Publikasi & | Perkumpulan Pikul
FA IITTS PUBLICATIO
Journal of TT Studies
2 (1) (2010) 008 030 ISS : 20856504
RESEARCH ARTICLE
Keamanan pangan, pembangunan dan pemiskinan di usa Tenggara
Timur: studi kasus Desa Oelnasi, Kabupaten Kupang
1!"
#! ! " $ $ % & ''( & )
! $ ) % * % & ''(
$ $ $ % & ''( " % #! ! " + $ ! % &
,---.,--,( / & 0 " 1 2
$ ! " 0 &033 . 2 3 3
!!,-4-' 5 & + 6 " '' 7 & . 5 6 2
' 8& " 9 9
&033 2 3 3 +. . 3:2-3 0
ABSTRACT: The phenomenon of hunger and famine in TT has often been seen as merely a problem of food shortage. Since natural disasters such as flood, drought and so on are considered as the main causes of this phenomenon, this kind of poverty cycle that recurs almost every year is always identically treated as natural disaster. This paper shares an unpublished research work in Oelnasi village, Kupang Regency in 2001, which explored the villagers’ views on food security and poverty; how poverty emerges as a manifestation of food insecurity and what are the contributing factors to hunger and famine. Although it has been a decade since the research was undergone and several changes have taken place such as migration, environmental pressures and so on, the findings are still relevant because food insecurity and hunger remain common news in TT today (Seo, 2010). One of the findings in this study also indicates that community resilience to food insecurity and hunger that had already been at risk, was deteriorated further by the introduction of aid and development projects, which ironically aimed at increasing their prosperity. Developmentalism as a discourse which purpose is to introduce a ‘progress’ and a face of ‘modernity’ to the community from their ‘backwardness’, can be contraproductive to their local coping mechanism system. Formal and informal institutions, whose role is supposed to bring prosperity and develop the community, habitually perceive the phenomenon of hunger and poverty as a permanent emergency therefore treated it as an emergency. This misintepretation leads to the persistence of hunger and poverty in TT.
Keywords: food insecurity, hunger, famine, development projects, poverty, land tenure
4
% & ! ! & & & " .6 ,--42 % &
! + ! % & $ %$ ; ! $ $ % &
+ $ ! ! & + ! 2 ! "
& ! & " < 2 # ! & & ! & &
! ! = ! ! + ! & '' ! &
& & ! & ! 2 ' ! ! &
+ ! ! & + & ! + & ! & ''
(2)
>
'? %0 $ = ! ! & ! & '' ! + .
! ! ! ! ! & & ! . 2 ! + ! ! ! ! ! &
" ! 2 $ & + ! & & +
! ! 7 8 % & % & & ,--4 ! +
& + ! ! & ! ! ! ! ! (
+ ! & " ! ! " ! ." ! & ! + !
+ ! ! & 2 * & ! ! & ! !
+ ! & & & & ! ! ! +
. ! & & ''
& = = & ! & ,-4- 2 = !
& + ! = + 8 + ! ! & & + & + !.& + !
& + + ! ! ! ! ! ! 2 7 !
& . + & + & ! ! @! / ! & + !
+ @ ! / ! & + ! & ! " & ! +
+ ! 2 % ! & " ! &
! ! @! + & / ! ! " & "
+ + ! @ / + ! + ! ! &
! ! ''2
Kata kunci0 = & & ! & & + ! & ! ! &
I. Pendahuluan
A. Latar belakang$ ! ! rights based approach !
& ! ! ! & ! ! & +
& + . & + & ! ! ! & &
5 & ! ! + 2 & & ! ! +
& . + " +
& ! !2 ! + ! !
@ / & & ! 2
" ! ! + & & ! ! & ! &
! & 2 % & + &
& + & & + ! & !
& + ! ! 4<<<
& . & 8 * $ + 2 $ & !
+ ! & ! ! @! ! / ! ! & +
& & ! + & & ! ! & & !
& ! ! . + ! & 2
8 ! & ! .! ! & & ! !
& + 0 & ! ! 2
7 & '' + & ! 5 " ! &
= & & & & ! ! + ! 2
. ! & '' " !
& .& = + '' ' + % "
,-- A ,--> A * ,--< ! !
8 4<BB + , ! + ! ! &
+ ! & ! & famine & 3
seasonal hunger + ! & + ! ' 2
,
! 8 " C & & D " + "
(3)
<
$ & + ! '' & + +
& ! ! & ! ! & & ! + !
& & ! " & ! ! 2 8 !
! ! & " ! ! ! ! +
" ! & ! ! 2 7 + + '' ! & !
& ! " ! + ! + !
+ " ! ! + ; ! 2 ! & = &
+ & ! ! &
! ! ! + & ! ! & &
! & 2 $ " ! & ! & + !
& & ! & + ! 2 ! + & +
& + & & ! ! & !
! & + ! & 2
! " ! ! & ! & +
! ! ! & ! & !
& ! + ! = + ! 7 8 % &
% & ! 2 5 & & " ! . !
! & + ! + ! !
& ! ! ! ! 2
& & ! 2 & & +
! " &
& 2 $ ! & & ! . & !
! & ' & ! + 8 !
! & ! ! . .
! & ! ! & ! & ! &
! 2
B. Masalah Penelitian
$ ! ! ! = & + & + ! 0
42 ! ! ! & & ! !
+ ! E
,2 ! ! + ! & ! & E
:2 & ! & .& & .
& & + !.& + ! & + & ! & + !
! & ! E
C. Tujuan dan manfaat penelitian
$ !0
42 ! & ! ! ! ! ! & ! ! ! ! + 2
,2 ! & ! ! & & 3 coping mechanism
+ ! + ! 2
:2 & ! ! .! ! & &
(4)
4-& &! ! & +
! & ! ! & ! + & !
& & ! ! ! .! !
& & + ! + & & ! & + ! 2
D. Metode dan Proses Penelitian
7 8 % % & ' % & % & & &
= + ' ! ! & = ! & ! !
% & & & ! ! 2 % ! %
% & ! ! & ! ! 2 * +
& & ! + & & + ! &
& & + ! ' # ' !
& & ! + 2
$ & ! ! & 6 ,--4 +
8 ! + ! 0 = =
" ! ! & = = interview guide !
! & ! ! & = =
interview guide Participatory Rural Appraisal $?
+ ! ! & ! 2
" ! & ! ! & & + ! 0 5 5 "
! ! + ! " " + ! +
+ + ! + ! &
! & ! ! + + ! D ! D =
! & ! ! D ! D % & ! ! $? + + ! = !
+ ! D ! D = ! + ! D! + D & 2
II. Hasil penelitian
A. Gambaran umum Desa Oelnasi
7 8 ! = + ,, F> ! G B ?* ,H ?'
& ' ! H 2 6 & ! & ,--4
F>: %% $ ! % & ,-- %% & ! :<<
4F-F = >4 ! . ! >< & & + !
& 2 % & ! + ! 5 .
! & ! ! ! & 55 555 5 2
,4-%% FFI ! $ . 2 & & !
8 & ! & ! ! & ! " 4F.B- 2 ! !
! ! ! ! ! 2 !
! + & ! = + & ! ! + & ! 2
+ ! 8 + + ! & ! & !
! ! ! & ! 2 J + BI & ! + & !
$ ! & ! ,--4 2 ) !
" & ! & 7 ! ! & !
& % % & ' ! ! '
(5)
44
5! 8 ! ! ! % & ' +
'' & + + ! + &
+ & !2 ! &
+ ! ! & . &
! & ! + ! & ! + !
+ & ! + &
= ! & ! 2
+ ! & ! + ! & + ! ! 2 % + .! + +
! & ! ! + + ! & & + !
& & & ! + ! ! ! 2
! & + + & !
& ! + ! + ! ! & &2
$ ! ! ! ?&2B-2--- . =
! 2 $ % + ! + & &
! + & ! ! 2 & & !
% & & + & & = !
! 2
! & ! & & !
& ! & 2 & & ! +
! ! ! ! + 2 6 ! + & 0
& ! ! + !2 ! ! + !
8 & 3& ! mix farming ! 4:I & ! !
& = = + 8 + ! & ! & )
9 ! ! & ) % ! * + 2
! ! + ! & + ! + &
& ! & + ! .& + ! + ! !
& ' 9 " 2 6 ! ! & !
! $ ! ! + + & ! .
+ & ! % % & ' 2 & ,-- & $
+ + 2 ) ! ! & + !
! & H & + ,- ! + + 8 $ ! % & ,-- 2
? . ! & ! ! & ! ! & !
! 2 7 ! & ! !
+ + ! " ! . + ! &
. 2 % + 8 ! 555 + ! ! ! ! !
! 2
B. Perolehan pangan masyarakat
! + ! & & ! & ! ! +
& ! 3 ! & ! 2 7 !
! + K ! ! + & & !
+ ! ! & ! 3! 3 = ! ! !
& 2 6 ! & ! ! +
& ! & 2 9 ! ! !
! & ! ! &
(6)
4,
9 & + & ! ! ! !
& ! 3! + ! ! &
! & = ! ! 6 2 J +
! + ! + ! = ( & =
! ' ; ! 2 & & ! & !
! %)7 % & ) 7 J & ' 2
9 ! & ! + ! !
& 2 ) ! ! & ! + ! .& & & = $
+ ! ! ! &
& ! + ! ! & ! ! ! &
& ! & ! bebak ! + ! 2 ! +
" ! " ! ! & &
& 2 ) + + ! ! & + ! !
! + ! ! &
! 2
9 ! & + & & ! &
& 8$% 8& $ %
?&242---3! 2 $ + 8$% ! = &
! ! ! 2
7 ! & ! = L 4 & = ! + !
& ! + ! ! ! ! = ! &
& ! %)7 & & 2 % &
& + @& ! / ! 2 ! !
! ! ! ! ! 2
Gambar1. Sketsa mobilitas penduduk Desa Oelnasi (2001)
' ! & ! & ! ! & " & + !
! + ! ! ! .= & + ! !
! + + ! ! & ! 2
% + = ! & +
(7)
4: Gambar 2 Pemeringkatan beberapa jenis makanan pokok
7 & ! & + ! + & !
& ! ! & ! ! ! ! &
+ ! 8$%
& ! & + ! + !
= & ! ! ! ! 2$
& ! & ! ! . +
! & ! ! & & !
! + ! L , 2 7
& . ! +
! ! ! ! ! 2 !
! ! ! ! ! &
& & ! & + & 2 % &
! ! ! ! ! & &
& + & 2
$ + & ! ! ! & ! ! !
+ & ! & ! + !
! + & & ! ! 3sopi
& & ! + & & + + ! ! & 2 )
+ & ! ! ! & ! ! 2
! & + L : = ! !
& & + ! 8 2
0 1 2 3 Kesukaan
Ketersediaan
Penyimpanan Pengolahan
Harga Perolehan
Beras Jagung Ubi-ubian
(8)
4H
Gambar 3. Skema Perolehan Pangan Desa Oelnasi (2001)
C. Kelaparan dan kemiskinan
1. Kelaparan (amnahas)
! ! & & ! + !
& + & ! ! & & ! &2 & !
! & + ! amhanas ! & & ! & !
& ! ! & 2 % ! amnahas
! & amsenat ! + & ! & + ! ! &
+ ! & ! 2
! ! ! & ! ! 3 & .
! & fun amnahas ! & & ! 2 % & &
. fun amnahasM ! & & ! !
+ ! 8 & ! ! ! & 2 $ + fun
amnahas ! 2 Fun amnahas + &
3 ! ! 3 ! + ! !
! & , fun amnahas & ! 36 2 . ! +
(fun amsenat) + 2
+ ! & ! + amnahas ! ! !
(9)
4B
! & & ! &
! & ! & ! !
+ ! & 2
$ . & ! ! &
! & + & ! ton1amnahas =
! & ! " ! " ! & ! & ! 6 & & =
D& ! D $%5 " ! & ! + " ! !
+ & & = El1 ino + ! & = La1
ina 2 % & ! & ! ! " ! ! 4<<<
& ,--42
' & ! ! ton1amnahas + + ! 8
" ! & + ! & ! ! + ! !
& amnahas 2
Tabel 1. Pola Konsumsi Dalam Masa Krisis 1942 2001
Tahun Penyebab Pola konsumsi
4<H,.4<HB $ & ! 6 & + ! ! !
+ ! & ! !
$ !
4<B- L & ! $ !
4<F:.4<FB % ! .& ! & $ !
4<F .4<>- L & ! ! $ !
4<>,.4<>: % & 6
4<<>.,--4 9 ! ! & 6
2. Kemiskinan (manu'it atau ma'mui)
% ! + ! ! ! & +
a'nuka + @ / ! & +
! & ! ! & ! & ! a'olet !
! D & . & C atoni ama 'muit amaNmuit 2
! + ! + " ! + & + ! & !
! ! & . & atoni amu'it amu'it), + & + ! (atoni
alekot) + & ! & + ! !
& ! ! (atoni abe'it).
)! + ! ! ! C! + . ! D & ! & !
! + ! & ! ! & ! 2 % ! ! ! +
! ! ! ! ! ' ,0
Tabel 2. Multi Kriteria Kaya Miskin
Kriteria Orang Miskin Orang Kaya
% & ! ! &
' ! ! & + &
!
(10)
4F
% & ! ' ! ! + !
& ! ! ! =
= ! +
! = ! 2
% ? ! ! !
& !
"
? & &
! = !
! & & '
! 2
$ ! + ! . $ ! ! & . 2
% ! & & % ! & & fun
amnahas panjang
fun amnahas ! 9 &
&
& ! +
& & & &
! + !
! .& & &
! & & 2 $
&
$ ! + ! &
& & +
& ! & ! &
+
!. ! ! ! !
! !
=
# ! ! ! & +
! ! ! !
! ! ! ! 2
' ! ! & ! &
+ & ! !
& + ! + & ! 2
$ ! & !
! + ! ! + +
+ ! 2
& + & ! &
& & +
+ + ! 2
$ & + ! ! ! . & + ,FI !
! ! & & >4I ! & 2 $
! + & ! ! + ! 2
& + ! ! ! ! " ! +
" ! ! + ! Nnai1aufN ! + . + ! 2
& ! = = & ! !
! ! ! & ! ! & + &
! ! & 2 % & ! " ! & + ! ! !
+ & ! ! ! !
! ! 2
$ ! + + ! + ! ! &
+ ! & & + !
& & + + ! ! !
& 2 + ! & = !
& + ! ! & + ! = &
2
% ! & & & ! + ! +
2 ! ! ! & ! & +
& ! & ! ! 2 !
(11)
4
& ! & + ! !
! 2
& + &! & + & ! & !
! + ! + ! " ! + 2 ! +
! ! ! " ! & ! & + !
! ! + ! ! ! ! ! ! 2 & ! + +
! ! ! ! ! + &
+ 2
D. Upaya menghadapi lapar
$ + & ! + + ! !
! ! ! ! ! ! ! ! & &
& ! + 2 $ & ! ! ! & & !
& ! ! & 2
Fun1amnesat + + & &
! & 2 J & & & ! & 2 !
& & & ! ! 2 Fun1amnesat
! 6 ! .! +
& & 2
& ! ! & ! " + ! ! + !
! & & & 2 ! " + ! ! ! !
bebak = ! + ! & ! ! !
= + ! + & ! + &
! & ! ! + ! 2
& ! + & 8! ! ! & .
& ! & 8 & ' 2 + . + + & !
& ! & ! . 2 ! + ! !
+ & ! + + ! + ! ! !
& ! ! ! & & ! & 2
& & ! &
2 ) + ! ! . ! = ! & + ! '
! ! & ! + ! ! & ! ! + 2 %
! ! + + ! + ! ! + 2
$ + & ! " ! ! !
! & ! ! + 2
$ 555 5 + ! ! & = + + !
+ ! + & ! gula air ! 2
& + & .> & 2 $ ! + & ! ! & & + & ! -F2--.4-2-- & & ! 4H2--.4>2--2 ! = !
& ! 4-2--.4H2-- & ! ! ! 2 ' + & ! !
! . ! ! !. ! ! + ! !
(12)
4>
sopi
?&2,2--- . & 2 4<<< ! + '
& ! bebak & & = ! mopuk
= + & ! +
= + ' + 2
! + ' ! & & & !
! & ! 2
) ! & ! & ! 4<<< 2
! & + & & ! !
= + 2 ! + 'auf tuafN +
& + + !2
E. Kepemilikan dan penguasaan tanah
& ! + & & & ! & 2
$ + ! = & ! " ! !
! & ! ! ! & !
& + & & ! 2 % & !
& ! ! + & + 2 !
+ " ! " ! & + ! = & 8 !
& & ! ! ! ! ! 2
+ ! 8 " + + !
' :2
Tabel 3. Jenis Lahan dan Fungsinya di Oelnasi
Jenis Lahan Fungsi Status
Poon & ! !
. & &
! & & !
J ! !
Kotif .
!
& ! & + & & .& +
& !
7 !
+ ! &
Mepat dan asi & ! ! + ! !
& & = ! + .! +
! &
7 ! .
& !
Lele ! ! ! .
! ! +
! .! .
J ! !
Aen Oek = % ! & !
&
J ! !
! + ! 8 + ! ! ! & !
(13)
4<
. & ! ! & + ! !
& + 2 ' & ! ! & ! + auf tuaf 2
& ! ! ! ! H- O B- + !
& auf tuaf, ! ! & & 2
$ ! & ! & &
& ! & ! " ! ! !2 ' &
& ! & ! & 8 2
$ & ! ! ! + ! ! + !
& auf tuaf ! & ! !
! ! 2 ! + & ! + ! 2
! & ! ! ! . ! ! ! & & & !
! ! @! / ! + 2
& ! & ! auf tuaf, + ! &
+ & auf tuaf . 7 ! & 8 ! P2 2
auf tuaf + & 2 Auf tuaf %
! ! & & auf tuaf , + 8 '
P ! ' 5 ! ! ' ! 2
% ! ! & ! & ! = &
! ! & ! & + ! 2 + !
+ & ! & &
! ! & ! 2
$ & anoa1amnemat ! & + ! ! & ! & ! !
= ! .= ! ! ! & + !
! ! ! & auf tuaf . $ anoa1amnemat & !
! !
! & auf tuaf (puah manus neu auf tuaf). $ + & ! D! = !D
! ! & ! ! ! ! & ! ! &
+ & !2 ! ! & ! +
! & ! + 2
& & ! 8 &
& !2 7 ! ! ! ! +
& ! ! + ! ! ! auf tuaf.
! & & & ! 2 $
! 4<>, ! & ! & &
! & & ) ) = &
' 5. ) ! 2
F. Program program berkaitan dengan kemiskinan
$ 4<B> & ! ! Tua
ahanat! ! = ! % & + ! !
! 2 + ! + & &
(14)
,-+ ! & ! Tua ahanat ! + !
& ! ! & ! + &
! & Tua ahanat. & ! ! ! .
& = + & + ! . , , 4 2 7
& + ! + + ! ! =
! + ! = ! & ! ! 2
7 ! ! & ! & 57' !
4<<F2 $ 57' 8 & ! ?&2 ,--2--- . ! ! ?&2
B--2--- . ! & ! & 2 & 57' !
! + + ! ?' 4B ' +
= & " ! ! & & !
& ! & .! & + ! & % !
8 & & ! 2 . + & 8 &
! & & ! = ?' 4B ' & !
! !. ! ! *9 ! &
& & ! & 6$ 2 ! &
! ! 2
$ 4<< ! & + ! 5 7 5 " 7 &
& %% & ! ! & HBO4-- ! & " !
& ! & ! = 2 $
+ . ! & ! & + !2 * &
! + ! ! + ! 5 7 ! !
+ & ! + " + + ! F: %% 2 8
+ ! & & ! ! + ! & !
& ! ! " ! ! !2
G. Program program berkaitan dengan rawan pangan
& & ! = % +
= + ! = ! ! & 2
& = + ! + ! & !
! ! + !
& ! ! 2 ) ! + ! 4<>F + ! & & !
& 2
7 ! = ! ! + ! + ! ! & +
$$ $ 4<<F 4<<< & + !
& 2 7 & + + ! & & & ! & &
& & ! & & & ! & 2
! = ! H ! & & ! & ) ' $ %95 &
& > 2 $ & ! ,> ! & &
4F ! & & + ! ! + & ! & !
= HH ! & + ! ! ! +
& & ! & 2 & !
(15)
,4
+ & ! & + ! ! & $? ”Oleh
karena hasil panen yang sedikit sekali di peroleh itu akibatnya kami hanya bisa makan sampai bulan September. Selanjutnya kami harus beli sampai bulan April”2
$ + ! = & ! 8$%
! + = & + ! ! ! !
& . ! ! 2 %% " ! ! & ! ?'
+ ! + ! ?&2,-2--- ! & ! ,- ! 2 6 ! !
+ & ! & + + & ! 2
! + ! + & + = & ! + %% !
& ! %% ! + ! & 2
& 8$% + ! & & ! 3 &
! ! 4<<> ! & + & &
+ ! ! ! 2 8& & &
& 8$% + ! ! & 2
& & + ! + ! ! ! &
! & 5 7
' ! ! + + ! & &
& ! + ! 2
H. Upaya peningkatan produksi pangan: kontroversi pembangunan bendungan Tilong
1. Rencana Proyek
7 ! & & & + ! %
% & ! + ! ! 4<< 7 & $ ! )
% * + $ '' ! ! ! &
' + ! 8 2 $ '
,-4 J &! & & + ! ,>2B >2--- Q
& + ! & ! ! ! & 4HH>
BH-= + <HH + ! ! 4B- 3 ! ! ! &
! % % & 2
$ ' &! ! ! & ! =
<HH J + ! & & + + :-: J = +
8 ,:: J ! = + 8 & H-H J ! = +
8 " " 2 . + ! ! & ! =
& & ! ! 2 $ ! +
2
% & ' ! + ! +
+ ! ! ! & + + ,-B H J
& ! 0
0 ,-4 J BF : J + + ! & +
& + & F J ! & ! "
4, F J & ! " : J + 4HH ! = & !
(16)
,,
% & 7 2
6 0 ! ! & ! ! & !
+ ! + ! & ! = + !
! ! ! & + + ! + ! 2
7 + ! ! & ! = !
= 2
6 & & 0 H H J & & & 4HB4< , !
! : . - B J 2 7 +
& & ! ! 2
? & ' + ! +
! = & & % ! = % ''
pinjam pakai ! ! & ! & + !2
2. Konflik terkait proyek
$ ' + ! " ! ! !
+ ! & & + ! + ! !
& 3& 2 ' +
& ! ! . ! 2
+ ! ! . ! & + +
! 2”Penentuan batas1batas yang ada penuh dengan darah. Darah nenek moyang kami
tertumpah untuk tanah ini”, ! & & $? .) ! & ! =
+ ! & + ! & & 2 '
+ ! ! & ! +
& & + ! + ! & 2 & +
+ + + ! ! ! . + +
& . . + & & = +
2 % + ! + 2 ! & ! " !
& ! + & & ! + ! ! !
! ! & & ! 2
! = ! ! ! + ! 2
7 + ! = . & ! ! !
& ! 2
+ ! & ! ! ! ! ! + !
! + C & D ! ! +
& ! & & ! ! & ! !
& ! & 2 “Pemerintah sebenarnya berupaya membunuh kami secara
halus”, ! ! & ! + ! + ! ! !
2
) + ! & ! & ?&24B- .
& & ! ! ?&2,-- . & & ! = 2
* + + ! ! ! ! ! !
(17)
,:
& ! ! + &
! ! & & 2
! + & ! ! ! ! .
& ! & ! & '
! & & & = ! !+ 2 + ! !
= . + & ! 9
! & & ! + ! & +
& &! ! ! & & 0
& !+ + ! ,B ! &
! ! 2
$ & ' ! 8 ! & 8 ! ! 8 2
! & + + ! &
& + ! & ' ! ! & + ! & 2
! & ! ! ! ! +
& ! + ! ! + ! ?&24B2--- . &
& 2
7 & ! & ! & = & + !
= & ! " + ! 2 % & !
+ + = + ! &
! 2 ! + ! ! !
= ! + ! & !
& ! = ! !
! & & 2
' ! & & + ! & ! &
! 2 + ! ! ! ! &
= ! + ! & & ! + 2 $ + & +
" ! & ! ! ! + 2
“Kami tidak menjual tanah, pada saat itu kami dirayu dengan janji yang muluk1muluk. Pemerintah pula yang memberi kami uang padahal kami sama sekali tidak memintanya”
! & ! ! ! 2
' + ! ! &
= . = & ! ! & ! & ! & +
! + + ! & ' ! & ! & 2 !
! & ! 2 ! +
& & + + ! ! =
! 2 $ & ”feto ome Laktosi kaisa Tasuil” &
! ! ! &
& & & ! 2
& . . !
& ! + & + ! & + ! +
! " ! + ! 8 & 8 2
! + ! 8 &
(18)
,H
+ ! 8 & & & !
+ 2 ' & & & ! !
! ! 2
) ! & + ! " ! + + ! + !
& + ! & ! = ! &
+ ! & + ! & + ! 2 7 & + = !
! ! ”Biarkan mereka
menyelesaikan sendiri tanpa intervensi pemerintah. Sebab jika diintervensi, mereka tidak
mau”, ! & & + ! & & $? 2
+ ! & ! ! ! 7$?7 $ & &
+ ! ! 2 ! = & !
! + ! ! 2 7 =
= 0 CN & + ! & D & !
" ! ! & + ! ! & 2
III. Diskusi dan analisis
A. Kelaparan, kepemilikan tanah dan kemiskinan
% & ! ! ! !2 % ! + !
! & ! K ! ! ! ! & ! 2 $
+ + & ! & ! ! & &
+ ! & ! !. ! + !
& " ! ! ! ! & & ! &
! ! ! L 2 ,--> 2 % & !
! ! ! ! ! ! ! & 4<>4 !
! & ! ! & + ! !
! ! ! = & & ! & 2
& ! 8 ! + ! ! !
& 2 8 ,--< &2 > " ! ! & + CRterjadi saat semua orang, pada setiap waktu, memiliki akses secara fisik, sosial, dan ekonomi kepada makanan yang aman dan bergizi yang sesuai dengan kebutuhan dan pilihannya untuk menjalani hidup yang aktif dan sehat...sebaliknya, ketidaktahanan pangan terjadi saat orang tidak mempunyai akses fisik, sosial maupun ekonomi kepada makanan, seperti yang diuraikan di atasD2
6 ! & & + ! 8 ! ! &
& + & ! 3 !
& & ! & & 2 ! & " 8
! ! & = & 8 ! ! + ! " !
! & ! ! ! + ! + & &
& & ! 8$%2 7 & + & & !
= ! & ! & ! ! &
! ! 2
$ ! ! ! & & ! + !
! ! & + & ! & 2 4<>4 ! & entitlement. + & &
(19)
,B
! + ! ! & ! + & ! ! ! &
+ & & + ! ! & 7 + A ,--4 2 7
8 . + ! & ! !
,-- & & ! ! ! 2 ! + & !
& ! ! & ! & ! ! 2
! + ! ! + ! & & ! !
+ & ! ! ! ! !
+ 2 7 ! ! & ! & ! & ! ! + !
& ! & ! ! !
! ! ! ! ! & ! + !
! & food crop ! ! ! 2 '
& ! & ! ! & ! &
& ! & & & + !
! & + ! ! A 4<<< 2 ! +
! ! & ! & !
! ! ! + ! = @! + +
S T + ! &
! / ! & ! & & & 2
% " & ! . ! ! & !
! ! + ! + ! & 2 8 ! +
! & + ! ! & ! & ! + !
& ! & ! ! ! ! + !
= 2 ! ! & &
& ! ! + ! &
= ,--< + ! ! ! & 2
& & . & ! +
! ! & ! ! & ! & ! ! & ! ! &
2 ! + ! & & ! & 2 )& + ! ! !
! & ! ! & ! ! ! & 2
! & + ! 8 ! & + ! & &
! & ! ! ! & fan1amnahas, +
@ & / seasonal hunger 2 ! ! & famine !
ton1amnahas ! & + + & .
& ! ! & ! & ! + !
& + " # 2 + *
,--,( 7 O ,-- ( 8 ,--<( & 4<<- !! = + !
! ! ! & & & seasonal hunger
& ! & famine 2 ! & & !
! & & ! & ! & !
@! + &/ & & ! + ! &
& & & ! + " & & ! ( ! ! !
! ! K ! & ! + & ! &
= ! & 2
B. Strategi bertahan terhadap musim lapar dan kelaparan
7 + + ! & A 7 ,--F !
(20)
,F
! + = & " & ! & & !
+ ! ! & ! & & !
+ ! &! & 2 &
4<<-! = ! & + " !
& ! ! + ! ( 2
! ! + & & !
! @ / & + ! & ! & !
. ! = .! = + &
! ( ! ! & & !
& 3! ! & ! 3 2
) ! & @ ! & / + ! ! 8 ! ! @
/ & ! ! +
& ! & & putak nabu + ! +
! & & + @& ! & /
" ,-- ! + ! ! ! !
& @ & / & ! + &
& ! + bebak, mopuk, gewang ! +
! ! ! & & +
! ! & " +
& ! ! ! + !
3 ! 2 ! ! & ! ! + & + & " ! !
! ! & ! ! ! !
+ + & ! !2
" & + . ! + + &
+ ! ! ! & ! ! ! + +
& ! & 2 5 ! & ! & +
+ + & ! ! ! & ! + ! & 4-.4B
& ! ! ! & & ! & & = !
+ E & ! & & ! ! !
! + ! ! ! ! & + !
+ + & 2 " ! " !
& & ! .& & ! !2 )& + & ! +
& + ! + ! ! ! + ! & & ! !
+ 2 7 ! & ! + ! ! ! +
& ! & " ! 2 ! " ! & ! & + +
! ! + ! ! ! & 2 5
& + ! + ! ! ! + !
& 4<<- 2
7 ! & & ! = + ! ! ! !
" ! & ! ! & & +
! & ! & & + ! &
! 2 & & ! & ! & 2
7 ! + + ! + + ! &
+ ! ! & ! ! & ! &
! & + ! ! +
" ,-- 2
$ + + ! ! ! &
(21)
,
! & + &! & !
& ! ! ! ! & + ! !
+ + & ! 2 $ & ! + ! !
! & ! & ! & ! & ! !
" & . & & ! 9 + 4<<> .+ . + !
+ ! 2 ! ! + ! .& ! !
& 2 % + = & + ? ""
4<<> = ! ! ! & 2 ! + ! !
& ! ! ! & + !
& ! & + + & ! + 2
6 ! & ! ! + ! ! ! !
& & " !! + ! & +
& ! ! = duty bearer2 & +
entitlement + ! ! & & ! & + + !
! + = . ! 2
)& + & ! & & = & ! !
& + & + & + ! + & ! ! & !
# ! ,--- ! ! + ! ! = &
" ! ! & ! & .+ !
! & ! & ! # ! ,---( 4<>4
C. Keamanan pangan, kemiskinan dan pembangunan
& & + ! ! & ! & ! !
& .& ! ! & ! + "
! ! & & & ! 2 & + !
& ! + ! & .& + + ! & +
2
7 ! ! ! + ! & + & "
! ! ! & & " !
& & & 57' ! & !
2 ! ! ! ! human capital &
& ! ! ! ! & 2
! + & & + 8$% & ! + !
! & + ! ! ! & ! & +
" ! ! " ! & input & & & & !
& & !
& ! = 2 + & .& &
! & ! + ! + &
' & + ! & & ! + ! !
+ & ! + 2
6 ! & & ! + ! ! + & ! +
! & ! " & & + & ! ! " ! ! & & ! 2 !
! & & ! " & ! & + & !
& ! ! & + " ! ! +
& + ! ! ! " ! 2
(22)
,>
! ! ! : ! = + & ! + !
& ! ! = & ! & ! &
& ! ! 2 $ ! & + & !
! ! & & + & ! & + ! 2
7 & ! ! & & ! = & + ! &
& + & & & + ! ! ! & +
& + !
& 2
$ ' & + ! & + +
! ! ! " & + ! + ! !
+ ! & + ! 2 $ + ! + ! ! =
+ & ! ! + ! ! % & ! + 2 !
! & ! ! ! & ! ! !
! & & = 2 &! ! & ! ! & &
+ ! ! + 2 ! + & & + ! + !
! ! ! + ! 2 % + + &
! & + ! ! ! & " + !
. + & ! & !
! ! ,--< 2 7 !
& ! & + ! + & ! & 2
$ & ' + ! + ! " !
+ ! 2 $ & ! " & ! & +
+ ! ! . & 2 .
+ + & 2
+ ! ! + ! ! " ! ! ! @& /
@ ! ! & + ! " ! /2
+ ! + & + &! " check and
balance 7$?7 ! & ! + ! + 2
5 ! ! = + ! & ! + " & !
! & ! ! ! + & ! !
& ! ! 8 ,--< 2 % " ! ! !
& ! & & ! ! ! & ! !
! ! ! + ! 2
IV. Kesimpulan
! & ! & & ! &
! 0
% ! ! ! & ! ! !
! & ! & ! ! ! +
! + & & ! ! ! 2 $ ! &
! & & + . ! 2
% & ! ! + &
:
% & & ! ! ! + ! % & % & . & I
(23)
,<
! 2 + ! &
& ! & ! 2
" ! ! & & ! & !
& 2
+ ! & ! & ! + +
& ! ! & ton1amhanas & !
! ! + ! ! !
! + ! ! ! fun.amhanas +
+ ! ! " ! & & ! !
! & ! & ! 2
5 & ! ! ! + & & &
! & ! & ! ! & ! 2
$ & ! & + & !
! & + ! ;& & &
' & & ! & +
& ! & ! + ! & & ! & + ! 2
+ ! & & &
& ! & & 2 $ & !
& ! & + ! + ! !
+ = ! & + !
+ & ! 2
Referensi:
2 A 7 '2 2 ,--F 2 $ 0 & & + "
" + . " 2Annual Review Anthropology, 35 B,4;B:>2 " 2 ,-- 2Food and the poor: how can democratic local governments reduce
food insecurity in Africa = !0 ) 97 2
9 + #2 4<<> 2 0 & U "
2 5 J2 8N A 62 ' + # 2 A world without famine? A new
approaches to aid and development2 ! J & 0
$ 2
* 2 ,--, 2 ' & " & + +0 ! " " +
& = + " " 2 5 62 J 2 J = A 72 2 6
# 2 Foodstuff: living in an age of feast and famine &&2 4:<.4HH 2 0 7 2 7 O 2 # 2 2 ,-- 2The new famines: why famines persist in an era of globalization2
A = !0 ? 2
7 + 2 A '2 #2 ,--4 2 9 = +0 U "
" + " 2Food Policy, 26 ,--4 ,,<.,H 2
# ! 62 ,--- 2Whose hunger? Concepts of famine, practices of aid 2 4 2
& 0 ) + " $ 2
82 ,--< 2The state of food insecurity in the world: economic crises – impacts and
lessons learned2 ? 0 8 K 2
$2 A J2 72 4<<< 2The world food problem: tackling the causes of
(24)
:-= 82 ,--< 2 * 8 ! & 2Pos Kupang ,: & ,--<2 ,4
& ,-4- " &033===2& .! & 2 3 3 !
3:B>H-2 ,--< 3:B>H-2 + ? $ $ ! % Pos Kupang 4F
,--<2 ,- & ,-4- " &033===2& .! & 2 3 3 ! 3::,: 8 2 62 4<BB 2The Timor problem : a geographical interpretation of an
underdeveloped island 6 ! A L 0 62 * 2
2 4<>4 2Poverty and famines: an essay on entitlements and deprivation2 8O" 0
8O" ) + $ 2
2 ,-4- 2 4, % & '' = & 2Tempo Interaktif & ,-4-2 ? 4- & ,-4- "
&033 & ! "2 3 3 3,-4-3-H3- 3 ! ,-4--H- .,:>F4B 2
& $2 4<<- 2 " " " +0 & & & 2Annual Review Anthropology, 19 :B:.:<H2
L %2 J2 2 8 " + '2 $ + . ?2 A
2 ,--> 2The challenge of hunger: the 2008 Global Hunger Index2
(1)
,B
! + ! ! & ! + & ! ! ! &
+ & & + ! ! & 7 + A ,--4 2 7
8 . + ! & ! !
,-- & & ! ! ! 2 ! + & !
& ! ! & ! & ! ! 2
! + ! ! + ! & & ! !
+ & ! ! ! ! !
+ 2 7 ! ! & ! & ! & ! ! + !
& ! & ! ! !
! ! ! ! ! & ! + !
! & food crop ! ! ! 2 '
& ! & ! ! & ! &
& ! & & & + !
! & + ! ! A 4<<< 2 ! +
! ! & ! & !
! ! ! + ! = @! + +
S T + ! &
! / ! & ! & & & 2
% " & ! . ! ! & !
! ! + ! + ! & 2 8 ! +
! & + ! ! & ! & ! + !
& ! & ! ! ! ! + !
= 2 ! ! & &
& ! ! + ! &
= ,--< + ! ! ! & 2
& & . & ! +
! ! & ! ! & ! & ! ! & ! ! &
2 ! + ! & & ! & 2 )& + ! ! !
! & ! ! & ! ! ! & 2
! & + ! 8 ! & + ! & &
! & ! ! ! & fan1amnahas, +
@ & / seasonal hunger 2 ! ! & famine !
ton1amnahas ! & + + & .
& ! ! & ! & ! + !
& + " # 2 + *
,--,( 7 O ,-- ( 8 ,--<( & 4<<- !! = + !
! ! ! & & & seasonal hunger
& ! & famine 2 ! & & !
! & & ! & ! & !
@! + &/ & & ! + ! &
& & & ! + " & & ! ( ! ! !
! ! K ! & ! + & ! &
= ! & 2
B. Strategi bertahan terhadap musim lapar dan kelaparan
7 + + ! & A 7 ,--F !
(2)
,F
! + = & " & ! & & !
+ ! ! & ! & & !
+ ! &! & 2 &
4<<-! = ! & + " !
& ! ! + ! ( 2
! ! + & & !
! @ / & + ! & ! & !
. ! = .! = + &
! ( ! ! & & !
& 3! ! & ! 3 2
) ! & @ ! & / + ! ! 8 ! ! @
/ & ! ! +
& ! & & putak nabu + ! +
! & & + @& ! & /
" ,-- ! + ! ! ! !
& @ & / & ! + &
& ! + bebak, mopuk, gewang ! +
! ! ! & & +
! ! & " +
& ! ! ! + !
3 ! 2 ! ! & ! ! + & + & " ! !
! ! & ! ! ! !
+ + & ! !2
" & + . ! + + &
+ ! ! ! & ! ! ! + +
& ! & 2 5 ! & ! & +
+ + & ! ! ! & ! + ! & 4-.4B
& ! ! ! & & ! & & = !
+ E & ! & & ! ! !
! + ! ! ! ! & + !
+ + & 2 " ! " !
& & ! .& & ! !2 )& + & ! +
& + ! + ! ! ! + ! & & ! !
+ 2 7 ! & ! + ! ! ! +
& ! & " ! 2 ! " ! & ! & + +
! ! + ! ! ! & 2 5
& + ! + ! ! ! + !
& 4<<- 2
7 ! & & ! = + ! ! ! !
" ! & ! ! & & +
! & ! & & + ! &
! 2 & & ! & ! & 2
7 ! + + ! + + ! &
+ ! ! & ! ! & ! &
! & + ! ! +
" ,-- 2
$ + + ! ! ! &
(3)
,
! & + &! & !
& ! ! ! ! & + ! !
+ + & ! 2 $ & ! + ! !
! & ! & ! & ! & ! !
" & . & & ! 9 + 4<<> .+ . + !
+ ! 2 ! ! + ! .& ! !
& 2 % + = & + ? ""
4<<> = ! ! ! & 2 ! + ! !
& ! ! ! & + !
& ! & + + & ! + 2
6 ! & ! ! + ! ! ! !
& & " !! + ! & +
& ! ! = duty bearer2 & +
entitlement + ! ! & & ! & + + !
! + = . ! 2
)& + & ! & & = & ! !
& + & + & + ! + & ! ! & !
# ! ,--- ! ! + ! ! = &
" ! ! & ! & .+ !
! & ! & ! # ! ,---( 4<>4
C. Keamanan pangan, kemiskinan dan pembangunan
& & + ! ! & ! & ! !
& .& ! ! & ! + "
! ! & & & ! 2 & + !
& ! + ! & .& + + ! & +
2
7 ! ! ! + ! & + & "
! ! ! & & " !
& & & 57' ! & !
2 ! ! ! ! human capital &
& ! ! ! ! & 2
! + & & + 8$% & ! + !
! & + ! ! ! & ! & +
" ! ! " ! & input & & & & !
& & !
& ! = 2 + & .& &
! & ! + ! + &
' & + ! & & ! + ! !
+ & ! + 2
6 ! & & ! + ! ! + & ! +
! & ! " & & + & ! ! " ! ! & & ! 2 ! ! & & ! " & ! & + & !
& ! ! & + " ! ! +
& + ! ! ! " ! 2
(4)
,>
! ! ! : ! = + & ! + !
& ! ! = & ! & ! &
& ! ! 2 $ ! & + & !
! ! & & + & ! & + ! 2
7 & ! ! & & ! = & + ! &
& + & & & + ! ! ! & +
& + !
& 2
$ ' & + ! & + +
! ! ! " & + ! + ! !
+ ! & + ! 2 $ + ! + ! ! =
+ & ! ! + ! ! % & ! + 2 !
! & ! ! ! & ! ! !
! & & = 2 &! ! & ! ! & &
+ ! ! + 2 ! + & & + ! + !
! ! ! + ! 2 % + + &
! & + ! ! ! & " + !
. + & ! & !
! ! ,--< 2 7 !
& ! & + ! + & ! & 2
$ & ' + ! + ! " !
+ ! 2 $ & ! " & ! & +
+ ! ! . & 2 .
+ + & 2
+ ! ! + ! ! " ! ! ! @& /
@ ! ! & + ! " ! /2
+ ! + & + &! " check and
balance 7$?7 ! & ! + ! + 2
5 ! ! = + ! & ! + " & !
! & ! ! ! + & ! !
& ! ! 8 ,--< 2 % " ! ! !
& ! & & ! ! ! & ! !
! ! ! + ! 2
IV. Kesimpulan
! & ! & & ! &
! 0
% ! ! ! & ! ! !
! & ! & ! ! ! +
! + & & ! ! ! 2 $ ! &
! & & + . ! 2
% & ! ! + &
:
% & & ! ! ! + ! % & % & . & I
(5)
,<
! 2 + ! &
& ! & ! 2
" ! ! & & ! & !
& 2
+ ! & ! & ! + +
& ! ! & ton1amhanas & !
! ! + ! ! !
! + ! ! ! fun.amhanas +
+ ! ! " ! & & ! !
! & ! & ! 2
5 & ! ! ! + & & &
! & ! & ! ! & ! 2
$ & ! & + & !
! & + ! ;& & &
' & & ! & +
& ! & ! + ! & & ! & + ! 2
+ ! & & &
& ! & & 2 $ & !
& ! & + ! + ! !
+ = ! & + !
+ & ! 2
Referensi:
2 A 7 '2 2 ,--F 2 $ 0 & & + "
" + . " 2Annual Review Anthropology, 35 B,4;B:>2 " 2 ,-- 2Food and the poor: how can democratic local governments reduce
food insecurity in Africa = !0 ) 97 2
9 + #2 4<<> 2 0 & U "
2 5 J2 8N A 62 ' + # 2 A world without famine? A new
approaches to aid and development2 ! J & 0
$ 2
* 2 ,--, 2 ' & " & + +0 ! " " +
& = + " " 2 5 62 J 2 J = A 72 2 6
# 2 Foodstuff: living in an age of feast and famine &&2 4:<.4HH 2 0 7 2 7 O 2 # 2 2 ,-- 2The new famines: why famines persist in an era of globalization2
A = !0 ? 2
7 + 2 A '2 #2 ,--4 2 9 = +0 U "
" + " 2Food Policy, 26 ,--4 ,,<.,H 2
# ! 62 ,--- 2Whose hunger? Concepts of famine, practices of aid 2 4 2
& 0 ) + " $ 2
82 ,--< 2The state of food insecurity in the world: economic crises – impacts and
lessons learned2 ? 0 8 K 2
$2 A J2 72 4<<< 2The world food problem: tackling the causes of
(6)
:-= 82 ,--< 2 * 8 ! & 2Pos Kupang ,: & ,--<2 ,4
& ,-4- " &033===2& .! & 2 3 3 !
3:B>H-2 ,--< 3:B>H-2 + ? $ $ ! % Pos Kupang 4F
,--<2 ,- & ,-4- " &033===2& .! & 2 3 3 ! 3::,: 8 2 62 4<BB 2The Timor problem : a geographical interpretation of an
underdeveloped island 6 ! A L 0 62 * 2
2 4<>4 2Poverty and famines: an essay on entitlements and deprivation2 8O" 0 8O" ) + $ 2
2 ,-4- 2 4, % & '' = & 2Tempo Interaktif & ,-4-2 ? 4- & ,-4- "
&033 & ! "2 3 3 3,-4-3-H3- 3 ! ,-4--H- .,:>F4B 2
& $2 4<<- 2 " " " +0 & & & 2Annual Review Anthropology, 19 :B:.:<H2
L %2 J2 2 8 " + '2 $ + . ?2 A
2 ,--> 2The challenge of hunger: the 2008 Global Hunger Index2