Manajemen Produksi dan Pemasaran Udang Beku pada PT Lola Mina di Jakarta

MANAJEMEN PRODUKSI DAN PEMASARAN
UDAWG BEKU
PADA PT. LOLA MINA Dl JAKARTA

Oleh
RIF'AT S A U G I

C23.0827

JURUSAN SOSIAL EKONOMI PERIKANAN
FAKULTAS PERIKANAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
1 9'92

RINGKASAN
RIF'AT SAUGI ( C 2 3 . 0 8 2 7 ) . MANAJEMEN P R O D U K ~ I DAN PEHASARAN
UDANG BEKU OLEH PT. LOLA M I N A D I J A K A R T A .
DIBIMBING OLEH : HASRIL H . JASIN d a n RUDY NITIBASKARA.
Produksi

udang


Indonesia,

baik

udang

tangkapan

maupun u d a n g t a m b a k , d a r i t a h u n 1 9 8 4 s a m p a i d e n g a n

tahun

1988 mengalami p e n i n g k a t a n .

udang

Rata-rata peningkatan

h a s i l tangkapan s e b e s a r 1 0 , 8 6 % p e r tahun dan udang h a s i l

budidaya sebesar 25,35 % p e r tahun.
po-

Meningkatnya p r o d u k s i udang I n d o n e s i a berdampak
s i t i f p u l a t e r h a d a p volume e k s p o r u d a n g .

Volume

ekspor

udang I n d o n e s i a s e j a k t a h u n 1984 s a m p a i dengan t a h u n 1990
sebe-

mengalami p e n i n g k a t a n dengan r a t a - r a t a p e n i n g k a t a n

sar 20,52 % p e r t a h u n .
Udang
udang

ekspor Indonesia sebagian besar dalam


beku,

yaitu

mencapai 94 %

dari

total

bentuk
ekspor

udang .
Jakarta
yang

merupakan


salah satu lokasi

di

Indonesia

mengekspor udang beku cukup banyak dan saat i n i

di

J a k a r t a t e l a h a d a i n d u s t r i pembekuan s e b a n g a k 1 7 b u a h .
Tujuan
bahan

baku

penelitian adalah 1 )
udang d a r i produsen

masalah-masalahnya,

udang

beku

pemasaran

serta
udang

Mempelajari
'

(petambak/nelayan)

2 ) Mempelajari

kegiatan

masalah-masalahnya,
beku


serta

pengadaan

3)

dan

pemrosesan
Mempelajari

masalah-masalahnya

dan

4)

Menganalisa


kemungkinan

dikembangkannnya

industri

d i J a k a r t a oleh PT.
u d a n g (Cold)

pembekuan

Lola

Mina.
Metode y a n g d i g u n a k a n d a l a m p e n e l i t i a n s k r i p s i i n i
y a i t u metode s t u d i k a s u s

(case).
Untuk


d i s a i n s t u d i , l e b i h dahulu dilakukan survey

menentukan

pendahuluan,

b a i k l a p a n g a n maupun k e p u s t a k a a n .
Dalam

p e n e l i t i a n s t u d i k a s u s d i l a k u k a n d i PT.

Perusahaan t e r s e b u t d i d i r i k a n pada tanggal

Mina.
1983

dan

mulai berproduksi s e j a k


Bahan

baku

tahun

yang

ada

di

Jakarta

(termasuk

sebagian

besar


dipasok

d a r i t i g a w i l a y a h y a i t u D K I J a k a r t a , Jawa

Barat

dan

Lampung.

tambak.

Mina)

24-09-

1989.

i n d u s t r i udang/perikanan
j u g a PT. L o l a


Lola

J e n i s udang s e b a g i a n b e s a r

adalah

udang

Bahan baku k e r a p k a l i p u l a d i d a t a n g k a n d a r i l u a r

ke t i g a w i l a y a h i t u , t e r u t a m a u d a n g l a u t .
Berdasarkan
banyak
diolah.
sebesar

udang

h a s i l perhitungan d a t a

ternyata

d a r i k e t i g a w i l a y a h i t u yang

masih

masih

belum

J u m l a h udang y a n g belum d i o l a h : p a d a t a h u n 1988
2.031.426

kilogram

dan

tahun

1989

sebesar

1.941.632,OO k i l o g r a m .
Untuk m e n i n g k a t k a n p r o d u k s i , p e r u s a h a a n p e r l u melakukan u s a h a s a m p i n g a n ( d i v e r s i f i k a s i ) .
ha

pada

kakap.

PT.

L o l a Mina y a n g b a r u

D i v e r s i f i k a s i usa-

berjalan

yaitu

ikan

I k a n y a n g d i p e r j u a l b e l i k a n a d a l a h i k a n kakap

segar .

Bahan baku i k a n i n i j u g a d i p e r o l e h d a r i

ketiga

wilayah i t u .
Proses
kuan,

pembekuan u d a n g m e l i p u t i t a h a p

pembekuan d a n t a h a p p a s c a pembekuan.
p r o s e s pembekuan u d a n g secara umum

Mina

pra

pembe-

D i PT.

sudah

Lola

berjalan

dengan b a i k .
P e m a s a r a n u d a n g beku d a r i I n d o n e s i a umumnya b e r o r i entasi

e k s p o r , b e g i t u p u l a y a n g d i l a k u k a n o l e h PT.

Mina.

P e m a s a r a n u d a n g beku

s e l u r u h y a ke

P a s a r a n u t a m a p r o d u k u d a n g beku PT. L o l a
Jepang (75 X ) ,

menyusul

kemudian

luar
Mina

Lola

negeri.
yaitu

ke

Singapura (10 X ) ,

AS

( 5 % ) d a n l a i n - l a i n (10 X ) .
P e l u a n g pasar u d a n g beku c u k u p b e s a r , s e l a i n
masih

Jepang

a d a b e b e r a p a n e g a r a yang m e m i l i k i da ya b e l i

tinggi

diantaranya yaitu

Amerika S e r i k a t ,

Eropa

cukup

Barat

( I n g g r i s , P e r a n c i s dan Jerman) s e r t a A u s t r a l i a .

Dari

h a s i l perhitungan analisa f i n a n s i a l

diperoleh

k e s i m p u l a n bahwa u s a h a i n d u s t r i pembekuan udang d i J a k a r -

t a l a y a k u n t u k d i t e r u s k a n dan dikembangkan.

Adapun ang-

ka h a s i l p e r h i t u n g a n n y a a d a l a h NPV s e b e s a r 1 0 4 . 5 1 0 . 9 2 3 , 5 7
Net B/C r a t i o s e b e s a r 1 , 1 7 I R R s e b e s a r 3 1 , 0 0 X .
Industri

pembekuan

sangat

sensitif

terhadap

ke-

, n a i k a n h a r g a bahan b a k u , d e n g a n k e n a i k a n s e b e s a r 5% s a j a
maka pengembangan i n d u s t r i i n i m e n j a d i t i d a k l a y a k
-288.286.486,35

Net B/C r a t i o

NPV

= 0 , 6 7 4 d a n I R R = 17,DO X .

=

H

A

E

K

m PIRODUKSI D M PEMAS-

UDANG BEKU PADA l?T-

LOLA M I N A

D I JAKARTA

Skripri
Oleh

RIF'AT

:

SAUGI

C23.0827

Henyetujui,

Hengetahui,

.

H r i l H. J a s i n , HSc

I r . Rudy N i t i b a s k a r a , HSc
Dosen Penbimbing 11

RIWAYAT HIDUP
Penulis
03-02-1967,
ma

d i l a h i r k a n d i S e r a n g , Jawa B a r a t p a d a

tanggal

d a r i Ayah b e r n a m a H a j i S y a m s u d d i n d a n I b u b e r n a -

Haj j a h A z a h S i r a d j S y a m s u d d i n .

P e n u l i s merupakan

anak

ke d u a d a r i s e m b i l a n b e r s a u d a r a .
Pada

t a h u n 1974 p e n u l i s memasuki S e k o l a h D a s a r

S e r a n g I l i r d i Anyar dan l u l u s p a d a ahun 1980.

Negeri

Tahun

1980

p e n u l i s m e l a n j u t k a n k e S e k o l a h Menengah P e r t a m a N e g e r i

Tiga

Serang d i S e r a n g dan l u l u s tahun 1983.
melanjutkan

Tahun 1 9 8 3

penulis

k e S e k o l a h Menengah Atas N e g e r i s a t u s e r a n g

di

Serang dan L u l u s tahun 1986.
Pada t a h u n 1986 p e n u l i s d i t e r i m a m e n j a d i mahasiswa
stitut

P e r t a n i a n Bogor d i B o g o r m e l a l u i

M i n a t d a n Kemampuan (PMDK).

jalur

In-

Penelusuran

P a d a t a h u n 1987 memilih F a k u l -

t a s P e r i k a n a n d e n g a n J u r u s a n S o s i a l Ekonomi P e r i k a n a n .
Pada t a n g g a l
sidang
Bogor.

4 J u l i 1992 p e n u l i s d i n y a t a k a n l u l u s pada

s a r j a n a d i Fakultas Perikanan,

Institut

Pertanian

KATA PENGAUTAR
Syukur

a l a h a n d u l i l l a h p e n u l i s panjatkan

kehadlirat

A l l a h SWT, k a r e n a dengan rahnat-Nya p e n u l i s a n s k r i p s i i n i
dapat terselesaikan.
Penyusunan s k r i p s i i n i d i d a s a r a k a n pada h a s i l p e n e l i t i a n yang d i l a k u k a n d a l a n d u a p e r i o d e .

Periode

pada

t a n g g g a l 1 November 1990 sampai dengan 30

1990

dan

dengan

periode

kedua p a d a t a n g g a l

U e i 1991.

20

20

Penulisan s k r i p s i

pertana
Novenber

April
ini

saapai

perupakan

s a l a h s a t u syarat u n t u k memperoleh gelar s a r j a n a F a k u l t a s
P e r i k a n a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
Banyak

pihak

menyelesaikan

yang

telah

aembantu

penulis

p e n u l i s a n s k r i p s i i n i , d a r i awal

naan p e n e l i t i a n hinggga s e l e s a i n y a penpusunan.

dalan

pelaksaPada ke-

sempatan i n i , p e n u l i s hanya b i s a menyebutkan b e b e r a p a p i hak yang t e l a h banyak menbantu d a n k a r e n a i t u p e n u l i s seb e l u m y a mohon maaf.
Pertana
pada

s e k a l i ucapan terima k a s i h disampaikan

Bapak Ir. Hasril H. J a s i n , USc, s e l a k u

bimbing

pertaaa

yang t e l a h bangak memberi

dosen
bantuan

kependan

pengarahan s e j a k awal p e n e l i t i a n h i n g g g a a k h i r p e n u l i s a n .
Kemudian
selaku

kepada
dosen

Bapak Ir. Tb.

pembimbing

kedua

Rudi
yang

Nitibaskara,
telah

HSc,

menberikan

pembekuan d a n p e n u l i s a n k a r y a
Drs.

ilmiah.

Kepada

Bapak

Hantowo, s e l a k u K o m i s a r i s P T . L o l a Mina y a n g

telah

mengizinkan p e n u l i s u n t u k melakukan p e n e l i t i a n d i p e r u s a haan t e r s e b u t .

J u g a diucapkan banyak terima k a s i h

pada

Bapak Nimpuno s e b a g a i manager p e r s o n a l i a

PT.

Mina

y a n g t e l a h membantu p e n u l i s d a l a m memberi

keLola

petunjuk

pada s a a t melakukan p e n e l i t i a n d i p e r u s a h a a n .
P e n u l i s m e n y a d a r i bahwa p e n u l i s a n s k r i p s i i n i

masih

j a u h d a r i s e m p u r n a , namun d e m i k i a n p e n u l i s t i d a k r a g u menyajikannya,

j u s t r u untuk d i t e l a a h dan

diperbaiki

a g a r kemudian b e r g u n a k e p a d a s i a p a s a j a y a n g

lagi

memerlukan-

nya.

Eogor, Agustus 1992
ttd
Penulis

DAFTAR I S 1
Halaman
KATA PENGANTAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
i
DAFTAR -IS1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i i i
DAFTAR TABEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
vi
DAFTAR GAMBAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v i i i
DAFTAR LAMPIRAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i x

I.

PENDAHULUAN
1.1
1.2
1.3
1.4

1.5

I1 .

1
3
5
6
6

7
7
8

TINJAUAN PUSTAKA
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7

I11 .

Latar B e l a k a n g . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Perurnusan M a s a l a h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
T u j u a n d a n Kegunaan P e n e l i t i a n . . . . . . . . . .
Metode P e n e l i t i a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1 . 4 . 1 Data Primer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1 . 4 . 2 Data Sekunder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1 . 4 . 3 Analisa Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Waktu d a n Tempat P e n e l i t i a n . . . . . . . . . . . . .
B u d i d a y a Udang Tambak . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
C i r i - c i r i Udang S e g a r d a n Busuk . . . . . . . . .
2 . 2 . 1 P r o s e s Kemunduran Mutu Udang S e g a r
2 . 2 . 2 K o m p o s i s i K i m i a Udang . . . . . . . . . . . .
P r o s e s Pembekuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
P r a k t e k Manajemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Manajemen P r o d u k s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Manajemen P e m a s a r a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Analisa Finansial .......................

KEADAAN UMUM PERUSAHAAN
3 . 1 S e j a r a h Pembentukan P e r u s a h a a n . . . . . . . . . .
3 . 2 F a k t o r - f a k t o r Yang D i p e r t i m b a n g k a n Dalam
Penentuan Lokasi P a b r i k . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 2 . 1 Adanya Sumber Bahan Baku . . . . . . . . .
3.2.2 Persediaan A i r ...................
3 . 2 . 3 F a s i l i t a s Pengangkutan . . . . . . . . . . .
3 . 2 . 4 Pembangkit Tenaga L i s t r i k . . . . . . . .
3 . 2 . 5 Tenaga K e r j a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 2 . 6 Rencana Pengembangan D a e r a h d i Mas a Depan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.7 Easilitas Servis .................
3 . 2 . 8 Keamanan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 2 . 9 H a r g a Tanah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3 S t r u k t u r O r g a n i s a s i Perusahaan . . . . . . . . . .
3 . 4 K e s e j a h t e r a a n Karyawan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 A l a t dan Perlengkapan . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 . 1 Tinbangan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 . 2 Bak F i b r e G l a s s . . . . . . . . . . . . . . . . . .
iii

9
10
11
14
15
17
18
20
22
27
28
29
29
30
30
30
31
31

31
32
32
35
38
38
39

3.6

3.7
3.6
IV.

PENGADAAN BAHAN BAKU
4.1
4.2

4.3
4.4
4.5
V.

J e n i s - j e n i s Bahan Baku Udang . . . . . . . . . . . .
S i s t e m Pengumpulan Bahan Baku Udang . . . . .
4 . 2 . 1 S i s t e m P e m b e l i a n - B a h a n Baku Udang
4 . 2 . 2 S i s t e m P e m b e l i a n Udang Tambak P a d a
Pos-pos P e m b e l i a n d i C i r e b o n , Lampung d a n J a k a r t a . . . . . . . . . . . . . . . . .
4 . 2 . 3 S i s t e m P e n e t a p a n Harga . . . . . . . . . . .
4 . 2 . 4 S i s t e m Pembayaran . . . . . . . . . . . . . . . .
P e m b e l i a n Bahan Baku I k a n Kakap Merah . . .
Sumberdaya Udang d a r i J a w a B a r a t , Lampung dan J a k a r t a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
K e b u t u h a n Bahan Baku Udang . . . . . . . . . . . . . .

PENGOLAHAN UDANG BEKU
5.1

5.2
5.3

VI .

3 . 5 . 3 Blong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 . 4 Bak P e n c u c i a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 . 5 Ember P l a s t i k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 . 6 Keranjang P l a s t i k . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 . 7 Meja K e r j a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5.8 Sikat ............................
3 . 5 . 9 Pan Pembeku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 . 1 0 Kesik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mesin-mesin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 6 . 1 Freezer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 6 . 2 I c e Crusher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 6 . 3 Mesin C o l d S t o r a g e . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 6 . 4 Mesin C h i l l i n g Room . . . . . . . . . . . . . .
3 . 6 . 5 Mesin Anteroom . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 6 . 6 Mesin Kemasan M a s t e r C a r t o n . . . . . .
3.6.7 Generator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bangunan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bahan P e n o l o n g . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

T a h a p P r a Pembekuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 . 1 . 1 S t e r i l i s a s i Alat dan Perlengkapan
Pengolahan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 . 1 . 2 P e n e r i m a a n Bahan Baku . . . . . . . . . . . .
5 . 1 . 3 Pernotongan K e p a l a (PK) . . . . . . . . . . .
5 . 1 . 4 Bagian S o r t i r dan K o r e k s i . . . . . . . .
5 . 1 . 5 Penimbangan d a n P e n y u s u n a n Dalam
Pan-pan Pembeku . . . . . . . . . . . . . . . . . .
P r o s e s Pembekuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
T a h a p P a s c a Pembekuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 . 3 . 1 Pengemasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 . 3 . 2 Penyimpanan d a l a m C o l d S t o r a g e . . . .

PEMASARAN UDANG BEKU
6 . 1 P e m a s a r a n Udang Beku . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2 Prosedur ekspor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2.1 Surat Invoice ....................
iv

MANAJEMEN PRODUKSI DAN PEMASARAN
UDAWG BEKU
PADA PT. LOLA MINA Dl JAKARTA

Oleh
RIF'AT S A U G I

C23.0827

JURUSAN SOSIAL EKONOMI PERIKANAN
FAKULTAS PERIKANAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
1 9'92

RINGKASAN
RIF'AT SAUGI ( C 2 3 . 0 8 2 7 ) . MANAJEMEN P R O D U K ~ I DAN PEHASARAN
UDANG BEKU OLEH PT. LOLA M I N A D I J A K A R T A .
DIBIMBING OLEH : HASRIL H . JASIN d a n RUDY NITIBASKARA.
Produksi

udang

Indonesia,

baik

udang

tangkapan

maupun u d a n g t a m b a k , d a r i t a h u n 1 9 8 4 s a m p a i d e n g a n

tahun

1988 mengalami p e n i n g k a t a n .

udang

Rata-rata peningkatan

h a s i l tangkapan s e b e s a r 1 0 , 8 6 % p e r tahun dan udang h a s i l
budidaya sebesar 25,35 % p e r tahun.
po-

Meningkatnya p r o d u k s i udang I n d o n e s i a berdampak
s i t i f p u l a t e r h a d a p volume e k s p o r u d a n g .

Volume

ekspor

udang I n d o n e s i a s e j a k t a h u n 1984 s a m p a i dengan t a h u n 1990
sebe-

mengalami p e n i n g k a t a n dengan r a t a - r a t a p e n i n g k a t a n

sar 20,52 % p e r t a h u n .
Udang
udang

ekspor Indonesia sebagian besar dalam

beku,

yaitu

mencapai 94 %

dari

total

bentuk
ekspor

udang .
Jakarta
yang

merupakan

salah satu lokasi

di

Indonesia

mengekspor udang beku cukup banyak dan saat i n i

di

J a k a r t a t e l a h a d a i n d u s t r i pembekuan s e b a n g a k 1 7 b u a h .
Tujuan
bahan

baku

penelitian adalah 1 )
udang d a r i produsen

masalah-masalahnya,
udang

beku

pemasaran

serta
udang

Mempelajari
'

(petambak/nelayan)

2 ) Mempelajari

kegiatan

masalah-masalahnya,
beku

serta

pengadaan

3)

dan

pemrosesan
Mempelajari

masalah-masalahnya

dan

4)

Menganalisa

kemungkinan

dikembangkannnya

industri

d i J a k a r t a oleh PT.
u d a n g (Cold)

pembekuan

Lola

Mina.
Metode y a n g d i g u n a k a n d a l a m p e n e l i t i a n s k r i p s i i n i
y a i t u metode s t u d i k a s u s

(case).
Untuk

d i s a i n s t u d i , l e b i h dahulu dilakukan survey

menentukan

pendahuluan,

b a i k l a p a n g a n maupun k e p u s t a k a a n .
Dalam

p e n e l i t i a n s t u d i k a s u s d i l a k u k a n d i PT.

Perusahaan t e r s e b u t d i d i r i k a n pada tanggal

Mina.
1983

dan

mulai berproduksi s e j a k

Bahan

baku

tahun

yang

ada

di

Jakarta

(termasuk

sebagian

besar

dipasok

d a r i t i g a w i l a y a h y a i t u D K I J a k a r t a , Jawa

Barat

dan

Lampung.

tambak.

Mina)

24-09-

1989.

i n d u s t r i udang/perikanan
j u g a PT. L o l a

Lola

J e n i s udang s e b a g i a n b e s a r

adalah

udang

Bahan baku k e r a p k a l i p u l a d i d a t a n g k a n d a r i l u a r

ke t i g a w i l a y a h i t u , t e r u t a m a u d a n g l a u t .
Berdasarkan
banyak
diolah.
sebesar

udang

h a s i l perhitungan d a t a

ternyata

d a r i k e t i g a w i l a y a h i t u yang

masih

masih

belum

J u m l a h udang y a n g belum d i o l a h : p a d a t a h u n 1988
2.031.426

kilogram

dan

tahun

1989

sebesar

1.941.632,OO k i l o g r a m .
Untuk m e n i n g k a t k a n p r o d u k s i , p e r u s a h a a n p e r l u melakukan u s a h a s a m p i n g a n ( d i v e r s i f i k a s i ) .
ha

pada

kakap.

PT.

L o l a Mina y a n g b a r u

D i v e r s i f i k a s i usa-

berjalan

yaitu

ikan

I k a n y a n g d i p e r j u a l b e l i k a n a d a l a h i k a n kakap

segar .

Bahan baku i k a n i n i j u g a d i p e r o l e h d a r i

ketiga

wilayah i t u .
Proses
kuan,

pembekuan u d a n g m e l i p u t i t a h a p

pembekuan d a n t a h a p p a s c a pembekuan.
p r o s e s pembekuan u d a n g secara umum

Mina

pra

pembe-

D i PT.

sudah

Lola

berjalan

dengan b a i k .
P e m a s a r a n u d a n g beku d a r i I n d o n e s i a umumnya b e r o r i entasi

e k s p o r , b e g i t u p u l a y a n g d i l a k u k a n o l e h PT.

Mina.

P e m a s a r a n u d a n g beku

s e l u r u h y a ke

P a s a r a n u t a m a p r o d u k u d a n g beku PT. L o l a
Jepang (75 X ) ,

menyusul

kemudian

luar
Mina

Lola

negeri.
yaitu

ke

Singapura (10 X ) ,

AS

( 5 % ) d a n l a i n - l a i n (10 X ) .
P e l u a n g pasar u d a n g beku c u k u p b e s a r , s e l a i n
masih

Jepang

a d a b e b e r a p a n e g a r a yang m e m i l i k i da ya b e l i

tinggi

diantaranya yaitu

Amerika S e r i k a t ,

Eropa

cukup

Barat

( I n g g r i s , P e r a n c i s dan Jerman) s e r t a A u s t r a l i a .

Dari

h a s i l perhitungan analisa f i n a n s i a l

diperoleh

k e s i m p u l a n bahwa u s a h a i n d u s t r i pembekuan udang d i J a k a r -

t a l a y a k u n t u k d i t e r u s k a n dan dikembangkan.

Adapun ang-

ka h a s i l p e r h i t u n g a n n y a a d a l a h NPV s e b e s a r 1 0 4 . 5 1 0 . 9 2 3 , 5 7
Net B/C r a t i o s e b e s a r 1 , 1 7 I R R s e b e s a r 3 1 , 0 0 X .
Industri

pembekuan

sangat

sensitif

terhadap

ke-

, n a i k a n h a r g a bahan b a k u , d e n g a n k e n a i k a n s e b e s a r 5% s a j a
maka pengembangan i n d u s t r i i n i m e n j a d i t i d a k l a y a k
-288.286.486,35

Net B/C r a t i o

NPV

= 0 , 6 7 4 d a n I R R = 17,DO X .

=

H

A

E

K

m PIRODUKSI D M PEMAS-

UDANG BEKU PADA l?T-

LOLA M I N A

D I JAKARTA

Skripri
Oleh

RIF'AT

:

SAUGI

C23.0827

Henyetujui,

Hengetahui,

.

H r i l H. J a s i n , HSc

I r . Rudy N i t i b a s k a r a , HSc
Dosen Penbimbing 11

RIWAYAT HIDUP
Penulis
03-02-1967,
ma

d i l a h i r k a n d i S e r a n g , Jawa B a r a t p a d a

tanggal

d a r i Ayah b e r n a m a H a j i S y a m s u d d i n d a n I b u b e r n a -

Haj j a h A z a h S i r a d j S y a m s u d d i n .

P e n u l i s merupakan

anak

ke d u a d a r i s e m b i l a n b e r s a u d a r a .
Pada

t a h u n 1974 p e n u l i s memasuki S e k o l a h D a s a r

S e r a n g I l i r d i Anyar dan l u l u s p a d a ahun 1980.

Negeri

Tahun

1980

p e n u l i s m e l a n j u t k a n k e S e k o l a h Menengah P e r t a m a N e g e r i

Tiga

Serang d i S e r a n g dan l u l u s tahun 1983.
melanjutkan

Tahun 1 9 8 3

penulis

k e S e k o l a h Menengah Atas N e g e r i s a t u s e r a n g

di

Serang dan L u l u s tahun 1986.
Pada t a h u n 1986 p e n u l i s d i t e r i m a m e n j a d i mahasiswa
stitut

P e r t a n i a n Bogor d i B o g o r m e l a l u i

M i n a t d a n Kemampuan (PMDK).

jalur

In-

Penelusuran

P a d a t a h u n 1987 memilih F a k u l -

t a s P e r i k a n a n d e n g a n J u r u s a n S o s i a l Ekonomi P e r i k a n a n .
Pada t a n g g a l
sidang
Bogor.

4 J u l i 1992 p e n u l i s d i n y a t a k a n l u l u s pada

s a r j a n a d i Fakultas Perikanan,

Institut

Pertanian

KATA PENGAUTAR
Syukur

a l a h a n d u l i l l a h p e n u l i s panjatkan

kehadlirat

A l l a h SWT, k a r e n a dengan rahnat-Nya p e n u l i s a n s k r i p s i i n i
dapat terselesaikan.
Penyusunan s k r i p s i i n i d i d a s a r a k a n pada h a s i l p e n e l i t i a n yang d i l a k u k a n d a l a n d u a p e r i o d e .

Periode

pada

t a n g g g a l 1 November 1990 sampai dengan 30

1990

dan

dengan

periode

kedua p a d a t a n g g a l

U e i 1991.

20

20

Penulisan s k r i p s i

pertana
Novenber

April
ini

saapai

perupakan

s a l a h s a t u syarat u n t u k memperoleh gelar s a r j a n a F a k u l t a s
P e r i k a n a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
Banyak

pihak

menyelesaikan

yang

telah

aembantu

penulis

p e n u l i s a n s k r i p s i i n i , d a r i awal

naan p e n e l i t i a n hinggga s e l e s a i n y a penpusunan.

dalan

pelaksaPada ke-

sempatan i n i , p e n u l i s hanya b i s a menyebutkan b e b e r a p a p i hak yang t e l a h banyak menbantu d a n k a r e n a i t u p e n u l i s seb e l u m y a mohon maaf.
Pertana
pada

s e k a l i ucapan terima k a s i h disampaikan

Bapak Ir. Hasril H. J a s i n , USc, s e l a k u

bimbing

pertaaa

yang t e l a h bangak memberi

dosen
bantuan

kependan

pengarahan s e j a k awal p e n e l i t i a n h i n g g g a a k h i r p e n u l i s a n .
Kemudian
selaku

kepada
dosen

Bapak Ir. Tb.

pembimbing

kedua

Rudi
yang

Nitibaskara,
telah

HSc,

menberikan

pembekuan d a n p e n u l i s a n k a r y a
Drs.

ilmiah.

Kepada

Bapak

Hantowo, s e l a k u K o m i s a r i s P T . L o l a Mina y a n g

telah

mengizinkan p e n u l i s u n t u k melakukan p e n e l i t i a n d i p e r u s a haan t e r s e b u t .

J u g a diucapkan banyak terima k a s i h

pada

Bapak Nimpuno s e b a g a i manager p e r s o n a l i a

PT.

Mina

y a n g t e l a h membantu p e n u l i s d a l a m memberi

keLola

petunjuk

pada s a a t melakukan p e n e l i t i a n d i p e r u s a h a a n .
P e n u l i s m e n y a d a r i bahwa p e n u l i s a n s k r i p s i i n i

masih

j a u h d a r i s e m p u r n a , namun d e m i k i a n p e n u l i s t i d a k r a g u menyajikannya,

j u s t r u untuk d i t e l a a h dan

diperbaiki

a g a r kemudian b e r g u n a k e p a d a s i a p a s a j a y a n g

lagi

memerlukan-

nya.

Eogor, Agustus 1992
ttd
Penulis

DAFTAR I S 1
Halaman
KATA PENGANTAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
i
DAFTAR -IS1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i i i
DAFTAR TABEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
vi
DAFTAR GAMBAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v i i i
DAFTAR LAMPIRAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i x

I.

PENDAHULUAN
1.1
1.2
1.3
1.4

1.5

I1 .

1
3
5
6
6

7
7
8

TINJAUAN PUSTAKA
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7

I11 .

Latar B e l a k a n g . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Perurnusan M a s a l a h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
T u j u a n d a n Kegunaan P e n e l i t i a n . . . . . . . . . .
Metode P e n e l i t i a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1 . 4 . 1 Data Primer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1 . 4 . 2 Data Sekunder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1 . 4 . 3 Analisa Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Waktu d a n Tempat P e n e l i t i a n . . . . . . . . . . . . .
B u d i d a y a Udang Tambak . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
C i r i - c i r i Udang S e g a r d a n Busuk . . . . . . . . .
2 . 2 . 1 P r o s e s Kemunduran Mutu Udang S e g a r
2 . 2 . 2 K o m p o s i s i K i m i a Udang . . . . . . . . . . . .
P r o s e s Pembekuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
P r a k t e k Manajemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Manajemen P r o d u k s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Manajemen P e m a s a r a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Analisa Finansial .......................

KEADAAN UMUM PERUSAHAAN
3 . 1 S e j a r a h Pembentukan P e r u s a h a a n . . . . . . . . . .
3 . 2 F a k t o r - f a k t o r Yang D i p e r t i m b a n g k a n Dalam
Penentuan Lokasi P a b r i k . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 2 . 1 Adanya Sumber Bahan Baku . . . . . . . . .
3.2.2 Persediaan A i r ...................
3 . 2 . 3 F a s i l i t a s Pengangkutan . . . . . . . . . . .
3 . 2 . 4 Pembangkit Tenaga L i s t r i k . . . . . . . .
3 . 2 . 5 Tenaga K e r j a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 2 . 6 Rencana Pengembangan D a e r a h d i Mas a Depan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.7 Easilitas Servis .................
3 . 2 . 8 Keamanan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 2 . 9 H a r g a Tanah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3 S t r u k t u r O r g a n i s a s i Perusahaan . . . . . . . . . .
3 . 4 K e s e j a h t e r a a n Karyawan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 A l a t dan Perlengkapan . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 . 1 Tinbangan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 . 2 Bak F i b r e G l a s s . . . . . . . . . . . . . . . . . .
iii

9
10
11
14
15
17
18
20
22
27
28
29
29
30
30
30
31
31

31
32
32
35
38
38
39

3.6

3.7
3.6
IV.

PENGADAAN BAHAN BAKU
4.1
4.2

4.3
4.4
4.5
V.

J e n i s - j e n i s Bahan Baku Udang . . . . . . . . . . . .
S i s t e m Pengumpulan Bahan Baku Udang . . . . .
4 . 2 . 1 S i s t e m P e m b e l i a n - B a h a n Baku Udang
4 . 2 . 2 S i s t e m P e m b e l i a n Udang Tambak P a d a
Pos-pos P e m b e l i a n d i C i r e b o n , Lampung d a n J a k a r t a . . . . . . . . . . . . . . . . .
4 . 2 . 3 S i s t e m P e n e t a p a n Harga . . . . . . . . . . .
4 . 2 . 4 S i s t e m Pembayaran . . . . . . . . . . . . . . . .
P e m b e l i a n Bahan Baku I k a n Kakap Merah . . .
Sumberdaya Udang d a r i J a w a B a r a t , Lampung dan J a k a r t a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
K e b u t u h a n Bahan Baku Udang . . . . . . . . . . . . . .

PENGOLAHAN UDANG BEKU
5.1

5.2
5.3

VI .

3 . 5 . 3 Blong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 . 4 Bak P e n c u c i a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 . 5 Ember P l a s t i k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 . 6 Keranjang P l a s t i k . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 . 7 Meja K e r j a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5.8 Sikat ............................
3 . 5 . 9 Pan Pembeku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 5 . 1 0 Kesik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mesin-mesin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 6 . 1 Freezer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 6 . 2 I c e Crusher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 6 . 3 Mesin C o l d S t o r a g e . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 6 . 4 Mesin C h i l l i n g Room . . . . . . . . . . . . . .
3 . 6 . 5 Mesin Anteroom . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 . 6 . 6 Mesin Kemasan M a s t e r C a r t o n . . . . . .
3.6.7 Generator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bangunan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bahan P e n o l o n g . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

T a h a p P r a Pembekuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 . 1 . 1 S t e r i l i s a s i Alat dan Perlengkapan
Pengolahan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 . 1 . 2 P e n e r i m a a n Bahan Baku . . . . . . . . . . . .
5 . 1 . 3 Pernotongan K e p a l a (PK) . . . . . . . . . . .
5 . 1 . 4 Bagian S o r t i r dan K o r e k s i . . . . . . . .
5 . 1 . 5 Penimbangan d a n P e n y u s u n a n Dalam
Pan-pan Pembeku . . . . . . . . . . . . . . . . . .
P r o s e s Pembekuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
T a h a p P a s c a Pembekuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 . 3 . 1 Pengemasan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 . 3 . 2 Penyimpanan d a l a m C o l d S t o r a g e . . . .

PEMASARAN UDANG BEKU
6 . 1 P e m a s a r a n Udang Beku . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2 Prosedur ekspor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2.1 Surat Invoice ....................
iv