Pengaruh Ukuran Partikel dan Komposisi Semen-Partikel Terhadap Kualitas Papan Semen Dari Cangkang Kemiri (Aleurites Moluccana Wild)
Lampiran 1. Perhitungan kebutuhan bahan baku papan semen.
Massa = Volume x Kerapatan
= 25 x 25 x 1 x 1
=625 gram
a.
Perhitungan bahan baku partikel yang akan digunakan :
1.
Kebutuhan semen + cangkang (60:40)
Semen
=
625
100
60
×
=375 gram
Cangkang
=
625
100
40
×
= 250 gram
2.
Kebutuhan cangkang + semen (70:30)
Semen
=
625
100
70
×
= 437,5 gram
Cangkang
=
625
100
30
×
= 187,5
3.
Kebutuhan cangkang + semen (80:20)
Semen
=
625
100
80
×
= 500 gram
Cangkang
=
625
100
20
×
=125 gram
b.
Perhitungan air yang akan digunakan
1.
Kebutuhan semen + air (40:60) (2:1)
Semen = 375
Air
=375/2 =187,5
2. Kebutuhan semen + air (70:30) (2:1)
Semen = 437,5
Air
= 437,5/2= 218,75
3. Kebutuhan semen + air (80:20) (2:1)
(2)
c.
Perhitungan MgCl2 yang akan digunakan
1.
Kebutuhan semen + MgCl
25% (60:40)
Semen = 375
MgCl2
=
375
100
5
×
= 18,75 gram
2.
Kebutuhan semen + MgCl2 5% (70:30)
Semen = 437,5
MgCl
2=
437
,
5
100
5
×
= 21,875 gram
3.
Kebutuhan semen + MgCl2 5% (80:20)
Semen = 500
MgCl2
=
500
100
5
×
(3)
Lampiran 2. Pengukuran suhu hidrasi adonan semen
Waktu (jam)
Perlakuan
SA SAM SAMtr SAMR
Suhu hidrasi rata-rata (°C)
0 28.00 28.00 29.00 31.00
1 32.00 45.00 32.00 35.00
2 34.00 49.00 34.00 36.00
3 36.00 48.00 37.00 37.00
4 38.00 48.00 41.00 40.00
5 42.00 45.00 40.00 41.00
6 42.00 38.00 40.00 41.00
7 41.00 37.00 40.00 40.00
8 40.00 36.00 39.00 39.00
9 35.00 35.00 38.00 39.00
10 34.00 34.00 38.00 38.00
11 33.00 34.00 37.00 38.00
12 32.00 34.00 37.00 37.00
13 31.00 34.00 37.00 36.00
14 31.00 33.00 36.00 35.00
15 30.00 33.00 35.00 35.00
16 30.00 33.00 35.00 34.00
17 30.00 33.00 34.00 33.00
18 30.00 33.00 34.00 33.00
19 30.00 32.00 33.00 32.00
20 30.00 32.00 32.00 30.00
21 30.00 32.00 32.00 30.00
22 29.00 31.00 31.00 30.00
23 29.00 31.00 29.00 30.00
24 29.00 30.00 29.00 30.00
Suhu hidrasi adonan papan semen cangkang kemiri seluruh perlakuan
Perlakuan Suhu hidrasi
maksimum (°C)
Waktu mencapai suhu hidrasi maksimum (jam) SA
SAM SAMtr SAMR
42.00 49.00 41.00 41.00
5 2 4 5 Keterangan: SA = Semen + air
(4)
Lampiran 3. Perhitungan kerapatan dan kadar air pada ukuran 30 mesh dan 80
mesh.
Ukuran
partikel Komposisi Ulangan
Berat Awal
Berat
Akhir Volume Kerapatan
Kadar air
30 mesh
80:20
1 109,18 99,38 105,51 1,03 6,7
2 118,38 109,91 104,82 1,13 8,15
3 115,39 104,61 97,02 1,18 8,7
4 111,21 108,03 99,44 1,11 6,26
rata-rata 113,54 105,48 101,70 1,08 7,45
70:30
1 106,04 97,73 106,71 0,99 7,31
2 118,38 98,55 117,32 1 8,19
3 113,71 101,88 102,91 1,1 7,37
4 114,79 101,43 108,90 1,05 9,64
rata-rata 113,23 99,90 108,96 1,03 8,13
60:40
1 115,23 108,17 108,19 1,06 9,07
2 101,93 93,46 109,20 0,93 9,06
3 106,20 97,68 104,81 1,01 8,72
4 114,20 104,56 103,43 1,1 9,22
rata-rata 109,39 100,97 106,41 1,02 9,02
80 mesh
80:20
1 99,98 89,78 113,27 0,97 11,36
2 102,9 93,06 107,61 1,05 10,57
3 101,89 92,56 101,12 1,04 10,08
4 100,89 90,77 107,81 0,98 11,15
rata-rata 101,41 91,54 107,45 1,00 10,79
70:30
1 100,9 91,72 109,45 0,92 10,01
2 99,78 89,45 111,93 1,03 11,55
3 97,97 88,89 107,25 1,09 10,21
4 100,43 89,24 110,25 0,96 12,54
rata-rata 99,77 89,82 109,72 1,00 11,08
60:40
1 99,76 89,2 96,03
1,04
11,842 100,78 91,09 105,58
1,00
10,643 100,45 90,46 97,51
1,08
11,044 105,89 93,94 109,45
0,95
12,72(5)
Lampiran 4. Perhitungan pengembangan tebal dan daya serap air pada ukuran 30
mesh dan 80 mesh.
Ukuran
partikel Komposisi Ulangan
Pengembangan tebal Daya Serap Air
2 jam 24 jam 2 jam 24 jam
30 mesh
80:20
1 4,36 4,36 2,69 6,65
2 4,54 7,90 1,03 7,16
3 5,91 5,91 1,07 4,32
4 6,31 6,31 2,77 5,83
rata-rata 5,28 6,12 1,89 5,99
70:30
1 6,51 6,51 2,59 6,88
2 6,21 6,21 2,13 6,96
3 5,95 7,07 1,28 5,20
4 7,89 7,89 1,62 5,75
rata-rata 6,64 6,92 1,90 6,20
60:40
1 8,93 10,29 2,24 8,42
2 6,85 7,91 2,27 6,74
3 4,37 5,43 2,11 4,63
4 7,92 5,50 2,51 5,99
rata-rata 7,02 7,28 2,28 6,45
80 mesh
80:20
1 7,80 9,87 3,38 4,46
2 3,28 5,33 4,13 4,40
3 8,14 7,13 2,46 3,75
4 5,34 6,22 4,01 4,77
rata-rata 6,14 7,14 3,49 4,34
70:30
1 6,89 13,19 3,74 4,59
2 8,11 6,25 4,30 4,68
3 8,43 4,59 3,69 5,68
4 2,34 6,60 5,43 7,85
rata-rata 6,44 7,66 4,29 5,70
1 7,89 5,63 4,57 13,37
(6)
Lampiran 5. Perhitungan MOE dan MOR pada ukuran 30 mesh dan 80 mesh.
Nama Ulangan MOE MOR
30 MESH
60:40
1 12195 61,47
2 8844 61,36
3 6435 63,42
70:30
1 8099 56,20
2 5896 48,49
3 9174 78,58
80:20
1 6818 45,33
2 6706 47,57
3 5753 45,06
80 MESH
60:40
1 6657 65,36
2 6275 57,75
3 6368 60,45
70:30
1 5389 56,01
2 4115 37,66
3 7264 71,46
80:20
1 5663 60,51
2 4528 38,67
(7)
Lampiran 6. Data analisis ragam (anova)
KerapatanSource Type III Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
Corrected Model .019a 5 .004 .979 0.457
Intercept 25.420 1 25.420 6467.385 0.000
A .010 1 0.010 2.442 0.136
B .005 2 0.002 0.593 0.563
a * b .005 2 0.002 0.633 0.542
Error .071 18 0.004
Total 25.510 24
Corrected Total .090 23
Kadar air
Source Type III Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
Corrected Model 58.120a 5 11.624 13.4980 0.000
Intercept 2244.600 1 2244.600 2606.481 0.000
A 51.979 1 51.979 60.360** 0.000
B 5.508 2 2.754 3.198 0.065
a * b .632 2 0.316 0.367 0.698
Error 15.501 18 0.861
Total 2318.221 24
Corrected Total 73.621 23
Keterangan : ** sangat berbeda nyata DSA 2 JAM
Source Type III Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
Corrected Model 27.160a 5 5.432 8.273 .000
Intercept 222.224 1 222.224 338.459 .000
A 24.827 1 24.827 37.813** .000
(8)
DSA 24 JAM
Source Type III Sum of
Squares Df Mean Square F Sig.
Corrected Model 61.797a 5 12.359 2.515 .068
Intercept 975.630 1 975.630 198.499 .000
a .844 1 0.844 0.172 .684
b 26.321 2 13.161 2.678 .096
a * b 34.631 2 17.316 3.523 .051
Error 88.471 18 4.915
Total 1125.897 24
Corrected Total 150.267 23
Pengembangan tebal 2 jam
Source Type III Sum of
Squares Df Mean Square F Sig.
Corrected Model 7.745a 5 1.549 .422 .828
Intercept 981.100 1 981.100 267.095 .000
A .139 1 .139 0.038 0.848
B 6.106 2 3.053 0.831 0.452
a * b 1.500 2 .750 0.204 0.817
Error 66.118 18 3.673
Total 1054.963 24
Corrected Total 73.863 23
Pengembangan tebal 24 jam
Source Type III Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
Corrected Model 6.813a 5 1.363 0.254 .932
Intercept 1215.145 1 1215.145 226.220 0.000
A 2.720 1 2.720 0.506 0.486
B 3.873 2 1.936 0.361 0.702
a * b .219 2 0.110 0.220 0.980
Error 96.688 18 5.372
Total 1318.645 24
(9)
MOE
Source Type III Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
Corrected Model 32326012.991a 5 6465202.598 2.696 0.074
Intercept 820446367.102 1 820446367.102 342.073 .000
a 18651104.676 1 18651104.676 7.776* 0.016
b 12022733.700 2 6011366.850 2.506 0.123
a * b 1652174.614 2 826087.307 0.344 0.715
Error 28781413.361 12 2398451.113
Total 881553793.454 18
Corrected Total 61107426.351 17
Keterangan : * berbeda nyata MOR
Source Type III Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
Corrected Model 890.060a 5 178.012 1.488 .265
Intercept 54751.927 1 54751.927 457.625 .000
a 27.565 1 27.565 0.230 0.640
b 833.637 2 416.819 3.484 0.064
a * b 28.857 2 14.429 0.121 0.887
Error 1435.723 12 119.644
Total 57077.710 18
(1)
Lampiran 3. Perhitungan kerapatan dan kadar air pada ukuran 30 mesh dan 80
mesh.
Ukuran
partikel Komposisi Ulangan
Berat Awal
Berat
Akhir Volume Kerapatan
Kadar air
30 mesh
80:20
1 109,18 99,38 105,51 1,03 6,7 2 118,38 109,91 104,82 1,13 8,15 3 115,39 104,61 97,02 1,18 8,7 4 111,21 108,03 99,44 1,11 6,26 rata-rata 113,54 105,48 101,70 1,08 7,45
70:30
1 106,04 97,73 106,71 0,99 7,31 2 118,38 98,55 117,32 1 8,19 3 113,71 101,88 102,91 1,1 7,37 4 114,79 101,43 108,90 1,05 9,64 rata-rata 113,23 99,90 108,96 1,03 8,13
60:40
1 115,23 108,17 108,19 1,06 9,07 2 101,93 93,46 109,20 0,93 9,06 3 106,20 97,68 104,81 1,01 8,72 4 114,20 104,56 103,43 1,1 9,22 rata-rata 109,39 100,97 106,41 1,02 9,02
80 mesh
80:20
1 99,98 89,78 113,27 0,97 11,36 2 102,9 93,06 107,61 1,05 10,57 3 101,89 92,56 101,12 1,04 10,08 4 100,89 90,77 107,81 0,98 11,15 rata-rata 101,41 91,54 107,45 1,00 10,79
70:30
1 100,9 91,72 109,45 0,92 10,01 2 99,78 89,45 111,93 1,03 11,55 3 97,97 88,89 107,25 1,09 10,21 4 100,43 89,24 110,25 0,96 12,54 rata-rata 99,77 89,82 109,72 1,00 11,08
60:40
1 99,76 89,2 96,03
1,04
11,84 2 100,78 91,09 105,581,00
10,64 3 100,45 90,46 97,511,08
11,04 4 105,89 93,94 109,450,95
12,72 rata-rata 101,72 91,17 102,14 1,01 11,56(2)
Lampiran 4. Perhitungan pengembangan tebal dan daya serap air pada ukuran 30
mesh dan 80 mesh.
Ukuran
partikel Komposisi Ulangan
Pengembangan tebal Daya Serap Air 2 jam 24 jam 2 jam 24 jam
30 mesh
80:20
1 4,36 4,36 2,69 6,65
2 4,54 7,90 1,03 7,16
3 5,91 5,91 1,07 4,32
4 6,31 6,31 2,77 5,83
rata-rata 5,28 6,12 1,89 5,99
70:30
1 6,51 6,51 2,59 6,88
2 6,21 6,21 2,13 6,96
3 5,95 7,07 1,28 5,20
4 7,89 7,89 1,62 5,75
rata-rata 6,64 6,92 1,90 6,20
60:40
1 8,93 10,29 2,24 8,42
2 6,85 7,91 2,27 6,74
3 4,37 5,43 2,11 4,63
4 7,92 5,50 2,51 5,99
rata-rata 7,02 7,28 2,28 6,45
80 mesh
80:20
1 7,80 9,87 3,38 4,46
2 3,28 5,33 4,13 4,40
3 8,14 7,13 2,46 3,75
4 5,34 6,22 4,01 4,77
rata-rata 6,14 7,14 3,49 4,34
70:30
1 6,89 13,19 3,74 4,59
2 8,11 6,25 4,30 4,68
3 8,43 4,59 3,69 5,68
4 2,34 6,60 5,43 7,85
rata-rata 6,44 7,66 4,29 5,70
60:40
1 7,89 5,63 4,57 13,37
2 4,14 6,70 3,96 6,98
3 7,09 7,41 5,93 6,09
4 8,14 11,05 3,12 5,14
(3)
Lampiran 5. Perhitungan MOE dan MOR pada ukuran 30 mesh dan 80 mesh.
Nama Ulangan MOE MOR
30 MESH
60:40
1 12195 61,47
2 8844 61,36
3 6435 63,42
70:30
1 8099 56,20
2 5896 48,49
3 9174 78,58
80:20
1 6818 45,33
2 6706 47,57
3 5753 45,06
80 MESH
60:40
1 6657 65,36
2 6275 57,75
3 6368 60,45
70:30
1 5389 56,01
2 4115 37,66
3 7264 71,46
80:20
1 5663 60,51
2 4528 38,67
(4)
Lampiran 6. Data analisis ragam (anova)
KerapatanSource Type III Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
Corrected Model .019a 5 .004 .979 0.457
Intercept 25.420 1 25.420 6467.385 0.000
A .010 1 0.010 2.442 0.136
B .005 2 0.002 0.593 0.563
a * b .005 2 0.002 0.633 0.542
Error .071 18 0.004
Total 25.510 24
Corrected Total .090 23
Kadar air
Source Type III Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
Corrected Model 58.120a 5 11.624 13.4980 0.000
Intercept 2244.600 1 2244.600 2606.481 0.000
A 51.979 1 51.979 60.360** 0.000
B 5.508 2 2.754 3.198 0.065
a * b .632 2 0.316 0.367 0.698
Error 15.501 18 0.861
Total 2318.221 24
Corrected Total 73.621 23
Keterangan : ** sangat berbeda nyata DSA 2 JAM
Source Type III Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
Corrected Model 27.160a 5 5.432 8.273 .000
Intercept 222.224 1 222.224 338.459 .000
A 24.827 1 24.827 37.813** .000
B .293 2 0.147 0.223 0.802
a * b 2.040 2 1.020 1.553 0.239
Error 11.818 18 0.657
Total 261.203 24
Corrected Total 38.978 23
(5)
DSA 24 JAM
Source Type III Sum of
Squares Df Mean Square F Sig.
Corrected Model 61.797a 5 12.359 2.515 .068
Intercept 975.630 1 975.630 198.499 .000
a .844 1 0.844 0.172 .684
b 26.321 2 13.161 2.678 .096
a * b 34.631 2 17.316 3.523 .051
Error 88.471 18 4.915
Total 1125.897 24
Corrected Total 150.267 23
Pengembangan tebal 2 jam
Source Type III Sum of
Squares Df Mean Square F Sig.
Corrected Model 7.745a 5 1.549 .422 .828
Intercept 981.100 1 981.100 267.095 .000
A .139 1 .139 0.038 0.848
B 6.106 2 3.053 0.831 0.452
a * b 1.500 2 .750 0.204 0.817
Error 66.118 18 3.673
Total 1054.963 24
Corrected Total 73.863 23
Pengembangan tebal 24 jam
Source Type III Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
Corrected Model 6.813a 5 1.363 0.254 .932
Intercept 1215.145 1 1215.145 226.220 0.000
A 2.720 1 2.720 0.506 0.486
B 3.873 2 1.936 0.361 0.702
a * b .219 2 0.110 0.220 0.980
Error 96.688 18 5.372
Total 1318.645 24
(6)
MOE
Source Type III Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
Corrected Model 32326012.991a 5 6465202.598 2.696 0.074
Intercept 820446367.102 1 820446367.102 342.073 .000
a 18651104.676 1 18651104.676 7.776* 0.016
b 12022733.700 2 6011366.850 2.506 0.123
a * b 1652174.614 2 826087.307 0.344 0.715
Error 28781413.361 12 2398451.113
Total 881553793.454 18
Corrected Total 61107426.351 17
Keterangan : * berbeda nyata MOR
Source Type III Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
Corrected Model 890.060a 5 178.012 1.488 .265
Intercept 54751.927 1 54751.927 457.625 .000
a 27.565 1 27.565 0.230 0.640
b 833.637 2 416.819 3.484 0.064
a * b 28.857 2 14.429 0.121 0.887
Error 1435.723 12 119.644
Total 57077.710 18