................................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
di
HALAMAN
.....................................................................
://iv
://di
://dPERNYATAAN
http
http
http
ht
/
/
/
/
PENGESAHAN
vi
.idHALAMAN
c.id
c.id
c.id.....................................................................
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
RINGKASAN ..............................................................................................
vii lib.un
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
PRAKATA
http ix
http
http ..................................................................................................
ht
id/
.ac.
nej
lib.u
digi
tp://
HALAMAN PEMBIMBINGAN ................................................................ v
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
DAFTAR ISI ............................................................................................... xi
/
/
/
/
xiv
c.id
c.id
c.id
c.idDAFTAR TABEL .......................................................................................
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
.une
.une
.un...................................................................................
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
DAFTAR
GAMBAR
xv
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h LAMPIRAN ...............................................................................
DAFTAR
xvii
d/
ac.i
nej.
u
ilib.
dig
tp://
1. BAB I PENDAHULUAN................................................................. ..1
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
1.1 Latar Belakang.............................................................................1
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
1.2:Rumusan
Masalah........................................................................3
//dig
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
1.3 Tujuan Penelitian.........................................................................3
d/
c.i
ej.a
.un
ilib
//dig
tp:
/
c.id
c.i
c.i
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2. BAB 2. TINJAUAN
.une
.une
.une PUSTAKA.......................................................4
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
//di
://di
://di
2.1:Kakao............................................................................................4
http
http
http
a
nej.
a
nej.
u
.u
2.1.3 ilibHabitat
Kakao ...................................................................6
ilib.
.u
g
://di
g
://di
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpKakao............................................7
http 2.1.4 Kandungan Kimia Biji
tp
d/
une
id/
ac.
nej.
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpxi
http
tp
une
.
gilib
i
d
/
/
:
.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
d/
.i
.i
2.1.6 Mekanisme
j.ac
j.ac Antibakteri ....................................................13
nej.
u
.
gilib
i
d
/
/
:
ht
2.1.5 Polifenol Biji Kakao..........................................................7
d/
ac.i
id/
ac.
nej.
ht
.id/
/
2.1.2 Morfologic.Kakao
id/ ..............................................................5
c.id
.id/
gilib
i
d
/
/
:
ht
1.4 Manfaat Penelitian.......................................................................3
d/
d/
2.1.1 Klasifikasi kakao ..............................................................4
ac
nej.
ht
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ht
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ttp Streptococcus mutans...................................................................
http 14
http
h2.2
tp
Taksonomi S. mutans...........................................................14
.u
id/
d/
d/
d/
ac.i
c.i
c.i
2.2.1 Morfologi
ej.a
ej.a dan Ukuran S. Mutans .......................................15
nej.
igilib
d
/
/
:
tp
ht
.un
.un
ac.
nej.
.u
ilib
ilib
ilib
2.2.2
/dig
/dig
/dig Habitat S. mutans.................................................................15
:/
:/
:/
http
http
http 2.2.3 Dinding Sel S. mutans.........................................................16
id/
.ac.
nej
lib.u
digi
tp://
ht
2.2.4 Patogenitas S./ mutans..........................................................18
/
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
e
2.3 Scanningun
Electron
Microscope (SEM) .......................................19
une
.id/
ac
nej.
u
ilib.
ilib.
ilib.
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
2.4:/Perubahan
Sel Bakteri ................................................................21
://
://
http
http
http
ht
2.5 Pengaruh Faktor Lingkungan Pada Pertumbuhan
Mikroorganisme.i.........................................................................23
d/
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
2.6 Kerangka
lib.u
lib.u Konsep .......................................................................25
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gi
://di
gi
://di
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
ttp Hipotesis ......................................................................................26
http
http
h2.7
tp
ht
3. BAB 3. METODE PENELITIAN ....................................................27
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
d/
ac.i
nej.
u
ilib.
nej
.id/
/
nej
u
u
u
ac
nej.
.
.
.
3.2 Tempat
igilib
igilib
igilib dan Waktu Penelitian ..................................................27
/d
://d
://d
ttp:/Identifikasi Variabel Penelitian
http
http ................................................27
h3.3
tp
dig
tp://
/
id
.id
3.1 Jenis Penelitian
.ac.
.ac...........................................................................27
ht
3.4 Definisi Operasional Penelitian .................................................28
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
3.5 Sampel Penelitian
.......................................................................28
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
3.6:/Alat
/dig dan Bahan Penelitian t.........................................................29
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
h
h
h
3.7 Prosedur Penelitian ....................................................................30
3.7.1 Pembuatan Ekstrak
Polifenol Biji kakao ...........................30
/
id/
.
c.id
c
a
a
.
.
j
j
3.7.2 Identifikasi
S. Mutans ........................................................31
.une
.une
d/
c.i
ej.a
.un
ilib
//dig
tp:
.id/
ac
nej.
u
ilib.
ilib
ilib
g
g
g
i
i
i
d
d
d
//
://
://
:3.7.3
Mempersiapkan Media
Kultur
...........................................31
http
http
http
ht
/
/
3.7.5 Prosedur ckerja
.id/ ....................................................................32
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une ............................................................................34
3.8 AlurilPenelitian
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
g
g
/dig
://di
://di
ttp:/Analisa Data ................................................................................35
http
http
h3.9
ht
3.7.4 Pembuatan Suspensi S. Mutans .........................................31
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
nej.
u
.
gilib
i
d
/
/
:
d/
ac.i
4. BAB 4. HASIL DAN PEMBAHASAN ...........................................36
d/
une
id/
ac.
nej.
une
.
gilib
i
d
/
/
:
.
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpxii
ac.
nej.
.id/
d/
.i
.i
4.1 Hasil Penelitian
j.ac
j.ac...........................................................................36
http
tp
ht
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ht
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ttp Pembahasan .................................................................................43
http
http
h4.2
tp
d/
ac.i
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
5. BAB 5. KESIMPULAN DAN SARAN .............................................47
d/
d/
d/
5.1 Kesimpulanej..................................................................................47
ac.i
ac.i
ac.i
.
.
.
j
j
e
e
n
n
.un
lib.u
lib.u
lib............................................................................................47
i
i
i
5.2 Saran
g
g
g
i
i
i
/d
/d
/d
ttp:/
ttp:/
ttp:/
h
h
h
DAFTAR
PUSTAKA ...........................................................................
48
id/
.ac.
nej
lib.u
digi
tp://
LAMPIRAN .........................................................................................
55
/
/
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
.id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpxiii
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ht
ht
.id/
lib.u
digi
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
.id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
ht
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
http
id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
http
ht
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
.id/
.id
.id
ac
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
ht
4.3
/
/
/ Efek ekstrak polifenol biji.ikakao
dterhadap
d/ pada berbagai konsentrasi
i
.
c.id
c
c
a
a
a
perubahan morfologi
(bentukan
ghost
cell)
pada
S.
mutans
yang
diamati
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
menggunakan
SEM............................................................................................
41
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
une
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
u
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
.id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpxiv
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
tp
ac
nej.
lib.u
lib.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ht
ht
.id/
lib.u
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
.id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
ht
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
http
id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ilib.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ht
.id/
.id/
.id/
.u
tp
http
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://di
://di
://di
http
tp
gilib
i
d
/
/
:
.id
ac
nej.
ac
nej.
.id
j.ac
lib.
i
g
i
://d
gilib
i
d
/
/
:
ht
4.2 Efek ekstrak polifenol
biji kakao pada berbagai
konsentrasi
terhadap
u
u
u
ilib. S. mutans yang diamatidigilib.
ilib.
g
g
i
i
d
d
perubahan
morfologi
(bentukan
tonjolan
(blebs))
://
://
://
http
http
http
menggunakan
SEM...........................................................................................
40
lib.u
digi
tp://
d/
Halaman ej.ac.i
un
ac.
nej.
.id
.id
dig
tp://
ht
4.1 Efek ekstrak polifenol biji kakao pada berbagai konsentrasi terhadap
/ yang diamati menggunakan/SEM................. 39
/ perubahan ukuran sel S. mutans
ac
nej.
digi
tp://
http
u
u
ilib.
ilib.
ilib.
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
/
/
2.1 Komposisi
8
:/
:/
:/ polifenol dalam biji kakao.............................................................
http
http
http
u
ilib.
dig
tp://
gilib
i
d
/
/
:
id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
.u
DAFTAR
http TABEL
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
id/
ac.
nej.
ac.
nej.
u
Halaman
ilib.
dig
tp://
t
t
h
h
h dan buah kakao ..................................................................................
2.1 Pohon
6
2.2 Biji dalam buah kakao ..................................................................................
/
/
6
id/
.ac.
id
.ac.
id
.ac.
ht
.id/
c
ej
ej
2.3 Struktur katekinu............................................................................................
9 unej.a
n
n
u
.
.
.
igilibpositif dengan tanin ://digilib
igilib
d
d
/
/
2.4 Reaksi
peptidoglikan
dinding
sel
bakteri
gram
/
/
:
:
http
http
http
terkondensasi
................................................................................................
11
nej
lib.u
http
u
ilib.
dig
tp://
t
digi
tp://
gilib
i
d
/
/
:
id/
id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
DAFTAR
http GAMBAR
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
2.5
............................................................................
12
/
/
/
/ Pembagian kelas polifenol
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
2.6 Gambaran mikroskopis
pembesaran
.une
.uncahaya
.une S. mutans pada mikroskop
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
1000x:............................................................................................................
dig
//dig
://di 15
://di
tp://
http
http
http
ht
/
/
/
/
c.id
c.idelectron
cS..idmutans menggunakan scanning
c.id2.8 Gambaran mikroskopis
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
microscope l..................................................................................................
17.un
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
2.9 Dinding
sel Streptococcus. PR, protein;
LTA, lipoteichoic acid; TA,
ht
/
.id/
.id/
.id/ ....................................................................
.id2.10
c
c
c
c
Scanning
electron
microscope
20
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
2.11 Perbandingan
dig
//dig Enterococcus (kiri) danttp://dig
//dig antara sampel normalttpbakteri
:
:
p
t
tp://
t
sampel
yang telah terpapar senyawa
h polifenol (kanan) dengan h
h
ht
/
/
/
/
c.id
c.id aureus
c.id normal bakteri Staphylococcus
c.id2.12 Perbandingan antaraj.sampel
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
.une
.une
.untelah
.une
dan sampel iyang
terpapar senyawa fenol
................................
........... ilib23
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
g
g
g
g
i
i
i
di
p://d
p://d
p://d
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
4.1 Ukuran sel bakteri S. mutans yang terpapar ekstrak polifenol biji kakao
ht
/
/
/
/
c.id
c.id dan pada
c.id sel bakteri S. mutans pada
c.id4.2 Perbandingan antara jukuran
a
a
a
a
kontrol
.
.
.
.
j
j
j
.une
.unebiji kakao yang
.une yang terpapar ekstrak polifenol
.une
b
b
b
b
kelompok
perlakuan
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
dig
dig
://di 37
://di
://menggunakan
diamati
SEM denganttpembesaran
3500 kali............................
tp://
http
h p
http
ht
2.7 Bagian-bagian S. mutans serotipe d strain B13 pada mikrograf elektron......
teichoic acid; PS, polysaccharide.................................................................
pembesaran 15.000 kali ................................................. .............................
pada berbagai konsentrasi...............................................................................
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
id/
ac.
nej.
36
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpxv
http
tp
22
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
18
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
17
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
.id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpxvi
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ht
ht
.id/
lib.u
digi
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
.id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
ht
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
http
id/
u
ilib.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
http
ht
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
ht
.id/
ac
nej.
lib.u
lib.u
lib.u
dig
tp://
id/
ac.
nej.
.id/
.id/
.id/
gilib
i
d
/
/
:
ht
id
ac.
nej.
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
u morfologi (bentukan lib.u
u electron microscope perubahan
4.4 Gambaran scanning
ilib.
ilib.
g
g
igi
i
i
d
d
d
ghost
cell)
pada
S.
mutans
yang
terpapar
ekstrak
polifenol
biji
kakao
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http pembesaran 3500 kali.........................................................................
dengan
42
u
digi
tp://
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
id
id
ac.
nej.
ilib.
.id/
ac
nej.
4.3 Gambaran
scanning electron microscope
perubahan morfologi (bentukan
http
http
http
tonjolan (blebs)) S. mutans yang terpapar ekstrak polifenol biji kakao
dengan pembesaran 3500 kali.........................................................................
40
/
/
/
tp
dig
tp://
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
ANALISIS EFEK EKSTRAK POLIFENOL BIJI KAKAO (Theobroma cacao L)
TERHADAP UKURAN DAN MORFOLOGI Streptococcus mutans
MENGGUNAKAN SCANNING ELECTRON
MICROSCOPE (SEM)
SKRIPSI
Oleh:
Nisdian Apriningtyaswati
NIM 091610101051
BAGIAN ILMU KEDOKTERAN GIGI DASAR
FAKULTAS KEDOKTERAN GIGI
UNIVERSITAS JEMBER
2013
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
ANALISIS EFEK EKSTRAK POLIFENOL BIJI KAKAO (Theobroma cacao L)
TERHADAP UKURAN DAN MORFOLOGI Streptococcus mutans
MENGGUNAKAN SCANNING ELECTRON
MICROSCOPE (SEM)
SKRIPSI
Oleh:
Nisdian Apriningtyaswati
NIM 091610101051
BAGIAN ILMU KEDOKTERAN GIGI DASAR
FAKULTAS KEDOKTERAN GIGI
UNIVERSITAS JEMBER
2013
i
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
PERSEMBAHAN
http
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
/
/
.id/
.id/
.iduntuk:
.idSkripsi
c
c
c
c
ini
saya
persembahkan
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
1. Kedua
dan ibu Yatmini yang
g telah
g
gorang tuaku, ayah Nur //Chasan
dig
://di
: di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h membesarkanku mulai kecil hingga
saat ini. Mendengarkan hsetiap keluhan,
selalu memberikan motivasi,
serta terima kasih atas segala
doa dan kasih
/
/
/
d
d
i
i
.
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e pernah berhenti mengalir
sayang yanguntidak
uneyang telah diberikan kepadaune
id/
.ac.
nej
.u
igilib
lib.
lib.
lib.
i
/dig
/
:
p
t
t
i
/dig
/
:
p
t
t
i
/dig
saya.
/
:
p
t
ht
d
tp://
ht
h
h
2. Guru-guruku mulai menginjak bangku sekolah hingga perguruan tinggi.
.id/
ac
nej.
3. Almamaterku tercinta..id/
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
.id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpii
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ht
ht
.id/
lib.u
digi
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
.id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
ht
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
http
id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
http
ht
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ht
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
i
/dig
/
:
p
t
t
g
://di
http
tp
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
.id/
ac
nej.
id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpiii
ac.
nej.
ht
.id/
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ht
.id/
ac
nej.
u
*) Q.S Al- Insyirah
ilib.(94): 5 dan 8
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ht
ht
.id/
lib.u
digi
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
.id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
ht
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
http
id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
http
ht
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
.u
http
.id/
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
http
ht
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
i
/dig
/
:
p
t
t
h
.id/
.u
ac
nej.
lib.u
lib.u
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
ht
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ac.
nej.
.u
.u
lib.u
lib.u
gilib
i
d
/
/
:
id/
id/
ac.
nej.
.id/
.id/
gilib
i
d
/
/
:
ht
ilib kemudahan. Dan hanyadikepada
Karena sesungguhnya
gilib
igada
igilib sesudah kesulitan :/itu
d
d
/
/
/
/
/
:
:
tp
http
ht*)
http hendaknya kamu berharap
Tuhanmulah
ac
nej.
digi
tp://
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
.u
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
ttp
hMOTTO
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
.u
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
ht
Nim : 091610101051/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Menyatakan denganusesungguhnya
bahwa karya ilmiah
.une
.une yang berjudul : “Analisis
. ne
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
Efek Ekstrak
cacao L) Terhadap tp
Ukuran
://di Dan
://di
://diPoliofenol Biji Kakao (Theobroma
ht
http
http
ht
/
/
/
/
adalah benar- benar.idhasil
karya sendiri, kecuali .ijika
.id(SEM)“
c d dalam pengutipan j.ac.id
c
a
a
.
.
j
j
e
ne
substansi disebutklan
dan belum pernah
pada institusi manapun
.une
.udiajukan
.unsumbernya
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di
://di jawab atas keabsahan dan
://di
serta bukan
http kebenaran
http
http karya jiplakan. Saya bertanggung
ht
id/
.ac.
lib.u
ht
id/
ac.
nej.
Saya yang/dbertanda
igilib tangan di bawah ini:://digilib
/
:
http
http Nama : Nisdian Apriningtyaswati
nej
digi
tp://
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
.u
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
PERNYATAAN
http
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
Morfologi Streptococcus mutans Menggunakan Scanning Electron Microscope
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
isinya sesuai dengan sikap ilmiah yang harus dijunjung.
.id/
ac
nej.
nej
u
ilib.
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
i
/dig
/
:
p
t
t
.id
j.ac
une
lib.
i
g
i
://d
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
id/
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
ht
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpiv
ac.
nej.
ht
.id/
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
un
lib.
i
g
i
://d
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
(Nisdian Apriningtyaswati)
.id/
c091610101051
NIM
a
.
j
e
.id/
.id/
ac
nej.
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
http
http
tp
.id/
ac
nej.
h
/
une
lib.
i
g
i
://d
ac
nej.
h
/
.id
j.ac
ht
ht
lib.u
lib.u
h
u
ilib.
dig
tp://
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ac.
nej.
Jember, 14 Januari 2013
Yang menyatakan,
.id/
lib.u
digi
tp://
u
ht
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ht
ht
id/
id/
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
u
u
.
.
b.
dan paksaan dari
gilijika
gilib mendapat sanksi akademik
gilibpihak manapun serta bersedia
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
p: benar.
p:kemudian hari pernyataan ini
http
htttidak
httdi
ternyata
tp
dig
tp://
/
nej
u
.u
gilib
i
d
/
/
:
/
id
id
Demikian pernyataan
.ac. tanpa adanya tekanan
.ac.ini saya buat dengan sebenarnya
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
u
ilib.
dig
tp://
dig
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
u
.id/
.id/
ac
nej.
:hDr. drg. Didin Erma Indahyani,hM. Kes
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ttp
gilib
i
d
/
/
:
.id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpv
http
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
id/
ttp
.id/
.u
tp
g
://di
ac
nej.
.u
DosenhPembimbing Pendamping
ac
nej.
ht
h
: drg. IzzatailiBarid,
b.u M. Kes
ttp
ac.
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
u
Dosen Pembimbing
ilib.Utama
g
://di
ac
nej.
lib.u
lib.u
.id
.id/
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ac
nej.
ht
ht
Pembimbing:
/
/
u
ilib.
dig
tp://
h
.id
j.ac
ac.
nej.
.id/
lib.u
h
ht
id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
tp
http
ac.
nej.
.id/
lib.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ht
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ht
ht
.id/
ac
nej.
Oleh:
u
ilib.
dig
tp://
une
http
id/
id/
ac.
nej.
.u
lib.u
i
g
i
Nisdian Apriningtyaswati
/d
ttp:/
NIM h
091610101051
u
u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
ht
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
://
http
http
.id/
.u
lib.
i
g
i
://d
ht
ht
://
://
.id/
digi
tp://
u
ilib.
dig
tp://
ht
http
ac
nej.
ilib.
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
ANALISIS EFEK EKSTRAK POLIFENOL BIJI KAKAO (Theobroma cacao L)
/
/
/
TERHADAP UKURAN
mutans
c.id
c.id
c.id DAN MORFOLOGI Streptococcus
a
a
a
.
.
.
j
j
j
MENGGUNAKAN
SCANNINGuELECTRON
.une
. ne
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
MICROSCOPE
(SEM)
g
g
g
di
di
di
j.a
dig
tp://
id/
ac.
nej.
/
c.id
une
ilib.
.
gilib
i
d
/
/
:
ht
id/
ac.
nej.
ht
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
SKRIPSI
http
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
tp://
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
PENGESAHAN
http
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
/
/
.id/
.id(Theobroma
.id/Ekstrak Poliofenol Biji Kakao
.idSkripsi
c
c
c
c
berjudul
“Analisis
Efek
cacao
L)
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
Terhadap Ukuran
g
g mutans Menggunakan//Scanning
g Dan Morfologi Streptococcus
dig
: di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h dan disahkan pada:
h Microscope (SEM)” telah diuji
Electron
hari, tanggal
nej
lib.u
digi
tp://
: Senin, 14 Januari
/ 2013
/
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
e
tempat
: Fakultas
.unJember
.une Kedokteran Gigi Universitas
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
://di
://di
http
http
id/
.ac.
Penguji Ketua,
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
NIP 196805171997022001
ilib
//dig
http
gilib
i
d
/
/
:
.u
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ht
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpvi
id/
ac
nej.
http
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
ht
h
.id/
drg. Hj. Herniyati, M.Kes
id/ 195909061985032001
c.NIP
http
tp
lib.u
.u
a
nej.
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
http
d/
ac.i
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
NIP 196903031997022001
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ht
id/
ac.
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
lib.u
lib.u
i
i
g
g
i
i
://dPembimbing Pendamping, ttp://d
h
http
Mengesahkan, .u
igilib Gigi
Dekan Fakultas Kedokteran
d
/
/
:
Universitas
http Jember,
:
tp:
nej
ac
nej.
.u
.u
ilib
//dig
Dr. drg. I Dewa Ayu Susilawati, M. Kes
id/
NIP 196109031986022001
.ac.
.id/
.id/
ac
nej.
ht
u
u
ilib.
ilib.
g
g
i
i
d
d
/
/
:/
:/
http M. Kes
http Dr. drg. Didin Erma Indahyani,
u
ilib.
g
i
d
/
:/
drg. Izzata
http Barid, M. Kes
u
ilib.
dig
tp://
.u
http
id/
id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
drg. Melok Aris W, M. Kes., Sp. Perio
ac.
nej.
.id/
.u
/
/
c.id
c.idNIP 197104092005012002
a
a
.
.
j
j
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
ig
Pembimbing
dig
://dUtama,
p
t
tp://
t
h
ht
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
Penguji Anggota,
.id/
.id/
ht
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
tp
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
RINGKASAN
Analisis Efek Ekstrak Polifenol Biji Kakao (Theobroma cacao L) Terhadap
Ukuran Dan Morfologi Streptococcus mutans Menggunakan Scanning Electron
Microscope (SEM); Nisdian Apriningtyaswati; 091610101051; 2013; 54 halaman;
Fakultas Kedokteran Gigi Universitas Jember.
Salah satu jenis tumbuhan yang dapat dijadikan sebagai obat herbal adalah
tanaman kakao yang memiliki banyak manfaat dalam bidang kesehatan. Biji kakao
mengandung senyawa polifenol kira-kira 12-18% dari berat kering keseluruhan biji.
Senyawa polifenol memiliki aktivitas antibakteri karena mempunyai target pada
peptidoglikan dinding sel sehingga dapat menyebabkan kerusakan dinding sel.
Polifenol dapat menyebabkan kerusakan dinding sel dan membran sel yang dapat
dilihat dari perubahan ukuran dan morfologi sel bakteri. Polifenol bersifat antibakteri
terhadap beberapa bakteri patogen dan bakteri kariogenik. Salah satu bakteri
kariogenik yang terdapat dalam rongga mulut adalah S. mutans. S. mutans merupakan
bakteri yang dominan sebagai penyebab karies gigi dan mempunyai habitat utama
dalam plak gigi. Scanning electron microscope menunjukkan kerusakan struktur
dinding sel ketika sel bakteri terpapar polifenol. Oleh karena itu, tujuan penelitian ini
adalah untuk mengetahui kerusakan dinding sel akibat terpapar polifenol yang
meliputi perubahan ukuran dan morfologi S. mutans menggunakan scanning electron
microscope.
Jenis penelitian ini adalah penelitian eksperimental laboratorium dengan
rancangan the post test only control group design. Pada penelitian ini terdapat lima
kelompok terdiri dari empat kelompok perlakuan yaitu P1 (konsentrasi 100%), P2
(konsentrasi 50%), P3 (konsentrasi 25%), P4 (konsentrasi 12,5%) dan satu kelompok
kontrol. Pada kelompok perlakuan tabung
reaksi diisi bahan perlakuan berupa
ekstrak polifenol biji kakao pada konsentrasi yang berbeda-beda, media BHI-B,
S. mutans, dan kelompok kontrol berisi media BHI-B dan S. mutans. Kelima tabung
reaksi diinkubasi pada suhu 370C selama 10 jam. Selanjutnya mempersiapkan sampel
untuk pengamatan kerusakan dinding sel menggunakan SEM memakai metode sesuai
vii
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
.id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpviii
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ht
ht
.id/
lib.u
digi
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
.id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
ht
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
http
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
PRAKATA
http
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
Puji syukur kehadirat Allah SWT yang telah melimpahkan karunia dan
/
/
d/
.id/
.idPoliofenol
.iberjudul
.idhidayah-Nya
c
c
c
c
sehingga
skripsi
“Analisis
Efek
Ekstrak
Biji
Kakao
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
(Theobroma/dcacao
L) Terhadap Ukuran/ddan
mutans
g
g Morfologi Streptococcus
g
dig
://di
:/ i
:/ i
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
Menggunakan Scanning Electron Microscope (SEM)“ dapat terselesaikan. Skripsi ini
disusun untuk memenuhi persyaratan
untuk memperoleh gelar/ sarjana Kedokteran
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Gigi di Fakultas Kedokteran
.une
.une
.une Gigi Universitas Jember.
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
di
Penyusunan
berbagai pihak. Oleh
//di itu,
:karena
://bantuan
://di skripsi ini tidak lepas dari
http
http
http
ht
/
/
/
.id/ 1. Kedua orang tua .atercinta,
c.id SE dan ibunda Hj. j.ac.id
c.id ayahanda H. Nur Chasan,
a
.
j
j
ne
Yatmini, lSE
atas segala pengorbanan,
kasih sayang, nasehat,
.une
.une
.uterimakasih
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
i
g
dig
/dig semangat, kesabaran, serta
://di
tp:// cita-cita
ttp:/
http do’a yang tiada hentinyahtdemi
hdorongan
ht
id/
.ac.
nej
lib.u
digi
tp://
ht
penulis ingin menyanpaikan ucapan terimakasih kepada:
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
dan kebahagiaan saya
/
/
/
id/ Kes sebagai Dekan Fakultas
c.id Kedokteran Gigi j.ac.id
c.M.
c.id 2. drg. Hj. Herniyati,
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
Universitas
Jember.
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h Utama dan
3. hdrg. Izzata Barid, M. Kesh sebagai Dosen Pembimbing
Dr. drg. Didin Erma Indahyani, M. Kes sebagai Dosen Pembimbing
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
Pendamping yang
pikiran dan perhatian nej
j
j telah bersedia meluangkannewaktu,
u
.u
.une
b
b
i
i
l
l
ilib.
i
i
g
g
g
i
i
i
dalam
penulisan
skripsi
ini.
Terimakasih
atas
kesabaran
dan
bimbingannya
d
d
d
/
/
/
:/
:/
:/
http
http
http
ht
/
d/ 4. drg. Melok Aris W,c.M.
id/ penguji ketua dan
id/ Kes., Sp. Perio sebagaiadosen
.
c.id
c
a
a
.
.
.
j
j
j
Dr. drg. I Dewa
.une
.une dosen penguji anggota ilyang
.uneAyu Susilawati, M. Kesilsebagai
b
b
b
i
i
i
l
i
g
g
g
i
//di telah meluangkan waktu,
://di dan
:serta
://dmemberikan
telah
kritik dan saran
pikiran,
http
http
http
ht
/
/
M. M.R sebagai Dosen
Akademik
id/
.idKes.,
.id/ 5. drg. Abdul Rochim,
c.id
c.Pembimbing
cM.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.unemeraih prestasi.
.une
yang selalu
memberikan
banyak motivasiiluntuk
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
g
g
/dig
://di
://di
ttp:/ Laboratorium Mikrobiologi
6. hStaf
httpUniversitas
http Fakultas Kedokteran Gigi
ht
d/
ac.i
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
selama ini.
c.i
ej.a
.un
ilib
//dig
tp:
perhatian dalam penulisan skripsi ini.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
Jember.
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
d/
ac.i
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpix
http
tp
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ht
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ttp Unit Mikroskop Elektron
7. hStaf
http Fakultas
http dan Laboratorium Terpadu
tp
ht
Kedokteran Universitas Airlangga.
.id/kosan ‘Mastrip 53B’ .ac.id/
.id/ Pipit, Dewi, Tami dan.aanak
.id/ 8. Sahabat-sahabatku,.aIzzah,
c
c
c
a
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
yang/d
bersedia
menjadi tempat curhat/d
saat
g
g senang dan sedih.
g
dig
://di
:/ i
:/ i
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h atas pengertian, waktu danhmotivasi yang
9. hGetha Nur Hamzah, terima kasih
lib.u
telah diberikan.
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
10. Tim skripsi Liana,
kasih atas bantuan dan
.une
.unterima
.une Robbie, Dzanuar, Sintha
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
dukungannya.
://di
://di
://di
http
http
http
ht
/
.id/satu yang membantu .ac.id/
.id/ 12. Semua pihak yang.atidak
cper
c.id dapat penulis sebutkan satu
a
.
j
j
nej
ne
neskripsi ini.
u
u
u
terselesaikannya
.
.
.
b
b
b
i
i
i
l
l
l
digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htt
htt
htt
ht
penulis berharap semoga
skripsi ini dapat
/
/
/ kesempurnaan skripsi ini..idAkhirnya
d/
i
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
bermanfaat.
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
ht
id/
.ac.
nej
digi
tp://
ht
11. Seluruh teman-teman FKG angkatan 2009.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
Penulis juga menerima segala kritik dan saran dari semua pihak demi
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
tp
Jember, Januari 2013
ac.
nej.
u
ilib.
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
.id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpx
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ht
ht
.id/
lib.u
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
.id/
ac
nej.
digi
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
id/
id/
id/
id/
dig
tp://
Penulis
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
u
ilib.
dig
tp://
u
ilib.
dig
tp://
ht
t
t
t
Halaman ej.ac.i
un
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ht
d/
id/
u
ilib.
dig
tp://
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
.u
DAFTAR
http ISI
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
h
h
h
HALAMAN
JUDUL ...................................................................................
i
HALAMAN PERSEMBAHAN/ ..................................................................
ii
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
HALAMAN MOTTO
iii
.une
.une
.une.................................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
di
HALAMAN
.....................................................................
://iv
://di
://dPERNYATAAN
http
http
http
ht
/
/
/
/
PENGESAHAN
vi
.idHALAMAN
c.id
c.id
c.id.....................................................................
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
RINGKASAN ..............................................................................................
vii lib.un
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
PRAKATA
http ix
http
http ..................................................................................................
ht
id/
.ac.
nej
lib.u
digi
tp://
HALAMAN PEMBIMBINGAN ................................................................ v
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
DAFTAR ISI ............................................................................................... xi
/
/
/
/
xiv
c.id
c.id
c.id
c.idDAFTAR TABEL .......................................................................................
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
.une
.une
.un...................................................................................
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
DAFTAR
GAMBAR
xv
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h LAMPIRAN ...............................................................................
DAFTAR
xvii
d/
ac.i
nej.
u
ilib.
dig
tp://
1. BAB I PENDAHULUAN................................................................. ..1
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
1.1 Latar Belakang.............................................................................1
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
1.2:Rumusan
Masalah........................................................................3
//dig
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
1.3 Tujuan Penelitian.........................................................................3
d/
c.i
ej.a
.un
ilib
//dig
tp:
/
c.id
c.i
c.i
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2. BAB 2. TINJAUAN
.une
.une
.une PUSTAKA.......................................................4
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
//di
://di
://di
2.1:Kakao............................................................................................4
http
http
http
a
nej.
a
nej.
u
.u
2.1.3 ilibHabitat
Kakao ...................................................................6
ilib.
.u
g
://di
g
://di
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpKakao............................................7
http 2.1.4 Kandungan Kimia Biji
tp
d/
une
id/
ac.
nej.
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpxi
http
tp
une
.
gilib
i
d
/
/
:
.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
d/
.i
.i
2.1.6 Mekanisme
j.ac
j.ac Antibakteri ....................................................13
nej.
u
.
gilib
i
d
/
/
:
ht
2.1.5 Polifenol Biji Kakao..........................................................7
d/
ac.i
id/
ac.
nej.
ht
.id/
/
2.1.2 Morfologic.Kakao
id/ ..............................................................5
c.id
.id/
gilib
i
d
/
/
:
ht
1.4 Manfaat Penelitian.......................................................................3
d/
d/
2.1.1 Klasifikasi kakao ..............................................................4
ac
nej.
ht
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ht
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ttp Streptococcus mutans...................................................................
http 14
http
h2.2
tp
Taksonomi S. mutans...........................................................14
.u
id/
d/
d/
d/
ac.i
c.i
c.i
2.2.1 Morfologi
ej.a
ej.a dan Ukuran S. Mutans .......................................15
nej.
igilib
d
/
/
:
tp
ht
.un
.un
ac.
nej.
.u
ilib
ilib
ilib
2.2.2
/dig
/dig
/dig Habitat S. mutans.................................................................15
:/
:/
:/
http
http
http 2.2.3 Dinding Sel S. mutans.........................................................16
id/
.ac.
nej
lib.u
digi
tp://
ht
2.2.4 Patogenitas S./ mutans..........................................................18
/
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
e
2.3 Scanningun
Electron
Microscope (SEM) .......................................19
une
.id/
ac
nej.
u
ilib.
ilib.
ilib.
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
2.4:/Perubahan
Sel Bakteri ................................................................21
://
://
http
http
http
ht
2.5 Pengaruh Faktor Lingkungan Pada Pertumbuhan
Mikroorganisme.i.........................................................................23
d/
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
2.6 Kerangka
lib.u
lib.u Konsep .......................................................................25
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gi
://di
gi
://di
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
ttp Hipotesis ......................................................................................26
http
http
h2.7
tp
ht
3. BAB 3. METODE PENELITIAN ....................................................27
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
d/
ac.i
nej.
u
ilib.
nej
.id/
/
nej
u
u
u
ac
nej.
.
.
.
3.2 Tempat
igilib
igilib
igilib dan Waktu Penelitian ..................................................27
/d
://d
://d
ttp:/Identifikasi Variabel Penelitian
http
http ................................................27
h3.3
tp
dig
tp://
/
id
.id
3.1 Jenis Penelitian
.ac.
.ac...........................................................................27
ht
3.4 Definisi Operasional Penelitian .................................................28
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
3.5 Sampel Penelitian
.......................................................................28
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
3.6:/Alat
/dig dan Bahan Penelitian t.........................................................29
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
h
h
h
3.7 Prosedur Penelitian ....................................................................30
3.7.1 Pembuatan Ekstrak
Polifenol Biji kakao ...........................30
/
id/
.
c.id
c
a
a
.
.
j
j
3.7.2 Identifikasi
S. Mutans ........................................................31
.une
.une
d/
c.i
ej.a
.un
ilib
//dig
tp:
.id/
ac
nej.
u
ilib.
ilib
ilib
g
g
g
i
i
i
d
d
d
//
://
://
:3.7.3
Mempersiapkan Media
Kultur
...........................................31
http
http
http
ht
/
/
3.7.5 Prosedur ckerja
.id/ ....................................................................32
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une ............................................................................34
3.8 AlurilPenelitian
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
g
g
/dig
://di
://di
ttp:/Analisa Data ................................................................................35
http
http
h3.9
ht
3.7.4 Pembuatan Suspensi S. Mutans .........................................31
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
nej.
u
.
gilib
i
d
/
/
:
d/
ac.i
4. BAB 4. HASIL DAN PEMBAHASAN ...........................................36
d/
une
id/
ac.
nej.
une
.
gilib
i
d
/
/
:
.
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpxii
ac.
nej.
.id/
d/
.i
.i
4.1 Hasil Penelitian
j.ac
j.ac...........................................................................36
http
tp
ht
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ht
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ttp Pembahasan .................................................................................43
http
http
h4.2
tp
d/
ac.i
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
5. BAB 5. KESIMPULAN DAN SARAN .............................................47
d/
d/
d/
5.1 Kesimpulanej..................................................................................47
ac.i
ac.i
ac.i
.
.
.
j
j
e
e
n
n
.un
lib.u
lib.u
lib............................................................................................47
i
i
i
5.2 Saran
g
g
g
i
i
i
/d
/d
/d
ttp:/
ttp:/
ttp:/
h
h
h
DAFTAR
PUSTAKA ...........................................................................
48
id/
.ac.
nej
lib.u
digi
tp://
LAMPIRAN .........................................................................................
55
/
/
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
.id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpxiii
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ht
ht
.id/
lib.u
digi
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
.id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
ht
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
http
id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
http
ht
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
.id/
.id
.id
ac
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
ht
4.3
/
/
/ Efek ekstrak polifenol biji.ikakao
dterhadap
d/ pada berbagai konsentrasi
i
.
c.id
c
c
a
a
a
perubahan morfologi
(bentukan
ghost
cell)
pada
S.
mutans
yang
diamati
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
menggunakan
SEM............................................................................................
41
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
une
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
u
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
.id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpxiv
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
tp
ac
nej.
lib.u
lib.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ht
ht
.id/
lib.u
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
.id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
ht
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
http
id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ilib.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ht
.id/
.id/
.id/
.u
tp
http
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://di
://di
://di
http
tp
gilib
i
d
/
/
:
.id
ac
nej.
ac
nej.
.id
j.ac
lib.
i
g
i
://d
gilib
i
d
/
/
:
ht
4.2 Efek ekstrak polifenol
biji kakao pada berbagai
konsentrasi
terhadap
u
u
u
ilib. S. mutans yang diamatidigilib.
ilib.
g
g
i
i
d
d
perubahan
morfologi
(bentukan
tonjolan
(blebs))
://
://
://
http
http
http
menggunakan
SEM...........................................................................................
40
lib.u
digi
tp://
d/
Halaman ej.ac.i
un
ac.
nej.
.id
.id
dig
tp://
ht
4.1 Efek ekstrak polifenol biji kakao pada berbagai konsentrasi terhadap
/ yang diamati menggunakan/SEM................. 39
/ perubahan ukuran sel S. mutans
ac
nej.
digi
tp://
http
u
u
ilib.
ilib.
ilib.
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
/
/
2.1 Komposisi
8
:/
:/
:/ polifenol dalam biji kakao.............................................................
http
http
http
u
ilib.
dig
tp://
gilib
i
d
/
/
:
id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
.u
DAFTAR
http TABEL
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
id/
ac.
nej.
ac.
nej.
u
Halaman
ilib.
dig
tp://
t
t
h
h
h dan buah kakao ..................................................................................
2.1 Pohon
6
2.2 Biji dalam buah kakao ..................................................................................
/
/
6
id/
.ac.
id
.ac.
id
.ac.
ht
.id/
c
ej
ej
2.3 Struktur katekinu............................................................................................
9 unej.a
n
n
u
.
.
.
igilibpositif dengan tanin ://digilib
igilib
d
d
/
/
2.4 Reaksi
peptidoglikan
dinding
sel
bakteri
gram
/
/
:
:
http
http
http
terkondensasi
................................................................................................
11
nej
lib.u
http
u
ilib.
dig
tp://
t
digi
tp://
gilib
i
d
/
/
:
id/
id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
DAFTAR
http GAMBAR
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
2.5
............................................................................
12
/
/
/
/ Pembagian kelas polifenol
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
2.6 Gambaran mikroskopis
pembesaran
.une
.uncahaya
.une S. mutans pada mikroskop
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
1000x:............................................................................................................
dig
//dig
://di 15
://di
tp://
http
http
http
ht
/
/
/
/
c.id
c.idelectron
cS..idmutans menggunakan scanning
c.id2.8 Gambaran mikroskopis
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
microscope l..................................................................................................
17.un
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
2.9 Dinding
sel Streptococcus. PR, protein;
LTA, lipoteichoic acid; TA,
ht
/
.id/
.id/
.id/ ....................................................................
.id2.10
c
c
c
c
Scanning
electron
microscope
20
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
2.11 Perbandingan
dig
//dig Enterococcus (kiri) danttp://dig
//dig antara sampel normalttpbakteri
:
:
p
t
tp://
t
sampel
yang telah terpapar senyawa
h polifenol (kanan) dengan h
h
ht
/
/
/
/
c.id
c.id aureus
c.id normal bakteri Staphylococcus
c.id2.12 Perbandingan antaraj.sampel
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
.une
.une
.untelah
.une
dan sampel iyang
terpapar senyawa fenol
................................
........... ilib23
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
g
g
g
g
i
i
i
di
p://d
p://d
p://d
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
4.1 Ukuran sel bakteri S. mutans yang terpapar ekstrak polifenol biji kakao
ht
/
/
/
/
c.id
c.id dan pada
c.id sel bakteri S. mutans pada
c.id4.2 Perbandingan antara jukuran
a
a
a
a
kontrol
.
.
.
.
j
j
j
.une
.unebiji kakao yang
.une yang terpapar ekstrak polifenol
.une
b
b
b
b
kelompok
perlakuan
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
dig
dig
://di 37
://di
://menggunakan
diamati
SEM denganttpembesaran
3500 kali............................
tp://
http
h p
http
ht
2.7 Bagian-bagian S. mutans serotipe d strain B13 pada mikrograf elektron......
teichoic acid; PS, polysaccharide.................................................................
pembesaran 15.000 kali ................................................. .............................
pada berbagai konsentrasi...............................................................................
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
id/
ac.
nej.
36
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpxv
http
tp
22
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
18
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
17
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
.id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
httpxvi
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ht
ht
.id/
lib.u
digi
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
.id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ht
ht
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
http
id/
u
ilib.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
http
ht
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
ht
.id/
ac
nej.
lib.u
lib.u
lib.u
dig
tp://
id/
ac.
nej.
.id/
.id/
.id/
gilib
i
d
/
/
:
ht
id
ac.
nej.
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
u morfologi (bentukan lib.u
u electron microscope perubahan
4.4 Gambaran scanning
ilib.
ilib.
g
g
igi
i
i
d
d
d
ghost
cell)
pada
S.
mutans
yang
terpapar
ekstrak
polifenol
biji
kakao
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http pembesaran 3500 kali.........................................................................
dengan
42
u
digi
tp://
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
id
id
ac.
nej.
ilib.
.id/
ac
nej.
4.3 Gambaran
scanning electron microscope
perubahan morfologi (bentukan
http
http
http
tonjolan (blebs)) S. mutans yang terpapar ekstrak polifenol biji kakao
dengan pembesaran 3500 kali.........................................................................
40
/
/
/
tp
dig
tp://
ht
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
ac.
nej.
ht
id/
ac.
nej.