IDENTIFIKASI INVERTEBRATA MAKRO SEBAGAI BIOINDIKATOR KUALITAS AIR SUNGAI RANU PAKIS DI KECAMATAN KLAKAH KABUPATEN LUMAJANG

ej

ej

gili
://di

lib u

i

/dig

lib u

i

/dig

:/
http

lib u

i

/dig

:/
http

44

.id

ac
nej

ac
nej

lib u

i

/dig

:/
http

.id

j ac

ne
lib u

i

/dig

:/
http

l

digi

://
http

http

.id

ac
nej

ej

b un

gili
://di

http

.id

ac
nej

ej

b un

gili
://di

http

.id

:/
http

gili
://di

http

http

ej

b un

b un

b un

gili
://di

il

/dig

:/
http

IDENTIFIKASI INVERTEBRATA MAKRO SEBAGAI BIOINDIKATOR
KUALITAS AIR SUNGAI RANU PAKIS DI KECAMATAN KLAKAH
KABUPATEN LUMAJANG

SKRIPSI

Diajukan guna memenuhi syarat-syarat untuk menyelesaikan tugas akhir pada
Program Studi Pendidikan Biologi Jurusan Pendidikan MIPA
Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan
Universitas Jember

Oleh:

EKI MURTIANINGTYAS
NIM 000210103248

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BIOLOGI
JURUSAN PENDIDIKAN MIPA
FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN
UNIVERSITAS JEMBER
2006

i
.id

i

/dig

ttp:/

.id

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

.id

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

.id

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

.id

j ac

j ac

j ac

j ac

j ac

ne
lib u

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

ej

b un

gili
://di

http

http

i

/dig

:/
http

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

:/
http

i

/dig

:/
http

Lampiran 2lib unej
gi
://di
p
t
t
h

lib u

d

ac.i

i

d

ac.i

gili

://di

http

lib u

/dig

:/
http

ej
b un

ej
b un

.id

j ac

://d

http

.id

j ac

ne
lib u

digi

://
http

.id

j ac

ne
lib u

i

/dig

:/
http

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id

ac
Kelompok taksonomi
nej
u
b
i
il
Platyhelminthes
/dig
ttp:/
h
Oligochaeta
Hirudinae
c.id
Molusca
ej a
n
u
ilib
Crustacea
/dig
/
:
p
t
ht
Plecoptera
Ephemeroptera
Tricoptera
c.id
ej a
n
u
Odonataigilib
://d
Megaloptera
http
Hemiptera
Coleoptera
d
ac.i
Diptera lib unej
i
/dig
Hydracarina
ttp:/
h

d

.id

h

http
.id

://
http
.id

ne
lib u

i

/dig

ej
b un

d

ili

/dig

:/
http

i

ac.i

.id
http
.id
://
http
.id

i

/dig

ttp:/

.id

ne
lib u

i

/dig

ttp:/

.id

.id

i

/dig

ttp:/

.id

i

/dig

gil

://di

http
.id

j ac

ne
lib u

.id

l

digi

digi

://
http

://
http
.id

j ac

j ac

ttp:/

.id

://d

ne
lib u

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

ne
lib u

d

ac.i

ili

j ac

://
http

il

/dig

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
.id

ne
lib u

j ac

j ac

j ac

ne
lib u

://
http

d

j ac

j ac

ne
lib u

digi

digi

digi

://
http

.id

ne
lib u

.id

i

ac.i

://d

l

digi

://
http

ne
lib u

/dig

e
b un
i
l
i
g
i

http

.id

j ac

:/
http

ili

.id

://d

http

.id

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

j ac

j ac

ne
lib u

ili

.id

e
b un
i
l
i
g
i

d

ac.i

gil

://di

digi

i

/dig

il

/dig

:/
http

j ac

://
http

ne
lib u

il

/dig

:/
http

http

ne
lib u

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

://d

://d

http

d

j ac

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

i

ac.i

ili

.id

ne
lib u

/dig

.id

digi

l

digi

://
http

.id

://d

j ac

://
http

gil

://di

http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

.id

digi

.id

.id

://d

http

il

/dig

:/
http
.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

j ac

://
http

ne
lib u

/dig

:/
http

.id

ne
lib u

j ac

j ac

:/
http

.id

ne
lib u

digi

digi

://
http

http
j ac

j ac

ne
lib u

ili

h

h

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

://d

://d

://d

http

.id

e
b un
i
l
i
g
i

d

ac.i

ac
ac Tingkat US
Menentukan
nej
nej
u
u
b
b
i
i
l
gil
digi
(flatworm)
://di
://Genus
://d
http
http Famili
http(worm)
(leeches)
Genus
d
.id
c.id
c
a
(snail, mussles)
Genus nej ac.i
ej a
ej
n
n
u
u
u
lib
ilib
ilib
(crayfish)
digi
/dig
/Famili
/dig
/
/
/
:
:
:
p
p
p
t
t
t
ht
ht Genus
ht (stone-flies)
(may-flies)
Famili
d
i
.
(caddis-flies)
Famili j ac.id
c.id
c
ej a
e
ej a
n
n
n
u
u
u
(dragon-flies)
Genus
lib
gilib
gilib
digi
://di
://Genus
://di
p
p
p
t
t
t
(alder-flies)
t
t
t
h
h
h
(bug)
Genus
(beetles)
Famili
.id
.id
.id
j ac
j ac
j acflies)
e
e
e
n
n
n
(two-winged
Famili
bu
bu
bu
igili
igili
igili
d
d
d
/
/
/
/
/
/
Presence
:
:
:
ttp
ttp
ttp

j ac

j ac

ej
b un

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

.id

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

(Sumber: Dharmawan dalam Taurita, dkk. 1993:34)
e
b un
i
l
i
g
i

i

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id

j ac

ne
lib u

/dig

:/
http

Tabel Batasan Praktis Untuk Menentukan Unit Sistematis (US)
e
b un
i
l
i
g
i

45

.id

ac
nej

l

digi

://
http

http

.id

ac
nej

ej

b un

gili
://di

http

.id

ac
nej

lib u

ej

b un

gili
://di

http

.id

ac
nej

lib u

ej

b un

gili
://di

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

ej
b un

.id
://
http
.id

j ac

ne
lib u

.id

.id

.id

.id

j ac

:/
http

://
http
.id

j ac

ne
lib u

il

/dig

:/
http

http

http

http

l

digi

digi

://
http

ne
lib u

ne
lib u

gil

://di

http

ne
lib u

IDENTIFIKASI
SEBAGAIj aBIOINDIKATOR
.id
.idINVERTEBRATAacMAKRO
c.id
j
j ac
ne
lib u

.id

://d

digi

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

://
http

d

ac.i

ili

j ac

j ac

digi

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

://
http

d

il

/dig

:/
http

i
i
gi
gi
KUALITAS
AIR SUNGAI
KLAKAH
/dig
/dig
://di
://di RANU PAKIS DI:/KECAMATAN

i

/dig

.id

j ac

ne
lib u

i

ac.i

://d

://d

ne
lib u

/dig

ili

.id

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
.id

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

d

ac.i

j ac

j ac

j ac

:/
http

.id

i

/dig

gili

.id

ne
lib u

l

digi

://
http

http
j ac

:/
http

ej
b un

://di

http

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

://
http

d

ac.i

://d

://d

http

i

/dig

ili

.id

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

KABUPATEN LUMAJANG
ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

SKRIPSI
j

e
b un
i
l
i
g
i

d
ac.i
http

j

ne
lib u

d
ac.i

j

ne
lib u

://
http
.id

ne
lib u

i

/dig

d

://d

http

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

i

d

ac.i

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

ej
b un

.id

.id

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

://
http
j ac

:/
http

ej
b un

.id

d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

ne
lib u

d

ac.i

ili

://
http
d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

.id

://
http

iid

ac.i

.id

i

/dig

l

digi

digi

://
http
.id

j ac

j ac

ttp:/

gil

://di

http

.id

ne
lib u

://
http

ne
lib u

il

/dig

:/
http

j ac

j ac

ne
lib u

il

/dig

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

digi

digi

digi

://
http

.id

j ac

j ac

ne
lib u

l

digi

digi

j ac

:/
http

.id

j ac

ne
lib u

://
http

ne
lib u

gil

://di

http

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BIOLOGI
MIPA c.id
d
d JURUSAN PENDIDIKAN
c.id
ac.i
ac.i
j
j
ej a
ej a
e
e
n
n
n
n
FAKULTAS
KEGURUAN
DAN
ILMU
PENDIDIKAN
u
u
u
u
lib
lib
lib
lib
digi
digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
UNIVERSITAS
JEMBER
htt
htt
htt
htt
2006

.id

digi

://
http

.id

ne
lib u

/dig

ili

j ac

ne
lib u

.id

j ac

ne
lib u

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
.id

.id

i

ac.i

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

gi
gi
EKI
://di
://di MURTIANINGTYAS
http
http

ne
lib u

/dig

ili

/dig

:/
http

.id

j ac

ne
lib u

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

://d

://d

http

Oleh :

d
ac.i

j ac

:/
http

ej
b un

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

NIM. 000210103248

j ac

:/
http

http

digi

digi

://
http

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

://d

://d

://d

http

j

e
b un
i
l
i
g
i

d
ac.i

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

ej
b un

.id

ne
lib u

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

ej
b un

.id

ne
lib u

.id

ne
lib u

i

/dig

.id

j ac

ne
lib u

i

/dig

:/
http

.id
.id
j ac
j ac
e
e
n
n
PERSEMBAHAN
bu
bu
igili
igili
d
d
/
/
/
/
:
:
http
http

l

digi

://
http

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

Skripsi ini saya persembahan untuk:
.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

u
ilib
g
i
d
/
dan
:/ memberi
http

d
tp://

ht

d
d
d
c.id
1. Ibunda Anis
dan Ayahanda
ac.i telah mendoakanej ac.i
ac.i Sasmito tercinta,eyang
aJuwariyah
n
n j
nej
nej

kasih

u
u
ilib
ilib
g
g
i
i
d
d
/
/
sayang
ini;
:/
:/ serta pengorbanan selama
http
http

ilib

dig
tp://

u

gil

://di

http

ht

2. Adikku dan Dahlan yang telah memberikan kasih sayang dan semangat;
j

ne
lib u

d
ac.i

b

igili

digi

://
http

j

ne
lib u

i

/dig

:/
http

.id

gilib

/di
ttp:/

ac
nej

ej
b un

ili

.id

.id

ne
lib u

i

/dig

i

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id
http
.id

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

.id

://
http
d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

.id

d

ac.i

ej
b un

ili

/dig

ttp:/

.id

://
http

iiid

ac.i

.id

i

/dig

.id

j ac

.id

l

digi

digi

://
http

ne
lib u

gil

://di

http

ne
lib u

://
http
.id

j ac

j ac

ttp:/

.id

://d

ne
lib u

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

ej
b un

j ac

j ac

://
http

d

ac.i

://d

ne
lib u

i

j ac

http

.id

ne
lib u

/dig

e
b un
i
l
i
g
i

l

digi

://
http
j ac

:/
http

ili

.id

://d

ne
lib u

.id

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

://
http

.id

j ac

j ac

ne
lib u

ili

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

d

ac.i

.id

digi

i

/dig

gil

://di

http
j ac

://
http

ne
lib u

il

/dig

:/
http
.id

ne
lib u

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

://d

://d

http

d

ac.i

ili

.id

i

/dig

.id

digi

ne
lib u

d

ac.i

://d

j ac

://
http

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ne
lib u

/dig

ej
b un

://
http
j ac

:/
http

.id

j ac

d

ac.i

ili

.id

://d

ne
lib u

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

://
http
j ac

:/
http

.id

ne
lib u

d

ac.i

ili

.id

://d

http

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

j ac

j ac

digi

d

ac.i

ili

.id

://d

.id

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

://
http

ac.i

l

digi

://
http

ac.i

ac.i

6. Almamaterku “Fakultas
Keguruan dan Ilmu
Pendidikan”
d
d
/dig

://d

lib

digi

://
http

d

d

ac.i

j ac

http

lib

digi

://
http

j
j
j
j
5. Rekan-rekan
une
unedan Tina) serta warga
une Diah, Arik, Petty
une Kalimantan 54 li(Novi,
b
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
tp://
http
;
http
http
htbiologi

:/
http

e
b un
i
l
i
g
i

://
http

4. Cahya Aris sekeluarga, yang memberikan semangat selama ini;

u

h

lib

digi

d
tp://
htpenelitianku;
d
ac.i

.id

.id

.id

.id

j ac
j ac
j ac
j ac
3. Sahabat-sahabatku
di Kunir (Anton
une
uneselalu membantu dalam
une dan Arif Sulis) yang
une

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id

://d

.id
i

/dig

d

ac.i

ili

.id
http
.id
://
http
.id

i

/dig

i

d

ac.i

ili

.id
http
.id

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

.id

://
http
d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

.id

://
http
d

ac.i

ej
b un

ili

/dig

ttp:/

d

ac.i

.id

ivd

ac.i

.id

i

/dig

.id

j ac

.id

l

digi

digi

://
http

ne
lib u

gil

://di

http

ne
lib u

://
http
.id

j ac

j ac

ttp:/

.id

://d

digi

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

://
http

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

ej
b un

j ac

j ac

ne
lib u

digi

digi

digi

://
http

ne
lib u

i

j ac

http

.id

ne
lib u

/dig

e
b un
i
l
i
g
i

l

digi

://
http
j ac

:/
http

://d

://d

http

.id

ili

.id

.id

j ac

digi

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

j ac

j ac

ne
lib u

d

gil

://di

http

ne
lib u

://
http

i

ac.i

ili

.id

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ne
lib u

/dig

.id

://d

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

://d

://d

http

d

ac.i

j ac

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

i

/dig

ili

.id

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

ne
lib u

d

ac.i

ili

j ac

://
http

il

/dig

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
.id

ne
lib u

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

.id

j ac

.id

d

ac.i

://d

http

digi

i

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ne
lib u

/dig

ili

l

digi

://
http
j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
.id

ne
lib u

://
http

ne
lib u

/dig

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

.id

j ac

j ac

ne
lib u

d

ac.i

://d

ne
lib u

i

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

:/
http

.id

.id

ne
lib u

/dig

ili

/dig

:/
http

://
http
j ac

:/
http

ej
b un

j ac

j ac

ne
lib u

://
http

d

ac.i

://d

://d

http

i

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ne
lib u

/dig

ili

Q.S.

gil

://di

http

.id

ne
lib u

digi

gi
://di
http
Al-Insyiroh:
5-8)

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

.id

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

gi
://di
http
(Terjemahan

ne
lib u

ne
lib u

ne
lib u

il

/dig

:/
http

j ac

ja

ja

ja

digi

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

ej
b un

sungguh-sungguh urusan yang lain dan hanya kepada
Tuhanmulah hendaknya
kamu berharap, c.id
c.id
c.id

ne
lib u

j ac

:/
http

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

:/
http

ej
b un

.id

j ac

ne
lib u

c.id
c.id
c.id
c.id
ej a
ej a
ej a
ej a
n
n
n
n
u
u
u
u
Sesungguhnya
sesudahigkesulitan
itu ada kemudahan,
maka apabila igilib
lib
lib
lib
digi
d i
digi
/
/
/
/
/
/
://d
:
:
:
p
p
p
kamu telah selesai
(dari suatu urusan),
htt kerjakanlah dengan http
htt
htt

://
http

ne
lib u

i

/dig

gili

://di

.id

ne
lib u

l

digi

://
http

http
j ac

:/
http

.id
j ac
e
n
b u MOTTO

d

ac.i

http

.id

digi

://
http

i

/dig

ili

j ac

ne
lib u

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

i

/dig

ej
b un

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

ej
b un

b

igili

c.id

ja
une

b

igili

://d
http
.id

.id

ne
lib u

i

/dig

.id

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

.id

j ac

http
.id

j ac

ne
lib u

.id
c.id adanya tekanan j ac.id
c.id
Demikian
ini saya ebuat
j atanpa
j ac dengan sebenarnya,
j apernyataan
e
e
n
n
n
une
u
u
u
ilib
ilib
ilib
ilib
g
g
g
g
i
i
i
i
d
d
d
d
/
/
dan ttppaksaan
dari pihak manapun
serta bersediattp:mendapat
sanksi akademik
jika
//
://
ttp:/
ttp:/
h

h

h

h

l

digi

://
http

http

http

http

gil

://di

://d

http

Pakis di Kecamatan
Adalah benar-benar
hasil karya j ac.id
c.id
c.id
c.idKlakah Kabupatenj aLumajang”.
ej a
e
ej a
ne
n
n
n
u
u
u
b
lib u
lib
lib keabsahan dan kebenaran
i
i
i
g
g
g
i
i
i
igili bertanggung jawab
sendiri://dsaya
atas
isinya
sesuai
dengan
://d
://d
://d
http

il

/dig

:/
http

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ne
lib u

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

ej
b un

j ac

j ac

ne
lib u

sikap ilmiah yang harus dijunjung tinggi.

:/
http

i

dengan sesungguhnya
bahwa karya
gi
gi tulis Ilmiah yang//dberjudul
gi
: i
://di
://di
http
http
http
“Identifikasi Invertebrata Makro Sebagai Bioindikator Kualitas Air Sungai Ranu
://
http

j ac

:/
http

: 000210103248

.id

ne
lib u

/dig

:/
http

c.id
c.
ej a
ej a
n
n
u
u
Namaigilib : Eki Murtianingtyas
lib
digi
d
/
/
/
/
:
:
p
p
htt
htt

j ac

ne
lib u

i

/dig

:/
http

.id

j ac

Saya yang bertanda tangan
di bawah ini:
id

Menyatakan
igi
d

digi

://
http

ja
une

.id

j ac

ne
lib u

l

digi

://
http

http

.id
.id
j ac
j ac
e
e
n
n
PERNYATAAN
bu
bu
igili
igili
d
d
/
/
/
/
:
:
http
http

NIM

j ac

ne
lib u

d

ili

/dig

:/
http

i

/dig

ac.i

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej
b un

c.id

://d
http

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

il

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

ternyata dikemudian pernyataan ini tidak benar.
.id

e
b un
i
l
i
g
i

http
.id

://
http
.id

ne
lib u

i

/dig

i

/dig

:/
http

gilib

ac
nej

u

gilib

/di
ttp:/

.id
http

ne
lib u

.id

/dig

ili

ej
b un

u

gilib

.id

d

ac.i

/dig

ili

ej
b un

.id

d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

.id

ne
lib u

://
http

vd

ac.i

i

/dig

gil

://di

http
.id

j ac

.id

l

digi

digi

://
http
.id

j ac

j ac

ttp:/

.id

ne
lib u

://
http

ne
lib u

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

ili

j ac

j ac

d

ac.i

://d

://d

http

ne
lib u

://
http

.id

e
b un
i
l
i
g
i

il

/dig

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
j ac

j ac

://d

ne
lib u

://
http

.id

i

Eki Murtianingtyas
c.id
j a000210103248
e
NIM.
n
u

/di
ttp:/

.id

ne
lib u

/dig

:/
http

h

j ac

ttp:/

ac
nej

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

://
http

.id

e
b un
i
l
i
g
i

i

/dig

://
http

j ac

j ac

:/
http

h

j ac

ttp:/

gilib

/di
ttp:/

://d

://d

http

u

.id

l

digi

gi
://di
Yang menyatakan
http

ne
lib u

.id

ac
nej

j ac

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

i

/dig

h

h

.id

j ac

:/
http

c.id

li

li

digi

gil

://di

http

ej a20 Desember 2006unej a
Jember,
b
b un

://
http

ne
lib u

.id

.id

/di
ttp:/

.id

ne
lib u

http
c.id

.id

digi

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

://d

://d

j ac

://
http

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

j ac

j ac

:/
http

.id

ne
lib u

digi

digi

://
http

http
j ac

j ac

ne
lib u

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

://d

://d

://d

http

.id

j ac

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

b

igili

ja
une

c.id

lib

digi

://
http

: 20c.Desember
2006
id
ja

ne
lib u

:/
http

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

.id

i

d

ac.i

ili

ej
b un

d

j

NIP. 131 478u930
nej

j

b

igili

e
b un
i
l
i
g
i

d
ac.i

j

http

i

gilib

ac
nej

/dig

gilib

/di
ttp:/

.id

.id

ne
lib u

/dig

ili

ej
b un

d

ac.i

.id

.id

.id

d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

://
http

vid

ac.i

.id

i

/dig

.id

j ac

.id

l

digi

digi

://
http

ne
lib u

gil

://di

http

ne
lib u

://
http
.id

j ac

j ac

ttp:/

.id

://d

ne
lib u

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

d

ac.i

ili

j ac

j ac

://
http

ej
b un

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

.id

j ac

d

gili

.id

ne
lib u

://
http

993 443 ilib une
/dig

ac.i

Drs.://dImam Muchtar, SH. pM.
://dHum
htt
NIP. 130 810 936

ej
b un

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

://
http

ac

l

digi

digi

i

gili

.id

.id

j ac

ne
lib u

://
http

/di
/di
Dekan hFakultas
Keguruan danhIlmu
ttp:/ Pendidikan
ttp:/

digi

digi

://
http

.id

c.id
ej a 131
n
u
NIP.
lib

/dig

:/
http

ej
b un

j ac

j ac

ttp:/

u

e
b un
i
l
i
g
i

http

gil

://di

http

Drs. Suratno, M.Si

Mengesahkan,
.id

ac
nej

://d

://d

i

j ac

j ac

http

://
http

lib u

/dig

:/
http

h

e
b un
i
l
i
g
i

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

j ac

ac
nej

.id

u

il

/dig

:/
http

://d

http

ne
lib u

.id

.id

ac
nej

id

digi

digi

:/
http

h

d
ac.i

Drs. Wachju Subchan, M.S, Ph.D

.id

/di
ttp:/

j

ne
lib u

://
http

u
NIP. 132 046
ilib 353

lib u

/dig

:/
http

j

d
ac.i

digi

.id

ili

.
j ac131 945 803
NIP.

://d

://d

http

ne
lib u

://
http

ac
nej

d

ac.i

Anggota II

d
ac.i

digi

://
http

ej
b un

/dig

:/
http

e
b un
i
l
i
g
i

Anggota I
ne
lib u

d

il

/dig

:/
http

Dra. Jekti Prihatin, M.Si

d
ac.i

://d
http

://d
http

i

:/
http

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id

ne
lib u

/dig

ej
b un

l

digi

://
http
j ac

Sekretaris

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id

i

/dig

gil

://di

http

.id

digi

j ac

:/
http

il

/dig

:/
http

j ac

ne
lib u

://
http

ne
lib u

Dr. Joko Waluyo, M.Si
e
b un
i
l
i
g
i

.id

j ac

ne
lib u

:/
http

ne
lib u

/dig

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
d
ac.i

ili

://d

Timj aPenguji:
c.id

.id

j ac

:/
http

ili

/dig

d

ac.i

http

j ac

ne
lib u

il

/dig

:/
http

ej
b un

/dig

i
i dan Ilmu Pendidikan
: Fakultas Keguruan
/dig
/dig

Ketua

:/
http

i

:/
http

http

Tanggal

.id

ej
b un

ne
lib u

/dig

:/
http

://d

://d

http

: Rabu

Tempat/digi

i

/dig

i

/dig

:/
http

.id

j ac

.id
.id
j ac
j ac
e
e
n
n
PENGESAHAN
bu
bu
igili
igili
d
d
/
/
/
/
:
:
http
http

http
Hari

j ac

:/
http

.id

j ac

ne
lib u

l

digi

://
http

http

Telah dipertahankaniddi depan Tim Pengujiiddan diterima oleh Fakultas
Keguruan dan id
d
ac.
ac.i
ac.
ac.
j
j
j
e
e
e
nej
n
n
n Universitas Jember
u
u
u
u
Ilmu Pendidikan
sebagai
Skripsi,
pada:
b
b
b
b
i
i
i
i
igil
igil
igil
igil

:/
http

ne
lib u

d

ili

://d

ja
une

i

/dig

ac.i

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
c.id

://d
http

i

/dig

ej
b un

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

http

ej

gili
://di

http

ej

gili
://di

ej

b un

b un

b un

b un

gili
://di

gili
://di

http

http

ej

b un

gili
://di

http

RINGKASAN
Identifikasi Invertebrata Makro sebagai Bioindikator Kualitas Air Sungai Ranu Pakis
di Kecamatan Klakah Kabupaten Lumajang, Eki Murtianingtyas, 000210103248,
2006, 43 hlm.
Masuknya bahan pencemar ke dalam sungai dapat mengubah kondisi fisika
dan kimia dari lingkungan perairan, sehingga mengubah keragaman komunitas air
sungai. Salah satu organisme yang berpeluang besar terpengaruh bahan pencemar
tersebut adalah invertebrata makro. Spesies ini digunakan sebagai bioindikator
kualitas air sungai. Tujuan dari penelitian ini adalah untuk mengetahui jenis
invertebrata makro yang ada di sungai Ranu Pakis, mengetahui kualitas sungai Ranu
Pakis dilihat dari bioindikator invertebrata makro dan untuk mengetahui kualitas air
sungai Ranu Pakis dilihat dari kondisi fisika.
Penelitian ini dilaksanakan di Sungai Ranu Pakis Kecamatan Klakah
Kabupaten Lumajang selama sehari, pada bulan Mei 2006. Penentuan lokasi
penelitian menggunakan purposive sampling dengan daerah penelitian dibagi menjadi
enam pos. Pengambilan sampel invertebrata makro dilakukan dalam kuadrat 25 x 25
cm2. Kuadrat diletakkan di tepi kiri, tengah dan tepi kanan sungai pada setiap pos dan
dilakukan tiga kali. Invertebrata makro yang telah ditemukan kemudian diidentifikasi
dan dianalisis dengan menggunakan metode Belgian Bio Index (BBI).
Hasil yang diperoleh dari penelitian ini adalah ditemukan tiga belas jenis
invertebrata makro yang terdapat di sungai Ranu Pakis yang merupakan anggota
filum Mollusca, Arthropoda dan Annelida. Berdasarkan interpretasi BBI diketahui
bahwa kualitas air pada pos I dalam keadaan polusi kritis. Invertebrata makro yang
ditemukan pada pos tersebut adalah anggota Trichoptera dan Mollusca. Adapun
kualitas air pada pos II dalam keadaan polusi sangat berat. Invertebrata makro yang
ditemukan pada pos ini dari anggota Diptera dan Mollusca. Kondisi pos III adalah
polusi dalam keadaan kritis. Invertebrata makro yang ada di sini adalah anggota
Mollusca dan Diptera. Pada pos ini ditemukan paling banyak jenis invertebrata makro

vii

l

digi

://
http

ej

ej

gili
://di

gili
://di

ej

b un

gili
://di

ej

b un

gili
://di

http

http

http

http

ej

b un

b un

b un

gili
://di

l

digi

://
http

http

(8 jenis) dari pos-pos yang lain. Pada pos IV invertebrata makro yang ditemukan
terbanyak dari anggota Mollusca. Kondisi perairan pada pos ini berdasarkan
interpretasi BBI adalah polusi berat. Pos V dan pos VI berdasarkan interpretasi BBI,
kualitas airnya pada kondisi polusi berat. Invertebrata makro yang ditemukan hanya
berasal dari Mollusca.
Kesimpulan yang didapat dari hasil analisis data dan pembahasan adalah
terdapat tiga belas jenis invertebrata makro yang ditemukan di sungai Ranu Pakis
yang dapat dijadikan parameter untuk menilai kualitas air. Invertebrata makro
tersebut meliputi anggota dari filum Mollusca, Arthropoda dan Annelida.
Berdasarkan interpretasi BBI kualitas air pada pos I hingga pos VI adalah polusi
dalam tingkat kritis (pos I), polusi sangat berat (pos II), polusi dalam keadaan kritis
pos III), polusi berat (pos IV,V dan VI).

Program Studi Pendidikan biologi , Jurusan P. MIPA, FKIP, Universitas Jember.

.id

ne
lib u

://
http
.id

i

/dig

:/
http

i

d

ac.i

gili

://di

http

.id
http
.id

ne
lib u

/dig

ili

ej
b un

://
http
d

ac.i

ej
b un

ili

/dig

ttp:/

.id

.id

.id

d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

.id

viiid

ac.i

.id

i

/dig

l

digi

digi

://
http
.id

j ac

j ac

ttp:/

.id

ne
lib u

://
http

ne
lib u

gil

://di

http
j ac

j ac

://
http

.id

j ac

://d

ne
lib u

gil

://di

http

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

d

ac.i

gili

.id

il

/dig

:/
http

ej
b un

://di

://d

j ac

://
http

d

ac.i

j ac

http

ne
lib u

i

http

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ne
lib u

/dig

gili

l

digi

://
http
j ac

:/
http

ej
b un

://di

://d

digi

digi

d

ac.i

j ac

http

ne
lib u

i

http

e
b un
i
l
i
g
i

j ac

j ac

ttp:/

.id

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ne
lib u

/dig

gili

://
http
j ac

:/
http

ej
b un

://di

http

://d

://d

://
http

d

j ac

j ac

http

i

ac.i

gili

.id

.id

j ac

ne
lib u

digi

digi

://
http

ne
lib u

/dig

.id

j ac

ne
lib u

j ac

:/
http

ej
b un

://di

http

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ne
lib u

/dig

:/
http

ej
b un

://
http
j ac

j ac

ne
lib u

.id

j ac

ne
lib u

digi

digi

digi

://
http

.id

j ac

j ac

ne
lib u

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

c.id

b

igili

://d
http

ja
une

c.id

lib

digi

://
http

i

/dig

:/
http

.id

j ac

ne
lib u

i

/dig

:/
http

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

c.id
c.
c.
ej a
ej a
ej a
n
n
n
u
u
u
menyelesaikan
penulisan skripsi
lib
libyang berjudul “Identifikasi
lib
digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htt Pakis di
htt
htt
Sebagai
Bioindikator Kualitas
Air Sungai Ranu

Kecamatan Klakahc.iKabupaten
Lumajang”.
d memenuhi salah c.id
dSkripsi ini disusun guna
d
ac.i
ac.i
a
ja
j
j
j
e
e
e
une
un
un
un
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i Studi
i
i pendidikan stratadisatu
i dalam menyelesaikan
satu syarat
(S1) pada Progam
/dig
/ g
/dig
/dig
:/
http

:/
http

:/
http

Pendidikan Biologi Jurusan Pendidikan MIPA, Fakultas Keguruan dan Ilmu
.id

j ac

Pendidikan, Universitas
Jember.
.id
j ac
ne
lib u

:/
http

.id

.id

ne
lib u

itu penulis ingin menyampaikan ucapan terima kasih kepada:
ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

h

h

h

il

/dig

:/
http

.id
.id
.id
c.id
1. Drs. Iman eMuchtar,
SH, M. Hum,
Dekan Fakultas
j ac
j acKeguruan dan Ilmu
j aselaku
j ac
e
e
e
n
n
n
n
bu
bu
bu
bu
igili
igili
igili
igili
d
d
d
d
/
/
/
/
Pendidikan
Unvirsitas
Jember;
/
/
/
/
:
:
:
:
ttp
ttp
ttp
ttp
h

l

digi

://
http

.id

ne
lib u

http

http

http

gil

://di

http

j ac

j ac

j ac

ne
lib u

gi
gi
gi
Skripsi ini
://di karena
://di berbagai pihak, oleh
://ditidak lepas dari bantuan

igi
Penyusunan
/d

i

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

ac.
nej dapat
u
sehinggaigpenulis
b
i
il
://d
http

:/
http

ne
lib u

il

/dig

:/
http

Puji syukur kehadirat
Allah SWT karena
atas segala rahmatid dan hidayah-Nya,
id
id

Invertebrata Makro
ja
une

.id

j ac

ne
lib u

l

digi

://
http

http

.id
.id
j ac
j ac
e
e
n
n
KATA
b u PENGANTAR gilib u
igili
d
/
/
:
://di
http
http

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

:/
http

ej
b un

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

i

/dig

ej
b un

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

il

/dig

:/
http

2. Ir. Imam Mudakir, M. Si, selaku Ketua Jurusan P. MIPA FKIP Universitas
.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

://d

http

id

id

id

id

ac.
ac.
ac.
Jember; unej ac.
nej
nej
nej
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
gil
gil
igil
digi
://di FKIP
://di
3. htDrs.
Ketua Program
p://d
tp:// Suratno, M. Si,httselaku
http
http Studi Pendidikan Biologi

gil

://di

http

Universitas Jember;
j

ne
lib u

d
ac.i

digi

://
http

.id

ac
nej

lib u

i

/dig

:/
http

.id

gilib

/di
ttp:/

ac
nej

u

.id

://d

/dig

ili

ej
b un

.id

d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

ne
lib u

.id

://
http
d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

://
http

ixd

ac.i

.id

i

/dig

gil

://di

http
.id

j ac

.id

l

digi

digi

://
http
.id

j ac

j ac

ttp:/

.id

ne
lib u

://
http

ne
lib u

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
Penulis
g
://di
http

j ac

ne
lib u

digi

digi

digi

://
http

://d

http

j ac

j ac

ne
lib u

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

il

/dig

:/
http

:/
http

:/
http

c.id
c.id
ej a
ej a
n
n
u
u
lib 20 Desember 2006igilib
Jember,
digi
/
/
://d
:
p
http
htt

.id

digi

://
http

.id

j ac

/d

/d

/d

:/
http

l

digi

://
http

balasan dari Allah .iSWT,
Semua kritik dan
saran yang bersifat .membangun
sangat .id
c id
c.id
c d
ac
a
a
a
j
j
j
nej
ne
ne
ne
u
u
u
u
b
b
b
b
diharapkan
igili
igili penulis berharap, semoga
igili skripsi ini. Akhirnya
igili demi kesempurnaan

j ac

ne
lib u

.id

j ac

j ac

tulisan ini dapat bermanfaat.
j ac

ttp:/

.id

.id

j ac

ne
ne
une yang telah membantu,
6. Semuailibpihak
skripsi ini. ilib une
lib u
lib u sehingga terselesaikannya
i
i
g
g
g
g
i
i
i
d
://di
://d
p://d
tp://
http mendapat
http Semoga bantuan, htbimbingan,
semangathttserta
dorongan beliau

/d

e
b un
i
l
i
g
i

http

5. Dra. Pujiastuti, M. Si, selaku Dosen Pembimbing Akademik;

:/
http

h

c.id

c.id

c.id

c.id

ja
ja
ja
ja
4. Drs. Wachju
une
une M. Si, selaku Dosen
une dan Dra. Jekti Prihatin,
une Subchan, M.S. lPh.D
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
i
gi
gi
digi
/dig
://di
://di
tp://
I dan II; http:/
http
http
htPembimbing

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

ej
b un

b

igili

://d
http

lib

digi

gili

://di

http

i

/dig

:/
http

.id
j ac
e
n
ISI
u
b DAFTAR

d

ac.i

i

d

ac.i

://d
http
HALAMAN
ja
une

Halaman

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

HALAMAN MOTTO
...................................................................................
iii
c.id
c.id
c.id
ne
lib u

ne
lib u

.id

ne
lib u

i
i
i
HALAMAN
PERNYATAAN/di.......................................................................
iv
gi
/dig
/dig
/dig
:/
http

:/
http

:/
http

:/
http

.id

j ac

.id

j ac

ne
lib u

ne
lib u

ne
lib u

ne
lib u

i
i
gi
gi
HALAMAN
RINGKASAN :/..........................................................................
/dig
/dig
:/vii
://di
://di

i

/dig

:/
http

HALAMAN PENGESAHAN........................................................................
vi
.id
.id
.id
j ac
j ac
j ac
HALAMAN KATA PENGANTAR ............................................................. ix

ej
b un

d

ac.i

b un

b un

b un

ej
b un

/dig
/dig
/dig ...................................................................
/dig
HALAMAN
DAFTAR TABEL
xii
ttp:/
ttp:/
ttp:/
ttp:/

il

/dig

:/
http

h

h

h

h

d

ac.i

ili

ili

ili

ili

ili

/dig

:/
http

c.id
c.id
c.id
HALAMAN DAFTAR
ISI ............................................................................
x
ej a
ej a
ej a

il

/dig

:/
http

http

http

http

http

l

digi

://
http

HALAMAN PENGAJUAN .......................................................................... v
ne
lib u

gil

://di

http
j ac

ja

ja

ja

il

/dig

:/
http

://d
://d
http ii
http
...................................................................

://d
http
PERSEMBAHAN

ne
lib u

d

ac.i

ili

ja
une

ja
une

il

/dig

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
c.id

c.id

c.id

ne
lib u

/dig

ili

.id

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

ja
une

.id

j ac

ne
lib u

l

digi

://
http

http

HALAMAN
i
b
b
b JUDUL .....................................................................................
igili
igili
igili
c.id

://
http

i

/dig

ili

c.id

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

ja
une

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

HALAMAN DAFTAR GAMBAR ............................................................... xiii
.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

j

ne
lib u

d
ac.i

.id

ac
nej

lib u

i

/dig

:/
http

.id

gilib

/di
ttp:/

u

http
.id

j ac

ne
lib u

ili
ili
gi
/dig
/dig
/
/
://di
:
:
p
p
t
t
Masalah
http 3
ht
ht ............................................................................

1.3 Tujuan Penelitian ............................................................................. 3
.id

.id

.id

.id

j ac

j ac

j ac

j ac

ne
ne
ne Penelitian ...........................................................................
1.4 Manfaat
3 ilib une
lib u
lib u
lib u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
/dig
/d
/d
/d

BAB 2. TINJAUAN
PUSTAKA
.id
ej
b un

ac

ej
b un

d

ac.i

ej
b un

d

ac.i

.id

j ac

ej
b un

d

ac.i

://d

d

c.i
ej a
ej a
n
n
u
u
ilib
Air Sungai
7/digilib
dig.................................
/
/
/
:
:
p
p
htt
htt

2.5 Indikator Biologi .............................................................................. 11

.id

j ac

ne
lib u

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

://
http
d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

ne
lib u

://
http
d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

ne
lib u

://
http

xd

ac.i

://
http
.id

i

/dig

ttp:/

.id

l

digi

://
http
.id

j ac

j ac

ne
lib u

gil

://di

http

j ac

ne
lib u

digi

digi

digi

digi

digi

://
http

.id
.id
2.6 Metodej aBelgian
Bio-Index................................................................
12
c.id
j ac
j ac
ne
lib u

il

/dig

:/
http

2.3 Sungai ...............................................................................................
6
c.id
c.id
c.id

ja
ej a
une
bKualitas
b un
i
i
l
l
i
i
2.4
Beberapa
Ukuran
Umum
g
g
://di
://di
http
http

il

/dig

:/
http

:/
http

:/
http

:/
http

l

digi

://
http

2.1igKeadaan
Lingkungan Danau
Ranu Pakis .........................................
4 gili
ili
gili
gili
/d
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
2.2 Sumber Pencemaran
Air ..................................................................
5

h

http

c.id

gil

://di

://d

http

c.id

c.id

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

ja
ej a
ej a
eBelakang
1.1 Latar
.................................................................................
1
b un
b un
b un

:/
http

e
b un
i
l
i
g
i

b

igili

://d
http

BAB 1. PENDAHULUAN

:/
http
ac
nej

b

igili

://d
http

ili
/dig
/
:
p
t
ht 1.2 Rumusan

digi

://
http

b

igili

://d
http

://d
http

id

id

id

.
.
ac.
j ac
j ac
HALAMANuDAFTAR
LAMPIRAN
...........................................................
xiv
nej
une
une

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

c.id

b

igili

://d
http

ja
une

c.id

lib

digi

://
http

i

/dig

ej
b un

ja
une

.id

ne
lib u

.id

ne
lib u

i

/dig

.id

ne
lib u

i

/dig

.id

j ac

ne
lib u

i

/dig

:/
http

c.id
c.
c.
c.
ej a
ej a
ej a
ej a
n
n
n
n
u
u
u
u
3.3igBatasan
Masalah ...............................................................................
14igilib
lib
lib
lib
digi
digi
d i
/d
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
htt 15
htt
htt
htt 3.4 Rancangan Percobaan
......................................................................

3.5 Sampel ..............................................................................................
15
c.id
c.id
c.id
ne
lib u

ne
lib u

.id

ne
lib u

i
i
i
i
3.6
Kerja ..................................................................................
16
digProsedur
/dig
/dig
/dig
:/
http

:/
http

.id

.id

.id

:/
http

ne
lib u

gi
igi
BAB 4.
DAN ANALISIS
://di DATA
://dHASIL

i

ne
lib u

i

/dig

:/
http

http

http

.id

.id

ne
lib u

i

/dig

:/
http

d

ac.i

:/
http
.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

b un

b un

b un

ej
b un

g
/dig
/dig
KualitasttpLingkungan
......................................................
30
://di
ttp:/
ttp:/
.id

.id

e
b un
i
l
i
g
i

.id

j ac

j ac

j ac
BAB 5. PEMBAHASAN
une

e
b un
i
l
i
g
i

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

ilib
digIdentifikasi.........................................................................................
/
/
://d
://d
://d
:
5.1
p
http 34
http
http
htt

://d
http

il

/dig

:/
http

h

h

h

d

ac.i

ili

ili

ili

ili
/digIndikator

ili

/dig

:/
http

d Antar Pos Pengamatan
c.id dan
c.id
4.2 Keanekaragaman
InvertebrataejMakro
ac.i
ej a
ej a

il

/dig

:/
http

4.1 Identifikasi Invertebrata Makro ....................................................... 19

ej
b un

l

digi

://
http
j ac

j ac

j ac

j ac

ne
lib u

gil

://di

http

j ac

ja

ja

ja

ne
lib u

j ac

/dig

il

/dig

:/
http

3.2 Alat dan Bahan
.................................................................................
14
id
id
id

3.7 Analisis Data .................................................................................... 16

:/
http

il

/dig

:/
http

.id
.id
.id
.id
j ac
j ac
j ac
j ac
e
e
e
e
n
n
n
n
BAB 3. METODE
PENELITIAN
bu
bu
bu
bu
igili
igili
igili
igili
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
httpPenelitian ..........................................................
http3.1 Tempat dan Waktu
http
http 14

://
http

ne
lib u

l

digi

://
http

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

gil

://di

http

5.2 Penggunaan Invertebrata Makro sebagai Indikator Perairan ............ 36
j

ne
lib u

d
ac.i

.id

ac
nej

lib u

i

/dig

:/
http

gilib

ac
nej

://
http
.id

j ac

j ac

j ac

DAFTAR PUSTAKA
.....................................................................................
41
.id
.id
.id
ej
b un

ac

ili

/dig

ej
b un

ac

ili

/dig

:/
http

ej
b un

ac

ili

/dig

:/
http

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

http
.id

ili

/dig

ne
lib u

.id

://
http
d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

.id

d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

http
.id

ne
lib u

xid

ac.i

://
http
.id

/dig

i

ne
lib u

l

digi

://
http
.id

j ac

j ac

ttp:/

.id

ne
lib u

digi

digi

://
http

gil

://di

http
j ac

j ac

j ac

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

://d

://d

ne
lib u

://
http

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

digi

ej
b un

http
j ac

j ac

ne
lib u

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

://d

://d

://d

://
http

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

il

/dig

:/
http

LAMPIRAN.................................................................................................... 44
.id

il

/dig

:/
http

:/
http

:/
http

:/
http

j ac

ttp:/

.id

.id

.id

j ac

:/
http

e
b un
i
l
i
g
i

http

://
http

l

digi

digi

digi

://
http

.id

j ac

ne
lib u

ne
ne
ne
6.2 Saran
40 ilib une
lib u
lib u
lib u .................................................................................................
i
i
i
g
g
g
i
i
i
/dig
/d
/d
/d

u

h

.id

j ac

ne
lib u

6.1 Kesimpulan ...................................................................................... 40
:/
http

.id

/di
ttp:/

.id

j ac

ne
lib u

gi
gi
://di
://di
BAB
http SARAN
http6. KESIMPULAN DAN

digi

://
http

.id

j ac

ne
lib u

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

b

igili

ja
une

c.id

lib

digi

://
http

ja
une

d

ili

No Tabel

.id

j ac

ne
lib u

i

/dig

:/
http

.id

j ac

ne
lib u

i

/dig

:/
http

.id
.id
j ac
j ac
e
e
n
n
DAFTAR
TABEL
bu
bu
igili
igili
d
d
/
/
/
/
:
:
http
http

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

3. Jumlah Invertebrata
Makro dan Jumlah
Unit Sistematik pada cSetiap
Pos
.id
c.id
c.id
ne
lib u

ne
lib u

.id

ne
lib u

i
i
i
i
Pengamatan
di Sungai Ranu
Pakis.............................................................
31
/dig
/dig
/dig
/dig
:/
http

:/
http

:/
http

BBI .............................................................................................................
32
.id
.id
.id
j ac
j ac
j ac

ej
b un

d

ac.i

ili

.id
http
.id
://
http
.id

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

:/
http

ej
b un

.id
http
.id

ej
b un

ili

/dig

.id

.id

d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

.id

d

ac.i

ej
b un

ili

/dig

ttp:/

.id

://
http

xiid

ac.i

.id

i

/dig

.id

j ac

.id

l

digi

digi

://
http

ne
lib u

gil

://di

http

ne
lib u

://
http
.id

j ac

j ac

ttp:/

.id

://d

ne
lib u

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

ej
b un

j ac

j ac

://
http

d

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

i

ac.i

://d

://d

ne
lib u

://
http

.id

.id

ne
lib u

/dig

ili

://
http
j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id

l

digi

digi

i

/dig

.id

j ac

://
http

ne
lib u

gil

://di

http

ne
lib u

j ac

:/
http

ej
b un

j ac

j ac

ne
lib u

://
http

d

ac.i

://d

://d

http

i

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ne
lib u

/dig

ili

://
http
j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ne
lib u

.id

digi

digi

://
http

.id

://d

http

ne
lib u

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

j ac

j ac

d

ac.i

ili

.id

://d

.id

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

j ac

j ac

:/
http

.id

d

ac.i

ili

.id

://d

ne
lib u

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

://
http

.id

j ac

j ac

ne
lib u

d

ac.i

ili

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

ej
b un

/dig

:/
http

://d

://d

http

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

ej
b un

il

/dig

:/
http

h

h

h

h

/dig

:/
http

.id

j ac

i
i
i
i
5. Faktor
Pakis
.........................:/33
/dig
/dig
/dig pada 6 Pos Pengamatan
/dig Fisik Sungai Ranu
ttp
ttp:/
ttp:/
ttp:/

i

/dig

l

digi

://
http

ne
lib u

ne
lib u

ne
lib u

ne
lib u

gil

://di

http

j ac

ja

ja

ja

ne
lib u

4. Invertebrata Makro yang Terdapat di 6 Pos Pengamatan Beserta Interpretasi

:/
http

il

/dig

:/
http

Judul id
Halaman
d
c.id
ac.i
ac.
j
j
ej a
e
e
n
n
n
u
u
u
1. Standar
(BBI) .......................................
17igilib
lib
lib
libDeterminasi BelgianigBio-Indeks
digi
d i
digi
/d
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
tt
htt 18
htt
htt
2. hInterpretasi Belgian Bio-Indeks
(BBI) .......................................................

.id

il

/dig

:/
http

c.id

:/
http

ne
lib u

l

digi

://
http

http

ja
une

j ac

ttp:/

i

/dig

ac.i

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
c.id

://d
http

i

/dig

ej
b un

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

b

igili

ja
une

2.

ili

.id
i

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id

.id

ne
lib u

i

/dig

i

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id

.id

ili

/dig

ttp:/

.id

://
http
d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

.id

://
http
d

ac.i

ej
b un

ili

/dig

ttp:/

d

ac.i

.id

xiiid

ac.i

.id

i

/dig

.id

j ac

.id

l

digi

digi

://
http

ne
lib u

gil

://di

http

ne
lib u

://
http
.id

j ac

j ac

ttp:/

.id

://d

digi

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

://
http

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

ej
b un

j ac

j ac

ne
lib u

digi

digi

digi

ej
b un

ne
lib u

i

j ac

http

.id

ne
lib u

/dig

e
b un
i
l
i
g
i

l

digi

://
http
j ac

:/
http

://d

://d

http

.id

ili

.id

.id

j ac

digi

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

j ac

j ac

d

gil

://di

http

ne
lib u

://
http

i

ac.i

ili

.id

.id

ne
lib u

/dig

.id

://d

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

://
http

d

ac.i

://d

://d

i

/dig

ili

.id

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

ne
lib u

d

ac.i

ili

j ac

://
http

il

/dig

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
.id

ne
lib u

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

/dig

ej
b un

.id

j ac

:/
http

.id

digi

://
http

d

j ac

j ac

ne
lib u

.id

i

ac.i

://d

l

digi

://
http

ne
lib u

/dig

e
b un
i
l
i
g
i

http

.id

j ac

:/
http

ili

.id

://d

.id

.id

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

j ac

:/
http

.id

ne
lib u

://
http

d

ac.i

gil

://di

http

digi

i

/dig

ili

j ac

j ac

digi

.id

j ac

://
http

ne
lib u

il

/dig

:/
http

j ac

ne
lib u

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

://d

http

ne
lib u

://
http

d

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

.id

i

ac.i

.id

digi

://
http

ne
lib u

/dig

ili

.id

://d

http

Halaman

j ac

ne
lib u

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ne
lib u

/dig

ej
b un

://
http
j ac

:/
http

.id

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

ej
b un

ja
une

j ac

ne
lib u

digi

digi

i

/dig

.id

j ac

ne
lib u

j ac

:/
http

i

/dig

:/
http

c.id

c.

ja
une

.id

j ac

ne
lib u

e
Invertebrata
Makro
....................................................................................
19
b un
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
di
://di
://di
://di
tp://
http 47
http
http
htLokasi
Pengambilan Sampel
.....................................................................

://
http

ne
lib u

i

/dig

:/
http

Judul id

c.id

.id

digi

://
http

.id

j ac

ne
lib u

l

digi

://
http

http

.id
.id
j ac
j ac
e
e
n
n
DAFTAR
GAMBAR ilib u
bu
g
igili
d
/
/
:
://di
http
http

ja
une

j ac

ne
lib u

d

No
1.

i

/dig

ac.i

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
c.id

://d
http

i

/dig

:/
http

ej
b un

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

i

/dig

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

ej
b un

.id

ne
lib u

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

ej
b un

j

e
b un
i
l
i
g
i

://d

http

d

c.i
ej a

n
lib u

digi

://
http

.id

ac
nej

lib u

i

/dig

:/
http

ej
b un

ili

.id

.id
i

d

ac.i

.id
http

ne
lib u

.id

/dig

ili

ej
b un

ili

.id

.id

://
http
d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

ne
lib u

.id

d

ac.i

ili

/dig

ttp:/

ej
b un

xivd

.id

i

/dig

.id

j ac

.id

l

digi

digi

://
http

ne
lib u

gil

://di

http

ne
lib u

://
http
.id

j ac

j ac

ttp:/

.id

://d

j ac

ac.i

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

://
http

d

ac.i

ili

.id

il

/dig

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

digi

digi

://
http

d

ac.i

://d

j ac

j ac

i

j ac

http

.id

ne
lib u

/dig

e
b un
i
l
i
g
i

l

digi

://
http
j ac

:/
http

ili

.id

://d

ne
lib u

.id

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

d

ac.i

.id

digi

i

gil

://di

http
j ac

://
http

ne
lib u

/dig

.id

ne
lib u

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

j ac

ttp:/

d

://d

://d

i

ac.i

ili

.id

ne
lib u

/dig

.id

j ac

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

://
http

.id

il

/dig

:/
http

://d

ne
lib u

://
http

d

ac.i

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

://
http

ne
lib u

/dig

.id

il

/dig

:/
http

ili

.id

://d

http

ne
lib u

j ac

:/
http

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

j ac

j ac

d

ac.i

ili

.id

://d

.id

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

ili

http

.id

ne
lib u

://
http

d

ac.i

ili

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

ej
b un

/dig

:/
http

://d

ej
b un

/dig

:/
http

d

l

digi

://
http

:/
http

:/
http

ac.i

d

ac.i

/di

/di

/di

gil

://di

http

j ac

j ac

j ac

:/
http

/dig

:/
http

i

/dig

.i

.i

.i

une
une
une
7. Lembar
Konsultasi
Penyusunan
Skripsi.....................................................
53gilib une
gilib
gilib
gilib

j ac

:/
http

d

6. Surat Ijin Penelitian
...................................................................................
52
d
d
d

http

ne
lib u

.id

ac.i

ac.i

j ac

il

/dig

:/
http

Halaman

d

d

d

digi

d

ac.i

ili

d
ac.i

d
ac.i

ac.i

j ac

://
http

ej
b un

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

ej
nej
n.............................................................
nejPengambilan Sampel
4. Foto Lokasi
47 lib unej
lib u
lib u
lib u
i
i
i
gi
g
g
g
i
i
i
d
://di
://d
://d
tp:// Identifikasi ......................................................................................
http 49
http
http
5. htKunci

.id

ne
lib u

i

/dig

3. Denah Lokasi Penelitian ........................................................................... 46

ac.i

://d

http

ne
lib u

1. Matrik Penelitian
.......................................................................................
44 unej ac
nej
nej
nej
u
u
u
b
b
b
i
i
i
lib
l
l
l
digi
digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
t
t
t
2. htTabel
Batasaan Praktishtuntuk
Menentukan USht.........................................
htt 45

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

.id

j ac

:/
http

Judul

/di

ili

/dig

:/
http

i

/dig

:/
http

d
ac.i

:/
http

ej
b un

.id

j ac

ne
lib u

l

digi

://
http

http

.id
.id
j ac
j ac
e
e
n
n
DAFTAR
LAMPIRAN ilib u
bu
g
igili
d
/
/
:
://di
http
http

No
d
ac.i

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id

j ac

://d

d

ac.i

c.id
ej a
n
u
1.1 Latar
belakang
lib
digi
/
/
:
p
htt

c.id

lib

digi

://
http

d

ac.i

.id

faktor

i

d

ac.i

gili
://di
p
t
t
h
PENDAHULUAN

/d
ttp:/
penentu hdalam

munculnya

d

ac.i

ili

.id

e
b un
i
l
i
g
i

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

://d
http
kehidupan,

selain

pembangkit tenaga listrik dan rekreasi. Eksploitasi terhadap sumberdaya air secara
.id

j ac

ne
lib u

i

/dig

:/
http

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http