PROJEK AKHIR ARSITEKTUR Periode LXVI Semester Gasal Tahun 2014 2015
PROJEK AKHIR ARSITEKTUR
Periode LXVI Semester Gasal Tahun 2014 / 2015
LANDASAN TEORI DAN PROGRAM
PANTI ASUHAN KATOLIK
Tema Desain :
Arsitektur Tropis
Fokus Kajian :
Penerapan Sistem Keamanan Anak dalam Bangunan Diajukan untuk memenuhi sebagian persyaratan memperoleh gelar Sarjana Teknik Arsitektur
Disusun oleh
Gitta Jesslyn 10.11.0011
Dosen Pembimbing
Ir. FX. Bambang Suskiyatno, MT.
PROGRAM STUDI ARSITEKTUR
FAKULTAS ARSITEKTUR DAN DESAIN
UNIVERSITAS KATOLIK SOEGIJAPRANATA
Oktober, 2014
Periode LXVI Semester Gasal Tahun 2014 / 2015
LANDASAN TEORI DAN PROGRAM
PANTI ASUHAN KATOLIK
Tema Desain :
Arsitektur Tropis
Fokus Kajian :
Penerapan Sistem Keamanan Anak dalam Bangunan Diajukan untuk memenuhi sebagian persyaratan memperoleh gelar Sarjana Teknik Arsitektur
Disusun oleh
Gitta Jesslyn 10.11.0011
Dosen Pembimbing
Ir. FX. Bambang Suskiyatno, MT.
PROGRAM STUDI ARSITEKTUR
FAKULTAS ARSITEKTUR DAN DESAIN
UNIVERSITAS KATOLIK SOEGIJAPRANATA
Oktober, 2014
KATA PENGANTAR
Puji dan syukur penulis panjatkan kepada Tuhan Yang Maha Esa, karena dengan rahmat dan karunia-Nya penulis dapat menyelesaikan Landasan Teori dan Program Proyek Akhir Arsitektur Periode LXVI yang berjudul Panti Asuhan Katolik dengan baik dan tepat waktu.
Landasan Teori dan Program ini dibuat untuk memenuhi sebagian persyaratan tugas dalam rangka memperoleh gelar Strata 1 Arsitektur, Fakultas Arsitektur dan Desain Universitas Katolik Soegijapranata.
Pada kesempatan ini penulis ingin menyampaikan terima kasih kepada:
1. Bapak Riandy Tarigan, MT. ,selaku Dosen Koordinator Proyek Akhir Arsitektur ( PAA ) LXVI yang telah memberikan pendampingan dan pengetahuan dasar mengenai Proyek Akhir Arsitektur.
2. Bapak Ir. FX. Bambang Suskiyatno, MT. , selaku Dosen Pembimbing Proyek Akhir Arsitektur ( PAA ) LXVI yang telah memberikan bimbingan, baik secara moral maupun non-moral.
3. Rekan-rekan fakultas Arsitektur dan Desain jurusan Arsitektur di Universitas Katolik Soegijapranata yang telah membantu dalam proses penyusunan Landasan Teori dan Program ini.
4. Keluarga tercinta yang selalu memberi semangat dan dorongan dalam rangka penyusunan Landasan Teori dan Program ini.
5. Pihak-pihak lain yang tidak dapat disebutkan satu persatu. Akhir kata penulis berharap bahwa Landasan Teori dan Program Proyek Akhir
Arsitektur Periode LXVI dengan judul Panti Asuhan Katolik ini telah penulis buat dengan sebaik mungkin sehingga diharapkan dapat menjadi permulaan yang baik
Desain.
Semarang , Oktober 2014 Penulis,
DAFTAR ISI
HALAMAN JUDUL .................................................................................................. i
HALAMAN PENGESAHAN .................................................................................... ii
PERNYATAAN KEASLIAN ................................................................................... iv
KATA PENGANTAR ............................................................................................... v
DAFTAR ISI ......................................................................................................... vii
DAFTAR GAMBAR .............................................................................................. xii
DAFTAR TABEL .................................................................................................. xvi
DAFTAR DIAGRAM ........................................................................................... xviii
BAB I. PENDAHULUAN ......................................................................................... 1
1.1. Latar Belakang Proyek ............................................................................... 1
1.2. Tujuan dan Sasaran Pembahasan ............................................................. 3
1.3. Lingkup Pembahasan ................................................................................. 3
1.4. Metoda Pembahasan .................................................................................. 4
1.4.1. Metoda Pengumpulan Data .................................................................... 4
1.4.2. Metoda Penyusunan dan Analisa ........................................................... 6
1.4.3. Metoda Pemrograman ............................................................................ 6
1.4.4. Metoda Perancangan Arsitektur ............................................................. 7
1.5. Sistematika Pembahasan ........................................................................... 8
BAB II. TINJAUAN PROYEK ............................................................................... 10
2.1. Tinjauan Umum ........................................................................................ 10
2.1.1. Gambaran Umum ............................................................................. 10
2.1.2. Latar Belakang – Perkembangan – Trend ....................................... 10
2.1.3. Sasaran yang akan Dicapai ............................................................. 11
2.2.1. Terminologi ...................................................................................... 11
2.2.6. Permasalahan Desain ...................................................................... 36
3.1.1.1. Studi Aktivitas Pengelola ......................................................... 41
3.1.1. Studi Aktivitas ................................................................................... 41
3.1. Analisa Pendekatan Arsitektur .................................................................. 41
BAB III. ANALISA PENDEKATAN PROGRAM ARSITEKTUR ........................... 41
2.3.3. Anggapan ......................................................................................... 40
2.3.2. Batasan ............................................................................................ 39
2.3.1. Kesimpulan ...................................................................................... 37
2.3. Kesimpulan, Batasan, dan Anggapan....................................................... 37
2.2.5.4. Panti Asuhan Islam Riyyadhul Jannah, Semarang .................. 35
2.2.2. Kegiatan ........................................................................................... 16
2.2.5.3. Panti Asuhan Kristen Tanah Putih, Semarang ......................... 34
2.2.5.2. Panti Asuhan Katolik Wikrama Putra, Semarang ..................... 32
2.2.5.1. Panti Asuhan St. Maria, Yogyakarta ........................................ 31
2.2.5. Studi Banding / Komparasi Kasus Proyek Sejenis, berupa analisis Tentang Kelebihan dan Kekurangan ............................................... 31
2.2.4. Deskripsi Konteks Desa / Kota yang Menguraikan Tentang Lokasi Proyek .............................................................................................. 28
2.2.3.3. Lingkungan .............................................................................. 28
2.2.3.2. Bangunan ................................................................................ 27
2.2.3.1. Arsitektur : Tata Ruang, Fungsi, Tata Bentuk, dan Content ..... 26
2.2.3. Spesifikasi dan Persyaratan Desain ................................................. 26
3.1.1.2. Studi Aktivitas Staf Pembantu .................................................. 45
3.1.1.4. Studi Aktivitas Pengunjung ...................................................... 58
3.1.2. Studi Fasilitas ................................................................................... 60
3.1.2.1. Studi Ruang Khusus ................................................................ 65
3.1.2.2. Studi Kebutuhan Luas / Besaran Bangunan dan Lahan .......... 74
3.1.2.3. Studi Citra Arsitektural ............................................................. 82
3.2. Analisa Pendekatan Sistem Bangunan ..................................................... 88
3.2.1. Studi Sistem Struktur dan Enclosure ................................................ 88
3.2.2. Studi Sistem Utilitas ...................................................................... 111
3.2.3. Studi Psikologi Anak...................................................................... 129
3.2.3.1. Tinjauan Karakteristik Warna ................................................ 129
3.2.3.2. Konsep Karakter Interaktif pada Ruang-Ruang di dalam Panti Asuhan Katolik ...................................................................... 130
3.2.4. Studi Pemanfaatan Teknologi ....................................................... 131
3.2.4.1. Lubang Resapan Biopori ...................................................... 131
3.2.4.2. Rain Harvesting .................................................................... 132
3.3. Analisa Pendekatan Konteks Lingkungan ............................................. 133
3.3.1. Analisa Pemilihan Alternatif Lokasi ............................................... 133
3.3.1.1. Kriteria Pemilihan Lokasi ...................................................... 147
3.3.2. Analisa Pemilihan Alternatif Tapak ................................................ 148
3.3.2.1. Penentuan dan Deskripsi Alternatif Tapak ............................ 148
3.3.2.2. Kriteria Pemilihan Tapak ....................................................... 155
3.3.2.3. Analisis SWOT Tapak ........................................................... 156
BAB IV. PROGRAM ARSITEKTUR .................................................................. 157
4.1. Konsep Program .................................................................................... 157
4.1.2. Aspek Fungsi ................................................................................ 158
4.1.3. Aspek Teknologi ............................................................................ 159
4.1.4. Ramah Lingkungan ...................................................................... 160
4.2. Tujuan Perancangan, Faktor Penentu Perancangan, Faktor Persyaratan Perancangan ......................................................................................... 160
4.2.1. Tujuan Perancangan ( Design Objective ) ..................................... 160
4.2.2. Faktor Penentu Perancangan ( Design Determinant )................... 161
4.2.3. Faktor Persyaratan Perancangan ( Design Requirement ) ............ 162
4.2.3.1. Persyaratan Arsitektur .......................................................... 162
4.2.3.2. Persyaratan Bangunan ......................................................... 162
4.2.3.3. Persyaratan Konteks Lingkungan ......................................... 163
4.3. Program Arsitektur ................................................................................. 163
4.3.1. Program Kegiatan ......................................................................... 163
4.3.1.1. Program Ruang .................................................................... 163
4.3.1.2. Program Besaran Ruang ...................................................... 169
4.3.1.3. Pola Ruang Outdoor dan Indoor ........................................... 171
4.3.2. Program Sistem Struktur ............................................................... 172
4.3.3. Program Sistem Utilitas ................................................................. 175
4.3.4. Studi Psikologi Anak...................................................................... 182
4.3.4.1. Tinjauan Karakteristik Warna ................................................ 182
4.3.4.2. Konsep Karakter Interaktif pada Ruang-Ruang di dalam Panti Asuhan Katolik ...................................................................... 182
BAB V. KAJIAN TEORI ..................................................................................... 184
5.1. Kajian Teori Tema Desain ..................................................................... 184
5.1.2. Studi Preseden .............................................................................. 187
5.1.3. Kemungkinan Penerapan Teori ke Proyek .................................... 189
5.2. Kajian Teori Permasalahan Dominan .................................................... 190
5.2.1. Interpretasi dan Elaborasi Teori .................................................... 190
5.2.2. Studi Preseden .............................................................................. 194
5.2.3. Kemungkinan Penerapan Teori ke Proyek .................................... 198
DAFTAR PUSTAKA .......................................................................................... 200
DAFTAR GAMBAR
GAMBAR 1. Peta Administratif Kota Semarang .................................................... 28 GAMBAR 2. Panti Asuhan Katolik St. Maria, Yogyakarta ..................................... 31 GAMBAR 3. Panti Asuhan Katolik Wikrama Putra, Semarang .............................. 32 GAMBAR 4.Panti Asuhan Kristen Tanah Putih, Semarang ................................... 34 GAMBAR 5.Panti Asuhan Islam Riyyadhul Jannah, Semarang ............................ 35 GAMBAR 6. Studi Ruang Khusus Kapel ............................................................... 65 GAMBAR 7. Studi Ruang Tidur Anak-Anak 7-9 tahun .......................................... 67 GAMBAR 8. Studi Ruang Tidur Anak-Anak 10-12 tahun ...................................... 67 GAMBAR 9. Studi Ruang Tidur Anak-Anak Remaja dan Dewasa ........................ 68 GAMBAR 10. Studi Ruang Khusus Ruang Makan ................................................ 69 GAMBAR 11. Studi Ruang Khusus Ruang Belajar ................................................ 70 GAMBAR 12. Denah Kamar Mandi Anak Asuh Putra ........................................... 71 GAMBAR 13. Potongan Kamar Mandi Anak Putra 7-12th .................................... 72 GAMBAR 14. Potongan Kamar Mandi Anak Putra 13-18th .................................. 72 GAMBAR 15. Denah Kamar Mandi Anak Asuh Putri ............................................ 72 GAMBAR 16. Potongan Kamar Mandi Anak Putri 7-12th ...................................... 73 GAMBAR 17. Potongan Kamar Mandi Anak Putri 13-18th .................................... 73 GAMBAR 18. Macam Pondasi Batu Kali ............................................................... 89 GAMBAR 19. Pondasi Lajur Batu Kali ................................................................... 90 GAMBAR 20. Pondasi Plat Beton ......................................................................... 91 GAMBAR 21. Ubin Keramik .................................................................................. 92 GAMBAR 22. Ubin Keramik Mozaik ...................................................................... 92 GAMBAR 23. Marmer ........................................................................................... 93
GAMBAR 25. Parquette Lapis ............................................................................... 95 GAMBAR 26. Parquette Laminate-HDF ................................................................ 95 GAMBAR 27. Vinyl ................................................................................................ 96 GAMBAR 28. Struktur Dinding Rangka ................................................................. 96 GAMBAR 29. Dinding Batu Bata ........................................................................... 97 GAMBAR 30. Dinding Batako ................................................................................ 98 GAMBAR 31. Dinding Bata Ringan ....................................................................... 98 GAMBAR 32. Dinding Gypsum Board ................................................................... 99 GAMBAR 33. Dinding Calcium Board ................................................................. 100 GAMBAR 34. Dinding GRC ................................................................................. 101 GAMBAR 35. Dinding Batu Ekspos ..................................................................... 102 GAMBAR 36. Dinding Alumunium Composite Panel ( ACP ) .............................. 102 GAMBAR 37. Dinding Batu Alam ........................................................................ 103 GAMBAR 38. Dinding Kaca................................................................................. 104 GAMBAR 39. Atap Daag Bertanaman ................................................................ 106 GAMBAR 40. Bentuk Kubah-Kubah Cahaya....................................................... 112 GAMBAR 41. Tipe Jendela ................................................................................. 112 GAMBAR 42. Lampu Mengarah ke Bawah ......................................................... 115 GAMBAR 43. Lampu Ayun .................................................................................. 115 GAMBAR 44. Lampu Sorot Dinding .................................................................... 115 GAMBAR 45. Lampu Tidak Langsung-Langsung ................................................ 115 GAMBAR 46. Lampu Tidak Langsung ................................................................ 116 GAMBAR 47. Lampu Sorot Lantai ....................................................................... 116 GAMBAR 48. Contoh Exhaust Fan ..................................................................... 117
GAMBAR 50. Sistem Distribusi Down-Feed ........................................................ 120 GAMBAR 51. Cara Pemasangan Septitanc Biotech ........................................... 125 GAMBAR 52. Heat Detector ................................................................................ 126 GAMBAR 53. Tabung Pemadam Kebakaran ...................................................... 127 GAMBAR 54. Penangkal Petir Sistem Franklin Cone ......................................... 128 GAMBAR 55. Penangkal Petir Sistem Sangkar Faraday .................................... 128 GAMBAR 56. Lubang Resapan Biopori .............................................................. 131 GAMBAR 57. Sistem Kerja Biopori ..................................................................... 132 GAMBAR 58. Peta BWK I Kota Semarang ......................................................... 133 GAMBAR 59. Playgroup-TK-SD-PL Bernardus, Randusari ................................ 139 GAMBAR 60. Playgroup-TK-SD-PL Santo Yusuf, Peterongan ........................... 140 GAMBAR 61. SMP PL Domenico Savio, Randusari ........................................... 140 GAMBAR 62. SMP Maria Mediatrix, Peterongan ................................................ 140 GAMBAR 63. Tugu Muda .................................................................................... 141 GAMBAR 64. Peta BWK III Kota Semarang ....................................................... 141 GAMBAR 65. Tapak dekat dengan Gereja Katolik Mater Dei ............................. 149 GAMBAR 66. Terdapat Fasilitas TK,SD,SMP dan SMA Katolik .......................... 149 GAMBAR 67. Peta Tapak Alternatif 1 ................................................................. 150 GAMBAR 68. Kondisi Jalan Atmodirono 1 .......................................................... 151 GAMBAR 69 Kondisi Jalan Atmodirono 2 ........................................................... 151 GAMBAR 70. Kondisi Selokan di Sekitar Tapak ................................................. 151 GAMBAR 71. Tapak dekat dengan Gereja Katolik Mater Dei ............................. 152 GAMBAR 72. Terdapat Fasilitas SD dan SMP Katolik ........................................ 152 GAMBAR 73. Terdapat Fasilitas SD, SMP, dan SMA Negeri ............................. 152
GAMBAR 75. Kondisi Tapak berupa Rumah Penduduk ..................................... 154 GAMBAR 76. Kondisi Selokan di Sekitar Tapak ................................................. 154 GAMBAR 77. Kondisi Jalan di Sekitar Tapak ...................................................... 155 GAMBAR 78. Cara Kerja dan Tahap Pemasangan Bioseptitanc ........................ 180 GAMBAR 79. Penangkal Petir yang digunakan pada Panti Asuhan Katolik ....... 181 GAMBAR 80. Beberapa Contoh Shading Device ................................................ 186 GAMBAR 81. Denah Rumah Ir. Heinz Frick ........................................................ 187 GAMBAR 82. Tampak Depan Rumah Ir. Heinz Frick .......................................... 188 GAMBAR 83. Dinding Bangunan Rumah Ir. Heinz Frick ..................................... 188 GAMBAR 84. Pintu Samping Rumah Ir. Heinz Frick ........................................... 189 GAMBAR 85. Teras Rumah Ir. Heinz Frick ......................................................... 189 GAMBAR 86. Penggunaan Railing pada Bangunan ........................................... 195 GAMBAR 87. Penggunaan Teralis pada Jendela dan Pintu ............................... 195 GAMBAR 88. Penggunaan Pagar pada Kolam ................................................... 195 GAMBAR 89. Penggunaan Colokan Listrik dengan Penutup .............................. 196 GAMBAR 90. Penggunaan Penutup pada Colokan Listrik .................................. 196 GAMBAR 91. Penggunaan Door Closer ............................................................. 196 GAMBAR 92. Door Stopper................................................................................. 197 GAMBAR 93. Penggunaan CCTV Multiplexer..................................................... 197 GAMBAR 94. Penggunaan Pagar ....................................................................... 198 GAMBAR 95. Penggunaan Kunci Digital ............................................................. 198
DAFTAR TABEL
TABEL 1. Studi Aktivitas Pengelola ....................................................................... 42 TABEL 2. Studi Aktivitas Staf Bidang Pembantu ................................................... 48 TABEL 3. Studi Aktivitas Anak Asuh ..................................................................... 55 TABEL 4. Studi Aktivitas Pengunjung ................................................................... 59 TABEL 5. Sifat Fasilitas Ruang ............................................................................. 63 TABEL 6. Persyaratan Fasilitas Ruang ................................................................. 65 TABEL 7. Perhitungan Studi Ruang Khusus Kapel ............................................... 65 TABEL 8. Perhitungan Studi Ruang Khusus Ruang Tidur Anak Asuh .................. 66 TABEL 9. Perhitungan Studi Ruang Khusus Ruang Makan .................................. 68 TABEL 10. Perhitungan Studi Ruang Khusus Ruang Belajar ............................... 70 TABEL 11. Perhitungan Studi Ruang Khusus Kamar Mandi Anak Asuh ............... 71 TABEL 12. Perhitungan Kebutuhan Luas Ruang Fasilitas Utama ......................... 77 TABEL 13. Perhitungan Kebutuhan Luas Ruang Fasilitas Pendukung ................. 79 TABEL 14. Perhitungan Kebutuhan Luas Ruang Fasilitas Penunjang .................. 79 TABEL 15. Perhitungan Kebutuhan Luas Ruang Fasilitas Servis ......................... 81 TABEL 16. Macam Tangki Air Bersih ................................................................. 123 TABEL 17. Karakteristik Warna .......................................................................... 130 TABEL 18. Data PMKS berdasarkan Kecamatan di Kota Semarang ................. 147 TABEL 19. Penilaian Lokasi ............................................................................... 148 TABEL 20. Penilaian Tapak ............................................................................... 155 TABEL 21. Massa Bangunan dalam Panti Asuhan Katolik ................................ 158 TABEL 22. Program Ruang ................................................................................ 168 TABEL 23. Program Besaran Ruang ................................................................. 169
TABEL 25. Program Dinding .............................................................................. 174 TABEL 26. Karakteristik Warna dalam Ruang.................................................... 182 TABEL 27. Konsep Karakteristik Interaktif pada Ruang dalam Bangunan Panti Asuhan Katolik ................................................................................................... 183
DAFTAR DIAGRAM
DIAGRAM 1. Alur Kerangka Berpikir .................................................................. 9 DIAGRAM 2.Struktur Organisasi ...................................................................... 16 DIAGRAM 3. Pola Kegiatan Pimpinan ............................................................. 43 DIAGRAM 4. Pola Kegiatan Pimpinan Pengasuh ............................................ 43 DIAGRAM 5. Pola Kegiatan Sekretaris ............................................................ 44 DIAGRAM 6. Pola Kegiatan Bendahara ........................................................... 45 DIAGRAM 7. Pola Kegiatan Staf Bidang Pengembangan Fisik ....................... 48 DIAGRAM 8. Pola Kegiatan Staf Bidang Konseling ......................................... 49 DIAGRAM 9. Pola Kegiatan Staf Bidang Pengembangan Spiritual .................. 49 DIAGRAM 10. Pola Kegiatan Staf Bidang Rumah Tangga .............................. 50 DIAGRAM 11. Pola Kegiatan Staf Bidang Umum dan Keamanan ................... 51 DIAGRAM 12. Pola Kegiatan Anak Usia 7-9 Tahun ......................................... 55 DIAGRAM 13. Pola Kegiatan Anak Usia 10-12 Tahun ..................................... 56 DIAGRAM 14. Pola Kegiatan Anak Usia 13-15 Tahun ..................................... 57 DIAGRAM 15. Pola Kegiatan Anak Usia 16-18 Tahun ..................................... 58 DIAGRAM 16. Pola Kegiatan Pengunjung Pengunjung Bapak / Ibu / Saudara Anak Asuh .................................................................................................... 59 DIAGRAM 17. Pola Kegiatan Pengunjung Kaum Awam, Romo,dan Pejabat .. 59 DIAGRAM 18. Pola Kegiatan Pengunjung Umum ............................................ 60 DIAGRAM 19. Hubungan Ruang Makro ........................................................... 60 DIAGRAM 20. Hubungan Ruang Mikro ............................................................ 61 DIAGRAM 21. Sistem Kerja Jaringan Listrik .................................................. 118 DIAGRAM 22. Sistem Kerja Jaringan Komunikasi ......................................... 118
Kota .................................................................................................. 124 DIAGRAM 24. Sistem Pengolahan Black Water ............................................ 124 DIAGRAM 25. Sistem Pengolahan Sampah .................................................. 125 DIAGRAM 26. Skema Pengelolaan Black Water di Kecamatan Semarang Selatan
.................................................................................................. 138 DIAGRAM 27. Skema Pengelolaan Grey Water di Kecamatan Semarang Selatan
.................................................................................................. 138 DIAGRAM 28. Pola Ruang Outdoor-Indoor .................................................... 171 DIAGRAM 29. Sistem Jaringan Listrik pada Panti Asuhan Katolik ................. 177 DIAGRAM 30. Sistem Jaringan Komunikasi pada Panti Asuhan Katolik ........ 178 DIAGRAM 31. Sistem Jaringan Air Bersih pada Panti Asuhan Katolik ........... 178 DIAGRAM 32. Sistem Pengolahan Limbah Cair pada Panti Asuhan Katolik . 179 DIAGRAM 33. Sistem Jaringan Limbah Padat pada Panti Asuhan Katolik .... 179 DIAGRAM 34. Sistem Pembuangan Sampah pada Panti Asuhan Katolik ..... 180