Diversitas Chiroptera pada Habitat Rawa dan Perbukitan di Cagar Alam Rimbo Panti Pasaman.

DIVERSNAS CEIROPTERA PADA EABITAI'RAWA DAN
PERBUKIIAI\I DI CAGAR ALAM RIMBO PANTI PASAMAN

TESIS

Oleh:

SANTI NIJRIJL IiAMILAH
03 208 00r

i
/

PROGRAM PASCASARJANA
IJNIV-ERSITAS ANDA]-AS
PADANG
2005

Divrnita Chiroplerr prdu hlbitlt rawa dan pcrbuLitan
di C{s!r Allm tuDboPanti P$anan
Oleh: Sanli Nurul (mila!

(Di baRah binbimar Proi Dr. Amsn Baltu dan Pr.t Dn An$ salsabilr

Caer

^ldn

l\,1

ri*.

Hutb Fcrblkira. {td

nEniliki perbedM dalm h.l ketingAiu lempat, komposisi reget0si

tulte

I

Rimbo Panti nerupakd k.vasm de.sar boaeon rip.


habila! nulri d&i |uran perbukikr bnreCa huh
rawo

s.

dnn

kbopi. Kondisi id memberikar pcludg addya kcnusknrm pcil.dml

komposisi jenis tauna yme

lukddbg di dalamya

dei telonrpok Clnroplera. Nmrur

sejauh

tidak te*ccualij€niii.nis

ni n'inmasi deneenaichirottcn t,di


kawasu nri masih snsat sedikir. Berdd&kar hal lcscbut dilalakan pcn.litie
ini de.ear lujuan unur nengebhui diversirasjenis ChiropleR di kawasan Castu

Alan tun$o P.nli prd!

bebcrdpd lipe habilal

dd endid linCku.sd

d:L ncngcbnui pcrbcdad kelimpald jcnis Chnoprera
subordo Mceachiroptcra dan

Alm

Rimbo

Pdli

pada bultur


tol.l w.ktu pen.ngkrp p.da
pada

til

a.bn

domi.a.si

Micnchioptcra p3ddliDe habirar yos

Penelilian itri tel.h dilakukro pada habit r
Caed

$i!

yarg bcrbc-

herbeda


huh terblkib dr. ru\r

2005 hinser Mei 2005

di

d.nAd 60j.m

nasiDs-masing habitat. lenlnakapan

dihkular

dnp.l srasiu (dua rrasiun Fda huuu perbukiiar dcnBd kclnrggi& rc'.p!l

nM

le.san

dil.laks


dcnsxd

18:10.r dpl dan 1t00 m dpl, dua slasim lainn]! padf, hulan
kclingeiar lcnrprl ydre rclalil sma 12?s nr dpl). Fcnclitim
nrebdc suflci yang diasali dad

hnskap benrpa

jali

pulal

13:00-24:00

wIB, menssunalan !l.r

kabut dan F€nakap ha+a ymg dildsbs

p x ddor$


Alm Rinbo

Caear

lcn

Kawasan ini kay!

Pmti

aks

peeuugan hingga ckosist

nerupil

e$

sabn


tipe ekosisl.m, nulai

n

rawa. Topognfinya

yang landxi hi.gga deralt cnrah dengdt kctingeio

caslr

ald

lenua di SLmx

ddi ekosntcn hurd huja.

bcRdj6i nulai ddi

k!*Nm


dacralr

bemda anrd. 275-

910 m dpl. Dcnem bcragm tipc ekosisten ymg lerdaFd di doh'nnl,i, Rimb.

Pmti ienjrdi krya dalln diversiiasjcnis hewan dan runbunm

Berdasskd cslinai kekayxlnjenis ymg lclah penah dilalukm Dcdr.
jukkan bahwa kaRasm

17lenitl00o

rl

ininemiliki diversilasjeds tLurbuhm lhscukup rinsai,
hure n$a dar 2s jcnis/looo mr lada

pxda


hrr

pftbLkntur

Scknd l2l jenis satFa litu jusa lc.dxla sebasai faua ydg tedapal di tumbo
Parri. Jcnisicnis lc*chut Grdni
Rcplilid

!sl-H

lir

(8Fnit, Av6

(81jenG)

ddi Pis*s (11jedt. r\nthibir (1
dd M&alia


Linand, 2000). Data tescbul

(t9

bdnr ncnunjukkm

ydrg ada, tcEpi rcnccminkm masin sdsat

esrimasi kekayau jenis sarwa parll

kawsd

spcsics lain yanA

Di&ba

(BKSDA,Sumbr
sedikitnya

hmgnya

ie.is

db

..rrj

tenetiriaD mcne.n.i

leNebut. Mcnginsrr nusjh

\edikihya pcneliLia. yang lelah dilalukan pada
2.550 Ha ini, makr

Fnit

jenjs),

taqlsr

relitit

nrnitiki

'€na
ssaal nemungkin*a! addva petusa ditcduke

luas

spesies

bclm l.ilah.
19 jenis

Mdalid yals tcdaltr

scbasai tdum Rnrbo pmti

ad^|.\ asa (C.ttt! tuhit.|u), berums madu (//a/!r.r,r Dalar?,Lr). sjmrn{
(Hllabdk: :fnlud!tu!), \djnar eudhd d 1ijtit, kjjanE 61tnnua6 nutjact,

te (Maatu l^.i.uturit,
nQlul.phrt,

cinEl\aak

beruk (Ma!".d

Ul4byir

,edrlrd,),

snnpai (/..r6r1N

.?d/ura) (BKSDA-Sunbd ddn pSr_I] Unlnd.

?000). Dat. tcrscbni nrrperlina&au ba]lM karvasm ini minus nrbanasi mcree

mi kebuadar jdis chn pt{o (talong dan ketclawe) baik dan

yos nempatd bagib

uee.chnoflcra maupun subordo Microchnopterx

lelohlo(
1000

Mdalia. Laponn BKSDA-Smbd

hewar

ini hbya nensinlomdikm

Meg&hnofl€E) yd8 lenebd
sena

ad^ny^

pada habitat

subordo

hule nRa hi.ssa nuhn pcrbukih,

n

dpl. Densm iniormasi yary Basih smgat seditiit ini. mata pcdL
ada

di Rinbo pmri unruk nencdi

ddnembukrikan kemuskinujcnis jenis hin yhg
LawasM cagd

burd

PSLI{-Urmd tunu.

?terar6 r,zp.r,.,s (ddi

dillkukar ponelnid nengen,i chiroplcra y&g

C

d

da.i

Micnchiont.ra (icnis lidlk teridenlifik&si) yss terdara pada kerinegio

100 600

y

subordo

di d.ltunnya.

alm ini Eftliri d&i du! basid (bagi&

dipisahlm olchjale raya. Bagian

Fw Gcj.l

rerdanar

tinu

barar

metupa{an kawastu

du tlnnr)

ydg

b.rurra

bcbcnpa ranun te€knn scbasia. besd huttu' ini kcnns

dri

genu8u air ra$x kde.apembenduqd aliru.n utuh kclerturn iis.si. Pelr
bagid baal sebasidr bestu ndupakm hubn perbukt dm *basian kccii
laimya bcrupa hulan raRa (BKSDA-sumbe dm PSLII Unmd 2000)

Konposisi leaetasi rawa s€caE

r.ndah. Jenis

ydg oeno.jol

tsik ninp stuktur

tub hujs dardm

pada h.bitat mwa a.tdtah snnskai

(Ha?lL?tasna naclalobrn). ,4hth.cepralts &tlanha, L.ea

sp.

inbo

de mab!.nln.

rzrq,y'oh?,. P.dd hul! perbukitojenis vesctrsi yde ncnonjol ad:lln hskok
lArchgr obhEilbljal. liman hntu (Slr.blu! itticiJotitt), |L.i (ntebmhtu tuh^

tr,t

dm kerunjrg bulu (Dtprdr,.arP,s .t,itus) (BKSDA Sumbd dd ISLH

trnlnd, 2000). Duri suryei p€ndaluluan ymg rela! dtlalats tertihar batNa
\€sclasi l)ada nabitat pcrbulila. relatif q,aL sencnlm veger$i pada huran rawa
E

lalif

lcbi

h j

arang

d

ensm koridor hulan

y

C

l€bih lapms.

Chn r,len teBpesiahasi dalm piline hlbirar.
meFka

Ddm

nchilih hdillrhlbiat yaIE spesifik (Fen(in.

hencari matan.

1992). sperillj5asi ini

ncnunglinkan komposisi jcnis chi.opiera berbeda artu habirai yanq bcrbcda

nai kebedd@ jmis Clircptcm (kalong dm kchlaw&)
Megahnoptera

kclonpok
2000

naupu

hew

btk dtri subordo

subordo MicDchtoplera yms nerupakan

bagid dari

Mmalia. Lapord BKSDA-Smbd dm PSIH Umnd llhun

ini heya nenginlomdikd ndbla

Pteroput

r,,p.r.,r (dei

MegrhnopieE) ydE tersbd pad! habilal hulm F% hinsea hurd
sena Microchnolreia Ccnis

tidat t-idcntifikasi) yme lerdara

100 600 m dpl. Dcngm infomasi

yeg m6ih sgal

ncnbukikm kenuskino ienis

ienis lain

ydg

Frbutih,
ketil8sim

pada

i.i, n*, t€rl!
Pdli unlxk ncNdi

sedikn

dilakuku pen€li(iM deneemi Chiropicra ymg ad, di tunbo
dar

subordo

terdaDat di

dalmya.

Klwdan cagd alm ini rcrdin dd dM bdgib (bagim badl db rinDr)

,dA dipisalkd
hutu

Na

olch

jalm Fya. Basio

linu nerupaln kaNsm

(seiak bcbcrapa tahun lenldrir scba8id besd hnrdr

genegu air

rarva

yms beruF

id

kernrs dari

kde.a pcnbcndusar alim air untul keperlu& nigasi

Pada

bagie bral scbaeiel besd nerup.lm hurar lerbukild ddr ebagiar kc.il
laiDnyBberupa

butuuwa(RKSDA Sumbd da?SLH-Un d, 2000).

shltu huld huje dalafu
lada habikt nwa adala! suulci rimbo

Konposhi vesetlsi Bw! secam fisik nirip

endr! Jenn ymg

nenonjol

lHaploptughd hdctulobr ). ,4htho..phalts &lanha, Leea sp

Jdq,y',/tr.

Pad! nuro perbukilh Fnis v€setasi

de Ftdtrtenna

yee ncnonjol adabn lalekok

i iciJoli"s), l6i (nllebr"nea tubes
ftru) do kemils bulu (D;rkro.arp6 ./jdl,t (BKSDA Sunbar de PSJ-I]
L@4 2000). Ddi sunei De.driulum y s lel.! dilatnlM rerlih,r banqa
\Arched obn^;lolia).

I'llm haitr

\eEetasi Fada habirat pqbukilan

Rltil

lebih

jeas

Et

blut

Elalif npat sementm vegetasi

pada

hntu Ewa

denge korid.. hulan yde lobih l.Fes.

Chioplm lespesialisdi dilln pililm habilal. Dalm mencdi n,lm.

rftka

menilih hlbili-habihl

tbs

spesifik (lcdon. 1992). Spcaialisasi

remuskintm konposisi jenis Chnoplcn bcrbedr &t J hdbllal

id

ydne b.rb.dd

\'. KFSIMPI]I AN

Dari pcrehim yrns relab
habiut

L

dilah*& deng,njudul divc^ibs chnopleE pada
ra$€ dm pcrb*nm di Cagtr ldm tumbo pdri pBmtur. nrata ddtlL

Ddi

18

jenh Clrnoptcia dcnge 17? indirjdu yue tcnmskap di Clsar Alan

tumbo P,nti

tslmm. linajcnis diur3fuya

subodo McAachnotr.ra (.Rtttiaht.leti!
C. sphit|., t,enthebr hkatii

d

lemrsuk ke daler snbord.

rvri

nus,

lennasnk ke

hd.utttu Cl .ptn tnrt-rrlir,

Rorrctht\ unptunotuldllt!). t3 jet)j\k\\M\a

RhiholDphu!

atthi,uh6, R. alljnk, R krid"s R. tu&tr

R. lurilh6 dM R. !heno). Nilai rndeks Dive^ihsjenis
liimbo Plntiscbcsd 1,74,11. Bcrd.sa*m pcrbed

Diversit
densan

s.i..is (rhiroptem lcbih besar di hulm

hd

Chnoflera

2.

Ctn

!

rrera di Casar

dpc ljahjla!, in{teks

rawa (t,86:17) dibandingknn

FrbukiLar (l.r3l4). Nilai lndeks Diversitas lcnh

pcrbed@ smdicn lingkungu mcnedtami

n

H to\ij\ttind ulila,

ctoc\lniqteta U tippotidqo! bi..tu.,

Jl. lamutut, Ketirarla papilldo, Lleg..terho spalnu,

Mtd^ nvjcald,
Alm

dxl,n kelonplk

1.86:17 pada

lerubltr,

kedngsi 1275 mdpl,

tndeks

b.

rsrrkur

Dilcsilas.je.r\

I,8869 pa{tn ketinseimrT0O

dpl dar 1,2:106 tlda kctincgian 1810 m dpl

TftdaFl petuedau Kclinp,be jenis Chiroltera si.ra hulu pcrbukne dm
huhn rawa Nilai Kelinpanan jelis Chiropten tebih rinegi pod! hute

prbuhil.n (15,00 individu/srasiun), denga Kctimldb individu renirsgi
letdalat plda r'cnis ,t. drj,tu (9,10 indjljddsr.siun), semeDtda padr huh)

rlRa Kelinphan jcnh adalal

sebestu

2,70 individrrsrasnn]. dcnsln

Kehnpand individu tcrlinsgi teidqiat padj jenis C. hr,rbdrir (1.:0

DAFIAR KNPIIS'I'AKAAN

di

khar. Z. lg9r
c.frnarison olthe har liun! bct$ cm a pridr\
iarn!.nrJ
secondary lorcsl in teni.sulxrMahysia.,/ d/M/u,' s?:l0l 103

llJbehM. J.D. 1996. 8.1:
Audel

llid.g

D 1990. fordgins hohrvior !
tlotis. J. afManu.71:4aA 21

.nd Behatirf. Oxford

udildir) Pr,!

habitat usc bv a gleeiog bar,

i4,r;!

BKSD,{-s$br dm PSLH-|Itu . 2000 Rcncma pcnsclolam Cagr Alm

ldnho Pmri Ptupinsi Srnalcra Rirdl. Kesialan pcnrbi dr ddr pcningkrr
us$. k.nscrvasi di dalm dan di lutu kawatu hurd DIK S DR TA

B!no\', K.

1999. Llpeditiaa Fi.ld TerhniEk: ljats lhe
Adlisor) Ccnlic. Roral Geoerathical Sociely. Lordon

licld

Ll\pcdilon

2o0l Cormrunities olinrocr herbivores forasing on \xrlin8s versus
matuc trccs of r.rrc n1a hicnk, (Cccro|irceae) i. tnnrrnr .r ,/

Rassel. Y.

O.!o|.,