APLIKASI TURUNAN KALIKS[4]ARENA (22,17bis(sianopropiloksi)-26,28-dihidroksi-p-nitrokaliks[4]arena) NTUK ELEKTRODA SELEKTIF ION TEMBAGA II (Cu2+ BERBASIS POTENSIOMETRI

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i

:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n

u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i

l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u

b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne

.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j

e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

APLIKASI TURUNAN KALIKS[4]ARENA (22,17bis(sianopropiloksi)-26,28-dihidroksi-p-nitrokaliks[4]arena)
UNTUK ELEKTRODA SELEKTIF ION TEMBAGA II (Cu2+)
BERBASIS POTENSIOMETRI

SKRIPSI

Oleh
Mohammad Bahrun Ni’am

NIM 041810301025

JURUSAN KIMIA
FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM
UNIVERSITAS JEMBER
2012

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili

://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id

a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

igliiblib.u
g
i
d
i

/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/


igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
APLIKASI
TURUNAN KALIKS[4]ARENA
(22,17- //digigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
: d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
tp://
hhtt
hhtt
hthtp
t
bis(sianopropiloksi)-26,28-dihidroksi-p-nitrokaliks[4]arena)

2+
UNTUK
ELEKTRODA
SELEKTIF
ION
TEMBAGA
II
(Cu
)
d
d
d
i
i
i
.
.
.
d
d
d
cac.i
cac.i
cac.i
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ej.
nej.
n
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
BERBASIS
POTENSIOMETRI
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
SKRIPSI

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

diajukan guna melengkapi
dan memenuhi .salah
id.id satu syarat
ca.cid.id tugas akhir
cac(S1)
a
a
.
.
j
j
untuk
menyelesaikan
Program
Studi
Kimia
.
e
e
n
nejdan
nej.
.bu.n
.bu.Sains
u
u
b
b
mencapai
gelar
Sarjana
i
i
l
l
i
i
g li
g li

idigi
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

idigi
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
Oleh ilib.u.n
u
u
b
i
l
i
b
i
i
idgigil
idgigil
//:d
:p//:d
:Bahrun
/
/
/
/
Mohammad
Ni’am
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhttp
NIM 041810301025

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
JURUSAN
KIMIA
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
hthFAKULTAS
hthALAM
ttp
ttp
MATEMATIKAhDAN
ILMU PENGETAHUAN

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

UNIVERSITAS JEMBER
2012
c.idid

je.aj.ac.
e
n
liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig

i

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

PERSEMBAHAN

Segala puji hanya bagi-Mu ya Allah atas segala rahmat, nikmat, taufik, hidayah,

.id

.id

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

c c.id
inayah, ridho, kasih
yang telah Engkau
kepada
c.id
.a.casayang-Mu
ejdan
ej.a.aanugerahkan

nej
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

.unnej

lib .u
kami.
digigilib

:// /di
hthtp
ttp:/

Sholawat serta salam semoga senantiasa tercurahkan kepada Nabi Muhammad

ca.cid.id SAW yang menjadi suri
ca.cid.id yang indah dalam menggapai
ca.cid.idkebahagian kami
ca.cid.id
a
a
a
a
tauladan
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
yang hakiki.
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
Saya persembahkan
karya ini untuk:

d
d
d
Siti Mushlihah yang tercinta
d
ca.cid.iUmmi
aj.ca.ci .id
aj.dan
aj.ca.ci .id atas semua jasa
aj.ca.ci .id 1. Abah Achmad Rifa’i
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
u.n
ne
netak terhitung jumlahnya,iliatas
ne
ne
.bu.n
.byang
.bu.n
.bu.n
dan kebaikan
ketulusan
cinta, kasih sayang,
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
ig il
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
//dig
p
p
p
cucuran
keringat,
tetesan
air
mata
pengorbanan,
dan
atas
segalanya
yang
t
t
t
t
t
t
hhtt telah
hhtt
hhtt
diberikan kepada saya demi kebaikan diri saya. Semoga kasih sayang dan

keridoan Tuhan selalu
.cid.id Abah dan Ummi;
cauntuk
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
2. Adinda ig
Refanda
cintai,
ig ili
idgdiri
idgigili senyumannya menegarkan
igili Zulkarnain yang psaya
igili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
t
t
t
thttpdalam perjuangan hidup saya
thttp
p kebahagiaannya menjadihkebahagiaan
hsaya
hthttdan
saya;

d
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ajIstijab
aj.ca.ci .id 3. Eyang Suctiningsih
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.
.
.
e
e
e
e
dan Mas MisbakhulunMunir
ne
ne
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.b.unej yang telah mengasuh,
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
il
idgigmembina,
ig il
idgigil
idgigil
mendidik,
membimbing, dan
menyayangi
saya;
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
4. Kakak-kakak yang saya hormati dan adik-adik yang saya sayangi;

d.id
ca.cid.id kanak-kanak sampai dengan
ca.cid.id 5. Guru-guru saya sejak
ca.cid.id
ca.ciperguruan
taman
tinggi;
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
li
idgigiJurusan
ig ili
idgigili
idgigili dan Ilmu Pengetahuan
6. Almamater
Kimia Fakultas :Matematika
Alam
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
hUniversitas
hthttp
hthttp
Jember.

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ii

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

MOTO

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j.
n
nej.
neberiman,
nej. sebagai penolongmu,
nej.
.bu.n
.bu
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Hai
orang-orang
yang
jadikanlah
sabar
dan
shalat
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp orang-orang yang sabar. hthttp
sesungguhnya Allah h
beserta
hthttp
(Al-Baqarah: 153)

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
e
e – bahagia – sejahtera.b.u.n
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
Jujur – mujur,ilsabar
–nsubur,
syukur – makmur,ilicinta
–nsuka
u
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
b
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
(Anonim)
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

iii

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
n
nej. tangan di bawah ini:ilib.bu.n
nej.
.bubertanda
Saya yang
u
u
b
.
i
l
i
idgigili
idgigili
d
/:d
/:Ni’am
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
nama
:
Mohammad
Bahrun
t
t
hthttp
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

NIM

PERNYATAAN

: 041810301025

d
d
d
sesungguhnya
ca.cid.idberjudul ”Aplikasi
aj.ca.ci .id bahwa karya ilmiah
aj.ca.ci .id menyatakan dengan e
ajyang
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
.
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
Turunan
Kaliks[4]arena
(22,17-bis(sianopropiloksi)-26,28-dihidroksi-pu
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
2+ ://d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
:
nitrokaliks[4]arena)
untuk
Elektroda
Selektif
Ion
Tembaga
II
(Cu
)
Berbasis
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhttp
Potensiometri”

adalah benar-benar hasil karya sendiri, kecuali jika dalam

.cid.id diajukan pada
ca.cid.id pengutipan substansi disebutkan
ca.cid.id sumbernya, dan belum
capernah
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j.
n
nej.
nej. bukan karya jiplakan.
nebertanggung
nej.
.bu.n
.bu.n
.buSaya
.bu.n
u
u
u
u
institusi
manapun,
serta
jawab
atas
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
keabsahan
sikap ilmiah yang harus
p
p
hthttp dan kebenaran isinya sesuai
hthttdengan
hthttdijunjung
tinggi.

d
d
d
d
Demikian pernyataan
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .idini saya buat dengan esebenarnya,
aj.ca.ci .id tanpa adanya
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
nedari pihak mana punilibserta
nbersedia
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
tekanan dan ilpaksaan
mendapat sanksi
i
i
i
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
ig il
/:d
//:d
:p//:d
:p//:d
:ppernyataan
/
/
/
/
/
/
//dig
p
p
p
t
t
t
akademik
jika
ternyata
di
kemudian
hari
ini
tidak
benar.
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
n
nej.
nej. 13 Januari 2012 ilib.bu.n
.bu.Jember,
u
u
b
i
l
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
Yang menyatakan,
hthttp
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
n
ne
ne
.bu.n
.bu.Mohammad
u
u
b
b
i
i
Bahrun
Ni’am
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
NIM 041810301025
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

iv

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
d
:p//:APLIKASI
:p//:d
:p//:d
/
/
/
TURUNAN
KALIKS[4]ARENA
(22,17/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

SKRIPSI

bis(sianopropiloksi)-26,28-dihidroksi-p-nitrokaliks[4]arena)

2+
ca.cid.id UNTUK ELEKTRODA
ca.cid.id SELEKTIF ION TEMBAGA
ca.cid.id
ca.cid.id
II
(Cu
)
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili BERBASIS POTENSIOMETRI
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

Oleh
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej. Mohammad BahruniliNi’am
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
l
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
NIM. 041810301025
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

Pembimbing

Dosen Pembimbing
c.id.id Utama

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

: Tri Mulyono,cS.Si.,
.cid.id M.Si.
ca.cid.id
a
a
a
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
n
nej.
nej.
nej. Ph.D.
.bu.n
.bu.n
.buZulfikar,
Dosen
Pembimbing
Anggota : Drs.
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

v

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne Turunan Kaliks[4]arena
ne(22,17-bis(sianopropiloksi).bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
Skripsi berjudul
“Aplikasi
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
26,28-dihidroksi-p-nitrokalik[4]arena)
untuk
Elektroda
Selektif
Ion
Tembaga
II
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp

h

PENGESAHAN

2+

(Cu ) Berbasis Potensiometri” telah diuji dan disahkan oleh Fakultas Matematika

d.id
Jember pada: .ac.cid
ca.cid.id dan Ilmu Pengetahuan Alam
ca.ciUniversitas
.id
a
a
.
.
j
j
j
a
.
.
.
e
e
e
j
j
j
n e
n e
n e
hari
: Jum’at
liibli.bu.un
liibli.bu.un
liibli.bu.un
i
i
i
g
g
g
i
i
i
//d ig
:p//:d
:p//:d
/:d13igJanuari 2012
/dig
/
/
p
p
t
t
t
t
tanggal
p://d
t
t
hht
hht
tempat

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

: Fakultas Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam Unversitas Jember

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
Ketua (DPU),
hhtt

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
Tim Penguji
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
//:d
:
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
Sekretaris (DPA),
hhttp
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
neej.
ej.
nej.
nDrs.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
Triig
Mulyono,
Zulfikar,
Ph.D.
l
l
liibli.bu.unS.Si., M.Si.
i
i
i
idgigili
idgigili
ig
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
:
:
:
NIP.
196810201998021002
NIP.
196310121987021001
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

h

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

Anggota Tim Penguji

d

.i
Anggota
j.aI,cac.id

e
n
ej.
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:

Drs. Mukh. Mintadi
NIP. 196410261991031001
c.id.id

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

je.aj.ac
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
.cid.id II,
aj.ca.ci .id
aj.caAnggota
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

h

Asnawati, S.Si., M.Si.
NIP. 196808141999032001
c.id.id

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgDEA.,
Prof. Drs. Kusno,
igil Ph.D.
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
NIP. 196101081986021001

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

h

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
vi
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

h

je.aj.ac
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
Mengesahkan
i
:// d
tp://
hthtp
tDekan,

idgiigliilib.
//:d
p //

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
.id

.id

ac
nej.

b.u

ili
//dig

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
.id

ac
nej.

b.u

gili
://di

http

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
.id

ac
nej.

b.u

gili
://di

http

h

ac
nej.

b.u

gili
://di

http

h

RINGKASAN

c.id

//dig

ilib

j.a
.une

c.id

c.id

j.a
.une

j.a
.une

c.id

j.a
.une

Aplikasi Turunan
ilib Kaliks[4]arena (22,17-bis(sianopropiloksi)-26,28-dihidroksi-pilib
ilib

//dig

//dig

//dig

:
:
:
2+
nitrokalik[4]arena)
untuk Elektroda
http
httpSelektif Ion Tembaga II (Cu
http ) Berbasis

Potensiometri; Mohammad Bahrun Ni’am, 041810301025; 2012: 40 halaman;
Jurusan Kimia Fakultas Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam Universitas Jember.

Upaya pencegahan pencemaran logam berat ke dalam lingkungan sehingga
proses pengontrolan dan analisa limbah menjadi kegiatan rutin saat ini. Karena
kehadiran logam berat seperti tembaga, timbal, merkuri, kadmium, dan kromium
dalam air yang melebihi ambang batas menimbulkan beberapa masalah kesehatan dan
menyebabkan timbulnya penyakit akibat keracunan tembaga seperti penyakit Wilson
dan Menkes. Analisis keberadaan logam berat dengan menggunakan AAS
(Absorption Analysis Spectrometry) dan ICP (Inductively Coupled Plasma) sudah
banyak dilakukan namun memerlukan biaya yang cukup besar. Sehingga perlu
adanya penelitian yang mengarah pada penyederhanaan teknik dan instrumen
analisis dengan biaya analisis yang lebih murah.
Senyawa

22,17-bis(sianopropiloksi)-26,28-dihidroksi-p-nitrokaliks[4]arena

adalah salah satu senyawa turunan kaliks[4]arena yang mampu membentuk ikatan
koordinasi dengan ion logam transisi. Hal ini disebabkan karena senyawa turunan
kaliks[4]arena tersebut memiliki 2 gugus siano yang masing-masing memiliki satu
pasang elektron

bebas sehingga senyawa tersebut dapat berfungsi sebagai ligan

bidentat (chelating agent). Adapun reaksi pembentukan ikatan koordinasi bersifat
reversibel sehingga hal ini digunakan sebagai acuan untuk menggunakan metode
analisis potensiometri dalam penelitian
Tujuan penelitian

aplikasi senyawa turunan kaliks[4]arena (22,17-

bis(sianopropiloksi)-26,28-dihidroksi-p-nitrokaliks[4]arena) untuk elektroda selektif
ion tembaga II (Cu2+) berbasis potensiometri adalah untuk mengetahui apakah
senyawa turunan kaliks[4]arena dapat digunakan sebagai bahan aktif dalam elektroda

vii

h

selektif ion dan untuk mengetahui bagaimana karakteristik (linier range, waktu
respon, limit deteksi, repeatabilitas dan life time) elektroda selektif ion (ESI) tersebut.
Penelitian dilakukan di Laboratorium Kimia Analitik Jurusan Kimia Fakultas
Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam Universitas Jember. Peralatan yang
digunakan meliputi peralatan gelas, non gelas, dan instrumen. Peralatan gelas
sebagian besar dibuat oleh Pyrex Iwaki Glass dan Duran Schott. Instrumen yang
digunakan meliputi neraca analitik O-HAUS Pioneer, stirer magnetik, dan pH meter
Jenway 3320. Bahan-bahan yang digunakan antra lain AgNO3(s), Cu(NO3)2·3H2O(s),
Pb(NO3)2(s),

grafit

pensil

2B,

Na2HPO4·2H2O(s),

NaH2PO4·H2O(s),

epoksi,

aquadimen, senyawa turunan kaliks[4]arena, dan kristal CuSO4·5H2O.
Penelitian terbagi dalam tiga tahap yaitu tahap preparasi, optimasi, dan
karakterisasi. Tahap preparasi meliputi preparasi bahan, pembuatan elektroda
pembanding grafit, dan pembuatan elektroda selektif ion yang diujungnya terdapat
membran epoksi-kaliksaren. Membran epoksi-kaliksaren dibuat dengan perbandingan
massa epoksi : massa senyawa turunan kaliks[4]arena = 3:1. Optimasi pH dilakukan
dengan menggunakan buffer fosfat 5x10-4 M dengan rentang pH 6,5 – 8,5. Sedangkan
tahap karakterisasi meliputi uji linier range, repeatibilitas, limit deteksi, selektivitas,
dan life time elektroda selektif ion.
Hasil yang diperoleh dari penelitian ini adalah elektroda selektif ion grafitepoksi-kaliksaren dapat mendeteksi keberadaan ion Cu2+ dalam sampel secara
potensiometri dengan pH optimum pada pH 8, linier range konsentrasi Cu(NO3)2
antara 20 ppm - 60 ppm, koefisien korelasi 0,9778, limit deteksi 14,12 ppm, nilai
sensitivitas -102,24 mV/decade. Pengukuran tergolong valid dan repeatable dengan
nilai Kv = 2,87%. Respon elektroda grafit-epoksi-kaliksaren terhadap ion Cu2+ tidak
terpengaruh secara signifikan oleh adanya ion Pb2+ dalam sampel dengan nilai
KCu2+,Pb2+ = 0,96 tetapi terpengaruh secara signifikan oleh keberadaan ion Ag+ dalam
sampel dengan nilai KCu2+,Ag+ = 3292,6, dan life time lebih dari tiga bulan. Elektroda
selektif ion grafit-epoksi-kaliksaren responnya lebih selektif terhadap ion Ag+.

viii

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

PRAKATA

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.
e
e
e
e
n
nej.
nejhadirat
nej.rahmat, nikmat, kasihnej.
.bu.n
.bu.n
.busegala
.bu.n
Puji syukur
ke
Allah SWT atas
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
sayang
dan
karunia-Nya
sehingga
penulis
dapat
menyelesaikan
skripsi
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp yang
berjudul Aplikasi Turunan Kaliks[4]arena (22,17 bis(sianopropiloksi)-26,28

Ion
II (Cu2+)
.cid.id untuk Elektroda Selektif
.cid.id dihidroksi–p-nitrokalik[4]arena)
.cid.iTembaga
d
c
c
c
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
nej Skripsi ini disusun untuk
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
Berbasis Potensiometri.
memenuhi
salah satu syarat
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
/:d
//:d
:p//:d
:p/satu
:pFakultas
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
dalam
menyelesaikan
pendidikan
strata
(S1)
pada
Jurusan
Kimia
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam Universitas Jember.

id.id
Penyusunan skripsi
pihak, oleh
id tidak lepas dari bantuan
ca.cid.id
ca.cid.ini
ca.cberbagai
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j.
n
ej. kepada:
nej.
nemenyampaikan
nkasih
nej.
.bu.n
.buingin
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
karena
itu
penulis
ucapan
terima
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
1. hProf.
thttp Drs. Kusno, DEA., Ph.D.hselaku
thttp Dekan Fakultas Matematika
p Ilmu
hthttdan
Pengetahuan Alam Universitas Jember;

d
dan
id Mulyono, S.Si, M.Si. selaku
id Pembimbing
ca.cid.id
ca.cid.Tri
ca.cid.Dosen
a
a
a
aj.ca.ci .id 2. Drs. Busroni, M.Si.
.
.
.
.
j
j
j
j
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej Ph.D. selaku Dosen iPembimbing
nej Anggota, Drs. Mukh.
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Utama, Drs
Zulfikar,
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
ig il
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
//dig
p
p
p
t
t
t
Mintadi
selaku
Dosen
Penguji
I,
dan
Asnawati,
S.Si,
M.Si.
selaku
Dosen
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
Penguji II yang telah meluangkan waktu dan pikiran serta perhatiannya guna

d pengarahan demi terselesaikannya
memberikan bimbingan
penulisan
ca.cid.idan
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
skripsi
ini;
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
thttpSiswoyo, M.Si., Ph.D. selaku
3. hDrs.
Pembimbing Akademik
p
tp telah
hthtyang
hthttDosen
memberikan bimbingan selama penulis menjadi mahasiswa;

d
.cid.id Universitas Jember; .ac.cid.id
ca.cid.id
aj.caMIPA
aj.ca.ci .id 4. semua Dosen Fakultas
a
.
.
.
j
j
j
j
a
.
.
e
e
e
e
ne Rifa’i sekeluarga ildan
ne
nej
nej Suctiningsih Istijab
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
5.
Bapak/Ibu
Achmad
Eyang
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
yang telah memberikan
dorongan dan doanya
hsekeluarga
hhttp demi
hhttp
http
terselesaikannya skripsi ini;

.cid.id karyawan dan
ca.cid.id Mas Edi, Ibu Artik dan
ca.cid.id 6. Bapak Agung, Mas
ca.cid.id
caseluruh
Budi,
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.
e
e
e
e
j.
nejdi
nej.
nej.
neJember
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
teknisi
laboratorium
Fakultas
MIPA
Universutas
serta
semua
pihak
i
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp telah membantu dalam penyelesaian
hyang
hthttp
hthttp skripsi ini.

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

7. teman-teman angkatan 2004, kakak angkatan khususnya Mas Sumardiyono,

id
id
.
.
e
e
nej menyelesaikan penelitian
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
sehingga
penulis
dapat
ini.
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

. d telah memberikan bantuan
.
dan adik-adik angkatan
j.acac.iyang
j.acac.id dan motivasinya

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d
ix

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

8. semua pihak yang tidak dapat saya sebutkan satu-persatu yang telah
membantu baik secaracmoral
kuliah di
.id.id maupun material selama saya
d
c.id.imenjalani

ca.cid.id
a
a
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
Fakultas MIPA
Universitas
Jember.
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
Penulis
juga
menerima
segala
kritik
dan
saran
dari
semua
pihak
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp demi

kesempurnaan skripsi ini. Akhirnya penulis berharap, semoga skripsi ini dapat

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id bermanfaat.
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
ig il
/:d
:p//:d
/
/
//dig
p
Jember,13
Januari
2012
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
/:d
:p/Penulis
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

x

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

DAFTAR ISI

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
Halaman
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigiili
JUDUL:/............................................................................................................
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
PERSEMBAHAN
...........................................................................................
ii

iii
d.id
d.id MOTO .............................................................................................................
d.id
d
i
i
i
.
.
.
c
c
c
aj.ac
aj.ac PERNYATAAN ..............................................................................................
aj.ac
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
iv
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil .........................................................................................
ig il
idgigil
idgigvil
PEMBIMBINGAN
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
PENGESAHAN
..............................................................................................
vi

vii
id.id RINGKASAN .................................................................................................
id.id
id.id
.
.
.
c
c
c
ca.cid.id
a
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
e
e
e
PRAKATA ......................................................................................................
ix uneej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
iibli.b.un
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
g
g
g
g
i
i
i
i
i
i
i
g
g
g
g
d
d
d
d
DAFTAR
ISI
...................................................................................................
i
i
i
i
/://d
:p//://d
:p//://d
:p//://d x
p
p
t
t
t
t
t
t
t
hthtp
h
h
t
ht
ht
DAFTAR TABEL ..........................................................................................
xii

DAFTAR GAMBAR ......................................................................................
xiii
.cid.id
.cid.id
.cid.id
ca.cid.id
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
DAFTAR LAMPIRAN
xv .unnej
nej..................................................................................
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
gigli1iblib.u
gigil
gigil
i
i
i
idgigil
d
d
d
BAB
1.
PENDAHULUAN
.............................................................................
/
/
/
/:d
/
/
/
: d
: ://d
: d
//
tp://
tp://
hthtp
hthtp
hthtp
t
ttp1.1
t
Latar Belakang .............................................................................
1

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

1.2 Rumusan Masalah.
id .......................................................................
id

4
.
.
d
d
i
i
c
ca.cid.id
c
.
.
a
a
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
1.3 Tujuan
Penelitian
.........................................................................
5 .une
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
idgigili Masalah ..........................................................................
idgig5ili
idgigili
/:d
/:d
/:d
1.4
Batasan
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
1.5 Manfaat Penelitian .......................................................................

5

7
.cid.id ....................................................................
.cid.id BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA
.cid.id
c
c
ca.cid.id
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
2.1 Potensiometri
7 .unnej
nej ................................................................................
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
l
giElektroda
gig8iblib.u
gigil
i
i
idgigil
i
i
g
d
d
d
/
/:d
/
/
2.1.1
Pembanding
.............................................................
/
/
/
: /d
: /d
: /d
//
hthtp
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/
ttp:/
2.1.2 Elektroda Kerja .........................................................................
9

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

2.2 Elektroda Selektif
.id Ion ..................................................................
.id

10
cac.id
ca.cid.id
cac.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
2.3 Bahan.uAktif
...........................................
12 .un
nej.Elektroda Selektif Ion
nej.
nej.
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
b
idgigili Kaliksarena ...................................................................
idgig12ili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
2.4
Senyawa
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
2.5 Kaliksaren sebagai bahan aktif dalam ESI ..............................

14

2.6 Logam Berat ................................................................................
.idd
.idd

16
i
i
c
ca.cid.id
c
.
.
a
a
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
j
2.6.1 Tembaga
17b.un
ne...................................................................................
nej
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d
x

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

2.7 Senyawa Koordinasi (Kesetimbangan Reaksi Pembentukan

Kompleks) ....................................................................................
19
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej. PENELITIAN ......................................................
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
BAB 3. METODOLOGI
22
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
3.1
Tempat
dan
Waktu
Penelitian
...................................................
22
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

3.2 Diagram Alir Penelitian..............................................................

22

d.id
d
3.3 Alat dan Bahan
ac.i............................................................................
ac.i .id

23
ca.cid.id
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
ej
u.n
n......................................................................................
nej
nej
.bAlat
.bu.n
.bu.n
3.3.1
23
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
3.3.2
Bahan
...................................................................................
23
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
3.4 Prosedur Penelitian .....................................................................

23

d.id ................................................................
d
3.4.1 Preparasi
ac.iBahan
ac.i .id

23
ca.cid.id
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
ej.
u.n
nej. Elektroda Pembanding
nAg/AgCl
nej.
.bPembuatan
.bu.n
.bu.n
u
u
u
3.4.2
..................
24
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
24
tp
hthttp 3.4.3 Pembuatan Elektroda
hthttpGrafik Epoksi – Kaliksaren
htht.......
3.4.4 Desain Elektroda Grafit Epoksi-Kaliksaren ..................

24

d
d
d
id.idBuffer ..........................................................
3.4.5 Optimasi
25
aj.ca.ci .id
aj.ca.cpH
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
u.n
ne
ne
ne................................ i25
ne
.bu.n
.bKarakterisasi
.bu.Ion
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
3.4.6
Elektroda Selektif
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
ig il
/:d
/:d
:p//:d
:p/HASIL
:p//:d
/
/
/
/
/
/
//dig
p
p
p
t
t
t
BAB
4.
PEMBAHASAN
...................................................................
27
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

4.1 Desain Elektroda Grafit-Epoksi-Kaliksaren ............................

27

d
id
4.2. Profil dan .Respon
.......
ac.ci .idElektroda Grafit-Epoksi-Kaliksaren
.ac.c.id

28
ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
e
e
e
ej.
u.n
npH
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.b.........................................
u
u
u
b
b
b
4.3 Optimasi
Larutan
Buffer
Fosfat
30
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
31
tp
hthttp4.4 Karakteristik Elektroda
htht......
hthKerja
ttp Grafit-Epoksi-Kaliksaren
4.4.1 Linier Range ........................................................................

31

.idid
.id
4.4.2 Sensitifitas
j.ac c............................................................................
j.ac c.id

ca.cid.id
31
a
.
j
a
a
.
.
.
e
e
e
j
u.n
nedeteksi
nej
nej
.bLimit
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
4.4.3
.......................................................................
32
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
:p//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
32
hhtt 4.4.4 Repeatibilitas ......................................................................
hhttp
hhttp
4.4.5 Selektfitas ............................................................................

32

.cid.id
ca...............................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
4.4.6 Life time
34
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
BAB
5.
PENUTUP
..........................................................................................
36
i
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
36
hthttp5.1 Kesimpulan...................................................................................
hthttp
hthttp
5.2 Saran .............................................................................................

36

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id DAFTAR PUSTAKA
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
LAMPIRAN
i
i
idgigil
ig il
/:d
:p//:d
/
/
//dig
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

xi

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

DAFTAR TABEL

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
Halaman
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
-4ig ili
gigili
ig ili
idgoptimasi
id42
A.6 :Data
pH buffer fosfat 5x10
M
igili
ig.......................................p://:d
/:d
/:d
/:d
/
/
d
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
t
t
t
tp
ht ttp
hthtbuffer
hthttp 45
B.8 h Data kalibrasi Cu(NO3)2 dalam
fosfat pH 8 ........................

elektroda epoksi kaliksaren
47
d.id
d.id D.4 Tabel pengukuran crepeatibilitas
d.id ........
i
i
i
.
.
.
c
c
ca.cid.id
aj.ac kerja hari pertama hingga
aj.ac E.1 Repeatibilitaseelektroda
ajhari
a
c ketiga. .....
.
.
.
.
j
j
j
j
a
.
.
e
e
e
48 unnej
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
liibli.b.u
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
g
g
g
g
i
i
i
i
i
i
i
F.1
ig selektivitas elektroda kerja
/:d
//:d
dig larutan campuran ttp:p//:d
:Data
://ddalam
/dig
//duji
//dig
tp://
hthtp
hthtp
hhtt /
ttpCu(NO
t
49
3)2 dan Pb(NO3)2. ................................................................

elektroda
kerja dalam larutan campuran
id.id F.2 Data uji selektivitas
id.id
.
.
c
c
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
e
e
e
Cu(NO3)2.u
dan
49 .une
n
ej. 3 ....................................................................
nej.
nAgNO
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
b
b
gigili
ig ili
idgigili larutan Cu(NO3)2 50:/ppm
idgiselama
id51
gili penelitian .............. ://d
G.1 :Pengukuran
/:d
/:d
/:d
/
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
//dig
p://d

xii

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

DAFTAR GAMBAR

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
Halaman
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
nej.
nej. potensial (Wang, 2000)
nej.
nej.
2.1 Diagramlipengukuran
10 lib.u.n
.bu.n
.bu.n
.bu.....................................
u
u
u
u
b
b
b
.
i
i
l
l
i
i
i
i
b
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
:p//:d
:
:
/
/
/
2.2 ttBentuk
konformasi kaliks[4]arena
tersubstitusi
.........