Berbagi Bentuk Penyimpangan Berahi pada Ternak dan Penanggulangannya

W A N M V 9 N W Y n 9 9 N W N Z d NVQ M W N W 3 l V Q W d

RINGKASAN

EKO YUDIANTO. BERBAGAI BENTUK PENYIMPANGAN BERAHI PADA TERNAK DAN PENANGGULANGANNYA.

sudarmo)

(Dibimbing o l e h Drh. S u h a r t o Djojo-

.

S e c a r a anatomilc, a l a t r e p r o d u k s i hewan b e t i n a t e r d i r i
dari:

(1) ovarium, yang menghasilkan t e l u r ,

( 2 ) saluran-sa-

l u r a n reproduksi, y a i t u : tuba f a l l o p i i , u t e r u s , cervix dan
vagina,


( 3 ) a l a t k e l a m i n bagian l u a r , t e r d i r i a t a s : c l i t o r i s ,

dan uulva.
L e t a k a l a t r e p r o d u k s i hewan b e t i n a normal a d a l a h : d i b a g i a n a t a s d i b a t a s i o l e h t u l a n g r u s u k , d i b a g i a n v e n t r o caud a l o l e h c r i s t a i l i u m , d i s e b e l a h kanan o l e h duodenum dan
d i s e b e l a h k i r i o l e h l i m p a . Ovarium dan s a l u r a n reprodulcsi
t e r g a n t u n g pada ligamentum yang b e r t a u t pada d i n d i n g r u a n g
abdomen.
P u b e r t a s a d a l a h s u a t u keadaan dimana a l a t kelamin s e e k o r
hewan mulai b e r f u n g s i menghasilkan spermatozoa a t a u s e l t e l u r .
S a a t timbulnya p u b e r t a s pada t i a p j e n i s t e r n a k berbeda t e r g a n t u n g pada f a k t o r - f a k t o r

g e n e t i k dan l i n g k u n g a n . Dalam

p r a k t e k n y a untuk menentukan s a a t p u b e r t a s b e r d a s a r k a n umur
d a n s e k a l i - s e k a l i b e r d a s a r k a n b e r a t badan.
Musim kelamin a d a l a h s u a t u musim dalam s a t u tahun diman a s u a t u j e n i s hewan menampakkan a k t i f i t a s perkawinan. Berdas a r k a n j a r a k a n t a r a m u s i m kelamin dengan musim kelamin b e r i k u t nya a t a u b e r d a s a r k a n j a r a k a n t a r a b e r a h i dengan b e r a h i b e r i k u t -

nya, b e b e r a p a j e n i s hewan d i g o l o n g k a n menjadi: m o n o e s t r u s ,
p o l y e s t r u s d a n p o l y e s t r u s bermusim. S a p i , k e r b a u , b a b i , domba dan kambing termasuk golongan p o l y e s t r u s . Kuda d a n domba

d i d a e r a h k u t u b dan s u b t r o p i s t e r m a s u k golongan p o l y e s t r u s
bermusim.
B e r a h i a d a l a h s a a t dimana hewan b e t i n a b e r s e d i a menerima p e j a n t a n u n t u k k o p u l a s i . Timbulnya s u a t u b e r a h i pada t e r nak b e t i n a k e b e r a h i b e r i k u t n y a d i s e b u t s i k l u s b e r a h i . Pada
t e r n a k b e t i n a timbulnya b e r a h i t e r i k a t waktu o l e h k e r j a hormon-hormon r e p r o d u k s i , s e h i n g g a timbulnya b e r a h i mempunyai
j a r a k waktu t e r t e n t u dan j a r a k waktu t e r s e b u t t i d a k sama pada j e n i s t e r n a k yang s a t u dengan j e n i s t e r n a k y a n g l a i n . Pada
umumnya s i k l u s b e r a h i d i b a g i a t a s 4 f a s e , y a i t u : p r o e s t r u s ,
e s t r u s , m e t e s t r u s dan d i e s t r u s .
R a t a - r a t a o v u l a s i pada semua j e n i s t e r n a k t e r j a d i s e l a ma p e r i o d e b e r a h i a t a u s e s u d a h a k h i r b e r a h i .
Gaga1 memperlihatkan g e j a l a b e r a h i t i d a k b e r a r t i t i d a k
normal. Penyimpangan b e r a h i b i s a s e b a g a i t i d a k b e r a h i (ane s t r u s ) , b e r a h i t e n a n g ( s u b e s t r u s ) dan b e r a h i t e r u s menerus
(nymphomania) a t a u b e r a h i yang d i p e r p a n j a n g . A n e s t r u s a d a l a h
g e j a l a k e g a g a l a n r e p r o d u k s i yang disebabkan o l e h banyak kemungkinan yang b e r p a n g k a l pokok p a d a terganggunya s i k l u s r e produksi

.

A n e s t r u s d a p a t d i b a g i m e n j a d i 2 golongan y a i t u a n e s t r u s
dengan c o r p u s luteum yang b e r f u n q s i s e c a r a normal d a n a n e s t r u s
dengan c o r p u s l u t e r u m yang t i d a k b e r f u n g s i .

BERBAGAI BENTUK PENYIMPANGAN BERAHI

PADA TERNAK DAN PENANGGULANGANNYA

S K R I P S I

OLEH
EKO YUDIANTO

FAKULTAS KED9KTERP.M HEWAN
I N S T I T U T PERTANIAN BOG02

1983

B E R B A G A I BENTUK PENYIMPANGAN B E R A H I
PADA TERNAK DAN PENANGGULANGANNYA

S K R I P S I

Skripsi i n i diajukan

sebagai s a l a h s a t u s y a x a t untuk

m e m p e r o l e h gelar D o k t e r H e w a n

pada F a k u l t a s K e d o k t e r a n H e w a n

Institut Pertanian Bosor

Oleh
EKO YUDIANTO
B.

150869

F A K U L T A S KEDOKTERAN HEWAN
I N S T I T U T P E R T A N I A N BOGOR
1 9 83

Tabe1 1. SIKLUS REPRODUKSI PADA TERNAK MAMMALIA

Janis
Tl!lrnak


Umur pada
Publ)rtas
(bulan)

Barat pada

Umur yang di-

Lam.

lama

Pubertas

Injurkan pad ..
Perkawinan

Siklus


Sarahi

Pertilrna

(haril

Tergantung

2-3

pade ukur-

tshun

19-23
(211

(k.1

Kuda


lQ-24
1181'1

Waktu
Ovulasi

Waktu Optimum

S.rahi

an dewas8

Waktu untuk Waktu rerb::lik

untuk Dikawinkan transport Dve untuk Oikawinkan 5a5: Jdah
(had) ,

Partus


4.5-7.5 1-2 hari
2-4 had sebelum
sebelum
15.51
akhir estrus atau
har;
akhir estrus had ke-2-ke-3

4

25-351lad atau
estrus k,-2

estrus

Sep;

00 mba

4-24

(6-181
4-12

160-270

14-22
bulan

27-34

12-18
bulan

18-24
(211
14-20
(16.51

12-28
(lSI


10-15 jam
sesudah

sampai akhir

jam

akhir estrus
セエイオウ@

24-18
12-24 jam
(3Q-361 sebelum
jam

81'1bi

5-R


68-113

8-9
bulan

18-24
121 I

1-4
12-31
had

Pertengahan

18-24 jam sesudah

3-4

3-4

permulsan estrus

beriklim sedang

akhir estrus

fam sesUdah

sesudah per- permulaan estrus

Estrus prrtama
4-9 had sesudah

mulaan es-

anaknva

30-40 jam

12-30

2-3

Angka-angka di da1am kurung ada1ah nilai rata-rata.
(Sumber: Toe1ihere, 1981. Fisio1ogi Reproduksi pada Ternak.
P.T. Angkasa, Bandung.)

Pada m usim gugur
berikutn va di negeri

trus

*

60-90 I

、ゥウセーィ@

Tabe1 6A. Gambaran mengenai sapi di Jawa Tengah yang menga1ami
kegaga1an reproduksi, yang diobati.

All tibiotib
Daerah

Rhodipen
Ps

Terrnmycin

100

Prostaglandin

+

Ohloricol
k。iッセBGy@

Vit3.cldoricoI

Jumlah

Surakana

23

25

26

21

95

Magelang

28

39

19

39

125

Rembang

26

27

2S

41

122

Jumlah

77

91

73

101

242

Estrumate

Lutalyse

Panacellan

Enzaprost

Jumhb

25

6

21

56

30

6

21

57

7

27

8

18

60

11

82

20

60

173

4

U1
U1

Dosis d3tl nplikasi
Alllibi(}lika :

1. T 0rra mycin 100 ; 30 ,m'l, IV
2. JUwd; pell 1'5
5 - 10 Ml, IU
3. Kaloxy
30 ml, 1M
«J.. Chl(jricnl

30 ml. 1!-.1

+ Vit •• chloricol

Sumber:

セQ・、ゥ。@

Veteriner, 1980.

Prostaglandin F2o:

1.
2.
3.
4.

Estrumate; 2 ml, 1M
Lutalyse ; 1 ml, IU
Panardlan; 1.5 'Ill 1, IV
Emaprost ; 1.25 uul,lV

58

chorionic gonadotropin berhasil dengan baik.
Pada kuda, kejadian periode estrus

yang lama diakhiri

dengan penyuntikan 1000-1500 IU ReG per intra vena bila pada pemeriksaan secara palpasi rektal ditemukan folikel yang
besarnya 4 cm atau lebih.

W A N M V 9 N W Y n 9 9 N W N Z d NVQ M W N W 3 l V Q W d

RINGKASAN

EKO YUDIANTO. BERBAGAI BENTUK PENYIMPANGAN BERAHI PADA TERNAK DAN PENANGGULANGANNYA.

sudarmo)

(Dibimbing o l e h Drh. S u h a r t o Djojo-

.

S e c a r a anatomilc, a l a t r e p r o d u k s i hewan b e t i n a t e r d i r i
dari:

(1) ovarium, yang menghasilkan t e l u r ,

( 2 ) saluran-sa-

l u r a n reproduksi, y a i t u : tuba f a l l o p i i , u t e r u s , cervix dan
vagina,

( 3 ) a l a t k e l a m i n bagian l u a r , t e r d i r i a t a s : c l i t o r i s ,

dan uulva.
L e t a k a l a t r e p r o d u k s i hewan b e t i n a normal a d a l a h : d i b a g i a n a t a s d i b a t a s i o l e h t u l a n g r u s u k , d i b a g i a n v e n t r o caud a l o l e h c r i s t a i l i u m , d i s e b e l a h kanan o l e h duodenum dan
d i s e b e l a h k i r i o l e h l i m p a . Ovarium dan s a l u r a n reprodulcsi
t e r g a n t u n g pada ligamentum yang b e r t a u t pada d i n d i n g r u a n g
abdomen.
P u b e r t a s a d a l a h s u a t u keadaan dimana a l a t kelamin s e e k o r
hewan mulai b e r f u n g s i menghasilkan spermatozoa a t a u s e l t e l u r .
S a a t timbulnya p u b e r t a s pada t i a p j e n i s t e r n a k berbeda t e r g a n t u n g pada f a k t o r - f a k t o r

g e n e t i k dan l i n g k u n g a n . Dalam

p r a k t e k n y a untuk menentukan s a a t p u b e r t a s b e r d a s a r k a n umur
d a n s e k a l i - s e k a l i b e r d a s a r k a n b e r a t badan.
Musim kelamin a d a l a h s u a t u musim dalam s a t u tahun diman a s u a t u j e n i s hewan menampakkan a k t i f i t a s perkawinan. Berdas a r k a n j a r a k a n t a r a m u s i m kelamin dengan musim kelamin b e r i k u t nya a t a u b e r d a s a r k a n j a r a k a n t a r a b e r a h i dengan b e r a h i b e r i k u t -

nya, b e b e r a p a j e n i s hewan d i g o l o n g k a n menjadi: m o n o e s t r u s ,
p o l y e s t r u s d a n p o l y e s t r u s bermusim. S a p i , k e r b a u , b a b i , domba dan kambing termasuk golongan p o l y e s t r u s . Kuda d a n domba
d i d a e r a h k u t u b dan s u b t r o p i s t e r m a s u k golongan p o l y e s t r u s
bermusim.
B e r a h i a d a l a h s a a t dimana hewan b e t i n a b e r s e d i a menerima p e j a n t a n u n t u k k o p u l a s i . Timbulnya s u a t u b e r a h i pada t e r nak b e t i n a k e b e r a h i b e r i k u t n y a d i s e b u t s i k l u s b e r a h i . Pada
t e r n a k b e t i n a timbulnya b e r a h i t e r i k a t waktu o l e h k e r j a hormon-hormon r e p r o d u k s i , s e h i n g g a timbulnya b e r a h i mempunyai
j a r a k waktu t e r t e n t u dan j a r a k waktu t e r s e b u t t i d a k sama pada j e n i s t e r n a k yang s a t u dengan j e n i s t e r n a k y a n g l a i n . Pada
umumnya s i k l u s b e r a h i d i b a g i a t a s 4 f a s e , y a i t u : p r o e s t r u s ,
e s t r u s , m e t e s t r u s dan d i e s t r u s .
R a t a - r a t a o v u l a s i pada semua j e n i s t e r n a k t e r j a d i s e l a ma p e r i o d e b e r a h i a t a u s e s u d a h a k h i r b e r a h i .
Gaga1 memperlihatkan g e j a l a b e r a h i t i d a k b e r a r t i t i d a k
normal. Penyimpangan b e r a h i b i s a s e b a g a i t i d a k b e r a h i (ane s t r u s ) , b e r a h i t e n a n g ( s u b e s t r u s ) dan b e r a h i t e r u s menerus
(nymphomania) a t a u b e r a h i yang d i p e r p a n j a n g . A n e s t r u s a d a l a h
g e j a l a k e g a g a l a n r e p r o d u k s i yang disebabkan o l e h banyak kemungkinan yang b e r p a n g k a l pokok p a d a terganggunya s i k l u s r e produksi

.

A n e s t r u s d a p a t d i b a g i m e n j a d i 2 golongan y a i t u a n e s t r u s
dengan c o r p u s luteum yang b e r f u n q s i s e c a r a normal d a n a n e s t r u s
dengan c o r p u s l u t e r u m yang t i d a k b e r f u n g s i .

BERBAGAI BENTUK PENYIMPANGAN BERAHI
PADA TERNAK DAN PENANGGULANGANNYA

S K R I P S I

OLEH
EKO YUDIANTO

FAKULTAS KED9KTERP.M HEWAN
I N S T I T U T PERTANIAN BOG02

1983

B E R B A G A I BENTUK PENYIMPANGAN B E R A H I
PADA TERNAK DAN PENANGGULANGANNYA

S K R I P S I

Skripsi i n i diajukan

sebagai s a l a h s a t u s y a x a t untuk
m e m p e r o l e h gelar D o k t e r H e w a n

pada F a k u l t a s K e d o k t e r a n H e w a n

Institut Pertanian Bosor

Oleh
EKO YUDIANTO
B.

150869

F A K U L T A S KEDOKTERAN HEWAN
I N S T I T U T P E R T A N I A N BOGOR
1 9 83