Telaahan Struktur Biaya dan Harga Pokok Coklat

TELPgAHAN STRUKTBIR BlAYA D A M
HWRGA POKOK COKLILBT
(Stladi Kasus d i Perkebunan Coklat Bonisari Lendra
PT. Perliebunan XIEL Kabupaten Garmt, Jawa Barat)

JLPRUSAN ILMU-ILMU S O S l A L EKONOMl PERTANIAN
FAKUETAS PERTANlAN
KNSTKTblT PERTAMBAN BOGOW

B O G O R

1BBEi

RINGKASAN
ANNY

RATNAkATI.

Coklat
PT.


Studi

Telahaan

Kasus

d i

Struktur

Perkebunan

B i a y a dan
Coklat

Perkebunan X I 1 1 Kabupaten Garut,

Harga

Bunisari


Jawa

Barat

Pokok
Lenara

( D i bawah

b i r n b i n g a n BUNGARAN SARAGIH).
Pada

Pelita

I V

pemerintah

telah


mencanangkan

bahwa

c o k l a t termasuk s a l a h s a t u k o m o d i t i yang p r o d u k s i n y a akan
ditingkatkan.
dituangkan
Sektor

Kebijaksanaan

dalarn

Perkebunan

Pokok-Pokok
Pelita

IV,


pemerintah
Rencana

tersebut

Pembangunan

Direktorat

Jenderal

Sub

Perke-

bunan J a k a r t a .
Sejalan
produksi
coklat


dengan

coklat

dalam

usaha

dalam rangka

negeri

dan

d a r i s e k t o r non rnigas,

ini

sedang


cenderung

dihadapkan

meningkat

untuk

masalah
harga

terakhir i n i ,

c e n d e r u n g m e n g a l a m i penurunan:

konsumsi

penerimaan


perkebunan c o k l a t
kepada

meningkatkan

memenuhi k e b u t u h a n

meningkatkan

sedangkan

Bahkan pada t a h u n - t a h u n
jual

pemerintah

devisa

I n d o n e s i a dewasa
harga


jual

pokok

tidak

yang

stabil.

t e r l i h a t bahwa h a r g a
Keadaan i n i rnengaki-

b a t k a n l a b a yang d i t e r i m a perkebunan mengalami penurunan,
Berdasarkan permasalahan yang d i h a d a p i p i h a k perkebunan,

rnaka

secara


praktek

lapang i n i bertujuan untuk

l e b i h menaalam rnengenai s t r u k t u r

penetapan harga pokok c o k l a t .

biaya

rnenganalisa
dan

metoda

unqay

~ e y 6 u ~ xr s y n ~ o s d e L e r q


e6zeq

uep

(ueylrseqrp

~ e y 6 u rr ~
synpozd
seJe

JeTyos

TeJoJ)

0

3

)


yoyod

803

qe~wnC r6eqrp

unqay

~ e y 6 u r yoyod
~

e6zeq

unqay

u e y e p a q r p e z p u a i r z e s r u n g u e u n q a y z a d ~ p leTyO3 y o y o d

e6zeH
-pe

eLerq

6ueK

rzep

- u e ~ e n c u a d eLerq

eqsas

ysyasrp

x e y 6 u r ~ rsesqsrurw

uep wnwn e L e r q ' u e $ n s n L u a d

eherq r z e p TzTpxal r s y a q p

~ e y 6 u r~~p u e y 6 u n ~ r q z a d r p 6ueK

eKerq u e y 6 u e p a ~ .ueqeloBu

-ad

e L e ~ quep

'uaued
-eueJ

eKerq

' y ~ s q e d ay

ue~ny6ue6uad eherq

eKerq ' u e y ~ ~ s e q 6 u a w
ueweue? u e e z e q r y a u a d e K e ~ q ) uew
e K e r q TzeP r z ~ p z aunqay
~
~ e y 6 u rr s~y n o o z d e K e r g

-yazTP
-6ur7

(lunwn

-?s

~ e y 6 u r~~p u e y f i u n ~ ~ q z a d6ueK
~p
e K e r q uep unqay l e y
y s y n p o s d e K e r q seJe u e y e p a q r p e s p u a l r z e s r u n g

ueunqayxad

rsynpozd

eKerg

'JnqaszaJ

ely yo^

a p 0 ~ l a d ueTep

uey

- ~ ~ s e q r 6ueK
p
y n p o z d epeday e q e z e u e s u e y ~ 6 e q ~uep
p
nquax
-

3

aporzad

e w e ~ a s - r s y n p o s du e 2 e r 6 a y n e l e

u e y u e q a q r p e L e r q euewrp

sasozd

epeday

y n p o s d 'yoyod e6zeq u e n ~ u a u a d e z e s

n J r e K ' s a s o z d y o y o d e 6 x e q epo2aw qeTepe y o y o d e 6 z e q 6 u n ~ r q
-6uau

ynJun IIIX u e u n q a y z a d ' l d uep e z p u a l r s e s r u n g ueunq

- a y ~ a d u e y e u n 6 z a d r p 6ueL eKeyq exep u e ~ n d w n 6 u a d epoxaw
- 3 n q a s s a J uauoduoy-uau
-odwoy

eze-Jue ue6unqnq qneC edezaqas r e d u e s J e q r T a u y n J u n

u e u n q a y s a d e q e r uep ~ e n Ce6seq ' y o y o d e6zeq ' y s y n p o z d ' s e x

Kenaikan
kering

harga

akhir-akhir

pokok
ini

riil

per

sebagai

kilogram

akibat

biji

coklat

peningkatan

biaya

p r o d u k s i yang d i s e b a b k a n k e b i j a k s a n a a n p e m e r i n t a h mengenai
k e n a i k a n h a r g a b a h a n b a k a r m i n y a k d a n t i n g k a t u p a h minimum
karyawan, k e n a i k a n b i a y a p e m e l i h a r a a n tanaman m e n g h a s i l k a n
k a r e n a a d a n y a s e r a n g a n hama p e n y a k i t d a n k e r u s a k a n t a n a m a n
akibat

debu

Gunung

Galunggung

sfrta

akibat

terjadinya

penurunan produksi dan p r o d u k t i f i t a s .
Peninykatan

biaya

riil

produksi

peningkatan

beberapa

unsur biaya b i l a

peningkatan

produksi

dalam

mengakibatkan harga
kering

men j a d i

kilogram b i j i

pokok

naik.
coklat

harga jual rata-rata

proporsi

sebagai

tioak

akibat

diikuti.oleh

yang s e b a n d i n g ,

akan

r i i l per kilogram b i j i coklat

Kenaikan
kering

bila

riil

harga

pokok

tidak

diikuti

per

kenaikan

riil per kilogram b i j i coklat kering

dalam jumlah yang s e i m b a n g , a k a n menyebabkan l a b a r i i l p e r
kilogram

biji

coklat

kering

yang

diterima

perkebunan

menurun.
Usaha

yang

dapat

dilakukan

untuk

meningkatkan

laba

p e r k e b u n a n a d a l a h d e n g a n c a r a menekan h a r g a p o k o k m e l a l u i
peningkatan produksi dan p r o d u k t i f i t a s dengan jumlah biaya
r e l a t i f t e t a p dan m e l a l u i e f i s i e n s i dalam pemanfaatan b i a ya.

Peningkatan produksi dan p r o d u k t i f i t a s d a p a t d i l a k s a -

n a k a n d e n g a n j a l a n menanam c o k l a t k l o n u n g g u l d a n r e l a t i p
tahan

t e r h a d a p hama

yang l e b i h i n t e n s i f .

penyakit,

serta

melalui

pemeliharaan

-(~?rx e x e s a s ) d e l a l j

-eTaz
7no

~ 7

6 u e h e A e r q u e y z e n r a y r p z e s a q qTqaT qe-cwnr cuerep ~ n d
u e y ~ r s e q 6 u a w yn3un

euecurp

Tcuouoya

rsuagsrja

e7d-pzaJ

u e y e u e y d e z e q r p e y e u ' y ~ e que6uap u e y e u e s y e T r p 7edep 3nqas
-za3

Teq enpay e y r r

'(uesozoqcuad)

n ~ ; r a d yepr-) 6ueA e h e r q

u e x e n ~ a 6 u a de L u r p e r z a - $ u e y x e p u r q r p ~ e d e p e 6 6 u r q a s ' j ~ q y a j a
qrqar

6ueL

ueunqayzad

yeqrd

Txep

~ e d e ~ y2edep
p
e / ( e r q ue3eejuecuad weTer,

uesene6uad

TnTeTau

T s u a r s T j a uey6uepas

TELAAHAN STRUKTUR BIAYA DAN
HARGA POKOK COKLA7
( S t u d i Kasus d i P e r k e b u n a n C o k l a t B u n i s a r i L e n d r a
PT. P e r k e b u n a n X I 1 1 Kabupa t e n G a r u t , Jawa B a r a t )

oleh
ANNY- RATNAWATI

L a p o r a n P r a k t e k Lapang
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh g e l a r
Sarjana Pertanian
pada
Fakultas Pertanian,

I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

JURUSAN ILMU-ILMU SOSIAL EKONOMI PERTANIAN
FAKULTAS PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
B O G O R
1985

: TELAHAAN

J u d u l

POKOK

STRUKTUR
COKLdT

BIAYA
(Studi

DAN

HARGA

Kasus

di

P e r k e b u n a n C o k l a t B u n i s a r i L e n d r a PT.
P e r k e b u n a n X I 1 1 K a b u p a t e n G a r u t , Jawa
Barat)
Nama M a h a s i s w a

: A N N Y RATNAWATI

NRP

: A 18. 1034

Bidang Keahlian

: Perusahaan Pertanian

Jurusan

: Ilmu-Ilmu

S o s i a l Ekonomi P e r t a n i a n

Menyetujui,
Dosen Pembimbing

3

J
.~.
.. ~-~ .
~

--

~.
,,..~~

~

~

( O r . I r . B u n g a r a n S a r a g i h , M.Ec.1
NIP. 1 3 0 3 5 0 0 4 5

e t u a Jurusan

-NIP. 1 3 0 1 6 8 6 3 5

Tanggal l u l u s

: 14 O k t o b e r 1 9 8 5

R I W A Y A T HIDUP

P e n u l i s d i l a h i r k a n d i Y o g y a k a r t a , pada t a n g g a l 2 4 Feb r u a r i 1962.

P e n u l i s a d a l a h p u t r i d a r i Bapak R .

S o s r o p r a n o t o , B.A.

Sidarto

d a n I b u Rr. S o e k a r t i .

P e n u l i s l u l u s S e k o l a h D a s a r P a s a r Rebo P a g i I , p a d a
t a h u n 1974.

Kemudian m e l a n j u t k a n k e S e k o l a h Menengah P e r -

t a m a N e g e r i X X d a n l u l u s p a d a t a h u n 1977.

P a d a t a h u n 1981

p e n u l i s l u l u s d a r i S e k o l a h Menengah A t a s N e g e r i 1 4 J a k a r t a .
P e n u l i s d i t e r i m a d i I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor p a a a t a h u n 1 9 8 1 , m e l a l u i P r o y e k P e r i n t i s 11.
nulis

memilih

Jurusan

Ilmu-Ilmu

Pada t a h u n 1 9 8 2 pe-

Sosial

Ekonomi P e r t a n i a n

aengan Bidang Keahlian Perusahaan P e r t a n i a n ( A g r i b i s n i s ) .

K A T A PENGANTAR

A s s a l a r n u ' a l a i k u r n wr
syukur

Puji
melirnpahkan

. wb.
kehadirat

rahrnat-Nya,

Allah

SWT

yang

penulis

sehingga

telah
dapat

rnenyelesaikan Laporan P r a k t e k Lapang i n i .
Laporan P r a k t e k Lapang i n i d i s u s u n s e b a g a i s y a r a t k e lulusan

dari

program

Ekonorni P e r t a n i a n ,

S1

pada

Jurusan

Fakultas Pertanian,

Ilmu-Ilrnu

Sosial

Institut Pertanian

Bogor.
Rasa
Dr.

Ir.

diaalarn

terirna
Bungaran
penulisan

kesernpatan

ini

kasih

penulis
M.Ec

Saragih,
Laporan

penulis

selaku

Praktek

juga

sampai

ingin

kepada

dosen

Lapang

Bapak

pernbirnbing
ini.

Pada

rnenyarnpaikan

terima

k a s i h kepada :

1.

Pimpinan

dan

staff

PT.

Perkebunan

X I 1 1 Bandung,

y a n g t e l a h m e m b e r i i j i n d a n rnernbantu
dalam

pelaksanaan

Bunisari

Lendra

Praktek

dan

Kantor

Lapang
Pusat

penulis

di-

di

Perkebunan

PT.

Perkebunan

XIII.
2 . Bapak

Soekria

( A d m i n i s t r a t u r ) , Bapak Uwes S a l k o r n i

(Kepala A d r n i n i s t r a s i ) dan s t a f Perkebunan B u n i s a r i
L e n d r a y a n g t e l a h b a n y a k rnembantu p e n u l i s d i d a l a m
pengumpulan d a t a dan k e t e r a n g a n yang d i p e r l u k a n .
3 . Oorn P a r l a n b e s e r t a k e l u a r g a

y a n g rnembantu p e n u l i s

h i n g g a t e r s e l e s a i k a n n y a Laporan P r a k t e k Lapang i n i .

4. Bapak,

I b u , Mas Y a n t o , B e t t y , C h a n d r a d a n I d a y a n g

b a n y a k membantu d a n m e n d o r o n g p e n u l i s h i n g g a d a p a t
m e n y e l e s a i k a n k u l i a h d i I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
5. Kepada

semua p i h a k dan r e k a n - r e k a n

yang mendorong

p e n u l i s untuk s e g e r a menyelesaikan Laporan P r a k t e k
Lapang i n i .
Dengan k e t e r b a t a s a n y a n g a d a , p e n u l i s m e n y a d a r i bahwa
Laporan P r a k t e k Lapang i n i . belumlah sempurna.
k i a n p e n u l i s m e n g h a r a p k a n semoga h a s i l - h a s i l

kamun d e m i yang t e r t u a n g

d a l a m L a p o r a n P r a k t e k Lapang i n i d a p a t b e r m a n f a a t .

Akhir

k a t a k r i t i k d a n s a r a n d a r i p a r a pembaca y a n g m e n g a r a h p a d a
penyempurnaan Laporan P r a k t e k Lapang i n i , p e n u l i s h a r a p k a n .

B o g o r , O k t o b e r 1985
Penulis

TELPgAHAN STRUKTBIR BlAYA D A M
HWRGA POKOK COKLILBT
(Stladi Kasus d i Perkebunan Coklat Bonisari Lendra
PT. Perliebunan XIEL Kabupaten Garmt, Jawa Barat)

JLPRUSAN ILMU-ILMU S O S l A L EKONOMl PERTANIAN
FAKUETAS PERTANlAN
KNSTKTblT PERTAMBAN BOGOW

B O G O R

1BBEi

RINGKASAN
ANNY

RATNAkATI.

Coklat
PT.

Studi

Telahaan

Kasus

d i

Struktur

Perkebunan

B i a y a dan
Coklat

Perkebunan X I 1 1 Kabupaten Garut,

Harga

Bunisari

Jawa

Barat

Pokok
Lenara

( D i bawah

b i r n b i n g a n BUNGARAN SARAGIH).
Pada

Pelita

I V

pemerintah

telah

mencanangkan

bahwa

c o k l a t termasuk s a l a h s a t u k o m o d i t i yang p r o d u k s i n y a akan
ditingkatkan.
dituangkan
Sektor

Kebijaksanaan

dalarn

Perkebunan

Pokok-Pokok
Pelita

IV,

pemerintah
Rencana

tersebut

Pembangunan

Direktorat

Jenderal

Sub

Perke-

bunan J a k a r t a .
Sejalan
produksi
coklat

dengan

coklat

dalam

usaha

dalam rangka

negeri

dan

d a r i s e k t o r non rnigas,

ini

sedang

cenderung

dihadapkan

meningkat

untuk

masalah
harga

terakhir i n i ,

c e n d e r u n g m e n g a l a m i penurunan:

konsumsi

penerimaan

perkebunan c o k l a t
kepada

meningkatkan

memenuhi k e b u t u h a n

meningkatkan

sedangkan

Bahkan pada t a h u n - t a h u n
jual

pemerintah

devisa

I n d o n e s i a dewasa
harga

jual

pokok

tidak

yang

stabil.

t e r l i h a t bahwa h a r g a
Keadaan i n i rnengaki-

b a t k a n l a b a yang d i t e r i m a perkebunan mengalami penurunan,
Berdasarkan permasalahan yang d i h a d a p i p i h a k perkebunan,

rnaka

secara

praktek

lapang i n i bertujuan untuk

l e b i h menaalam rnengenai s t r u k t u r

penetapan harga pokok c o k l a t .

biaya

rnenganalisa
dan

metoda

unqay

~ e y 6 u ~ xr s y n ~ o s d e L e r q

e6zeq

uep

(ueylrseqrp

~ e y 6 u rr ~
synpozd
seJe

JeTyos

TeJoJ)

0

3

)

yoyod

803

qe~wnC r6eqrp

unqay

~ e y 6 u r yoyod
~

e6zeq

unqay

u e y e p a q r p e z p u a i r z e s r u n g u e u n q a y z a d ~ p leTyO3 y o y o d

e6zeH
-pe

eLerq

6ueK

rzep

- u e ~ e n c u a d eLerq

eqsas

ysyasrp

x e y 6 u r ~ rsesqsrurw

uep wnwn e L e r q ' u e $ n s n L u a d

eherq r z e p TzTpxal r s y a q p

~ e y 6 u r~~p u e y 6 u n ~ r q z a d r p 6ueK

eKerq u e y 6 u e p a ~ .ueqeloBu

-ad

e L e ~ quep

'uaued
-eueJ

eKerq

' y ~ s q e d ay

ue~ny6ue6uad eherq

eKerq ' u e y ~ ~ s e q 6 u a w
ueweue? u e e z e q r y a u a d e K e ~ q ) uew
e K e r q TzeP r z ~ p z aunqay
~
~ e y 6 u rr s~y n o o z d e K e r g

-yazTP
-6ur7

(lunwn

-?s

~ e y 6 u r~~p u e y f i u n ~ ~ q z a d6ueK
~p
e K e r q uep unqay l e y
y s y n p o s d e K e r q seJe u e y e p a q r p e s p u a l r z e s r u n g

ueunqayxad

rsynpozd

eKerg

'JnqaszaJ

ely yo^

a p 0 ~ l a d ueTep

uey

- ~ ~ s e q r 6ueK
p
y n p o z d epeday e q e z e u e s u e y ~ 6 e q ~uep
p
nquax
-

3

aporzad

e w e ~ a s - r s y n p o s du e 2 e r 6 a y n e l e

u e y u e q a q r p e L e r q euewrp

sasozd

epeday

y n p o s d 'yoyod e6zeq u e n ~ u a u a d e z e s

n J r e K ' s a s o z d y o y o d e 6 x e q epo2aw qeTepe y o y o d e 6 z e q 6 u n ~ r q
-6uau

ynJun IIIX u e u n q a y z a d ' l d uep e z p u a l r s e s r u n g ueunq

- a y ~ a d u e y e u n 6 z a d r p 6ueL eKeyq exep u e ~ n d w n 6 u a d epoxaw
- 3 n q a s s a J uauoduoy-uau
-odwoy

eze-Jue ue6unqnq qneC edezaqas r e d u e s J e q r T a u y n J u n

u e u n q a y s a d e q e r uep ~ e n Ce6seq ' y o y o d e6zeq ' y s y n p o z d ' s e x

Kenaikan
kering

harga

akhir-akhir

pokok
ini

riil

per

sebagai

kilogram

akibat

biji

coklat

peningkatan

biaya

p r o d u k s i yang d i s e b a b k a n k e b i j a k s a n a a n p e m e r i n t a h mengenai
k e n a i k a n h a r g a b a h a n b a k a r m i n y a k d a n t i n g k a t u p a h minimum
karyawan, k e n a i k a n b i a y a p e m e l i h a r a a n tanaman m e n g h a s i l k a n
k a r e n a a d a n y a s e r a n g a n hama p e n y a k i t d a n k e r u s a k a n t a n a m a n
akibat

debu

Gunung

Galunggung

sfrta

akibat

terjadinya

penurunan produksi dan p r o d u k t i f i t a s .
Peninykatan

biaya

riil

produksi

peningkatan

beberapa

unsur biaya b i l a

peningkatan

produksi

dalam

mengakibatkan harga
kering

men j a d i

kilogram b i j i

pokok

naik.
coklat

harga jual rata-rata

proporsi

sebagai

tioak

akibat

diikuti.oleh

yang s e b a n d i n g ,

akan

r i i l per kilogram b i j i coklat

Kenaikan
kering

bila

riil

harga

pokok

tidak

diikuti

per

kenaikan

riil per kilogram b i j i coklat kering

dalam jumlah yang s e i m b a n g , a k a n menyebabkan l a b a r i i l p e r
kilogram

biji

coklat

kering

yang

diterima

perkebunan

menurun.
Usaha

yang

dapat

dilakukan

untuk

meningkatkan

laba

p e r k e b u n a n a d a l a h d e n g a n c a r a menekan h a r g a p o k o k m e l a l u i
peningkatan produksi dan p r o d u k t i f i t a s dengan jumlah biaya
r e l a t i f t e t a p dan m e l a l u i e f i s i e n s i dalam pemanfaatan b i a ya.

Peningkatan produksi dan p r o d u k t i f i t a s d a p a t d i l a k s a -

n a k a n d e n g a n j a l a n menanam c o k l a t k l o n u n g g u l d a n r e l a t i p
tahan

t e r h a d a p hama

yang l e b i h i n t e n s i f .

penyakit,

serta

melalui

pemeliharaan

-(~?rx e x e s a s ) d e l a l j

-eTaz
7no

~ 7

6 u e h e A e r q u e y z e n r a y r p z e s a q qTqaT qe-cwnr cuerep ~ n d
u e y ~ r s e q 6 u a w yn3un

euecurp

Tcuouoya

rsuagsrja

e7d-pzaJ

u e y e u e y d e z e q r p e y e u ' y ~ e que6uap u e y e u e s y e T r p 7edep 3nqas
-za3

Teq enpay e y r r

'(uesozoqcuad)

n ~ ; r a d yepr-) 6ueA e h e r q

u e x e n ~ a 6 u a de L u r p e r z a - $ u e y x e p u r q r p ~ e d e p e 6 6 u r q a s ' j ~ q y a j a
qrqar

6ueL

ueunqayzad

yeqrd

Txep

~ e d e ~ y2edep
p
e / ( e r q ue3eejuecuad weTer,

uesene6uad

TnTeTau

T s u a r s T j a uey6uepas

TELAAHAN STRUKTUR BIAYA DAN
HARGA POKOK COKLA7
( S t u d i Kasus d i P e r k e b u n a n C o k l a t B u n i s a r i L e n d r a
PT. P e r k e b u n a n X I 1 1 Kabupa t e n G a r u t , Jawa B a r a t )

oleh
ANNY- RATNAWATI

L a p o r a n P r a k t e k Lapang
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh g e l a r
Sarjana Pertanian
pada
Fakultas Pertanian,

I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

JURUSAN ILMU-ILMU SOSIAL EKONOMI PERTANIAN
FAKULTAS PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
B O G O R
1985

: TELAHAAN

J u d u l

POKOK

STRUKTUR
COKLdT

BIAYA
(Studi

DAN

HARGA

Kasus

di

P e r k e b u n a n C o k l a t B u n i s a r i L e n d r a PT.
P e r k e b u n a n X I 1 1 K a b u p a t e n G a r u t , Jawa
Barat)
Nama M a h a s i s w a

: A N N Y RATNAWATI

NRP

: A 18. 1034

Bidang Keahlian

: Perusahaan Pertanian

Jurusan

: Ilmu-Ilmu

S o s i a l Ekonomi P e r t a n i a n

Menyetujui,
Dosen Pembimbing

3

J
.~.
.. ~-~ .
~

--

~.
,,..~~

~

~

( O r . I r . B u n g a r a n S a r a g i h , M.Ec.1
NIP. 1 3 0 3 5 0 0 4 5

e t u a Jurusan

-NIP. 1 3 0 1 6 8 6 3 5

Tanggal l u l u s

: 14 O k t o b e r 1 9 8 5

R I W A Y A T HIDUP

P e n u l i s d i l a h i r k a n d i Y o g y a k a r t a , pada t a n g g a l 2 4 Feb r u a r i 1962.

P e n u l i s a d a l a h p u t r i d a r i Bapak R .

S o s r o p r a n o t o , B.A.

Sidarto

d a n I b u Rr. S o e k a r t i .

P e n u l i s l u l u s S e k o l a h D a s a r P a s a r Rebo P a g i I , p a d a
t a h u n 1974.

Kemudian m e l a n j u t k a n k e S e k o l a h Menengah P e r -

t a m a N e g e r i X X d a n l u l u s p a d a t a h u n 1977.

P a d a t a h u n 1981

p e n u l i s l u l u s d a r i S e k o l a h Menengah A t a s N e g e r i 1 4 J a k a r t a .
P e n u l i s d i t e r i m a d i I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor p a a a t a h u n 1 9 8 1 , m e l a l u i P r o y e k P e r i n t i s 11.
nulis

memilih

Jurusan

Ilmu-Ilmu

Pada t a h u n 1 9 8 2 pe-

Sosial

Ekonomi P e r t a n i a n

aengan Bidang Keahlian Perusahaan P e r t a n i a n ( A g r i b i s n i s ) .

K A T A PENGANTAR

A s s a l a r n u ' a l a i k u r n wr
syukur

Puji
melirnpahkan

. wb.
kehadirat

rahrnat-Nya,

Allah

SWT

yang

penulis

sehingga

telah
dapat

rnenyelesaikan Laporan P r a k t e k Lapang i n i .
Laporan P r a k t e k Lapang i n i d i s u s u n s e b a g a i s y a r a t k e lulusan

dari

program

Ekonorni P e r t a n i a n ,

S1

pada

Jurusan

Fakultas Pertanian,

Ilmu-Ilrnu

Sosial

Institut Pertanian

Bogor.
Rasa
Dr.

Ir.

diaalarn

terirna
Bungaran
penulisan

kesernpatan

ini

kasih

penulis
M.Ec

Saragih,
Laporan

penulis

selaku

Praktek

juga

sampai

ingin

kepada

dosen

Lapang

Bapak

pernbirnbing
ini.

Pada

rnenyarnpaikan

terima

k a s i h kepada :

1.

Pimpinan

dan

staff

PT.

Perkebunan

X I 1 1 Bandung,

y a n g t e l a h m e m b e r i i j i n d a n rnernbantu
dalam

pelaksanaan

Bunisari

Lendra

Praktek

dan

Kantor

Lapang
Pusat

penulis

di-

di

Perkebunan

PT.

Perkebunan

XIII.
2 . Bapak

Soekria

( A d m i n i s t r a t u r ) , Bapak Uwes S a l k o r n i

(Kepala A d r n i n i s t r a s i ) dan s t a f Perkebunan B u n i s a r i
L e n d r a y a n g t e l a h b a n y a k rnembantu p e n u l i s d i d a l a m
pengumpulan d a t a dan k e t e r a n g a n yang d i p e r l u k a n .
3 . Oorn P a r l a n b e s e r t a k e l u a r g a

y a n g rnembantu p e n u l i s

h i n g g a t e r s e l e s a i k a n n y a Laporan P r a k t e k Lapang i n i .

4. Bapak,

I b u , Mas Y a n t o , B e t t y , C h a n d r a d a n I d a y a n g

b a n y a k membantu d a n m e n d o r o n g p e n u l i s h i n g g a d a p a t
m e n y e l e s a i k a n k u l i a h d i I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
5. Kepada

semua p i h a k dan r e k a n - r e k a n

yang mendorong

p e n u l i s untuk s e g e r a menyelesaikan Laporan P r a k t e k
Lapang i n i .
Dengan k e t e r b a t a s a n y a n g a d a , p e n u l i s m e n y a d a r i bahwa
Laporan P r a k t e k Lapang i n i . belumlah sempurna.
k i a n p e n u l i s m e n g h a r a p k a n semoga h a s i l - h a s i l

kamun d e m i yang t e r t u a n g

d a l a m L a p o r a n P r a k t e k Lapang i n i d a p a t b e r m a n f a a t .

Akhir

k a t a k r i t i k d a n s a r a n d a r i p a r a pembaca y a n g m e n g a r a h p a d a
penyempurnaan Laporan P r a k t e k Lapang i n i , p e n u l i s h a r a p k a n .

B o g o r , O k t o b e r 1985
Penulis