Peran Bahan Organik Tanah Dalam Sistem Pertanian Berkelanjutan.

Dr.sc.agr. N. NURLAENY, Ir.,MS.

PERAN BAHAN ORGANIK TANAH
DALAM SISTEM PERTANIAN
BERKELANJUTAN

Dr.sc.agr. N. Nurlaeny, Ir. MS., meraih
gelar sarjana dari Fakultas Pertanian Universitas
Padjadjaran pada tahun 1980 dan mengikuti
pendidikan S-2 (1981-1983) dalam bidang kajian
utama Kesuburan Tanah dan Nutrisi Tanaman
pada Program Pascasarjana Fakultas Pertanian
Universitas Padjadjaran. Pada tahun 1990-1995
mengikuti pendidikan S-3 dalam bidang kajian
utama Plant Nutrition and Soil Science di
Universität Hohenheim Stuttgart, Jerman.
Saat ini bekerja sebagai staf pengajar pada
program studi Agroteknologi, Fakultas Pertanian
Universitas Padjadjaran dengan mengampu mata
kuliah Sistem Pertanian Berkelanjutan I, Teknologi Media Tanam, Kesuburan Tanah dan Nutrisi
Tanaman II, Mikrobiologi Rhizosfir serta mata

kuliah Pengembangan Kepribadian. Pada tahun
2000 - 2001 mengikuti program Post-Doc di
Research Institute for Soil, Water and Environment, University of Siegen - Germany. Sejak
tahun 2008 sampai sekarang aktif sebagai editor
pelaksana pada jurnal ilmiah Bionatura. Selain
menulis karya ilmiah dalam bentuk Bahan Ajar
untuk mahasiswa S-1 dan S-2, juga menulis
beberapa artikel hasil penelitian yang telah dimuat
dalam berbagai jurnal terakreditasi baik nasional
maupun internasional.

Dr.sc.agr. N. NURLAENY, Ir.,MS.

PERAN BAHAN ORGANIK TANAH
DALAM SISTEM PERTANIAN
BERKELANJUTAN

Unpad Press

Hak Cipta dilindungi Undang-Undang


Dilarang keras memperbanyak, memfotokopi sebagian atau
seluruh isi buku ini dalam bentuk apapun serta memperjual
belikan tanpa izin tertulis penerbit
Hak Cipta © 2013 ada pada penulis
Hak Penerbitan ada pada Penerbit Unpad Press, Bandung
Judul Buku

: Peran Bahan Organik Tanah Dalam Sistem
Pertanian Berkelanjutan

Penulis

: Dr.sc.agr. N. Nurlaeny, Ir. M.S.

Editor

: Prof. Dr. Ir. Hj. Yuyun Yuwariah, AS., M.S.

Penerbit


: Unpad Press
LPPM Unpad, Jl. Raya Bandung-Sumedang
Km 21, Jatinangor 45363
Telp.: 022 -84288812; Fax: 022- 84288896
e-mail: lppm@unpad.ac.id

Cetakan

: Oktober 2013

ISBN

: 978-602-9238-46-4

Anggota Ikatan Penerbit Indonesia (IKAPI)
Perpustakaan Nasional RI. Katalog Dalam Terbitan (KDT)
Nurlaeny, N
Peran Bahan Organik Tanah Dalam Sistem Pertanian
Berkelanjutan N. Nurlaeny/Bandung/130 halaman

Unpad Press/2013

FTAR ISI
 ................................................................................. 
 
 ............................................................................. 
  
 ......................................................................... 
  
 ..................................................................... 
I.

II.

PENDAHULUAN ................................................



     .....................




   ...........................



   -    ..................
     ! ....................
    " ......................................
     # ..................
 $   # ...................

%
&
'
(


$ 
   ..................




  )  
 ............................................................

$

% 
! )  
 ............................................................



BAHAN ORGANIK TANAH ............................

*

    !  #
# !....................................................


*
i

+,+. -./01 -2./01 30405 67805.9 :0504 ,,,,,,,,,,,,........

+;

+,?@7-2=>?@7 30405 67805.9
:0504 ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,.........................................

&'&6- '"*7- 9$#.&'&6- -6-%-< >">"*-?- ,8#78< 6-G?-E #".-7&9

nopqorsnt uvwxyzy{x |xpvonxq w}~xw roprxzxv x€x nxyxxy nop€oxpy{x wvyz~syzxy x~vrxn
‚oyzzsyxxy ‚oqnvqvƒx ƒxy ‚s‚s~ ~vvx psqx~y{x qnps~nsp nxyx„ xƒxwx„ qorxzvxy ƒxpv qo~vxy
rxy{x~ wxy…snxy ƒxpv ~onopzxynsyzxy nopqorsnt
†xƒx ƒxqxpy{x xyx…ooy ‚xq}~xy ysnpvqv ƒxpv ‚s‚s~ }pzxyv~ ~o nxyxxy …xs„ worv„
~}‚wo~q ƒvrxyƒvyz~xy ‚xq}~xy ysnpvqv {xyz ropxqxw ƒxpv ‚s‚s~ xy}pzxyv~t ‡wo„ ~xpoyx vns
oyxpv~ syns~ ƒv~x…v rxzxvxyx o~xyvqo {xyz ropwxyzqsyz ƒv ƒxwx nxyx„ nopsnxx {xyz
oy{xyz~sn


roprxzxv

„xw

qo‚opnv

rxzxvxyx

‚p}qoq

ƒo~}‚}qvqv

poqvƒs

nxyxxy

ropwxyzqsyzˆ x‚x~x„ syqsp „xpx {xyz nopspxv x~vrxn ‚p}qoq ƒo~}‚}qvqv x~xy ~owsxp ƒxy
„vwxyz xnxs nonx‚ ropxƒx ƒv ƒxwx qvqnoˆ x‚x~x„ wx…s ƒo~}‚}qvqv rx„xy }pzxyv~ ƒx‚xn
ƒvpo~x{xqx qo„vyzzx o‰vqvoyqv ‚oyzzsyxxy ysnpvqv }wo„ nxyxxy ƒx‚xn oyvyz~xnˆ xnxs

rxzxvxyx roprxzxv ‰px~qv ƒxpv poqvƒs nxyxxy ƒvsrx„ {xyz qowxy…sny{x nopx~sswxqv oy…xƒv
rx„xy }pzxyv~ nxyx„ ƒxy rop‚opxy qorxzxv ‚oy{oƒvx ysnpvqv rxzv nxyxxyt
Šxwx ‹xr Œ ƒvrx„xq oyzoyxv ~}yqo‚ ‚oyzopnvxy ƒxy ‚pvyqv‚‚pvyqv‚ oyzoyxv ‚opnxyvxy
rop~owxy…snxy ƒoyzxy qozxwx ~o~spxyzxy ƒxy ~oworv„xyy{xt Šxwx ‹xr ŒŒ ƒvrx„xq oyzoyxv
‚p}qoq ƒo~}‚}qvqv rx„xy }pzxyv~ nxyx„ ƒoyzxy qv‰xnqv‰xn ƒxy qsropy{xt Žowxy…sny{x ‹xr
ŒŒŒ oy…owxq~xy noynxyz ‰syzqv …oyvq ‚s‚s~ }pzxyv~ ƒvqopnxv ƒoyzxy ‚xpxonop ~sxwvnxq ƒxy
rx~s sns ‚s‚s~ }pzxyv~ nopqorsn ƒvv~snv spxvxy noynxyz ~}y|opqv …swx„ ~xyƒsyzxy ysnpvqv
‚s‚s~ }pzxyv~ {xyz qonxpx ƒoyzxy ‚s‚s~ rsxnxyt

Mo~xyvqo

~onopqoƒvxxy ysnpvqv ‚opzopx~xy ysnpvqv ~o ‚ops~xxy x~xp nxyxxy ƒxy ƒvv~snv

ƒoyzxy ‚oy{opx‚xyy{x }wo„ x~xp nxyxxy {xyz ropwxyzqsyz ƒv ƒxwx nxyx„ ƒv…owxq~xy ƒxwx
‹xr Œ nopsnxx oyzoyxv ~oopxnxy „srsyzxy xynxpx rx„xy }pzxyv~ ƒoyzxy ‚opnsrs„xy
nxyxxyt ‡wo„ ~xpoyx vns spxvxy qo€xpx pvy€v noynxyz rxzxvxyx ~}yqo‚ x~qoqvrvwvnxq ƒxy
‚pvyqv‚ }‚nvxqv ysnpvqv ƒxwx xyx…ooy ~oqsrspxy nxyx„ syns~ qvqno ‚opnxyvxy {xyz
rop~owxy…snxy ƒx‚xn ƒvnos~xy ƒxwx ‹xr t

Žsrop  †op‚sqnx~xxy ‘ŒŽ’“”


UN†“Š