Lap Praktek Fisika UT PGSD PDGK4107 Praktikum IPA di SD
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
LEMBAR KERJA
PRAKTIKUM IPA DASAR DI SD
KALOR PERUBAHAN WUJUD ZAT
DAN PERPINDAHANNYA PADA SUATU ZAT
Kegitan Praktikum 1
A. PERCOBAAN TITIK LEBUR ES
1.
_________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_____
2.
_______________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
______
Tabel 5.1
Kenaikan Suhu Es
No
2 menit
ke 1
Kenaikan suhu
Suhu pada
termometer
Keterangan
1
2
3
4
5
Gambar 5.1
Percobaan Es yang dilebur dalam
bejana panas
KESIMPULAN
a. ______________________________________________________________________
b. ______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
8
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
1. ______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
2. ______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
3. ______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
4. ______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
B. PERCOBAAN WUJUD PADAT MENJADI GAS DAN SEBALIKNYA
Tabel 5.2
Pengamatan wujud padat
menjadi gas dan sebaliknya pada Kapur Barus
N
o
Kristal
1
Yodium
2
Kapur barus
3
Naftalin
Percobaan pada yodium
Mencair dulu
Ya apa Tidak
Langsung menguap
Ya apa tidak
Percobaan pada kapur barus
Keterangan
Percobaan pada naftalin
Gambar 5.2
Percobaan pemanasan perubahan wujud padat
menjadi gas dan sebaliknya
KESIMPULAN
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
9
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
1.
2.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
C. PERCOBAAN WUJUD CAIR MENJADI GAS
1. PROSES AIR MENJADI UAP/ GAS DAN MENJADI AIR KEMBALI
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Gambar 5.3
Percobaan wujud cair menjadi gas (uap air)
2. KESIMPULAN
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
1. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
10
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
2. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Kegiatan Praktikum 2
A. PERCOBAAN KONDUKSI
N
o
1
2
3
4
Jenis bahan
Lilin mencair
pertama
Tabel 5.3
Pengamatan terhadaplilin
Lilin mencair
kedua
Lilin mencair
ketiga
Lilin mencair
keempat
Besi
Tembaga
Kuningan
Aluminium
Gambar 5.4
KESIMPULAN
Percobaan Konduksi
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
a. ______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
b. ______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
11
PRAKTIKUM IPA DI SD
c.
PDGK4107/MODUL 5
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
B. PERCOBAAN KONVEKSI
1. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
3. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
C. PERCOBAAN KONVEKSI DALAM AIR
1. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
3. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
12
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
1. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Keterangan :
h = Koefisien konveksi
t = Perbedaan suhu
Φ = Massa
D. PERCOBAAN RADIASI
1. Pembahasan
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. Kesimpulan
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
13
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
Gambar 5.5
Percobaan radiasi
menggunakan lilin
JAWABAN PERTANYAAN
1. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Kegiatan Praktikum 3
A. PERCOBAAN PERUBAHAN PANJANG
No.
Jenis Logam
1.
Tembaga
2.
Nikelin
3.
Kawat
Tabel 5.4
Pengamatan
Pertambahan
panjang
Pertambahan
Panjang
Gambar 5.6
Keterangan
KESIMPULAN
Percobaan pertambahan panjang pada
kawat tembaga yang dibakar
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
14
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
1. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
B. PERCOBAAN PEMUAIAN ZAT CAIR
Gambar 5.7
1. Suhu Larutan Merah
Percobaan
pemuaian zat cair
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. Suhu Air Panas
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
3. Ketinggian Air
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
4. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
5. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
15
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
6. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
KESIMPULAN
_________________________________________________________________________
1. _______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
3. _______________________________________________________________________
4. _______________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
1.
2.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
a.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
b.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
c.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
d.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
C. PERCOBAAN PEMUAIAN BENDA GAS
No
Tabel 5.5
Percobaan pemuaian benda gas
Cara Pertama
.
1.
2.
Sebelum botol dipanaskan apa yang terjadi dalam air.
Setelah botol dipanaskan! Apa yang terlihat dalam
3.
air.
Kira-kira berapa lama setelah pemanasan timbul
16
Keterangan
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
gelembung air.
Tabel 5.6
Percobaan pemuaian benda gas
No
1
2
3
4
Cara Kerja
Keterangan
Sebelum botol dimasukkan ke dalam air panas
keadaan balon
Setelah botol dimasukkan ke dalam air panas posisi
balon
Lama pemuaian gas dalam botol diperkirakan
Suhu maksimal air saat botol dimasukkan dalam
ember.
KESIMPULAN
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
1. _______________________________________________________________________
A. ___________________________________________________________________
B. ___________________________________________________________________
C. ___________________________________________________________________
______________________________________________________________________
A. ___________________________________________________________________
B. ___________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
17
PDGK4107/MODUL 5
LEMBAR KERJA
PRAKTIKUM IPA DASAR DI SD
KALOR PERUBAHAN WUJUD ZAT
DAN PERPINDAHANNYA PADA SUATU ZAT
Kegitan Praktikum 1
A. PERCOBAAN TITIK LEBUR ES
1.
_________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_____
2.
_______________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
______
Tabel 5.1
Kenaikan Suhu Es
No
2 menit
ke 1
Kenaikan suhu
Suhu pada
termometer
Keterangan
1
2
3
4
5
Gambar 5.1
Percobaan Es yang dilebur dalam
bejana panas
KESIMPULAN
a. ______________________________________________________________________
b. ______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
8
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
1. ______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
2. ______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
3. ______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
4. ______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
B. PERCOBAAN WUJUD PADAT MENJADI GAS DAN SEBALIKNYA
Tabel 5.2
Pengamatan wujud padat
menjadi gas dan sebaliknya pada Kapur Barus
N
o
Kristal
1
Yodium
2
Kapur barus
3
Naftalin
Percobaan pada yodium
Mencair dulu
Ya apa Tidak
Langsung menguap
Ya apa tidak
Percobaan pada kapur barus
Keterangan
Percobaan pada naftalin
Gambar 5.2
Percobaan pemanasan perubahan wujud padat
menjadi gas dan sebaliknya
KESIMPULAN
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
9
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
1.
2.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
C. PERCOBAAN WUJUD CAIR MENJADI GAS
1. PROSES AIR MENJADI UAP/ GAS DAN MENJADI AIR KEMBALI
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Gambar 5.3
Percobaan wujud cair menjadi gas (uap air)
2. KESIMPULAN
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
1. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
10
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
2. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Kegiatan Praktikum 2
A. PERCOBAAN KONDUKSI
N
o
1
2
3
4
Jenis bahan
Lilin mencair
pertama
Tabel 5.3
Pengamatan terhadaplilin
Lilin mencair
kedua
Lilin mencair
ketiga
Lilin mencair
keempat
Besi
Tembaga
Kuningan
Aluminium
Gambar 5.4
KESIMPULAN
Percobaan Konduksi
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
a. ______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
b. ______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
11
PRAKTIKUM IPA DI SD
c.
PDGK4107/MODUL 5
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
B. PERCOBAAN KONVEKSI
1. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
3. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
C. PERCOBAAN KONVEKSI DALAM AIR
1. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
3. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
12
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
1. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Keterangan :
h = Koefisien konveksi
t = Perbedaan suhu
Φ = Massa
D. PERCOBAAN RADIASI
1. Pembahasan
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. Kesimpulan
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
13
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
Gambar 5.5
Percobaan radiasi
menggunakan lilin
JAWABAN PERTANYAAN
1. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Kegiatan Praktikum 3
A. PERCOBAAN PERUBAHAN PANJANG
No.
Jenis Logam
1.
Tembaga
2.
Nikelin
3.
Kawat
Tabel 5.4
Pengamatan
Pertambahan
panjang
Pertambahan
Panjang
Gambar 5.6
Keterangan
KESIMPULAN
Percobaan pertambahan panjang pada
kawat tembaga yang dibakar
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
14
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
1. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
B. PERCOBAAN PEMUAIAN ZAT CAIR
Gambar 5.7
1. Suhu Larutan Merah
Percobaan
pemuaian zat cair
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. Suhu Air Panas
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
3. Ketinggian Air
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
4. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
5. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
15
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
6. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
KESIMPULAN
_________________________________________________________________________
1. _______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
3. _______________________________________________________________________
4. _______________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
1.
2.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
a.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
b.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
c.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
d.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
C. PERCOBAAN PEMUAIAN BENDA GAS
No
Tabel 5.5
Percobaan pemuaian benda gas
Cara Pertama
.
1.
2.
Sebelum botol dipanaskan apa yang terjadi dalam air.
Setelah botol dipanaskan! Apa yang terlihat dalam
3.
air.
Kira-kira berapa lama setelah pemanasan timbul
16
Keterangan
PRAKTIKUM IPA DI SD
PDGK4107/MODUL 5
gelembung air.
Tabel 5.6
Percobaan pemuaian benda gas
No
1
2
3
4
Cara Kerja
Keterangan
Sebelum botol dimasukkan ke dalam air panas
keadaan balon
Setelah botol dimasukkan ke dalam air panas posisi
balon
Lama pemuaian gas dalam botol diperkirakan
Suhu maksimal air saat botol dimasukkan dalam
ember.
KESIMPULAN
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
JAWABAN PERTANYAAN
1. _______________________________________________________________________
A. ___________________________________________________________________
B. ___________________________________________________________________
C. ___________________________________________________________________
______________________________________________________________________
A. ___________________________________________________________________
B. ___________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
17