Jaipong Jeung Karakteristik Wanoja Sunda Kiwari.
1I1Il(jUllga~
o
4
20
o
•
Setasa
0 Rabu
0 Kamis
0 Jumat
5
6
7 8
9
10
11
21
22
Mar OApr
23
OMei
24
OJun
25
Sabtu
12
13
27
28
26
• Jut 0 Ags
OSep
OOId
'~~.~L1}
:!~fn I t
:JQ1lm~.rl~a
ri
m a n g ru p a k e u n
TI
m e d iu m
keur
s a la h
d in a b a s a g e ra k . T a n g tu
d iig e lk e u n
te h
d ite p ik e u n .
m un
aya
nem po
g e ra k
b o g a s ifa t a tra k tif
b a ra n
nu
naan
te u
D in a
b a rk e u n
yen
ib in g
ja ip o n g
w a n o ja
ib in g
w a n o ja
ngeu-
Sunda
Sunda
s u m a n g e t,
ham pang
b irit,
zam an
kagam -
te h
k u a t,
lin c a h ,
anu
aya gam -
ja ip o n g a n
w aw anen,
re k
pam adegan,
d is u m p u tk e u n
k a ra k te ris tik
k iw a ri.
nu
bog a
tu r d in a m ik
b is a
ra sa
g e ra k a n u
m aksud
K u rin g
p in u h
tu r
m a ta k
k ira -k ira
T ilu
ta u n
ku
k a p e to
di
G ugum
anu
ayana
k a c id a
Da
G ugum
m in d e n g
h a rita
G ugum
h a g e t re se p
la la jo
m an
da
m u n d e ln a .
boga
seni
ra h a y a t,
in g e t
kana
n a n je u r
capkeun
m a ta k
nem po,
n e u le u .
p a ra
n g a g e u n jle u n g k e u n
D um asar
in o h o n g
k a sa m u sy a w a ra h
" K e tu k
T ilu
n g a n " 'k u d u g a n t i n g a r a n
k u ra n g
payus,
ku
hoo-
da
p e rk e m b a -
la n ta ra n
k e tu k
tilu
cenah
m ah
te u
k u d u ~ ik :~ b a n g k e u n
d e u i, c e n a h . A tu h G u g u m
la m u n
keur
cenah
kahayangna
n a n je u rk e u n
je u n g
.
ka
tm a
J a ip o n g a n .
k~m aha
anu
n u n g a tu r
~eung kau~
H a rita
kum aha
ngenaan
tu r p a d a
m a rjo a n g k e u n
lo ~ a n u ja ra d i
d ~ n ~ k a p e rc a y a a n
m a sy a ra k a t
re se p
ru p a
h a lu ~ b u d ~ p e k e rti
W ~ m ta
k a ib u a n ,
P u .r b a s a r i a y u w a n g i
? o g a k h a ris m a ,
tm a , p m u h
d in a .s o ~ J a - b u d a y a
g e u lis , ]:u n g
pakuat
ngu~am akeun
p a k a it
ra sa
m un
nem po
tin a n d e
1 9 B o -a n u m u m n a
w a n o ja
supaya
a y a d in a p o s is i n u
te h e m a n s ip a s i
p a ja b a t je u n g
cenah.
s a ja b a n a .
A tu h
b irit, tu r c a ra la k a n .
to k o h
je u n g
B a h e u la
boga
te m p a t
a tik a n
a lu s , je u n g
s im b o l-s im b o l
(e m o s io n a l).
b o l: k u a t, ]a n ta n , ]e u n g ra s io n a l. T a h k e u r ja m a n
D in a p o s is i
pangs a p e rti
ie u p a s ip a ta n
w ib a w a , b is a d ip e rc a y a ,
m e re
je u n g
anu
b a h e u la ,
S u n a n A m b u , D e w i A s ri, o g e d in a
s a ja b a n a .
p in te r,
ku kadeudeuh,
je g u d
J a ip o n g a n
d u la n g
d in a c a rita -c a rita ja m a n
c a n ~ a s e ~ e n s a p e rti
m im iti
ja lm a
Sunda
su m e ra h ,
d is e b u tn a
pangusaha,
Sunda
E ta k a g a m b a rk e u n
d m .a c a ~ l~ ~ P a n tu n .S u n d a a n u n g a g u n g k e u n
~ a n ta
w a n o ja
b is a p a s ra h
l.a la ~ . C e u k b a s a ~ a a y e u n a k e u n
J a ip o n g a n
g o lo n g a n
h a ja t te u n a n g g a p
n u n g a w a s a . T a p i d in a ta h u n
.s o r a n g a n
d ip ih o rrn a t.
1 9 8 o -a n
n e p ik a
k a ra k te ris tik
saukur
w a e a w e w e p a y u s m u n lm c a h , h a m p a n g
d l~ a w a ~
ta u n
le u tik
" g e n g s i" m u n
anu
w a m ta
A tu h
ra h a y a t
m ah
aw ew e ngan
A w e w e lo ~ a n ~ ] a ,d l s a r ja n a ,
ta n g tu
b a n je t,
m im iti
p e n tin g
B a h e u la
te h b a .r o g a p a m a d e g a n
sa~ a
ti
k a n a ja ip o n g a n .
A y ~ p a ro b a h a n
tm a
b o b o d o ra n
m a~a~m ana,
k e u r p in g a ra -
c a n c o b . T u lu y m a n g g ih
k a le m , tu r
sa b a r.
K aum
k a y a n in g :
D esengkeun
fe o d a l d i m a sy a ra k a t
sa b a r,
la la k i b o g a
Sunda
k a c i-
kau-
G ugum
S o e k a rn o
keur
kungsi ngu-
supaya
p a ra
s e n i-
ra h a y a tn a
m a-
n g a la ra n g
m o te k a r-
B a ra t.
IUlplng Huma. Qnpad 2011
--' - - - -
s im -
d ib e d a -
G ugum
p is a n
k a tu ru g
seni
J a ip o n g a n
p o la h n e a n g a n
n a n je u rk e u n
lo b a
kahayang
is tila h
s a te k a h
" b o jo n g a n " ta p i G u g u m
p a n g a la -
Sunda
k e n e h ja d i P re s id e n
k e u n k a s e n ia n
p in to n a n
seni
T ah
la g u -la g u
s a g a la
p o h a ra
K a tu tu g
s in g -m a s in g
ja d i
anu
anu
h iru p n a
d iro p e a
W a n ita
to p e n g ,
k a s e n ia n
kahayang
nana.
keun
K e tu k T ilu
s e n i h ib u ra n ,
sanggeus
l~ h u r n a .tu r
n g a b a jid o r,
n y ie u n
P a n te s
da
G ugum
g a ra p a n
a n u d ic o k o t
p a s is ia n ,
yen
ra k y a t.
je u n g
A tu h
w id a n g
tu lu y
m an
b a n je t,
oge,
m e u m e u je u h n a
n g ib in g
Sunda.
d in a
n ik a n
te h
C ia n ju ra n ,
k a s e n ia n
di
unggal
d i s ik lu k n a
m e n c a /rn a e n p o ,
lo n g s e r,
degung,
ka
ra ra m e a n
k u rsu s,
e ta
k a s e n ia n
g e u n in g
d is u k la k n a
aya
seni
a y a d i T a ta r
n g a p ra k
k a b e n e ra n
n g ib in g
nu
te h
keur
m em ang
kana
k a b u k tia n
w ew engkon
oge
fe s tiv a l
fe s tiv a l
b e u n g h a rn a
Sunda.
G ugum
N gan
re se p
" K e tu k
g a ra p a n
ra ra g a
a c a ra
geus
Jam an
d i k re a s ik e u n
h iji
d in a
te h
oge
~ lk a re u u e s
te h .
H ongkong.
sa rn e m e h
n y ie u n
T ilu . T a d in a
saukur
p in to n a n
H a rita
n y ie u n
d ip in to n k e u n
ra k y a t
s e n i K e tu k
ngan
k ~ w e n ta r
anu
G u m b ira .
kudu
tin a
te h
1978 di B andung
ayana
P e rk e m b a n g a n "
ku G ugum
G ugum
~ e ~ n e ta ib in g a n , a y .a n u m e r e s a r a n
G e u ra u ja n g ju ju t ti s ik lu k n a .
g e u n jle u n g
w ae
" K e tu k T ilu P e rk e m b a n g a n "
som eah,
p ik a y u n g y u n e u n .
h a rita ,
P ru n g
s a h iji
ngungkabkeun
--------------------------------------------------------------------------
bedakeun,
D a tin g k a ta n
m a s y a ra k a t
o g e n y a k itu
d e u i, a y a k a u m
m enak,
s a n ta n a ,
je u n g c a c a h a ta w a s o m a h . J a m a n ie u m a h a w e w e te h d in a k a la n g a n m a n a w a e o g e a y a
d in a p o s is i a n u h a n d a p , d itu n g tu t k u d u p a s ra h s u m e ra h k u m a h a n u k a g u n g a n .
.K a a y a a n m im iti a y a p e ro b a h a n
w a k tu ja m a n R a d e n D e w i S a rtik a n u b o g a
k a h a y a n g s u p a y a k a u m w a n ita p a la lin te r. A tu h ti h a rita lo b a k a u m w a n ita a n u p a lin te r tu r b o g a k a w a n i.
b e u k i te m b o n g
K a d ie u n a k e u n
a y a k a m a ju a n
m a ju , ja d i p a ja b a t,
zam an
O rd e B a ru , p o s is i k a u m
d in a n a n je u rk e u n
w a n ita S u n d a
ja ti d irin a . W a n o ja S u n d a lo b a n u
ja d i p a n g u s a h a , je u n g s a ja b a n a , d a ra ja tn a
g e u s s a ja ja r je u n g k a u m la la k i. A tu h a y a p a s ip a ta n -p a s ip a ta n
d in a k a h iru p a n
dunya
w a n ita a n u ta n g tu m ilu
ro b a h .
K a y a a n k a h iru p a n
kaum
w a n ita k a g a m b a r
o g e d in a k a h iru p a n
n e m p o s a ja ra h ta ri d i T a ta r S u n d a , a m p ir s a ru a je u n g
n a . T a ri a n u d ia n g g a p b u h u n
k e tu k tilu a y a ro n g g e n g
m anehna
handap.
ja d ip im p in a n
Jam an
k a h iru p a n
n y a e ta K e tu k T ilu a n u d ig u n a k e u n
a n u ja d i p u p u h u n a .
u p a c a ra
k e u r u p a c a ra . D in a
R o n g g e n g b o g a p e ra n
a n u b is a n g a h u b u n g k e u n
b e u k i m a ju , m a n u s a
ta ri. M u n u ra n g
w a n ita d in a ja m a n -
b e u k ip a lin te r,
p e n tin g
sabab
d u n ia lu h u r je u n g d u n ia
k a p e rc a y a a n
kana
e lm u g a ib
b e u k i n g u ra n g a n a tu h k e tu k tilu te h ro b a h fu n g s i ja d i s e n i k e u r h ib u ra n . R o n g g e n g
d in a s e n i h ib u ra n b o g a c a p
a n u k u ra n g h a d e . K a a y a a n k itu k u k a u m m e n a k m a h
d ip a k e k a s e m p e ta n
s u p a y a b a ru d a k
a w e w e to n g d ia ja r ta ri. S itu a s i je u n g k o n d is i k itu
m im iti ro b a h w a k tu T je tje S o m a n tri
B u n g K a rn o , a n u d ite ra p k e u n
k ira -k ira
k a b a ru d a k
ta u n 1 9 5 0 -a n
n y ie u n ta ria n
pesenan
a w e w e d i k a la rig a n m e n a k , T i h a rita lo b a
w a n o ja n u re s e p tu r d ia la ja r ta ri. K a ra k te r ta ria n u m u m n a
h a lu s . A w a l ta u n 1 9 8 o -a n
d i T a ta r S u n d a g e u n jle u n g k u a y a n a ta rija ip o n g .
A y a g a y a n u b e d a je u n g ib in g a n n u
g e u s a y a , ru a n g g e ra k te u a y a w a te s s ig a ta riT je tje S o m a n tri a n u g e u s b a k u , ta p i a y a
k a la lu a s a a n
keur ngem bangkeun
m im iti s ira h , le u n g e u n ,
g e ra k s o ra n g a n .
a w a k , je u n g s u k u
g ib a s , ta n g k is , g iw a r, m e u p e u h ,
endah,
S a k u ju r a w a k b is a d iu s ik k e u n
ti
k a la w a n b e b a s p is a n . G e ra k p e n c a s a p e rti
n a jo n g , d e p o k , je u n g s a ja b a n a d is tila s i ja d i g e ra k n u
U ra n g g u a r s a b a b a ra h a c o n to g e ra k a n u b is a d ib a c a tu r a y a k a ita n n a n a je u n g
k a ra k te ris tik w a n o ja S u n d a . G e ra k s u k u s a p e rti lu n c a t, d e p o k , n g e re c e k , m in c id , s irig ,
s o n te n g , je u n g s a ja b a n a n g a g a m b a rk e u n
J a ip o n g a n
n g a n d u n g s im b o l-s im b o l
y e n w a n o ja S u n d a te h g e s it tu r h a m p a n g
a n u b is a d ib a c a o g e d ita fs irk e u n k u tia p
b irit. G e ra k
ja lm a . K u rin g m a c a y e n ja ip o n g a n n g a n -
g a le o n g a w a k o g e s ira h a n u
d ib a re n g a n
ku
rin d a tn a
b e le n y e h n a
la m b e y
soca
tu r
dung
n g a g a m b a rk e u n
w a n o ja a n u k e n e s , a m is b u d i. G e ra k a n
le u n g e u n
tu r
le n g k a h
n g a g a m b a rk e u n
boga
anu
la lu a s a ,·
y e n w a n o ja S u n d a te h
p a s ip a ta n
ja ip o n g a n
p e m b e ro n ta k a n
kaum
w a n ita .
je u n g
T in a
a n u d iu n g k a p k e u n
g e ra k
kagam bar
y e n w a n o ja S u n d a k iw a ri b o g a p a m a d e .· g a n a n u s u m a n g e t, le b e r w a w a n e n , h a m -
p a n ja n g
p a n g b irit, s o m e a h , k u a t, g e s it, p a ju a n g ,
le n g k a h s a ru a je u n g la la k i, te u h e u re u t
lin c a h , je u n g te u p ik a b o s e n e u n . T a h ta u n
le n g k a h
s ig a
e k s tro p e r,
s im b o l
kabebasan
b a h e u la .
G e ra k
le n tu rn a
z o o o -a n
g e ra k ja ip o n g a n
anu
bangkeun
k a g a m b a rk e u n
ta m b a h a n ra d a ja lin g k a k . Ie u b is a d ib u k -
fle k s ib e l te u
k a ra k te r
kaku
w a n o ja
anu
d in a n y a n g h a re u p a n
tik e u n
k u m u rid -m u rid
d ik e m -
a w a k ti tu n g tu n g s u k u n e p ik a s ira h b is a
d in a
k a h iru p a n
G ugum
aya
a y e u n a w a n o ja -
p a s u a la n . A y a d in a m ik a a n u k a ra s a ru p a -
w a n o ja S u n d a a y a a n u ja lin g k a k , c o n to n a
ru p a
te u ris i m u n a w e w e n a e k m o to r a n u d ia n -
boh
d in a
m u s ik
a ta w a
ib in g a n
s a p e rti te m p o a n u a lo n , s e d e n g tu r g a n -
c o k e u n k e u r la la k i.
c a n g a n u d i ta ta d in a ja ip o n g a n k a g a m -
anu
b a rk e u n
p a g a w e a n -p a g a w e a n
yen
w a n ita
Sunda
te u
m a ta k
p ik a b o s e n e u n .
.
E ta s a b a b a ra h a
b is a
naek
A ta w a lo b a w a n o ja
ta n g k a l,
n g a la k u k e u n
a n u p a n te s n a
keur
la la k i. T a h k a te m p o n a g e u s te u a y a w a te s
c o n to g e ra k ja ip o n g
d in a m a s a la h n u k itu . N g a n a y a n u ra d a
a n u d ita fs irk e u n k u k u rin g . M a s ih s e u e u r
k u ra n g c o b a n g g a p a n y e n w a n o ja S u n d a
k e n e h a n u tia s a d iu n g k a p k e u n tu r d ib a -
te h
e a , d ita fs irk e u n k u s in g s a h a w a e . T a fs ir
d ib a c a
b is a w a e b e d a s a b a b d in a s e n i,
nyuguhkeun
h iji
ta fs ir
e m o s in a
tin a
d ite p ik e u n
keun
d e u i.
ka
k a ry a
kana
so ra n g a n .
T ah
a p re s ia to r
T a fs ir
b a k a l b e d a -b e d a
keur
s i a p re s ia to r
g u m a n tu n g
a la m a n m a s in g -m a s in g .
k re a to r
dum asar
d ita fs irta n g tu
kana pan-
lo b a p a m a le s a n ,
d in a
p a m a le s a n
ta h
e ta m a h
J a ip o n g a n
g e u s te u
re le v a n
a y e u n a m a h . N g a n la m u n
m un
anggapan
deui keur
aya nu
nye-
b u tk e u n y e n w a n o ja S u n d a re s e p d a n g d a n , m a s ih s a tu ju k e n e h d a g e u n in g m u n
nem po dangdanan
sa re re a
oge
p a ra p a n g ib in g m a h
hayang
nem bongkeun
k a g e u lis a n n a n a , d a d a n g d a n
te h ta n g tu -
n a k e u r n u tu p a n k a k u ra n g a n n u a y a d in a
d ir i m a n u s a .* * *
--------------------
r
o
4
20
o
•
Setasa
0 Rabu
0 Kamis
0 Jumat
5
6
7 8
9
10
11
21
22
Mar OApr
23
OMei
24
OJun
25
Sabtu
12
13
27
28
26
• Jut 0 Ags
OSep
OOId
'~~.~L1}
:!~fn I t
:JQ1lm~.rl~a
ri
m a n g ru p a k e u n
TI
m e d iu m
keur
s a la h
d in a b a s a g e ra k . T a n g tu
d iig e lk e u n
te h
d ite p ik e u n .
m un
aya
nem po
g e ra k
b o g a s ifa t a tra k tif
b a ra n
nu
naan
te u
D in a
b a rk e u n
yen
ib in g
ja ip o n g
w a n o ja
ib in g
w a n o ja
ngeu-
Sunda
Sunda
s u m a n g e t,
ham pang
b irit,
zam an
kagam -
te h
k u a t,
lin c a h ,
anu
aya gam -
ja ip o n g a n
w aw anen,
re k
pam adegan,
d is u m p u tk e u n
k a ra k te ris tik
k iw a ri.
nu
bog a
tu r d in a m ik
b is a
ra sa
g e ra k a n u
m aksud
K u rin g
p in u h
tu r
m a ta k
k ira -k ira
T ilu
ta u n
ku
k a p e to
di
G ugum
anu
ayana
k a c id a
Da
G ugum
m in d e n g
h a rita
G ugum
h a g e t re se p
la la jo
m an
da
m u n d e ln a .
boga
seni
ra h a y a t,
in g e t
kana
n a n je u r
capkeun
m a ta k
nem po,
n e u le u .
p a ra
n g a g e u n jle u n g k e u n
D um asar
in o h o n g
k a sa m u sy a w a ra h
" K e tu k
T ilu
n g a n " 'k u d u g a n t i n g a r a n
k u ra n g
payus,
ku
hoo-
da
p e rk e m b a -
la n ta ra n
k e tu k
tilu
cenah
m ah
te u
k u d u ~ ik :~ b a n g k e u n
d e u i, c e n a h . A tu h G u g u m
la m u n
keur
cenah
kahayangna
n a n je u rk e u n
je u n g
.
ka
tm a
J a ip o n g a n .
k~m aha
anu
n u n g a tu r
~eung kau~
H a rita
kum aha
ngenaan
tu r p a d a
m a rjo a n g k e u n
lo ~ a n u ja ra d i
d ~ n ~ k a p e rc a y a a n
m a sy a ra k a t
re se p
ru p a
h a lu ~ b u d ~ p e k e rti
W ~ m ta
k a ib u a n ,
P u .r b a s a r i a y u w a n g i
? o g a k h a ris m a ,
tm a , p m u h
d in a .s o ~ J a - b u d a y a
g e u lis , ]:u n g
pakuat
ngu~am akeun
p a k a it
ra sa
m un
nem po
tin a n d e
1 9 B o -a n u m u m n a
w a n o ja
supaya
a y a d in a p o s is i n u
te h e m a n s ip a s i
p a ja b a t je u n g
cenah.
s a ja b a n a .
A tu h
b irit, tu r c a ra la k a n .
to k o h
je u n g
B a h e u la
boga
te m p a t
a tik a n
a lu s , je u n g
s im b o l-s im b o l
(e m o s io n a l).
b o l: k u a t, ]a n ta n , ]e u n g ra s io n a l. T a h k e u r ja m a n
D in a p o s is i
pangs a p e rti
ie u p a s ip a ta n
w ib a w a , b is a d ip e rc a y a ,
m e re
je u n g
anu
b a h e u la ,
S u n a n A m b u , D e w i A s ri, o g e d in a
s a ja b a n a .
p in te r,
ku kadeudeuh,
je g u d
J a ip o n g a n
d u la n g
d in a c a rita -c a rita ja m a n
c a n ~ a s e ~ e n s a p e rti
m im iti
ja lm a
Sunda
su m e ra h ,
d is e b u tn a
pangusaha,
Sunda
E ta k a g a m b a rk e u n
d m .a c a ~ l~ ~ P a n tu n .S u n d a a n u n g a g u n g k e u n
~ a n ta
w a n o ja
b is a p a s ra h
l.a la ~ . C e u k b a s a ~ a a y e u n a k e u n
J a ip o n g a n
g o lo n g a n
h a ja t te u n a n g g a p
n u n g a w a s a . T a p i d in a ta h u n
.s o r a n g a n
d ip ih o rrn a t.
1 9 8 o -a n
n e p ik a
k a ra k te ris tik
saukur
w a e a w e w e p a y u s m u n lm c a h , h a m p a n g
d l~ a w a ~
ta u n
le u tik
" g e n g s i" m u n
anu
w a m ta
A tu h
ra h a y a t
m ah
aw ew e ngan
A w e w e lo ~ a n ~ ] a ,d l s a r ja n a ,
ta n g tu
b a n je t,
m im iti
p e n tin g
B a h e u la
te h b a .r o g a p a m a d e g a n
sa~ a
ti
k a n a ja ip o n g a n .
A y ~ p a ro b a h a n
tm a
b o b o d o ra n
m a~a~m ana,
k e u r p in g a ra -
c a n c o b . T u lu y m a n g g ih
k a le m , tu r
sa b a r.
K aum
k a y a n in g :
D esengkeun
fe o d a l d i m a sy a ra k a t
sa b a r,
la la k i b o g a
Sunda
k a c i-
kau-
G ugum
S o e k a rn o
keur
kungsi ngu-
supaya
p a ra
s e n i-
ra h a y a tn a
m a-
n g a la ra n g
m o te k a r-
B a ra t.
IUlplng Huma. Qnpad 2011
--' - - - -
s im -
d ib e d a -
G ugum
p is a n
k a tu ru g
seni
J a ip o n g a n
p o la h n e a n g a n
n a n je u rk e u n
lo b a
kahayang
is tila h
s a te k a h
" b o jo n g a n " ta p i G u g u m
p a n g a la -
Sunda
k e n e h ja d i P re s id e n
k e u n k a s e n ia n
p in to n a n
seni
T ah
la g u -la g u
s a g a la
p o h a ra
K a tu tu g
s in g -m a s in g
ja d i
anu
anu
h iru p n a
d iro p e a
W a n ita
to p e n g ,
k a s e n ia n
kahayang
nana.
keun
K e tu k T ilu
s e n i h ib u ra n ,
sanggeus
l~ h u r n a .tu r
n g a b a jid o r,
n y ie u n
P a n te s
da
G ugum
g a ra p a n
a n u d ic o k o t
p a s is ia n ,
yen
ra k y a t.
je u n g
A tu h
w id a n g
tu lu y
m an
b a n je t,
oge,
m e u m e u je u h n a
n g ib in g
Sunda.
d in a
n ik a n
te h
C ia n ju ra n ,
k a s e n ia n
di
unggal
d i s ik lu k n a
m e n c a /rn a e n p o ,
lo n g s e r,
degung,
ka
ra ra m e a n
k u rsu s,
e ta
k a s e n ia n
g e u n in g
d is u k la k n a
aya
seni
a y a d i T a ta r
n g a p ra k
k a b e n e ra n
n g ib in g
nu
te h
keur
m em ang
kana
k a b u k tia n
w ew engkon
oge
fe s tiv a l
fe s tiv a l
b e u n g h a rn a
Sunda.
G ugum
N gan
re se p
" K e tu k
g a ra p a n
ra ra g a
a c a ra
geus
Jam an
d i k re a s ik e u n
h iji
d in a
te h
oge
~ lk a re u u e s
te h .
H ongkong.
sa rn e m e h
n y ie u n
T ilu . T a d in a
saukur
p in to n a n
H a rita
n y ie u n
d ip in to n k e u n
ra k y a t
s e n i K e tu k
ngan
k ~ w e n ta r
anu
G u m b ira .
kudu
tin a
te h
1978 di B andung
ayana
P e rk e m b a n g a n "
ku G ugum
G ugum
~ e ~ n e ta ib in g a n , a y .a n u m e r e s a r a n
G e u ra u ja n g ju ju t ti s ik lu k n a .
g e u n jle u n g
w ae
" K e tu k T ilu P e rk e m b a n g a n "
som eah,
p ik a y u n g y u n e u n .
h a rita ,
P ru n g
s a h iji
ngungkabkeun
--------------------------------------------------------------------------
bedakeun,
D a tin g k a ta n
m a s y a ra k a t
o g e n y a k itu
d e u i, a y a k a u m
m enak,
s a n ta n a ,
je u n g c a c a h a ta w a s o m a h . J a m a n ie u m a h a w e w e te h d in a k a la n g a n m a n a w a e o g e a y a
d in a p o s is i a n u h a n d a p , d itu n g tu t k u d u p a s ra h s u m e ra h k u m a h a n u k a g u n g a n .
.K a a y a a n m im iti a y a p e ro b a h a n
w a k tu ja m a n R a d e n D e w i S a rtik a n u b o g a
k a h a y a n g s u p a y a k a u m w a n ita p a la lin te r. A tu h ti h a rita lo b a k a u m w a n ita a n u p a lin te r tu r b o g a k a w a n i.
b e u k i te m b o n g
K a d ie u n a k e u n
a y a k a m a ju a n
m a ju , ja d i p a ja b a t,
zam an
O rd e B a ru , p o s is i k a u m
d in a n a n je u rk e u n
w a n ita S u n d a
ja ti d irin a . W a n o ja S u n d a lo b a n u
ja d i p a n g u s a h a , je u n g s a ja b a n a , d a ra ja tn a
g e u s s a ja ja r je u n g k a u m la la k i. A tu h a y a p a s ip a ta n -p a s ip a ta n
d in a k a h iru p a n
dunya
w a n ita a n u ta n g tu m ilu
ro b a h .
K a y a a n k a h iru p a n
kaum
w a n ita k a g a m b a r
o g e d in a k a h iru p a n
n e m p o s a ja ra h ta ri d i T a ta r S u n d a , a m p ir s a ru a je u n g
n a . T a ri a n u d ia n g g a p b u h u n
k e tu k tilu a y a ro n g g e n g
m anehna
handap.
ja d ip im p in a n
Jam an
k a h iru p a n
n y a e ta K e tu k T ilu a n u d ig u n a k e u n
a n u ja d i p u p u h u n a .
u p a c a ra
k e u r u p a c a ra . D in a
R o n g g e n g b o g a p e ra n
a n u b is a n g a h u b u n g k e u n
b e u k i m a ju , m a n u s a
ta ri. M u n u ra n g
w a n ita d in a ja m a n -
b e u k ip a lin te r,
p e n tin g
sabab
d u n ia lu h u r je u n g d u n ia
k a p e rc a y a a n
kana
e lm u g a ib
b e u k i n g u ra n g a n a tu h k e tu k tilu te h ro b a h fu n g s i ja d i s e n i k e u r h ib u ra n . R o n g g e n g
d in a s e n i h ib u ra n b o g a c a p
a n u k u ra n g h a d e . K a a y a a n k itu k u k a u m m e n a k m a h
d ip a k e k a s e m p e ta n
s u p a y a b a ru d a k
a w e w e to n g d ia ja r ta ri. S itu a s i je u n g k o n d is i k itu
m im iti ro b a h w a k tu T je tje S o m a n tri
B u n g K a rn o , a n u d ite ra p k e u n
k ira -k ira
k a b a ru d a k
ta u n 1 9 5 0 -a n
n y ie u n ta ria n
pesenan
a w e w e d i k a la rig a n m e n a k , T i h a rita lo b a
w a n o ja n u re s e p tu r d ia la ja r ta ri. K a ra k te r ta ria n u m u m n a
h a lu s . A w a l ta u n 1 9 8 o -a n
d i T a ta r S u n d a g e u n jle u n g k u a y a n a ta rija ip o n g .
A y a g a y a n u b e d a je u n g ib in g a n n u
g e u s a y a , ru a n g g e ra k te u a y a w a te s s ig a ta riT je tje S o m a n tri a n u g e u s b a k u , ta p i a y a
k a la lu a s a a n
keur ngem bangkeun
m im iti s ira h , le u n g e u n ,
g e ra k s o ra n g a n .
a w a k , je u n g s u k u
g ib a s , ta n g k is , g iw a r, m e u p e u h ,
endah,
S a k u ju r a w a k b is a d iu s ik k e u n
ti
k a la w a n b e b a s p is a n . G e ra k p e n c a s a p e rti
n a jo n g , d e p o k , je u n g s a ja b a n a d is tila s i ja d i g e ra k n u
U ra n g g u a r s a b a b a ra h a c o n to g e ra k a n u b is a d ib a c a tu r a y a k a ita n n a n a je u n g
k a ra k te ris tik w a n o ja S u n d a . G e ra k s u k u s a p e rti lu n c a t, d e p o k , n g e re c e k , m in c id , s irig ,
s o n te n g , je u n g s a ja b a n a n g a g a m b a rk e u n
J a ip o n g a n
n g a n d u n g s im b o l-s im b o l
y e n w a n o ja S u n d a te h g e s it tu r h a m p a n g
a n u b is a d ib a c a o g e d ita fs irk e u n k u tia p
b irit. G e ra k
ja lm a . K u rin g m a c a y e n ja ip o n g a n n g a n -
g a le o n g a w a k o g e s ira h a n u
d ib a re n g a n
ku
rin d a tn a
b e le n y e h n a
la m b e y
soca
tu r
dung
n g a g a m b a rk e u n
w a n o ja a n u k e n e s , a m is b u d i. G e ra k a n
le u n g e u n
tu r
le n g k a h
n g a g a m b a rk e u n
boga
anu
la lu a s a ,·
y e n w a n o ja S u n d a te h
p a s ip a ta n
ja ip o n g a n
p e m b e ro n ta k a n
kaum
w a n ita .
je u n g
T in a
a n u d iu n g k a p k e u n
g e ra k
kagam bar
y e n w a n o ja S u n d a k iw a ri b o g a p a m a d e .· g a n a n u s u m a n g e t, le b e r w a w a n e n , h a m -
p a n ja n g
p a n g b irit, s o m e a h , k u a t, g e s it, p a ju a n g ,
le n g k a h s a ru a je u n g la la k i, te u h e u re u t
lin c a h , je u n g te u p ik a b o s e n e u n . T a h ta u n
le n g k a h
s ig a
e k s tro p e r,
s im b o l
kabebasan
b a h e u la .
G e ra k
le n tu rn a
z o o o -a n
g e ra k ja ip o n g a n
anu
bangkeun
k a g a m b a rk e u n
ta m b a h a n ra d a ja lin g k a k . Ie u b is a d ib u k -
fle k s ib e l te u
k a ra k te r
kaku
w a n o ja
anu
d in a n y a n g h a re u p a n
tik e u n
k u m u rid -m u rid
d ik e m -
a w a k ti tu n g tu n g s u k u n e p ik a s ira h b is a
d in a
k a h iru p a n
G ugum
aya
a y e u n a w a n o ja -
p a s u a la n . A y a d in a m ik a a n u k a ra s a ru p a -
w a n o ja S u n d a a y a a n u ja lin g k a k , c o n to n a
ru p a
te u ris i m u n a w e w e n a e k m o to r a n u d ia n -
boh
d in a
m u s ik
a ta w a
ib in g a n
s a p e rti te m p o a n u a lo n , s e d e n g tu r g a n -
c o k e u n k e u r la la k i.
c a n g a n u d i ta ta d in a ja ip o n g a n k a g a m -
anu
b a rk e u n
p a g a w e a n -p a g a w e a n
yen
w a n ita
Sunda
te u
m a ta k
p ik a b o s e n e u n .
.
E ta s a b a b a ra h a
b is a
naek
A ta w a lo b a w a n o ja
ta n g k a l,
n g a la k u k e u n
a n u p a n te s n a
keur
la la k i. T a h k a te m p o n a g e u s te u a y a w a te s
c o n to g e ra k ja ip o n g
d in a m a s a la h n u k itu . N g a n a y a n u ra d a
a n u d ita fs irk e u n k u k u rin g . M a s ih s e u e u r
k u ra n g c o b a n g g a p a n y e n w a n o ja S u n d a
k e n e h a n u tia s a d iu n g k a p k e u n tu r d ib a -
te h
e a , d ita fs irk e u n k u s in g s a h a w a e . T a fs ir
d ib a c a
b is a w a e b e d a s a b a b d in a s e n i,
nyuguhkeun
h iji
ta fs ir
e m o s in a
tin a
d ite p ik e u n
keun
d e u i.
ka
k a ry a
kana
so ra n g a n .
T ah
a p re s ia to r
T a fs ir
b a k a l b e d a -b e d a
keur
s i a p re s ia to r
g u m a n tu n g
a la m a n m a s in g -m a s in g .
k re a to r
dum asar
d ita fs irta n g tu
kana pan-
lo b a p a m a le s a n ,
d in a
p a m a le s a n
ta h
e ta m a h
J a ip o n g a n
g e u s te u
re le v a n
a y e u n a m a h . N g a n la m u n
m un
anggapan
deui keur
aya nu
nye-
b u tk e u n y e n w a n o ja S u n d a re s e p d a n g d a n , m a s ih s a tu ju k e n e h d a g e u n in g m u n
nem po dangdanan
sa re re a
oge
p a ra p a n g ib in g m a h
hayang
nem bongkeun
k a g e u lis a n n a n a , d a d a n g d a n
te h ta n g tu -
n a k e u r n u tu p a n k a k u ra n g a n n u a y a d in a
d ir i m a n u s a .* * *
--------------------
r