dhasaring kaweruh sejati
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
1
DHASARING KAW E RUH SE J ATI
Sampun dados sat unggal ing t uj uan t umr ap dhat eng sedaya j anma punapa
dene ingkang sami kumel ip ing madiya pada, bilih sedaya sediyanipun
sageda kasembadan. Inggih sediya punapa kemawon. Sediya awon, sediya
sae, sediya nist ha, sediya wirang, sediya adamel sakit ing manahing sanes,
sediya adamel renaning penggal ihing sanes, lan sanes-sanesipun. Wosipun
sedaya sediyanipun sageda kat urut an.
PUNAPA TA INGKANG WINASTANAN SEDYA PUNIKA?
Sediya kenging dipun wast ani niyat , ut awi kepengin. Adat ipun para j anma
menawi sampun kagungan sediya ut awi niyat sar t a kepengin, laj eng
kagungan reka daya, ingkang sinebat ambudi daya ut awi angupaya marga,
mrih sediyanipun ut awi
niyat ipun kal a wau saged kat urut an ut awi
kasembadan. Inggih kant hi reka daya lan pambudi daya kal a wau wekasan
pun j anma laj eng angudi ngagem cara-cara ingkang maneka warni, ut awi
kupiya
ingkang
rupi-rupi
saengga
saged
kaleksanan
ingkang
dados
t uj uanipun. Sagedipun kal eksanan sediyanipun, amargi namung saking
t emening pangudi l an sant ering pambudidaya, sinebat t umemen, t aberi,
nast it i, ngat i-at i, ora j elehan, mangert i l an sanes-sanesipun.
Caranipun pangudi ut awi pambudi daya kala wau limr ahipun sinebat Elmu.
Inggih elmuning punapa kemawon. Upaminipun elmuning daya kelahir an,
inggih
kagat hukaken
kaliyan
bab-bab
kel ahiran.
Elmuning
sedaya
kebat osan, inggih kagat hukaken kaliyan dayaning kebat osan, dene menawi
elmuning Gesang ugi kedah kagat hukaken kaliyan dayaning Gesang. Dados
cet ha sanget , menawi badhe anggayuh bab-bab kelahir an laj eng ngagem
elmuning
kebat osan,
wangsulipun,
menawi
genah
mbot en
badhe
anggayuh
saged
kasembadan.
bab-bab
ingkang
Kosok
wont en
gegayut anipun kal iyan kebat osan, ugi genah mbot en saged kasembadan
menawi kagayuh mawi elmuning kel ahir an. Saya mal ih badhe angungkap
bab-bab ingkang gegayut an kal iyan sej at ining HURIP, saya mbot en saged
badhe kagayuh ngagem elmuning kalih-kalihipun kala wau. Sagedipun
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
2
namung mbot en t rep. Ing ngendhon j anma ingkang mekat en kal a wau
dhawahipun inggih namung laj eng mbot en mit adosi dhat eng sat unggal lan
sat unggaling elmu kala wau, mangke sampun wont en pilah-pilahanipun
piyambak-piyambak.
KAWERUH
Elmu ingkang kagem anggayuh t umrap punapa kemawon sinebat KAWRUH.
Pramil a yen t a j anma kepengin angudi sart a ambudi daya sat unggal ing bab
kedah mawi elmu ut awi kawruh, dene elmu ut awi kawruh sat unggal lan
sat unggalipun
kala
wau
mawa
dhasar
piyambak-piyambak.
Ingkang
sat unggal lan sat unggal ipun mbot en sami, amargi bedaning sediya ut awi
niyat , sart a bedaning dhasar kal a wau j anma ingkang kirang ing weweka
laj eng gampil anglepat aken sat unggal dhat eng sat unggalipun.
Reroncening ket er angan punika perlu sanget kagem lambaraning mangudi
dhat eng
sat unggaling
t uj uan,
murih
mbot en
t umpang
suh
ing
pawingkingipun, j al aran sampun nyat a mangert osi dhat eng bedaning elmu
ut awi kawruh, bedaning pangudi lan caranipun, wekasan ugi bedaning
pikol ehipun. Menawi sedaya par a j anma saindhenging bawana sampun
saged ngagem raos ingkang mekat en punika, genah badhe t ansah ayem lan
t ent r em lahir lan bat osipun.
Tembung ELMU ut awi KAWRUH punika t egesipun sat unggaling cara ingkang
dipun mangert osi, perlu kagem ambudi daya amrih sedaya sediyanipun,
punapa dene
niyat ipun
saged
kat urut an
ut awi
kasembadan.
Dados
elmuning j anma ingkang kagungan sediya ut awi niyat awon inggih kedah
mawi car a ingkang awon, dene j anma ingkang kagungan sediya sae,
elmunipun inggih kedah sae. Cet ha sanget sapunika bilih awon saening
elmu punika namung gumant ung dhat eng sediyaning ut awi gegayuhanipun.
Inggih namung kant hi dhasar mekat en punika, elmu ut awi kawruh saged
dipun
manger t osi
awon
l an
saenipun.
Gumant ung
malih
dhat eng
sediyanipun. Pr amil a ing sar ehning kat hahing j anma punika adat ipun
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
3
namung kepengin anggayuh bab ingkang sae ut awi
ut ami,
pramil a
prayoginipun par a j anma piyambak kersaa angudi sar t a angupadosi elmu
ut awi kawruh ingkang sae sart a ut ami kemawon, dene wont en sawenehing
j anma ingkang kepengin anggayuh dhat eng piawon, inggih sumangga
kemawon, gumant ung saking sediyanipun piyambak-piyambak.
KAWRUH SEJATI
Punapa t a t egesipun Kawruh Sej at i punika ?
Kawruh, asal saking t embung Ka l an Wer uh. Ka ing ngr iki anggadhahi t eges
ut awi maksud menawi sampun dinarbenan, kaduwen, kamil iki, saking
anduweni, t egesipun wus ana ing ast ane, wus ana ing kuwasane, wus ana
ing bisane, wus ana ing ngersane, wus cumepak, wus kinarsakake, wus
sumandhing, ut awi ingkang l angkung cet ha wus dinarbenan.
Dene weruh, anggadhahi t eges, nger t i, kuwasa, bisa, kat on cet ha welawela, gamblang, j el as, wij ang-wij ang, mbot en t umpang suh, mbot en t una
dungkap, pilah-pilah, dhewe-dhewe, menawi kabont osaken dipun sebat
pirsa, ingkang asalipun saking t embung pinaringan rasa. Ingkang at eges,
pun rasa sampun saged angrasakaken, inggih rasaning pancadr iya punapa
dene r asa j at ine.
Pramil a t embung Kawruh, anggadhahi t eges wus dinarbenan panger t osan,
ut awi
wus pinaringan sarining r asa j at i.
gamblang,
cet ha
kados
ingkang
Tegesipun sedaya sampun
kaprat el akaken
ing
nginggil.
Mangka kawruh punika warni-warni, inggih punika kados ingkang sampun
kat erangaken kal a wau, inggih kawruhing kelahir an, inggih kawruhing
kebat inan, ut awi kawruhing budhi sayekt i. Pramila yen badhe angangkangi
babagan kawruh kala wau sat uhu kedah manungalaken sedaya kr aos
ingkang sampun dinar benan, t egesipun inggih raosing dhewe, sanes r aosing
sanes, ingkang mbot en dinarbenan.
Ing ngriki saya cet ha, bilih sat unggaling kawruh ingkang t inampi namung
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
4
saking rasaning sanes, punika genah dede kawruhing dhewe, nanging t et ep
kawruhing sanes, pramil a inggih wont en riki punika pun raos kagem sanget ,
kangge anyobi inggih lan mbot enipun kawruh kala wau sampun dinar benan
ut awi derengipun. Inggih kant hi mekat en punika ing t embe badhe dados
sej at ining kawruh kang sat uhu lan sayekt i, ingkang mbot en saged kasuwak
ing ngasanes. Janma yen badhe angudi sat unggaling kawruh kedah sinau
langkung rumiyin bab kawruh ingkang badhe kaudi punika, upaminipun:
babagan angudi kawruhing sast r a.
Angudi kawruhing sast ra kedah manger t osi punapa t a sast ra punika. Sast r a
punika t ulis.
Lha t ulis punika punapa ? Tulis punika sat unggaling
gegambaran ingkang saged dipun mangert osi dening ngasanes, punapa
ingkang dipun maksudaken ut awi dipun kaj engaken. Lha t ulis punika
ginanipun punapa ? Tulis punika ginanipun kagem
sesambet an ing
pangandikan yen t a mbot en aben aj eng. Lha caranipun kados pundi ?
Caranipun nulis kedah mawi ast a t engen (mbot en ngedhe). Laj eng ingkang
kagem nulis punapa ? Ingkang kagem nulis sat unggaling pirant es yen t a
kat amakaken ing sat unggaling barang ingkang radin t ur wiyar laj eng
wont en t il asipun.
Car anipun nyepengi
pirant es wau kados pundi
?
Caranipun nyepengi pirant es wau j empol ast a t engah lan racikan sart a
racikan panuding lan pinengah kagat hukaken ut awi kapepet aken, dene
pirant es kala wau kadedek ing t engah-t engahing j empol l an racikan punika
kant hi kenceng, mbot en minggrang-minggring. Jalar an menawi minggr angminggring pir ant es punika gampil ucul saking cepengan. Menawi sampun
laj eng kat amakaken wiwit manengen wongsal-wangsul ngant os punapa
ingkang dipun maksudaken saged kat ulis sedaya.
Lha sak punika car anipun damel t ulisan kados pundi ? (bab t umindaking
kawruh). Punika kedah sinau, inggih sinau punika sinebat angudi dhat eng
kawruhing t ulis ut awi kawruhing sast ra. Upaminipun damel sast r a ha,
punika kawiwit an saking sisih kiwa ngandhap laj eng pir ant es kal a wau
kat arik minggah mit urut inggiling gar isan, laj eng kat arik mal ih manengen
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
5
sakedhik, t erus menggok mangandhap, laj eng manengen malih ngant os radi
panj ang wusana minggah malih, laj eng manengen t ikel kaping kal ihipun
kaliyan penar ikipun ingkang inggil kala wau rambah kaping 2, lha punika
menawi sampun dados sinebad sast r a ha.
Lha menawi sampun dados sast ra ingkang saged kawaos ha laj eng
paedahipun punapa ?
Paedahipun menawi badhe adamel t embung ingkang wont en swant enipun
mungel ha, upaminipun hana. Lha menawi badhe adamel sast ra hi kados
pundi ? We lha punika kedah kapanj ingan bunderan alit ing sak nginggiling
sast ra kala wau sisih t engah, wangunipun kados t et esing t oya nanging
kawalik, naminipun wulu, lha punika menawi kawaos ungelipun hi.
Mekat en sak laj engipun.
Lha menawi sampun saged damel sast ra l aj eng kant hi mbot en pepanggihan
piyambak sampun saged dipun mangert osi kaj engipun dening ngasanes,
laj eng kados pundi maksudipun ? Maksudipun supados inggal dipun
mangert osi, lan awakipun piyambak saged makar t i sanes, dados kalihkalihipun laj eng saged kasembadan t ur kant hi gampil. Jalar an menawi
mara piyambak perlu rer embagan gek dalemipun t ebih rak cet ha sedaya,
paling-pal ing inggih namung angsal sat unggal keperluan t hok kemawon,
keperluan sanes der eng saged kacakup.
Inggih mekat en punika sat unggal ing kawruh kagem
angudi
dhat eng
sat unggaling bab, dados sedaya kedah dipun mangert osi kant hi t it i, t at a
lan t alit i, ing ngendon t emt u badhe saged sempurna, mbot en t umpang suh,
t ur mbot en gampil angl epat aken dhat eng sok sint ena kemawon.
Mekat en ugi ngudi kawruh kel ahiran sanesipun, punapa dene kawruh
kaluhuran ingkang permat i, inggih kedah mawi car a mekat en punika,
inggih ingkang kawast anan bont os ing kawruh lan lakune punika kados
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
6
pangudining bab sast r a kal a wau. Tembungipun sanes kawruh kuwi kudu
saged di:
1. rungokake.
2. rasakake.
3. manger t eni.
4. t indakake, lan.
5. undhuh oleh-olehane dening awake dhewe ut awa j anma liyan.
Menawi der eng saged mekat en, t et ep namung grambiyangan kemawon,
ingkang at eges sedaya dereng sampurna l an dereng bont os. Menawi der eng
bont os angsal-angsalipun inggih namung t una dungkap ut awi t umpang suh
kemawon. Wekasan rugi piyambak. Menawi sampun rugi gampil duka,
menawi
sampun
duka
badhe
ical
sedaya
kawruh
ingkang sampun
dinarbenan.
Menggah dununging dhasar ingkang ngengingi dhat eng kawruh wont en
t igang per kawis, ingkang sat unggal l an sat unggalipun inggih punika:
1. KAWRUH KELAHIRAN JATI, ingkang asalipun saking dayaning pancadriya
lahir.
2. KAWRUH SALWA BUDHI ut awi kawruh saking dayaning pancadr iya bat os,
ingkang sinebat Parakit an.
3. KAWRUH BUDHI JATI ingkang asalipun saking dayaning Gesang sej at i,
sinebat Pengracut an.
Sedaya
wau
kenging
sinebat
kawr uh
Kasunyat an
ut awi
kawruh
Kasampurnan. Nanging kedah dipun emut i daya kekiyat anipun sat unggal
lan
sat unggalipun.
pancadriya lahir,
Tegesipun
Sampurna
ut awi
Nyat a
t umrap
pun
sampurna lan nyat a t umrap pancadriya bat os lan
sampurna sart a nyat a t umrap j at ining Gesang, ya gesang sej at i, t an kena
ing pat i, langgeng gesang ing sedaya al am sart a sampun anglimput i sedaya
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
7
dumados. Kant un sakpunika par a j anma piyambak, milih ingkang pundi,
nanging adat ipun milih ingkang gampil, r ak inggih t a ??
1. Kawruh Kelahir an Jat i ingkang asalipun saking pancadr iyaning sedaya
j anma.
Kawruh
punika
t umindakipun
inggih
mawi
t umindaking
kuwandha,
upaminipun nyerat , nget ang, anggambar, adedamelan, maos, ngandika,
angganda, mir engaken, ngot hak-at hik reroncening alam, ngot hak at hik
reroncening bawana, ngot hak-at hik r eroncening j agad sedaya, r erembagan
ingkang saged kanalar namung mawi dayaning pancadr iya lahir. Sedaya
kala wau menawi kaudi t emen-t emen, dadosipun sae dhat eng pakar t i,
pramil a t umindak mekat en punika sinebat Daya Pakar t i, inggih pakart ining
pun panca driya. Nanging awonipun laj eng saya ageng milikipun, j al aran
pun kuwandha punika sipat ipun namung milik t hok, upaminipun laj eng
nyuwun opah, nyuwun kat ebus mawi r aj a brana, nyuwun kalint enan mawi
wewuj udan gant os ingkang sakmurwat kal iyan pakart inipun.
Dados Kawruh
Kelahir an
Jat i
punika
sat unggal ing
kawruh
ingkang
gegayut an kaliyan sedaya kawont enaning lahir ut awi kel ahiran. Dene
kawont enan ingkang sinebat kel ahiran mekat en, inggih punika sedaya
kawont enan
ingkang
wont en
ing
j agad
gumelar
punika
sedaya.
Upaminipun:
1. Kawruh t umrap dhat eng wont ening bawana, candr a, kar t ika, swasana,
lan sanes-sanesipun.
2. Kawruh t umrap dhat eng wont ening j awah, angin, lesus, prahara, barat ,
bent er, lan sanes-sanesipun.
3. Kawruh t umrap dhat eng wont ening samodra, bengawan, lepen-lepen,
arga-arga, bant ala-bant ala, lan sanes-sanesipun.
4. Kawruh t umrap dhat eng j anma manungsa, kewan-kewan, t het hukulan,
lan sanes-sanesipun.
5. Sedaya kawruh t umrap dhat eng kabet ahaning j anma manungsa, ing
ant awisipun:
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
8
a. Bab pados t edha, lan sandhang.
b. Bab makarya.
c. Bab pasinaon ing pamulangan.
d. Bab sesr awungan.
e. Bab kawasisaning j anma l imrah, lan sanes-sanesipun.
Dados wosipun sedaya kawruh ingkang t aksih saged l an kenging kanalar
kant hi daya kekiyat aning ubarampening pancadriya l ahir, punika sedaya
sinebat
kawruh
kelahir an
j at i.
Tembung
Jat i
namung
kagem
mangert osaken bilih kawruh wau pranyat a sanes kawruhing kaluhuran
nanging
pancen
saest u-est u
kawruhing
kelahiran,
pramil a
laj eng
kat ambahan j at i, ingkang at eges murih cet hanipun. Dados t embung j at i ing
ngriki sanes at eges j at ining dumadosing kedadosan, nanging j at i inggih
j at ining
kelahiran.
mbot enipun
par a
Kant hi
j anma
dhasaring
sampun
kawruh
saged
kala
wau,
anggambar aken
sakbot enpundi
ta
sej at osipun ingkang sinebat kawruh kelahiran punika.
2. Kawruh Salwa Budhi ingkang asal ipun saking dayaning pancadriya bat os.
Kawruh Salwa Budhi mekat en anglimput i sedaya gegayuhan ingkang
gegayut an kaliyan raos pengraosing j anma piyambak, ingkang t aksih
dumunung wont en ing pancadriya bat os, dereng ngant os bont os dumugi
asal l an puruging dumadi.
Menawi par a j anma sampun saged nindakaken bab-bab punika, inggih
punika ingkang ngengingi bab r asa-rumangsa t r esna ing sak-padha-padha,
welas asih, suba sit a weruh ing t raping susila, t ansah l embah manah, wani
ngalah, mbot en gampil kr enehan, t ansah marsudi ing t ent r eming kalbu,
aj rih ing lepat , nanging t ansah wani ing bener, lukit a ing basa lan sast ra,
wasis adamel renaning ngasanes, mbot en remen geguj engan ingkang t anpa
paedah, t ansah angggulang ing kaut aman, t ansah marsudi mrih rahayuning
kawont enan, kinaj enan ing sesami, t inresnanan ing sesami, lha punika
sampun kepet ang lumayan.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
9
Tembung dumunung ing pancadriya bat os, j alar an sagedipun t umama
t aksih angginakaken pancadr iyaning lahir , dados menawi t anpa punika ugi
mbot en badhe saged kat indakaken. Sinebat bat os mekat en inggih punika
daya kekiyat an ingkang asal saking gesang sej at i badhe medal anyamadi
pancadriya l ahir, dados dunungipun wont en ing ant awisipun budhi j at i
kaliyan kelahir an j at i. Inggih kawruh punika ingkang sinebat kawruh
ingkang t aksih mangro t ingal. Sinebat mangro t ingal, j alaran kados-kados
sampun nyinggol dhat eng kawruh budhi j at i, t undhonipun malah t aksih
dumunung wont en
ing kawruh
kel ahiran
j at i.
Kados-kados sampun
nyandhak ing bab gesang sej at i, dhawahipun namung dumunung ing raos
pengraos. Kados-kados sampun amberat wont enipun kawruh kelahir an j at i,
ndadak nggl et hek t aksih dumunung ing pangandikan t hok kemawon ingkang
asipan ndakik-ndakik pr amil a inggih wont en ing kawruh punika j anma
t ansah repot badhe amisahaken sat unggal lan sat unggalipun kawont enan,
j alaran pancen dereng nat e pirsa bedanipun lan pil ah-pilahanipun. Dene
menawi
sampun pirsa inggih gampil
kemawon,
upaminipun sampun
mangert osi, yen karembag punika t aksih dumunung wont en ing kawruh
kelahir an, ingkang kar embag punika sampun wont en ing kawruh Salwa
Budhi, wekasan ingkang karembag punika sampun dumugi kawruh Budhi
Jat i.
3. Kawruh Budhi Jat i, inggih kawruhing gesang sayekt i, inggih kawruh
ingkang kagem ngudi dhat eng blegering j anma manungsa ut awi sangkan
paraning dumadining j anma manungsa.
Wont en ing salebet ing kawruh punika, j anma manungsa wiwit nalusur
wiwit aning dumadining j anma, blegering j anma manungsa, lakuning j anma,
pikol ehing j anma, ngant os dumugi ing asalipun mal ih, sinebat bal i mar ang
mula-mulanira, inggih punika t umuj u dhat eng paranipun. Menawi para
j anma sampun wiwit
andungkap dhat eng babagan punika,
adat ipun
alamipun sampun beda kal iyan nalika j anma t aksih dumunung wont en ing
kawruh kal ih kasebat nginggil. Beda j al aran sampun kir ang ambet ahaken
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
10
kekalihipun kal a wau, awit inggih pancen t anpa gina yen t a kalih kawruh
wau t aksih kagape. Pramila kat hah-kat hahipun sinebat wus dat an maelu
ing anane j agad gumelar, namung t ansah maelu dhat eng dhasaring pangudi
dhat eng Gesang Sej at i kal a wau. Lha wont en riku punika gawat ing lampah
t umrap j anma ingkang t aksih srawung kaliyan j anma sanesipun, j alaran
t aksih kedah ngagem t at a pr aj a, t at a susila, t at a basa lan sast ra, nanging
sej at osipun kala wau t umrap para pangudi Kawruh Budhi Jat i kuwi kabeh
dudu apa-apa, j al aran wus pirsa ing kahanan kabeh kang gumelar l an kang
ora gumel ar.
Janma
ingkang
sampun
mekat en
punika
menawi
ngendika
mest i
kaleksanan, menawi dhawuh mest hi l eres, menawi t umindak punapa
kemawon sampun t anpa kagalih, t anpa kaet ang-et ang, t anpa kakint enkint en, j alaran kabeh mau sarwi cet ha wela-wela. Mbot en wont en ingkang
sisip lan sembir, kados dene Sang Pandhit a Rengganis ingkang t et eki ing
Arga Pura, sesampunipun nilar kepr aj an kala rumiyin. Menawi j anma
sampun saged mekat en, we lha sampun ngant os wani gumampil, punika
andrawasi sanget , nanging emanipun lha kok t aksih sekedhik sanget
ingkang saged mangudi dumugi ing ngriku.
Janma
ingkang
sampun
mangert osi
pilah-pil ahanipun
sat unggal
lan
sat unggalipun, sedaya kal a wau badhe t umindak kant hi gampil l an mbot en
angel, j alar an pun angel sampun t indak j engkar t ebih sanget , dene menawi
dereng j ebul pun gampil ingkang t ebih. Tebih lan celakipun pun angel
ut awi
gampil
punika
minggahipun
dhat eng
panger t osanipun
j anma
piyambak. Pramil a badhe angudi dhat eng sat unggaling bab, pangert osan
kedah l angkung rumiyin dipun t aros, wus ngert i t enan apa durung.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
Oleh : Mas Kumitir
1
DHASARING KAW E RUH SE J ATI
Sampun dados sat unggal ing t uj uan t umr ap dhat eng sedaya j anma punapa
dene ingkang sami kumel ip ing madiya pada, bilih sedaya sediyanipun
sageda kasembadan. Inggih sediya punapa kemawon. Sediya awon, sediya
sae, sediya nist ha, sediya wirang, sediya adamel sakit ing manahing sanes,
sediya adamel renaning penggal ihing sanes, lan sanes-sanesipun. Wosipun
sedaya sediyanipun sageda kat urut an.
PUNAPA TA INGKANG WINASTANAN SEDYA PUNIKA?
Sediya kenging dipun wast ani niyat , ut awi kepengin. Adat ipun para j anma
menawi sampun kagungan sediya ut awi niyat sar t a kepengin, laj eng
kagungan reka daya, ingkang sinebat ambudi daya ut awi angupaya marga,
mrih sediyanipun ut awi
niyat ipun kal a wau saged kat urut an ut awi
kasembadan. Inggih kant hi reka daya lan pambudi daya kal a wau wekasan
pun j anma laj eng angudi ngagem cara-cara ingkang maneka warni, ut awi
kupiya
ingkang
rupi-rupi
saengga
saged
kaleksanan
ingkang
dados
t uj uanipun. Sagedipun kal eksanan sediyanipun, amargi namung saking
t emening pangudi l an sant ering pambudidaya, sinebat t umemen, t aberi,
nast it i, ngat i-at i, ora j elehan, mangert i l an sanes-sanesipun.
Caranipun pangudi ut awi pambudi daya kala wau limr ahipun sinebat Elmu.
Inggih elmuning punapa kemawon. Upaminipun elmuning daya kelahir an,
inggih
kagat hukaken
kaliyan
bab-bab
kel ahiran.
Elmuning
sedaya
kebat osan, inggih kagat hukaken kaliyan dayaning kebat osan, dene menawi
elmuning Gesang ugi kedah kagat hukaken kaliyan dayaning Gesang. Dados
cet ha sanget , menawi badhe anggayuh bab-bab kelahir an laj eng ngagem
elmuning
kebat osan,
wangsulipun,
menawi
genah
mbot en
badhe
anggayuh
saged
kasembadan.
bab-bab
ingkang
Kosok
wont en
gegayut anipun kal iyan kebat osan, ugi genah mbot en saged kasembadan
menawi kagayuh mawi elmuning kel ahir an. Saya mal ih badhe angungkap
bab-bab ingkang gegayut an kal iyan sej at ining HURIP, saya mbot en saged
badhe kagayuh ngagem elmuning kalih-kalihipun kala wau. Sagedipun
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
2
namung mbot en t rep. Ing ngendhon j anma ingkang mekat en kal a wau
dhawahipun inggih namung laj eng mbot en mit adosi dhat eng sat unggal lan
sat unggaling elmu kala wau, mangke sampun wont en pilah-pilahanipun
piyambak-piyambak.
KAWERUH
Elmu ingkang kagem anggayuh t umrap punapa kemawon sinebat KAWRUH.
Pramil a yen t a j anma kepengin angudi sart a ambudi daya sat unggal ing bab
kedah mawi elmu ut awi kawruh, dene elmu ut awi kawruh sat unggal lan
sat unggalipun
kala
wau
mawa
dhasar
piyambak-piyambak.
Ingkang
sat unggal lan sat unggal ipun mbot en sami, amargi bedaning sediya ut awi
niyat , sart a bedaning dhasar kal a wau j anma ingkang kirang ing weweka
laj eng gampil anglepat aken sat unggal dhat eng sat unggalipun.
Reroncening ket er angan punika perlu sanget kagem lambaraning mangudi
dhat eng
sat unggaling
t uj uan,
murih
mbot en
t umpang
suh
ing
pawingkingipun, j al aran sampun nyat a mangert osi dhat eng bedaning elmu
ut awi kawruh, bedaning pangudi lan caranipun, wekasan ugi bedaning
pikol ehipun. Menawi sedaya par a j anma saindhenging bawana sampun
saged ngagem raos ingkang mekat en punika, genah badhe t ansah ayem lan
t ent r em lahir lan bat osipun.
Tembung ELMU ut awi KAWRUH punika t egesipun sat unggaling cara ingkang
dipun mangert osi, perlu kagem ambudi daya amrih sedaya sediyanipun,
punapa dene
niyat ipun
saged
kat urut an
ut awi
kasembadan.
Dados
elmuning j anma ingkang kagungan sediya ut awi niyat awon inggih kedah
mawi car a ingkang awon, dene j anma ingkang kagungan sediya sae,
elmunipun inggih kedah sae. Cet ha sanget sapunika bilih awon saening
elmu punika namung gumant ung dhat eng sediyaning ut awi gegayuhanipun.
Inggih namung kant hi dhasar mekat en punika, elmu ut awi kawruh saged
dipun
manger t osi
awon
l an
saenipun.
Gumant ung
malih
dhat eng
sediyanipun. Pr amil a ing sar ehning kat hahing j anma punika adat ipun
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
3
namung kepengin anggayuh bab ingkang sae ut awi
ut ami,
pramil a
prayoginipun par a j anma piyambak kersaa angudi sar t a angupadosi elmu
ut awi kawruh ingkang sae sart a ut ami kemawon, dene wont en sawenehing
j anma ingkang kepengin anggayuh dhat eng piawon, inggih sumangga
kemawon, gumant ung saking sediyanipun piyambak-piyambak.
KAWRUH SEJATI
Punapa t a t egesipun Kawruh Sej at i punika ?
Kawruh, asal saking t embung Ka l an Wer uh. Ka ing ngr iki anggadhahi t eges
ut awi maksud menawi sampun dinarbenan, kaduwen, kamil iki, saking
anduweni, t egesipun wus ana ing ast ane, wus ana ing kuwasane, wus ana
ing bisane, wus ana ing ngersane, wus cumepak, wus kinarsakake, wus
sumandhing, ut awi ingkang l angkung cet ha wus dinarbenan.
Dene weruh, anggadhahi t eges, nger t i, kuwasa, bisa, kat on cet ha welawela, gamblang, j el as, wij ang-wij ang, mbot en t umpang suh, mbot en t una
dungkap, pilah-pilah, dhewe-dhewe, menawi kabont osaken dipun sebat
pirsa, ingkang asalipun saking t embung pinaringan rasa. Ingkang at eges,
pun rasa sampun saged angrasakaken, inggih rasaning pancadr iya punapa
dene r asa j at ine.
Pramil a t embung Kawruh, anggadhahi t eges wus dinarbenan panger t osan,
ut awi
wus pinaringan sarining r asa j at i.
gamblang,
cet ha
kados
ingkang
Tegesipun sedaya sampun
kaprat el akaken
ing
nginggil.
Mangka kawruh punika warni-warni, inggih punika kados ingkang sampun
kat erangaken kal a wau, inggih kawruhing kelahir an, inggih kawruhing
kebat inan, ut awi kawruhing budhi sayekt i. Pramila yen badhe angangkangi
babagan kawruh kala wau sat uhu kedah manungalaken sedaya kr aos
ingkang sampun dinar benan, t egesipun inggih raosing dhewe, sanes r aosing
sanes, ingkang mbot en dinarbenan.
Ing ngriki saya cet ha, bilih sat unggaling kawruh ingkang t inampi namung
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
4
saking rasaning sanes, punika genah dede kawruhing dhewe, nanging t et ep
kawruhing sanes, pramil a inggih wont en riki punika pun raos kagem sanget ,
kangge anyobi inggih lan mbot enipun kawruh kala wau sampun dinar benan
ut awi derengipun. Inggih kant hi mekat en punika ing t embe badhe dados
sej at ining kawruh kang sat uhu lan sayekt i, ingkang mbot en saged kasuwak
ing ngasanes. Janma yen badhe angudi sat unggaling kawruh kedah sinau
langkung rumiyin bab kawruh ingkang badhe kaudi punika, upaminipun:
babagan angudi kawruhing sast r a.
Angudi kawruhing sast ra kedah manger t osi punapa t a sast ra punika. Sast r a
punika t ulis.
Lha t ulis punika punapa ? Tulis punika sat unggaling
gegambaran ingkang saged dipun mangert osi dening ngasanes, punapa
ingkang dipun maksudaken ut awi dipun kaj engaken. Lha t ulis punika
ginanipun punapa ? Tulis punika ginanipun kagem
sesambet an ing
pangandikan yen t a mbot en aben aj eng. Lha caranipun kados pundi ?
Caranipun nulis kedah mawi ast a t engen (mbot en ngedhe). Laj eng ingkang
kagem nulis punapa ? Ingkang kagem nulis sat unggaling pirant es yen t a
kat amakaken ing sat unggaling barang ingkang radin t ur wiyar laj eng
wont en t il asipun.
Car anipun nyepengi
pirant es wau kados pundi
?
Caranipun nyepengi pirant es wau j empol ast a t engah lan racikan sart a
racikan panuding lan pinengah kagat hukaken ut awi kapepet aken, dene
pirant es kala wau kadedek ing t engah-t engahing j empol l an racikan punika
kant hi kenceng, mbot en minggrang-minggring. Jalar an menawi minggr angminggring pir ant es punika gampil ucul saking cepengan. Menawi sampun
laj eng kat amakaken wiwit manengen wongsal-wangsul ngant os punapa
ingkang dipun maksudaken saged kat ulis sedaya.
Lha sak punika car anipun damel t ulisan kados pundi ? (bab t umindaking
kawruh). Punika kedah sinau, inggih sinau punika sinebat angudi dhat eng
kawruhing t ulis ut awi kawruhing sast ra. Upaminipun damel sast r a ha,
punika kawiwit an saking sisih kiwa ngandhap laj eng pir ant es kal a wau
kat arik minggah mit urut inggiling gar isan, laj eng kat arik mal ih manengen
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
5
sakedhik, t erus menggok mangandhap, laj eng manengen malih ngant os radi
panj ang wusana minggah malih, laj eng manengen t ikel kaping kal ihipun
kaliyan penar ikipun ingkang inggil kala wau rambah kaping 2, lha punika
menawi sampun dados sinebad sast r a ha.
Lha menawi sampun dados sast ra ingkang saged kawaos ha laj eng
paedahipun punapa ?
Paedahipun menawi badhe adamel t embung ingkang wont en swant enipun
mungel ha, upaminipun hana. Lha menawi badhe adamel sast ra hi kados
pundi ? We lha punika kedah kapanj ingan bunderan alit ing sak nginggiling
sast ra kala wau sisih t engah, wangunipun kados t et esing t oya nanging
kawalik, naminipun wulu, lha punika menawi kawaos ungelipun hi.
Mekat en sak laj engipun.
Lha menawi sampun saged damel sast ra l aj eng kant hi mbot en pepanggihan
piyambak sampun saged dipun mangert osi kaj engipun dening ngasanes,
laj eng kados pundi maksudipun ? Maksudipun supados inggal dipun
mangert osi, lan awakipun piyambak saged makar t i sanes, dados kalihkalihipun laj eng saged kasembadan t ur kant hi gampil. Jalar an menawi
mara piyambak perlu rer embagan gek dalemipun t ebih rak cet ha sedaya,
paling-pal ing inggih namung angsal sat unggal keperluan t hok kemawon,
keperluan sanes der eng saged kacakup.
Inggih mekat en punika sat unggal ing kawruh kagem
angudi
dhat eng
sat unggaling bab, dados sedaya kedah dipun mangert osi kant hi t it i, t at a
lan t alit i, ing ngendon t emt u badhe saged sempurna, mbot en t umpang suh,
t ur mbot en gampil angl epat aken dhat eng sok sint ena kemawon.
Mekat en ugi ngudi kawruh kel ahiran sanesipun, punapa dene kawruh
kaluhuran ingkang permat i, inggih kedah mawi car a mekat en punika,
inggih ingkang kawast anan bont os ing kawruh lan lakune punika kados
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
6
pangudining bab sast r a kal a wau. Tembungipun sanes kawruh kuwi kudu
saged di:
1. rungokake.
2. rasakake.
3. manger t eni.
4. t indakake, lan.
5. undhuh oleh-olehane dening awake dhewe ut awa j anma liyan.
Menawi der eng saged mekat en, t et ep namung grambiyangan kemawon,
ingkang at eges sedaya dereng sampurna l an dereng bont os. Menawi der eng
bont os angsal-angsalipun inggih namung t una dungkap ut awi t umpang suh
kemawon. Wekasan rugi piyambak. Menawi sampun rugi gampil duka,
menawi
sampun
duka
badhe
ical
sedaya
kawruh
ingkang sampun
dinarbenan.
Menggah dununging dhasar ingkang ngengingi dhat eng kawruh wont en
t igang per kawis, ingkang sat unggal l an sat unggalipun inggih punika:
1. KAWRUH KELAHIRAN JATI, ingkang asalipun saking dayaning pancadriya
lahir.
2. KAWRUH SALWA BUDHI ut awi kawruh saking dayaning pancadr iya bat os,
ingkang sinebat Parakit an.
3. KAWRUH BUDHI JATI ingkang asalipun saking dayaning Gesang sej at i,
sinebat Pengracut an.
Sedaya
wau
kenging
sinebat
kawr uh
Kasunyat an
ut awi
kawruh
Kasampurnan. Nanging kedah dipun emut i daya kekiyat anipun sat unggal
lan
sat unggalipun.
pancadriya lahir,
Tegesipun
Sampurna
ut awi
Nyat a
t umrap
pun
sampurna lan nyat a t umrap pancadriya bat os lan
sampurna sart a nyat a t umrap j at ining Gesang, ya gesang sej at i, t an kena
ing pat i, langgeng gesang ing sedaya al am sart a sampun anglimput i sedaya
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
7
dumados. Kant un sakpunika par a j anma piyambak, milih ingkang pundi,
nanging adat ipun milih ingkang gampil, r ak inggih t a ??
1. Kawruh Kelahir an Jat i ingkang asalipun saking pancadr iyaning sedaya
j anma.
Kawruh
punika
t umindakipun
inggih
mawi
t umindaking
kuwandha,
upaminipun nyerat , nget ang, anggambar, adedamelan, maos, ngandika,
angganda, mir engaken, ngot hak-at hik reroncening alam, ngot hak at hik
reroncening bawana, ngot hak-at hik r eroncening j agad sedaya, r erembagan
ingkang saged kanalar namung mawi dayaning pancadr iya lahir. Sedaya
kala wau menawi kaudi t emen-t emen, dadosipun sae dhat eng pakar t i,
pramil a t umindak mekat en punika sinebat Daya Pakar t i, inggih pakart ining
pun panca driya. Nanging awonipun laj eng saya ageng milikipun, j al aran
pun kuwandha punika sipat ipun namung milik t hok, upaminipun laj eng
nyuwun opah, nyuwun kat ebus mawi r aj a brana, nyuwun kalint enan mawi
wewuj udan gant os ingkang sakmurwat kal iyan pakart inipun.
Dados Kawruh
Kelahir an
Jat i
punika
sat unggal ing
kawruh
ingkang
gegayut an kaliyan sedaya kawont enaning lahir ut awi kel ahiran. Dene
kawont enan ingkang sinebat kel ahiran mekat en, inggih punika sedaya
kawont enan
ingkang
wont en
ing
j agad
gumelar
punika
sedaya.
Upaminipun:
1. Kawruh t umrap dhat eng wont ening bawana, candr a, kar t ika, swasana,
lan sanes-sanesipun.
2. Kawruh t umrap dhat eng wont ening j awah, angin, lesus, prahara, barat ,
bent er, lan sanes-sanesipun.
3. Kawruh t umrap dhat eng wont ening samodra, bengawan, lepen-lepen,
arga-arga, bant ala-bant ala, lan sanes-sanesipun.
4. Kawruh t umrap dhat eng j anma manungsa, kewan-kewan, t het hukulan,
lan sanes-sanesipun.
5. Sedaya kawruh t umrap dhat eng kabet ahaning j anma manungsa, ing
ant awisipun:
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
8
a. Bab pados t edha, lan sandhang.
b. Bab makarya.
c. Bab pasinaon ing pamulangan.
d. Bab sesr awungan.
e. Bab kawasisaning j anma l imrah, lan sanes-sanesipun.
Dados wosipun sedaya kawruh ingkang t aksih saged l an kenging kanalar
kant hi daya kekiyat aning ubarampening pancadriya l ahir, punika sedaya
sinebat
kawruh
kelahir an
j at i.
Tembung
Jat i
namung
kagem
mangert osaken bilih kawruh wau pranyat a sanes kawruhing kaluhuran
nanging
pancen
saest u-est u
kawruhing
kelahiran,
pramil a
laj eng
kat ambahan j at i, ingkang at eges murih cet hanipun. Dados t embung j at i ing
ngriki sanes at eges j at ining dumadosing kedadosan, nanging j at i inggih
j at ining
kelahiran.
mbot enipun
par a
Kant hi
j anma
dhasaring
sampun
kawruh
saged
kala
wau,
anggambar aken
sakbot enpundi
ta
sej at osipun ingkang sinebat kawruh kelahiran punika.
2. Kawruh Salwa Budhi ingkang asal ipun saking dayaning pancadriya bat os.
Kawruh Salwa Budhi mekat en anglimput i sedaya gegayuhan ingkang
gegayut an kaliyan raos pengraosing j anma piyambak, ingkang t aksih
dumunung wont en ing pancadriya bat os, dereng ngant os bont os dumugi
asal l an puruging dumadi.
Menawi par a j anma sampun saged nindakaken bab-bab punika, inggih
punika ingkang ngengingi bab r asa-rumangsa t r esna ing sak-padha-padha,
welas asih, suba sit a weruh ing t raping susila, t ansah l embah manah, wani
ngalah, mbot en gampil kr enehan, t ansah marsudi ing t ent r eming kalbu,
aj rih ing lepat , nanging t ansah wani ing bener, lukit a ing basa lan sast ra,
wasis adamel renaning ngasanes, mbot en remen geguj engan ingkang t anpa
paedah, t ansah angggulang ing kaut aman, t ansah marsudi mrih rahayuning
kawont enan, kinaj enan ing sesami, t inresnanan ing sesami, lha punika
sampun kepet ang lumayan.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
9
Tembung dumunung ing pancadriya bat os, j alar an sagedipun t umama
t aksih angginakaken pancadr iyaning lahir , dados menawi t anpa punika ugi
mbot en badhe saged kat indakaken. Sinebat bat os mekat en inggih punika
daya kekiyat an ingkang asal saking gesang sej at i badhe medal anyamadi
pancadriya l ahir, dados dunungipun wont en ing ant awisipun budhi j at i
kaliyan kelahir an j at i. Inggih kawruh punika ingkang sinebat kawruh
ingkang t aksih mangro t ingal. Sinebat mangro t ingal, j alaran kados-kados
sampun nyinggol dhat eng kawruh budhi j at i, t undhonipun malah t aksih
dumunung wont en
ing kawruh
kel ahiran
j at i.
Kados-kados sampun
nyandhak ing bab gesang sej at i, dhawahipun namung dumunung ing raos
pengraos. Kados-kados sampun amberat wont enipun kawruh kelahir an j at i,
ndadak nggl et hek t aksih dumunung ing pangandikan t hok kemawon ingkang
asipan ndakik-ndakik pr amil a inggih wont en ing kawruh punika j anma
t ansah repot badhe amisahaken sat unggal lan sat unggalipun kawont enan,
j alaran pancen dereng nat e pirsa bedanipun lan pil ah-pilahanipun. Dene
menawi
sampun pirsa inggih gampil
kemawon,
upaminipun sampun
mangert osi, yen karembag punika t aksih dumunung wont en ing kawruh
kelahir an, ingkang kar embag punika sampun wont en ing kawruh Salwa
Budhi, wekasan ingkang karembag punika sampun dumugi kawruh Budhi
Jat i.
3. Kawruh Budhi Jat i, inggih kawruhing gesang sayekt i, inggih kawruh
ingkang kagem ngudi dhat eng blegering j anma manungsa ut awi sangkan
paraning dumadining j anma manungsa.
Wont en ing salebet ing kawruh punika, j anma manungsa wiwit nalusur
wiwit aning dumadining j anma, blegering j anma manungsa, lakuning j anma,
pikol ehing j anma, ngant os dumugi ing asalipun mal ih, sinebat bal i mar ang
mula-mulanira, inggih punika t umuj u dhat eng paranipun. Menawi para
j anma sampun wiwit
andungkap dhat eng babagan punika,
adat ipun
alamipun sampun beda kal iyan nalika j anma t aksih dumunung wont en ing
kawruh kal ih kasebat nginggil. Beda j al aran sampun kir ang ambet ahaken
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Kumitir
10
kekalihipun kal a wau, awit inggih pancen t anpa gina yen t a kalih kawruh
wau t aksih kagape. Pramila kat hah-kat hahipun sinebat wus dat an maelu
ing anane j agad gumelar, namung t ansah maelu dhat eng dhasaring pangudi
dhat eng Gesang Sej at i kal a wau. Lha wont en riku punika gawat ing lampah
t umrap j anma ingkang t aksih srawung kaliyan j anma sanesipun, j alaran
t aksih kedah ngagem t at a pr aj a, t at a susila, t at a basa lan sast ra, nanging
sej at osipun kala wau t umrap para pangudi Kawruh Budhi Jat i kuwi kabeh
dudu apa-apa, j al aran wus pirsa ing kahanan kabeh kang gumelar l an kang
ora gumel ar.
Janma
ingkang
sampun
mekat en
punika
menawi
ngendika
mest i
kaleksanan, menawi dhawuh mest hi l eres, menawi t umindak punapa
kemawon sampun t anpa kagalih, t anpa kaet ang-et ang, t anpa kakint enkint en, j alaran kabeh mau sarwi cet ha wela-wela. Mbot en wont en ingkang
sisip lan sembir, kados dene Sang Pandhit a Rengganis ingkang t et eki ing
Arga Pura, sesampunipun nilar kepr aj an kala rumiyin. Menawi j anma
sampun saged mekat en, we lha sampun ngant os wani gumampil, punika
andrawasi sanget , nanging emanipun lha kok t aksih sekedhik sanget
ingkang saged mangudi dumugi ing ngriku.
Janma
ingkang
sampun
mangert osi
pilah-pil ahanipun
sat unggal
lan
sat unggalipun, sedaya kal a wau badhe t umindak kant hi gampil l an mbot en
angel, j alar an pun angel sampun t indak j engkar t ebih sanget , dene menawi
dereng j ebul pun gampil ingkang t ebih. Tebih lan celakipun pun angel
ut awi
gampil
punika
minggahipun
dhat eng
panger t osanipun
j anma
piyambak. Pramil a badhe angudi dhat eng sat unggaling bab, pangert osan
kedah l angkung rumiyin dipun t aros, wus ngert i t enan apa durung.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
Oleh : Mas Maskumitir