"Hari Gini" Masih Buta Huruf?

Pikiran
o
2

3

4

6
21

5

20

19

o

OPeb


o

Selasa

Mar

OApr

Rabu



7
22

R akyat

ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA

9


23

o

Jumat

Sabtu

10
11
12
13
24
25
26
27
28

OJun


OMei

o

Kamis

8

0 Ags

OJul

OOkt

eSep

"Hari Gini" Masih Buta Hu
ta ra n y a m a s ih m e n d e rita b u ta
O le h


S. SAHALA TUA

h u ru f s e e a ra a b s o lu t. M e re k a

S A R A G IH

s a m a s e k a li ta k m a m p u m e m EORANG

S

b a e a , m e n u lis , d a n b e rh itu n g

b a p a k b e ru -

s ia k u ra n g le b ih 4 5 ta -

se e a ra

hun,


D a ri ju m la h

ta m p a k

sedang

se d e rh a n a

s e k a lip u n .

in i, k u ra n g le b ih

a s y ik m e m b a e a k o ra n d i s a la h
s a tu w a ru n g d i p u s a t K o ta
B a n d u n g s a m b il m e n ik m a ti

5 7 3 ju ta ( 6 6 ,6 2 p e r s e n ) d i a n ta ra n y a p e re m p u a n . M a y o rita s
m u tla k m e re k a h id u p d i n e -


s e g e la s k o p i. R u p a n y a a d a s e o -

g a ra -n e g a ra

ra n g la k i-la k i la in y a n g s e b a y a

m is k in , te ru ta m a
di benua
A s ia , A frik a , d a n A m e rik a .

dengannya,
m e m p e rh a tik a n
e a ra s i b a p a k itu m e m b a e a k o -

b e rk e m b a n g

K ita , p e n d u d u k

ra n .


dan

P u la u J a w a

b o le h b e rb a n g g a , k a re n a m e ra -

" P u n te n ,

Pa, kok baea ko-

s a p a lin g m a ju d i re p u b lik in i.

ra n n y a te rb a lik ? " ta n y a n y a p o -

M e m a n g b e tu l, p u s a t u n g g u la n

lo s .
"O h , y a , y a , e n g g a k sa d a r.

p e n d id ik a n

d i P u la u

L a g i n g a n tu k s ih ..." ja w a b n y a
m a lu -rn a lu
s a m b il m e m b e n a rk a n

fa k ta

p o s is i k o ra n d i k e d u a
s i b a p a k itu

san

p e m e rin ta h

m e n g h itu n g

m e m a n g m a s ih m e n d e rita b u ta h u ru f (a k s a ra ). D ia m e m a n g

ju m la h


dapat

m u r d i a ta s 1 5 ta h u n . P a d a h a l,

m engenal

n ila i s a tu a n

Jaw a.

A k a n te ta p i,

m e m b u k tik a n ,

ju s tru

m a y o rita s
penduduk
yang

m e n d e rita b u ta h u ru f te rd a p a t

ta n g a n n y a .
S esungguhnya

d a sa r, m e n e n g a h ,

d a n tin g g i d i ta n a h a ir te rd a p a t

p e n d e rita

hanya penduduk

d i p u la u k e e il y a n g p a lin g p a -

b u ta h u ru f,

dat

yang


Jaw a

b e ru -

penduduk

in i.

T im u r

P ro v in s i

m a s ih

te ta p

" ju a ra " p e rta m a , J a w a T e n g a h

u a n g , te ta p i s e b e n a m y a d ia ta k

u s ia a n a k m a s u k s e k o la h d a s a r

" ju a ra " k e d u a , d a n J a w a B a ra t

m a m p u m e m b a e a tu lis a n d a n

(S D ) e n a m

" ju a ra " k e tig a , s e d a n g k a n

a n g k a y a n g te rte ra

tu n g a n a k b e ru s ia

p a d a le m -

b a r/k e p in g u a n g ru p ia h .

ta h u n .

B ila d ih i7 -1 5 ta h u n

y a n g ta k b e rs e k o la h d a n y a n g

g a ra

M u n g k in d i a n ta ra k ita a d a

p u tu s

dan keduadi

y a n g b e rk o m e n ta r d e n g a n s in i s , " H a h , 'h a r i g i n i ' m a s i h b u -

le b ih

ta h u ru f? H id u p d i k o ta b e s a r

ta h u n ), s e s u n g g u h n y a ju m la h

p u la ." S i b a p a k

ta d i ta k s e n -

d iria n . M a s ih a d a b e la s a n ju ta ,
b a h k a n m u n g k in p u lu h a n ju ta
penduduk
sanggup

In d o n e s ia y a n g ta k
m em baea,

d a n b e rh itu n g

m e n u lis ,

dengan sangat

dan

s e k o la h d a ri S D , S M P ,

y a n g s e d e ra ja t
s a tu

ju ta

(k u ra n g -

s is w a

per

D a r i le b ih 8 ,3 ju ta p e n d u d u k
b e ru s ia d i a ta s 1 5 ta h u n
m a s ih m e n d e rita

7 0 p e r s e n a ta u 5 ,8 1 ju ta o r a n g

o ra n g . T e la h te rb u k ti, te rm a -

h id u p d i d e s a -d e s a d a n b e rs ta -

s u k o le h p e n e litia n

tu s

o ra n g

yang

UNESCO,

sudah

p e rn a h

s a m a s e k a li ta k p e rn a h

p e ta n i

m em buat

m e re k a k e m b a li m e n d e rita b u -

H u ru f,

m id

ta h u ru f.

B adan

di

J a k a rta

m e n g a ta k a n ,

D i In d o n e s ia ,

m e n u lis ,

m e re k a

se-

m a s ih a d a le b ih 8 ,3 ju ta ( h a m -

m a k in e e p a t k e m b a li m e n y a n -

p ir

a ta u

k u li

S e b e tu ln y a , In d o n e s ia le b ih
d u lu

la g i m e m b a e a

dan

m is k in

ta n i.

m a l d a n In fo rm a l, K e m e n te ria n P e n d id ik a n N a s io n a l, H a in i

yang

b u ta h u ru f,

te rd a p a t d i lim a p ro v in s i te rs e b u t. N is c a y a m a y o rita s m e re k a

m e le k h u ru fb ila s e la m a e m p a t

b a ru -b a ru

p e rta m a

lu a r P u la u J a w a .

ju ta
o ra n g ,
p u lu h a n ju ta

ta h u n

M uham m ad,

" ju a ra "

p e n d u d u k In d o n e s ia y a n g b u ta

s e d e rh a n a s e k a lip u n . D ire k tu r
N o n fo r-

T im u r

h u ru f
b e la s a n
b a h k a n b is a ja d i

Je n d e ra l

P e n d id ik a n

Su-

la w e s i S e la ta n d a n N u s a T e n g -

s io n a l

P ro g ra m

P e m b e ra n ta s a n
yakni

s e ja k

P e rs e rik a ta n

bangs a

U ru sa n

N aB u ta
1945.

B angsa-

P e n d id ik a n ,

S o s ia l, d a n K e b u d a y a a n (U N -

enam

p e rse n )

penduduk

d a n g b u ta h u ru f, k a re n a w a rg a

ESCO)

In d o n e s ia

b e ru s ia

d i a ta s

m a sy a ra k a t

m a s ik a n H a ri A k s a ra In te rn a -

ta h u n

m e n d e rita

b u ta

15

h u ru f,

k ita

um um nya

b a ru

m e rn p ro k la -

tid a k s u k a m e m b a e a . M e re k a

s io n a l p a d a 8 S e p te m b e r 1 9 6 5 .

8 0 p e r s e n a ta u le b ih 6 ,6 4 ju ta

s a n g a t s u k a m e n o n to n te le v is i,

A k a n te ta p i,

o ra n g d i a n ta ra n y a

a p a p u n m a te ri
s ia ra n n y a ,
y a n g b e rs ia ra n ta n p a p e rn a h

m e rin ta h (p u s a t) d a n d a e ra h
(p ro v in s i, k a b u p a te n , d a n k o -

b e rh e n ti. T a k s a tu p u n s ta s iu n
te le v is i d i n e g e ri in i y a n g m e -

ta ) m a s ih g a g a l m e m b e ra n ta s
p e n y a k it s o s ia l in i. T id a k a n e h

m ilik i

b ila

a ta s

4 5 ta h u n .

b e ru s ia d i

Sebanyak

20

p e rse n p e n d u d u k p e n y a n d a n g
b u ta h u ru f itu , m a s u k k e lo rn p o k m a sy a ra k a t
b a ik

d a ri

s is i

y a n g te rs u lit
e k o n o m i,

ge-

a e a ra

p e m b e ra n ta s a n

pem bangunan

m a n u s ia

te ta p b e ra d a d i p e rin g k a t 1 0 8

s is i s o s i a l b u -

te le v is i n a s io n a l d a n lo k a l ju s -

daya.

8 ,3 ju ta p e n -

tru

D i a n ta ra

k in i p e -

b u ta h u ru f. P ro g ra m -p ro g ra m

o g ra fis , m a u p u n

d u d u k y a n g m a s ih m e n d e rita
b u ta h u ru f itu , te rd a p a t le b ih

in d e k s

h in g g a

m e le s ta rik a n

k e b u ta h u -

d i a n ta ra

(IP M )

k ita

m a s ih

1 7 7 n e g a ra . S e b a g a i

ru fa n k h a la y a k p e m irs a .
D a la m h a l p e n y a k it s o s ia l,
te rn y a ta
kaum
p e re m p u a n

b a n g s a d a n n e g a ra b e sa r, se h a ru s n y a la h k ita m a lu .
K ita b o le h m e n y e b u t d iri s e -

y a n g b u ta h u ru f m a s ih , te ta p
d o m in a n . In i ta k h a n y a te rja d i
d i n e g e ri k ita , te ta p i ju g a s e -

b a g a i b a n g s a d a n n e g a ra b e sa r
d a n e u k u p m a ju . In i a n ta ra
la in d iin d ik a s ik a n b a n y a k n y a

e a y a , b o le h p u la ta k p e re a y a .

c a ra g lo b a l (s e ja g a t), D a ri s e lu -

penduduk

M a k lu m la h ,

ru h

m e n g g u n a k a n te k n o lo g i in fo r-

5 ,5 3 ju ta o r a n g ( 6 6 ,6 2 p e r s e n )
p e re m p u a n .
In i a n g k a re s m i p e m e rin ta h
(K e m d ik n a s ). K ita b o le h p e r-

("a sa l b a p a k
d iid a p

o le h

p e n y a k it

"A B S "

senang")
banyak

m a s ih

pegaw ai

d a n p e ja b a t d a la m le m b a g a le m b a g a p e m e rin ta h a n .
K ita tid a k m e n g e ta h u i

a la -

penduduk

d u n ia

yang

y a n g m e m ilik i d a n

m a s ih b u ta a k s a ra te rn y a ta 2 /3

m a s i d a n k o m u n ik a s i, te ru ta -

p e re m p u a n , s e d a n g k a n la k i-la -

m a te le fo n s e lu la r d a n in te rn e t.

k i 1 /3 -n y a . D a ri s e k ita r e n a m
m ilia r p e n d u d u k b u m i, 8 6 0

A k a n te ta p i, in ila h fa k ta y a n g
s e s u n g g u h n y a , S e ja k 2 0 0 8 , In -

ju ta

d o n e s ia tu ru t d a la m p ro g ra m '

( 1 0 ,7 5

Kllplhg

p e rse n )

di

an-

HUmaS u n p a a

20 10

" L ite ra c y

In itia tiv e

w e rm e n t"

fo r E m p o -

y a n g d is e le n g g a ra -

k a n U N E S C O . P ro g ra m
b u t d itu ju k a n
n e g a ra

te rs e -

k e p a d a s e m b ila n

d i b e n u a -b e n u a

A frik a ,

dan

ju s tru

s e rin g

m e n ja d i

k o ru p s i. M a k lu m la h ,
b u ta

h u ru f

ro h a n ia h

se c a ra

banyak

yang

dan pengusaha,
o le h

p e ja b a t

p ro je k

k e m is k in a n ,

s a n g a t b e s a r a ta u te rb e s a r. K e -

p e m b e ra n ta s a n

s e m b ila n

A n d a ik a ta

te rs e b u t

dan

p e m e rin ta h
y a n g m e m p e r-

p e m b e ra n ta s a n

m e m ilik i p e n d u d u k
penyand a n g b u ta h u ru f d a la m ju m la h
n e g a ra

m o ra l

in i m a s ih d iid a p o le h

A s ia ,

A m e rik a ,

a re n a

p e n y a k it

te rm a s u k

p ro je k

b u ta

hak

h u ru f.

(ja ta h )

ra k y a t

a d a la h In d ia , P a k is ta n , C in a ,
M e k s ik o , B a n g la d e s h , M e s ir,

m is k in y a n g s a n g a t b e s a r itu
ta k " d im a k a n " te ru s o le h k o -

B ra s il, In d o n e s ia ,

ru p to r

d a n N ig e ria .

k e la s k a k a p

ru p to r

Faktor kemiskinan

k e m is k in a n

d a ri d a h u lu

ru fa n

T e n tu

p e m e rin ta h
b e tu l

u ta m a

sangat

b u ta

angka

h u ru f

in i, te rm a s u k

di

m e re k a

le m a

le n y a p

S e b a b , ta k s e o ra n g
m e n ja m in

kapan

ru p s i le n y a p
k in i y a n g

p e rlu

k ita

n ire k o n o m is
m o tiv a s i)

m e re k a

k e m is k in a n

K a re n a

m is k in

tid a k b e rs e k o la h ,

k a re n a tid a k b e rs e k o la h
ka

te ta p

m is k in ,

m a k in

m is k in .

s e ta n ,

yang

dan
m e re -

bahkan

In i

se-

lin g k a ra n

s e m e s tin y a

d a ri

duduk

ko-

d a ri n e g a ra

nan,

e k o n o m is m a u p u n

p u n b is a

w abah

ta -k o ta b e s a r, p a s tila h k e m is k i-

n ire k o n o m is .

d a ri

in i.

a d a la h m e m e ra n g i

k e m is k in a n

te n tu

k e b u ta h u -

y a n g te la h la m a tin g g a l d i k o b a ik

h in g g a k o -

te ri,
dan

te la h

re p u b lik

penyebab

b e sa rn y a

penyandang
n e g e ri

k a la p u n ,

s u d a h m e n g e ta h u i

fa k to r

m a s ih

k e la s

di

la k u k a n

k e m is k in a n

(k e sa d a ra n

dan

k a la n g a n

pen-

p e n d e rita

M e re k a h a ru s

k ita ,

b u ta

h u ru f.

d is a d a rk a n

dan

d im o tiv a s i b a h w a m e re k a

ru g i

besar

dan

k a re n a

s e rin g

m e re k a

(b o d o h ).

d iru g ik a n
b u ta

M e re k a

sa d a rk a n

h u ru f

dapat

d i-

d a n d im o tiv a s i

bah-

d u lu s u d a h
d ip a ta h k a n
o le h
n e g a ra (p e m e rin ta h ). P re s id e n

w a h a n y a m e re k a y a n g m a m p u

S o e s ilo

k e m is k in a n

y a n g m e m b e le n g -

gu

in i. M e re k a

B am bang

Y udhoyono

(S B y ) d a n p a ra m e n te rin y a
la m a

in i d e n g a n

n g a ta k a n ,
m is k in

bangga

ju m la h

sem e-

penduduk

te ru s b e rk u ra n g .

A kan

m e m a ta h k a n
s e la m a

d is a d a rk a n
agar

p e m e rin ta h
D PR , dan

s a r. In i je la s m e ru p a k a n

n g e lu a rk a n

s a tu

in d ik a to r

u ta m a ,

banyak

m is k in

d i n e g a ra

le b ih 6 5 ta h u n

m a s ih

penduduk
yang

sudah

m e rd e k a

T a k p e rlu d ip a p a rk a n
b e rb a g a i

k e ru g ia n

ru f.

Penduduk

m e le k
m a s ih

s e rin g

d ip in g g irk a n ,

d itin d a s ,
d i-

d ile c e h k a n ,

d id is k rim in a s ik a n ,
gai hak

te la h

d im is k in k a n ,

b o d o h -b o d o h i,

d a n b e rb a -

a sa si m e re k a

p u sa t d a n d a e ra h ,
D P R D , u n tu k

m e-

m e re k a

kubangan

d a ri

k e m is k in a n .

P e n y a d a ra n

d a n p e m o tiv a s ia n

in i ja u h le b ih e fe k tif k e tim b a n g
c u m a P ro g ra m

te rb u k ti

s e k a li

te rm a s u k

b u ta h u ru f y a n g d ila k s a n a k a n

b u ta h u -

pun

b e rh a ra p

la in ,

d i s in i

yang

h u ru f

h a ru s

in i.

y a n g d ia la -

m i p a ra p e n y a n d a n g

s e ta n

d im o tiv a s i

p e rn a h

o ra n g

ta b u ta h u ru f m a s ih s a n g a t b e -

sangat

dan

ta k

kepada

te ta p i, fa k ta n y a a n g k a p e n d e ris a la h

lin g k a ra n

la in n y a

K e m e n d ik n a s

p e m b e ra n ta s a n
d a n D in a s -d in a s

P e n d id ik a n .
K ita s a n g a t m e n g h a ra p k a n ,
p a ra to k o h m a s y a ra k a t,
a ta u ro h a n iw a n ,

u la m a

a k tiv is le m b a -

g a s w a d a y a m a s y a ra k a t,

g u ru ,

dos en,

m a h a s is w a ,

w a rta w a n

m a u m e la k u k a n

ra k a n

dan

s o s ia l p e n y a d a ra n

ges e rta

y a n g d ila n g g a r

s e c a ra te ra n g -

p e m o tiv a s ia n

te ra n g a n ,

o le h p e m e rin -

d a n g b u ta h u ru f d i ta n a h a ir.
K a la u m e n g a n d a lk a n p e m e rin -

b a ik

ta h , p e n g u s a h a ,
penegak

m aupun

hukum ,

dan

p a ra

o ra n g -

K ita

ta k

p e m e rin ta h
nyahkan

ta h

b e la k a ,

k e m is k in a n

o ra n g p in ta r la in n y a .
p e rlu

m e n g g u ru i

fa n

d a la m

hal m enge-

M engacu

k e m is k in a n ,

m a k e m is k in a n

te ru ta -

e k o n o m is .

Pe-

m e rin ta h

d a ri re jim s a tu k e re -

o le h

b e rik u tn y a ,

s w a s ta

asa

m e m ilik i

te ta p i,

apa

m enggunakan
b e rtriliu n -triliu n

m ana

in i.
dan

d a n b e rb a g a i

" p e m b u ta h u ru fa n "

p u lu h a n

s ta s iu n

te le v is i

pem -

m u s ta h il ju m la h

ra k y a t m is k in

A kan

d a n p e n d e rita

h a s il-

tru a k a n m e n in g k a t

p ro g ra m
uang

n e g e ri
s itu a s i

d a n lo k a l, ta k

p ro g ra m

dan

d a ri

n a s io n a l

s e n a n ti-

k e m is k in a n .

n y a ? Iro n is n y a ,

h a ra p

k e b u ta h u ru -

kepada

k o n d is i n a s io n a l
p ro g ra m

penyan-

ja n g a n
dan

le n y a p

jim -re jim
b e ra n ta s a n

p a ra

b u ta h u ru f ju s p e s a t.

***

yang
ra k y a t

ru p ia h

itu

Penulis, dosen Jurusan Jurnalistik, Fikom Unpad.