Kaifiyatul al-nafyi isbat al-hadistal-qudsi

‫ا ﺪ‬

‫وا ﺎت ا ﺪ‬
‫آ ﺔا‬
‫) درا ﺔ ﻮ ﻮ ﺔ (‬
‫ر ﺎﺔ‬
‫ﺪ ﺔ إ ﻰ آ ﺔ ا داب و ا ﻮم ا ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ‬
‫ﻮل ﻰ ا ﺪرا ﺔ ا ﺎ ﺔ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‬
‫ا‬
‫ا و ﻰ) ‪ ( s.s‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫إ ﺪاد ‪:‬‬

‫ﺪ ﻜﺮي ا ﻜﺎف‬
‫‪106021000853 :‬‬
‫ر ا‬

‫‪ ‬‬
‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و ﺁدا ﻬﺎ‬
‫آ ﺔ ا داب و ا ﻮم ا ﺎ ﺔ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‬
‫‪ 2011‬م ‪ 1431 /‬هـ‬
‫ﺮ ا‬
‫ﻰ هﺬ ا ﺎ ﺔ‬

‫ﺮ‬

‫ﺄن ‪:‬‬

‫‪ .1‬هﺬا ا‬

‫ﻜ ﺔ ا ﺮوط‬

‫آ‬


‫ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫ا ﺎ ﺔ ا وﻰ‬

‫ﻮل‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬

‫ﻰ ا ﺪر ﺔ‬

‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ‪-‬‬

‫ﺎآﺮ ﺎ ‪ ‬‬
‫ا ﻰا‬

‫‪ .2‬آ ا ﺮا‬

‫ا ﺮارت ا ﻮ ﻮدة‬

‫ﻬﺎ ﻰ آ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬

‫ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫ﺪو‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬

‫ﻬﺎ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬

‫ ﺎآﺮ ﺎ ‪ ‬‬‫‪ .3‬إذا آﺎن ا‬
‫ذآﺮ ﺄ‬

‫ﺮ إ ﺪادي و ﻮ ﺪ‬
‫ﺪ أن أ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬

‫راء ا ﺮ دون‬

‫آ ا ﻮ ﺎت ا ﻰ ﺮر ﻬﺎ ﺎ ﺔ ﺮ‬


‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ – ﺎآﺮ ﺎ ‪ ‬‬

‫ﺎآﺮ ﺎ‪،‬‬

‫‪10‬‬

‫د‬

‫‪2010‬‬

‫ﺪ ﻜﺮي ا ﻜﺎف‬

‫‪    ‬‬
‫آ ﺔا‬

‫وا ﺎت ا ﺪ‬
‫) درا ﺔ ﻮ ﻮ ﺔ (‬
‫ر ﺎﺔ‬


‫ا ﺪ‬

‫ﺮ‬

‫ا‬

‫ﺪ ﺔ إ ﻰ آ ﺔ ا داب و ا ﻮم ا ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‬
‫ﻮل ﻰ ا ﺪرا ﺔ ا ﺎ ﺔ ا و ﻰ‪s.s ) ‬‬
‫(‬

‫‪ ‬‬
‫إ ﺪاد ‪:‬‬
‫ﺪ ﻜﺮي ا ﻜﺎف‬
‫‪ ‬‬
‫‪106021000853 :‬‬
‫إ ﺮاف ‪ ‬‬

‫ر ا‬


‫ﻮ‬

‫ا ﺎ‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و ﺁدا ﻬﺎ‬

‫ﺮ‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و ﺁدا ﻬﺎ‬
‫آ ﺔ ا داب و ا ﻮم ا ﺎ ﺔ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‬
‫‪ 2011‬م ‪ 1431 /‬هـ‬

‫ﺮﺪ‬
‫ﺪ ﻜﺮي ا ﻜﺎف ‪" :‬آ ﺔ ا‬


‫وا‬

‫ﺎت‬

‫ا ﺪ‬

‫ا ﺪ‬

‫"‬

‫)درا ﺔ ﻮ ﻮ ﺔ(‬
‫ا‬

‫ﺔ ﻜ ﻮ ﺔ ﺎ ﺪ‪ .‬و ﺪ ﻜﻮن ﻜ ﻮ ﺔ‬
‫ﺎرة‬
‫ﻮ ﺔه‬
‫إن ا‬
‫ﺎب أو ا وراق‪ ،‬و ﻜ هﺬ ا ﻮ ﺔ ا ﺬآﻮرة ﻜ‬
‫ﺎر أو ا‬
‫أن ﺮف‬

‫ﻮ ﺔ‪،‬‬
‫ا‬
‫ا ﺪرا ﺔ‬
‫درا ﺔ ا ﻮ ﻮ ﺔ‪ .‬و‬

‫أو‬
‫ﻮر‬
‫ﺪ ﺎو‬
‫ﺎرة و ا ﺎ ﺔ‬
‫ا ﻮال أو ا ﻮادث ا ﺪ ﺔ و ا‬
‫و آ ﻬﺎ ا ﻰ ا ﺪ ﻮ ﺔ و ﻬﺎ ا ﺎ ا ﻜ ﺮة إذا‬
‫ﺎر ﻮم أو‬
‫ﺬه و‬
‫ﻬﺎ و ﺪر ﻬﺎ‪.‬‬
‫ﻮ ﺔ ا ﻮ ﻮدة‬
‫و آﺎ ا‬
‫ﺔ ﻬﺎ ﺎ ﺮ ﺔ و ا ﺎو ﺔ و ا‬
‫ا‬
‫ا ﻜ ﺔ ا ﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‪.‬‬


‫إ ﺪو‬
‫ﻮ ﺔ‪ .‬و‬

‫ﺎ آ ﺮة ﺪا و ﻜ ﻮ ﺔ ﺎ ﺔ‬
‫ﻮ ﺎت ﻮ ﺔ‬
‫ا‬

‫ا ﺮو‬
‫ﻮ ﻮ ﺎ‬
‫هﺬ ا ﺎ ﺔ أ ﺬت درا ﺔ ا‬
‫و‬
‫ا ﺪ‬
‫وا ﺎت‬
‫ﻮ ﺔ ﺪرا ﻬﺎ ﻮان " آ ﺔ ا‬
‫ا ﺮت إ ﺪى ا‬
‫ﻰ ا ﻮف‪.‬‬
‫و‬
‫ﺮح آ ﺔ ا ﺬآﺮ ﺪ ا ﻮ‬
‫ا ﺪ "‬
‫أ ﺎول‬

‫ل‬
‫ﻮ ﺔو‬
‫ا‬
‫و‬
‫ﻮ ﺔ ﺎﺔ ﺎ‬
‫أ ﺪم ا‬
‫ا ﺔا ﺮ ﺔإ‬
‫أ ﺮ ﻬﺎ‬
‫أ ﺮف ا ﻜﺎر ا ﻬﺎ ﺔ ا ﻮاردة‬
‫ا ﺪي‬
‫ا ﻮ ﺪة ﻜﻮن ا‬

‫ا ﺆال ‪ :‬ﺎ ا ﺮض درا ﺔ ا‬
‫أن أ‬
‫هﺬا ا‬
‫ﻬﺎ و ﺮ ﻬﺎ ؟ أ ﺎ ا ﺮض‬
‫ﻮ‬
‫ا‬
‫‪ ،‬و أ ﻮم‬
‫ﺔوا‬

‫ا‬
‫ا ﺔ ا ﺪو ﺔ وأ ﻬﺎ إ ا ﺔ ا ﺪو‬
‫ﻮ ﺔه ا‬
‫ﻮ ﺔ‪ .‬أ ﺎ هﺬ ا‬
‫ا‬
‫ﻬﺎ‪.‬‬
‫ﻬ ﺎ‬
‫ا‬
‫و ا ﺪار‬

‫ﻮ ﺔ ﻬﺮت ﺎ‬
‫و ﺪ ا ﺎم ﺪرا ﺔ ا‬
‫ﺮ ا ﻬ ﺎر‬
‫ﻬﺎ و ﺮ ﻬﺎ‬
‫ﻮ ﺔو‬
‫ا‬
‫ﻮ ﺔ‪.‬‬
‫ا ﺆا ﺪ و ﺮ ﺔ أه ا ﻜﺎر ا ﻮاردة ا‬

‫ﻬﻮ ‪:‬‬
‫ﺔ‬
‫ﺔو‬
‫ﻮ ﺔ‬

‫‪ :‬ﺪ‬
‫ﺎ‬
‫ﻬﺎ و آ‬

‫ﻜﺮ و ﺪ ﺮ‬
‫ﺈذن اﷲ‬

‫ﺎﻰ ا ﺮ ﺪ‬

‫آ ﺎ ﺔ هﺬ ا ﺮ ﺎ ﺔ‬

‫آ‬

‫ﻮان "آ ﺎب أ ﻜﺎم ا‬

‫إ ﺪى ا ﺮوط ا ز ﺔ‬
‫ا ﻮم ا‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﻮا‬

‫ور ﺎ ا‬

‫ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫ﻮل‬

‫ﺎم )درا ﺔ‬

‫ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬

‫ﻬﺬا ا ﻮا أر ﺪ أن أ ﺪم آ ﺔ ا ﻜﺮ ا ﺎ‬

‫ﻮب ﺪ ا‬

‫إ ﺎم‬

‫ﻮ ﻮ ﺔ("‪ .‬و ه‬

‫ﺔ ا و ﻰ آ ﺔ ا داب و‬

‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‪.‬‬
‫وا ﺪﺮا ﺎ إﻰ‪:‬‬

‫ﺔ‬

‫‪(1‬‬

‫ﺪ آ ﺔ ا داب و ا ﻮم ا‬
‫ﺎ ﺬ اﺬ‬

‫ا‬
‫ﻜ‬

‫ﺬ ﻮا ﻬﻮده‬

‫إ ﺎم درا‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺮ و آﺎ‬
‫ﺔا‬

‫ﻮ‬

‫ا ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺎ ﺔ ﺮ‬
‫ﻮل‬

‫ﺔ ا ﻮا ﺪ‬

‫ا‬

‫ﻮ‬

‫اﺬ‬

‫ر ﺎ‬

‫ﺄ‬

‫ﺎ ﺪ ﺎء ا ﺎ‬
‫و‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و ﺁد ﻬﺎ ا ﺬي ﺪ‬
‫ا ﺪا ﺔ إ ﻰ‬

‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‪،‬‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬

‫ﺎ ﺔ و ا ﻜ ﺔ ا ﻮ ﺔ‬

‫ﻰ اﻜ‬

‫إ ﻬﺎ‬

‫ا ﺬي ا‬

‫ﺎآﺮ ﺎ ا ﺬ‬
‫درا ﺔ هﺬا‬

‫‪ ‬‬

‫‪.‬‬

‫‪(6‬‬

‫‪ .‬‬

‫‪ ‬‬

‫ﻮا‬

‫ﺎ‬

‫أ ﺪري‬

‫ﺪ ﺎ ﺪا‬

‫إ ﻰ إ ﺎم هﺬ ا ﺮ ﺎ ﺔ‬

‫و ا ﻜ ﺔ ا داب و ا ﻮم ا‬

‫‪(5‬‬

‫وإﺎ‬

‫ﺮ‬

‫إر ﺎدي و إ ﺮا‬

‫ا ﻜ ﺔا ﺎ ﺔ‬

‫ا‬

‫ﺮ اﺬ‬

‫اﻜ ﺔوآﺎﺔا‬

‫ﺮف‬

‫ﺬل ﻬﺪ‬
‫‪ (4‬أ‬

‫ا ﺪآ ﻮر ﻬ ﺎ ﻮا ﺎ ا ﺎ‬

‫ﺎت ا ﻬ ﺔ‬

‫ا ﻬﺎ ﺔ‪.‬‬

‫اﷲ ﺎ ﻰ‬

‫ﺮ ا ﺰاء‪  .‬‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و ﺁد ﻬﺎ ا ﺪآ ﻮرا ﺪوس أد‬

‫ا‬
‫‪(3‬‬

‫ﻬﺬ‬

‫ﺔ‬

‫ﻰ‬

‫ﺎ ر ﺎدات ا‬

‫هﺬ ا ﻜ ﺔ‪ ،‬ﻬ‬

‫ﺔ ر‬

‫‪(2‬‬

‫ﺎ ﺔ ا ﺪآ ﻮر‬

‫ﺪ ا ﻮا ﺪ هﺎ‬

‫و‬

‫ا‬
‫ز‬

‫ا ﺎﺪ‬

‫‪ (7‬و‬
‫ﻮر‬
‫ﺎوي‪ ،‬ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫‪:‬‬

‫ﺎر ﺎ ﺎ ﺎ ﺎر‬

‫ﺮ‪  .‬‬

‫ﻬﺎ‬

‫ا ﻜﺎف‪ ،‬وأ ﺪ‬

‫ا ﻜﺎف‪،‬‬

‫ا ﻜﺎف‪  .‬‬
‫د‬

‫ﺪ ﻜ ‪،‬ز‬

‫ﺎ ﺔ‪ ،‬أ ـ ﺔ و أ ﺪ‬

‫أ ﺄل اﷲ أن‬

‫ﺎري إ ﻰ آ ﺎري و ﺎ ﺪا‬

‫ﺪ اﺮ‬

‫ا ﻮﻮ‬

‫ﺪ‪،‬‬

‫ﺪ اﷲ ا ﻜﺎف وا ﺎ ﺔ‬

‫ا ﺮ ﺔ ﺬ‬

‫‪ ،‬ﺎرك اﷲ ﻬ ﺎ و ا‬

‫ﻮان ا‬
‫أ‬

‫ا ﺎج أ‬

‫ﻮﺔ‬

‫ﻬ‬

‫ﺮ ا ﺰاء‬

‫و ا ﺪار‬

‫‪.‬‬

‫ﻮ ﻮرو‪ ،‬ﻮ ﺎ‬
‫ﺮي‪ ،‬أ‬

‫اﺪ ‪،‬‬

‫‪ ،‬إ ﺮاه ‪،‬‬
‫ﺪاﺮ‬

‫ﻮ و ‪ .‬‬
‫ا ﺪار ‪ ،‬و أن ﻜﻮن هﺬا ا‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺪ ﻜﺮي ا ﻜﺎف ‪ ‬‬

‫ﻮ ﺎت ا‬

‫‪ ‬‬

‫ﺮف ‪ ............................................‬‬

‫ﻮا ﺔ ا‬

‫أ‬

‫‪ .............................................‬‬

‫ب‬

‫‪ .................. ‬‬

‫ج‬

‫ﺮ ﺪ ‪ ...................................................... ‬‬

‫د‬

‫ﺮ‬
‫ﺮار‬

‫ا‬

‫ﺔا ﺎ ﺔوا ﻜ‬

‫ﻰا‬

‫ﻜﺮ و ﺪ ﺮ ‪ ...............................................‬‬
‫ﻮ ﺎت ا‬

‫‪ ...........................................‬‬

‫ا ﺎب ا ول‬

‫ز‬

‫ﺪ ﺔ‬
‫ﺔا‬

‫‪ ........................................... ‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺪﺪا‬

‫‪ ........................................... ‬‬

‫‪4‬‬

‫ج‪ .‬ا ﺮض‬

‫ا‬

‫‪ .....................................‬‬

‫‪5‬‬

‫د‪ .‬ﻬ ا‬

‫‪ .............................................‬‬

‫‪5‬‬

‫ﺔا‬

‫‪ ............................................‬‬

‫‪6‬‬

‫أ‪.‬‬

‫ب‪.‬‬

‫هـ‪.‬‬

‫ا ﺎب ا ﺎ‬
‫و‬
‫أ‪.‬‬

‫ا ﺮ‬

‫ب‪.‬‬

‫و‬

‫أ‪.‬‬

‫ا ﺪ‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ﺎة ا ﺆ ‪ ............................ ‬‬

‫‪8‬‬

‫ﻮ ﺔ ‪ ................................ ‬‬

‫‪21‬‬

‫ا ﺎب ا ﺎ‬
‫ا‬

‫ب‪.‬‬

‫ا‬

‫إﻰا‬
‫ا‬

‫وا ﺮ ﺔ‬

‫‪ ............................. ‬‬

‫‪   ...................................... ‬‬

‫‪28‬‬
‫‪29‬‬

‫ج‪.‬‬

‫ﺮ ﺔا‬

‫‪ ..................................... ‬‬

‫‪59‬‬

‫ا ﺎب ا ﺮا‬

‫ا ﻜﺎر ا‬
‫ا ﻜﺎر ا ﺮ‬

‫ﺔ ا ﻮاردة‬

‫ﺎ ﺔا ﻬ ﺔ‬

‫ا‬

‫‪ ....................... ‬‬

‫ا‬

‫‪ ‬‬
‫‪77‬‬

‫ا ﺎب ا ﺎ‬
‫ﺎ ﺔ‬
‫ﺎ ﺔ ‪..................................................‬‬

‫ا ﺎب ا ول‬
‫ﺪ ﺔ‬

‫‪83‬‬

‫ﺔا‬

‫أ(‬

‫ﻜﺔ‬

‫إن ا‬
‫وا‬

‫ﻮ ﺔ ه‬

‫ﺎرة‬

‫ﻮ ﺔ ﺎ ﻬﻮم ا ﺎم‬
‫ا‬

‫ﻮاء أآﺎن‬

‫آ‬

‫ﺎر أم آﺎن‬

‫وا ﻮر ﺔ وا ﺎش‪ 2 .‬و‬

‫ا‬

‫ﻬﺎ هﻮ آ ا‬
‫ا ﻜﻮﺔ‬
‫و‬
‫ا‬

‫ﻜ ﻮب‬
‫ا‬

‫ا ﺪ‪,‬‬

‫ﺎب وا ﻮد و‬

‫درا ﺔ ا ﻮ ﻮ ﺔ‪ ،‬ا ﺮض‬

‫ﻮ ﺎت ا ﻜ ﻮ ﺔ ﻬﺎ‪ ،‬ﻜ ا‬
‫ﺎر‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺎت‬

‫ﺮض درا ﺔ ا ﻮ ﻮ ﺔ‪.‬‬

‫ﻮ ﺎت أه ﺔ آ ﺮى و ﻮا ﺪة‬

‫ﻮب ا‬

‫ﻰ إﻰ‬

‫ﻮ ﺔ ا ﻰ‬

‫و ﺎهﺮهﺎ و ﺎ ﻬﺎ وا‬
‫ﺮ‬

‫ﺔ ﻜ ﻮ ﺔ ﺎ ﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺔ‬

‫‪3‬‬

‫ﺎة‬
‫ﺎ ﻬﺎ‬

‫ﺮ ﺔ ا ﺎة‬

‫ﺎ ﺎ ﻬﺎ‪ ,‬ﻚ ا ﺮ ﺔ ا ﻰ ﺄ ﻰ‬

‫ا ﺎ ﺮ ﺎ ﺎ ﻰ ﻜ ﺮ‬

‫ا ﺆ ﺎت ا ﺎ ﺔ ا‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪1‬‬

‫ﺪ ا ﻬﺎدي ا‬

‫‪2‬‬

‫ﻮد ﺎ ﺪ‬

‫‪,‬‬

‫ا‬

‫ﺮاث‪ ) ,‬ﺪة‪ :‬آ ﺔ ا ﺎ ‪ ,(1372 ,‬ص ‪  .34‬‬

‫ﺎن‪ ,‬ا ﺮ ﺪ ا ﻰ‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺎت ا ﺮ ﺔ‪) ,‬ا ﺮ ﺎض‪ :‬دار ا ﺮ‬

‫‪,(2003 ,‬‬

‫ص ‪  .23‬‬

‫‪Nabilah Lubis, Naskah, Teks, dan Metode Penelitian Filologi, (Jakarta:‬‬

‫‪3‬‬

‫‪Puslitbang Departemen Agama RI, 2007), cet. 4, hal. 25. ‬‬

‫ﺎوة‬

‫ﺎر ﺔ وردت‬

‫ا ﺎ‬

‫‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫و ﻮ ﺪ ﻰ إ ﺪو‬
‫ﻬﺎ ﻰ ا ﺎآ‬
‫وا ﺎ‬

‫أوراق و ﺮ ﺎت و ﺮد ﺎت‬
‫ﺎ آ ﺮ‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ا ﺎ ﺔ وا ﺎ ﺔ وا‬

‫ﻮ ﺔ ﻰ أ ﺪي ا‬
‫ا‬

‫وآﺎ‬

‫ﺎ‬

‫و ﺮهﺎ‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ وا‬
‫ا ﺎت ا‬

‫ﻬ ﻬﺎ ا ﺎس‪.‬‬
‫وﺮ‬

‫ﻬﺎ إ ﻰ ا ﺔ ا ﺪو‬

‫ﺎج ا‬
‫ﺔ‬

‫ﺎ‬

‫ر ﻮا‬

‫ﺎت ا ﺪ ﺔ‪.‬‬
‫إ ﺪو‬

‫‪5‬‬

‫ﺎت‬

‫ﺎ ﻜ‬

‫ﻮﺔ‬

‫ﻬ ﺔ وا ﺎو ﺔ وا‬

‫ﺔ‪ .‬وآ ﺮ ﺎ ﻜﻮن ﻜ ﻮ ﺔ‬

‫وﺬﻚ‬

‫‪6‬‬

‫ا ﻜﻮ ﺔ‪ .‬و ﻮ ﺪ أ‬
‫اﺬ‬

‫ﻮ ﺔ ا ﻮ ﻮدة‬

‫ﻮ ﺔ‪،‬‬

‫ﻮ ﺎت آﺎ ﻜ ﺎت‬

‫ﺎ‬

‫ﻮ ﺎت وأوراق ا ﺮاث وا‬
‫ا‬

‫ا‬

‫ﺔ‬

‫ﻮ ﺎت‪ ،‬وآﺎن‬

‫إﻰ‬
‫ا ﺪو‬

‫ﺔ‬
‫ﻬﺎ‬

‫ﻬﺎ و‬
‫ﻮن ﻬﺎ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪4‬‬

‫ﻰا ﺪ ﻮ‬

‫‪,‬ا‬

‫و‬

‫ﺎﺔا‬

‫ﻮ ﺎت‪ ) ,‬ﺪة‪ :‬ﺮآﺔ ﻜ ﺎت ﻜﺎظ‪ ,( 1404 ,‬ط ‪,1‬‬

‫ص ‪  13‬‬

‫‪Nabilah Lubis, Naskah, Teks, dan Metode Penelitian Filologi, hal. 27.‬‬
‫‪Henri Chambert-Loir dan Oman Fathurrahman, Khazanah Naskah:‬‬

‫‪5‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪6‬‬

‫‪Panduan Koleksi Naskah-Naskah Indonesia Sedunia – World Guide to Indonesian‬‬
‫‪Manuscript Collections, (Jakarta: Yayasan Obor Indonesia, 1997), h. 13. ‬‬

‫ﻰا‬

‫وﺬﻚ‬
‫و ﻜﺮ ﻬ ﺪرا ﺔ و‬
‫ﺪا‬

‫ﻮل‬
‫ﺎ ﺔ‬

‫ا‬

‫م هﺎرون "‬

‫ﺎﺔ‬

‫ﺆ " ‪،7‬‬
‫ﺪر ﻬﺎ و‬

‫ﻬﺎ‪.‬‬

‫ﻬﺮ‬

‫ا ﺪ‬

‫ﺎآﺮ ﺎ‬

‫آﺎ‬
‫ا ﺪ‬

‫ﺎرهﺎ ﺰءا‬

‫"‪ .‬وهﺬ ا‬

‫ا ﺪ‬

‫ﻰ ا ﻜﺮ‬

‫ﺮ‬

‫آ ﺎ ﻮج ا‬

‫ﻮي‬

‫ﺔ‬

‫ﺮ‬

‫‪108‬‬

‫ا ﺮ ﺎ ‪ .‬و هﺬ ا ﺮ ﺎ‬

‫ا‬

‫دو ﻬﺎ ﻬﺮ‬

‫ﻮ ﺔا ﺮ ﺔ ﻰا ﻜ ﺔ‬

‫)‪.(PNRI‬‬

‫ﻮ ﺔ "آ ﺔ ا‬
‫"‬

‫ا ﺎ‬

‫ﻮ ﺎت‪ ،‬ﺎ‬

‫و‬

‫ﻮ ﺔ ﻮ ﺪ‬

‫)‪ ،(Behren‬و ﻮ ﺪ‬
‫اﻮ‬

‫ﻮرة ا ﻰ أرادهﺎ‬

‫د‪ ،‬ﺪ ا ﺮت وا ﺪة ﻬﺎ‬

‫ﻰ ﺪد‬

‫ﺔ‬

‫ﺆ ‪,‬و‬

‫ﻮان "آ ﺔ ا‬

‫ﻮرة‬

‫ﻮي‬

‫ا‬

‫ﺬل‬

‫ﺔ ا ﻜ ﺎب‬

‫ﻬﺎ و ﺎ ﺪ ﻬﺎ‬

‫و ﺮا ه ﺔ‬

‫وا ﺪة‬

‫ا‬

‫أ ﺮب ﺎ ﻜﻮن إ ﻰ ا‬
‫ﻰ‬

‫وا‬

‫ﺪ‬

‫ﻮا ‪ ،‬وا‬

‫إ ‪ ،‬و ﻜﻮن‬

‫ﺎت‬

‫وا ﺎ‬

‫ﻮ ﺎت و ﻜ ﻮا أ ﺮارهﺎ‪ .‬آ ﺎ‬

‫ﻰ‬

‫ﺮاث هﺬا ا‬

‫أن ﺬ ﻮا ﻬﻮده‬

‫وا‬

‫ﻰ ﺮح آ ﺔ ا ﺬآﺮ‬

‫ﺎت‬
‫ﺪا‬

‫ا ﺪ‬
‫ﻮ‬

‫و‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪7‬‬

‫ﺪا‬

‫م هﺎرون‪,‬‬

‫ا‬

‫و ﺮهﺎ‪) ,‬ا ﺎهﺮة‪ :‬ﺆ‬

‫ﺔا‬

‫‪ ,(1965 ,‬ط ‪ ,2‬ص ‪  .39‬‬

‫ﻰا‬

‫ﻮف‪ ،‬ﺎ ﺔ‬

‫ﻰ‬

‫و‬

‫ﻰ ا ﺬآﺮ‬

‫إ اﷲ‪.‬‬

‫ب( ﺪ ﺪ ا‬
‫ﺮ هﺬا ا‬
‫وا‬

‫ﺎت‬

‫‪ (1‬و‬
‫ا ﺪ‬

‫ا ﺪ‬
‫ا‬

‫"آ ﺔا‬

‫وا‬

‫ﻬﺎ إ ﻰ ا ﺔ ا ﺪو‬

‫‪ (3‬ا ﻜ‬

‫ﺎت‬

‫ا ﺪ‬

‫ا ﺪ‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫ا ﻜﺎر ا ﻬﺎ ﺔ ا ﻰ وردت ﻬﺎ‪.‬‬

‫ج( ا ﻐﺮض‬

‫ا‬

‫وأ ﺎ ا ﺮض‬
‫ا ﺪ‬

‫وا‬

‫ﺎت‬

‫ا ﺪ‬

‫"‪.‬‬

‫" وﺮ‬

‫‪ (1‬و‬

‫" ﻰ ا ﺎط ا ﺎ ﺔ‪:‬‬

‫ﻮ ﺔ " آ ﺔ ا‬

‫ا‬

‫‪(2‬‬

‫درا ﺔ‬
‫ا ﺪ‬

‫ﻮ ﺔ"آ ﺔا‬

‫ا‬
‫"‪.‬‬

‫هﺬا ا‬
‫ﻮ ﺔ " آ ﺔ ا‬

‫ﻬﻮ‪:‬‬
‫وا‬

‫ﺎت‬

‫ا ﺪ‬

‫إ‬

‫ا‬

‫‪(2‬‬

‫"آ ﺔا‬

‫"‪ .‬و ﺮ‬

‫وا‬

‫إ ﻰ ا ﺔ ا ﺪو‬

‫ﺎت‬
‫ﺔ‬

‫ا ﺪ‬

‫ﻰ‬

‫ا ﺪ‬

‫ا ﺎ ﺪة‪.‬‬

‫‪ (3‬ﺮ ﺔ ا ﻜﺎر ا ﻬﺎ ﺔ ا ﻰ وردت ﻬﺎ‪.‬‬

‫ﻬ ا‬

‫د(‬

‫ﺮا ﻮ ﻮد‬
‫ﻬ‬
‫وا‬

‫ا‬

‫ﺔ وا ﺪة ا‬

‫ا ﺪى وهﻮ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎء ا ﻰ‬

‫ا‬

‫حا‬

‫ﺈ‬
‫و ﻬ‬

‫آ ﺎ ﻰ‪:‬‬

‫‪.1‬‬

‫‪ .2‬ﺮ‬
‫‪ .3‬ﺮ‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﻬﻮرة ا‬

‫ﻰ إ‬

‫ﺔ ا ﻜ ﺎ ﺔ‪.‬‬

‫ا‬

‫ا ﻮﺔ ﺎ‬

‫ﺎرة إ ﻰ إ‬
‫ﺎد‬

‫‪8‬‬

‫ا‬

‫وإ‬

‫ﺎء ا ﺬآﻮر وإ‬

‫ا ﺎت ا ﺮﺁ ﺔ‬
‫ﺎد‬

‫ح ا‬

‫ﺎء ا ﻮاردة ﻰ ا‬

‫إﻰ ا‬
‫ﺔا‬

‫ﺎو ﺔ‬

‫هﺬا ا‬

‫ﻬﺮت ﻰ‬

‫ﺎء ا ﺬآﻮر ﻰ ا‬
‫ا‬

‫ﺪت‬

‫ﻰ‬

‫ﺎرة‬

‫ﻰ ا ﻬﻮا‬
‫ﻰ ا ﻬﻮا‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫ا ﻮرة ور ﻬﺎ‪.‬‬
‫آ‬

‫ﺎد‬

‫ا‬

‫ﺮة‪.‬‬
‫‪                                                            ‬‬

‫‪Nabilah Lubis, Naskah, Teks, dan Metode Penelitian Filologi, hal. 101. ‬‬

‫‪8‬‬

‫ﺪت ﻰ‬

‫‪ .4‬إ‬
‫ا‬

‫ﻰ آ‬

‫ﺮ ﺔ آ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬

‫وآ ﺎ ﺔ ا ﺎ ﺔ‪ ،‬ﻜ ﺎ ﺔ ر ﺎ‬

‫ﺎه‬

‫ا ﺎ ﺔ‬

‫ﻮان‪:‬‬
‫‪“PEDOMAN PENULISAN SKRIPSI BAHASA DAN SASTRA ARAB‬‬
‫”‪FAKULTAS ADAB UIN SYARIF HIDAYATULLAH JAKARTA 2007‬‬

‫(‬

‫ﺔا‬
‫ﻬ‬

‫هﺬا ا‬

‫ﺮاءة و‬

‫ﻰ أر ﺔ أ ﻮاب آ ﺎ‬
‫ا ﺎب ا ول‬

‫‪:‬‬

‫ا ﺎب ا ﺎ‬

‫ﻰ‬

‫ﺪ ﺔ‪,‬‬
‫و‬

‫‪ (2‬و‬
‫ا ﺎب ا ﺎ‬

‫وا ﺮض‬
‫ﺔا‬

‫‪ (1 :‬ا ﺮ‬

‫‪:‬‬

‫ا ﺎ‬

‫‪:‬‬

‫و ﺪﺪا‬
‫ا‬

‫ﻮ‬

‫ا ﺔ ا ﺪو‬

‫ا‬

‫و ﻬ‬

‫‪.‬‬
‫ﺎة ا ﺆ‬

‫ا‬
‫ا‬

‫ﺔ ا‬

‫ﻜﺔ‬

‫ﻮ ﺔ‬
‫وﺮ‬
‫ﺔ‪.‬‬

‫ا ﺔا ﺮ ﺔإﻰ‬

‫ا ﺎب ا ﺮا‬

‫‪:‬‬

‫ﻮي‬

‫ا ﻜﺎر ا‬

‫ﻰ آ‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ا‬
‫ا ﺎب ا ﺎ‬

‫‪:‬‬

‫ﻮي‬

‫وا‬

‫ا ﺎت‪.‬‬

‫ﻰ‬

‫ا ﺎ ﺔ‪:‬‬

‫ا‬

‫ﺔ‬

‫ا ﺎب ا ﺎ‬
‫ا ﺮ‬

‫‪ .1‬ا ﺮ‬

‫ﺎة ا ﺆ‬

‫ﺎة ا‬

‫وو‬

‫ا ﺎج ﻮ‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ا‬

‫ا ﺎج ا ﻜﺎ ﺮي‬

‫ﻮﺪ و ﺄ‬

‫أ‪.‬‬

‫وﺪ ا‬
‫ﻰ‬

‫ﺎ‬

‫ا ﻮا‬
‫ﺎﻮ‬

‫ﻮ‬
‫ﺔ‬

‫ﻮب‬

‫ﻮ ﻮ‬
‫ﺔ‬

‫و‬

‫ﻮال‬
‫ﺪ ﺔ‬

‫ه ﺮﺔ‬

‫‪Cape Town‬‬

‫‪9‬‬

‫ﺬ ﻮ‬
‫وأ ﻬﺮ ﻮ‬

‫‪،‬‬

‫دي‪ ،‬وو ﺎ‬
‫م‪.‬‬

‫ا ﺮﺁن و‬

‫ﺪ ﺔ ﻮا‬

‫”‪”Gowa‬‬

‫) ﻜﺎ ﺎر(‪ ،‬ا‬

‫ﻰ ﺪ‬

‫ﻜﺔ ﻮا‪ ،‬إ ﺪاء‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ‪ ،‬وأ‬
‫ﺮا ﺔ‬

‫ﺮاءة‬
‫ﻜﺮ‪،‬‬

‫ا ﺮﺁن‬

‫ﻮم ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و ﻮم ا ﺮ ﺔ‬

‫‪                                                            ‬‬

‫‪Hamka, Dari perbendaharaan Lama, (Jakarta: Pustaka Panjimas, 1972),‬‬

‫‪9‬‬

‫‪Cet. 2, h. 37‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪ :‬ا ﻮ وا‬

‫ا‬

‫ﺔ‬

‫ا‬

‫ﻮف‪.‬‬

‫ﺮف وا ﺎ‬

‫إ‬
‫ﺮ‬

‫م‬

‫ﺎن إ ﻰ أ‬
‫و‬

‫ﻮا ﻮ‬
‫ا‬

‫ه ﺎك ا ﻰ‬
‫ا‬

‫إﻰ ا‬

‫وا ﻰ‬

‫و ﺎل‬

‫إ ﺎزة ﺮ ﺔ ا‬

‫إﻰ‬
‫أ‬

‫ا ﻜﺮ ﺔ داء ﺮ‬
‫ا ﻮرة ﺰداد‬

‫ﺎ‬

‫ﺪ ﺔ‪ ،‬و‬

‫ﺔا‬

‫ا‬

‫ا‬

‫إ ﻰ ﻜﺔ‬
‫إﻰ ا ﺪ ﺔ‬

‫ﺮة ر ﻮل اﷲ‬
‫ا‬

‫ا‬

‫ةا‬

‫ﻰ‬

‫و‬

‫إ ﺮه ا‬

‫ا ﺪ‬

‫إ ﺎزة ا ﺮ ﺔ‬

‫ﺮ إ ﻰ ا ﺎم و‬
‫أ ﺪ‬

‫ﺎﷲ‬
‫ا ﺪ‬

‫(‬

‫وأ ﺎم ﻬﺎ ﺮة‬

‫ا‬

‫أ ﻮ ا ﺮآﺎت أ ﻮب‬

‫ﺪ‬

‫أ‬

‫ﺪ ا ﺎ‬

‫ز ﺪ )ا‬

‫ا ﻜﺮدي ا ﺮ‬

‫ا ﺎ ﺮ ﺔ‪ ،‬وأ ﺮا وا‬

‫ذه‬

‫ﻮ ﺔ‪ ،‬وإ‬

‫ﺮهﺎن ا ﺪ‬

‫ﻬﺎب ا ﺪ‬

‫ﻮر ا ﺪ‬

‫ا ﺮا ﺮي‬

‫ﺎزة ﻬﺎ‪،‬‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ و ﺰور‬

‫ا‬

‫ﺎن‬

‫‪Banten‬‬

‫ذه‬

‫ﺪ اﷲ‬

‫إ ﺎزة ﺮ ﺔ ا ﺎدة ا‬

‫ﻜﺎ ﺎر‪،‬‬

‫‪Gowa Tallo‬‬

‫ا ﺮ ﺔ ا ﺎدر ﺔ و ﺎل ا‬

‫ا‬

‫وﻜ‬

‫‪10‬‬

‫ﻮ‬

‫ﺎل‬

‫وا‬

‫إﻰ‬

‫ﻬﺎ‬

‫أ ﻮب ا ﻮ‬

‫ﻰ ﺪ‬

‫ا ﺮ‬

‫‪،‬‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪10‬‬

‫إ‬

‫ﻜﺎ‪,‬‬

‫ﺔ ﻮ‬

‫‪" ,‬‬

‫أ‬

‫م إ ﺪو‬

‫ﺪ‪ ,1‬ﺪد ‪ ) , 3‬ﻜﺮ ﺎ‪-PPIM :‬‬

‫‪.(154‬‬
‫‪ ‬‬

‫ﺎ‪ :‬ا‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫ﻮ‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري)‪,"(1627-1699‬‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬

‫ﺔ ا ﻜﻮ‬

‫ﻮد ﺎ‬

‫‪1994 :‬م(‪ ,‬ص‪.‬‬

‫و ﻰ إ ﺎزة ا ﺮ ﺔ ا ﻮ ﺔ‬
‫و ﺎ ﺪر ﺔ ا‬
‫ﻮ‬
‫ا‬

‫و‬

‫ﺎج ا ﻮ ﺔ‪ ،‬و ﺬ ﻚ أ‬

‫أ ﺎب آ ﺮة وأ‬
‫ﺎ‬

‫ﺮى‬

‫وا در ﺔ وا‬

‫" ا‬

‫ﺪو ‪.‬‬

‫و‬

‫ﻮ‬

‫إ ﻰ ﻮا ﻮ‬

‫د وﻜ‬
‫ا‬

‫إ ﺎز ﻬﻮ ﺪ‬

‫ﺮ ﺎن ﺎ ﺎب أ‬

‫د‪ ،‬ﺪ ﺎ‬

‫ﺮوب‬

‫وهﺬا‬

‫ﺮ‬

‫ا‬

‫‪،‬‬

‫ﻜﺔ ﻮا‬

‫ﺎ‬
‫م‬

‫ﺎن‬

‫‪Aru Palaka‬‬

‫ا‬

‫‪Gowa‬‬

‫ا‬
‫ا‬

‫ﺪا‬

‫ﺮ و ﺮب ا‬

‫اﺪ‬
‫ﺔ هﺬا ا‬

‫ا ﻬﻮ ﺪ‬

‫ﻜﺔ وا‬

‫‪Kapari‬‬

‫ﺎن‬

‫ﺎ ﺔ ا ﻬﻮ ﺪي‪ ،‬وآﺎ‬

‫‪Speelman‬‬

‫ﺮﺔ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ أدى إ ﻰ إ ﺎ ﺔ آﺎ ﺎ ﺎري ﻮ ﺎ ﺎ‬
‫ﻮ‬

‫‪Bogaya‬‬

‫ا‬

‫‪Gowa Tallo‬‬

‫ﺪ ا ﺮآﺔ ا ﻬﻮ ﺪ ﺔ ‪ ،VOC‬وأرو ﺎ آﺎ‬

‫ا ﺪ‬

‫أ‬

‫ﻬﺎ‪ :‬ا ﺪ ﻮ ﺔ وا ﺎذ ﺔ وا ﺮ ﺎ ﺔ‬

‫ﻮ‬
‫ﺮ‬

‫ﺎن‬

‫ﺎ‬

‫ﺪ ﺔ وا ﻬﺮاود ﺔ وا ﻮ و ﺔ وا ﺪر ﺔ‬

‫ا ﺎس‬

‫اﺪ‬

‫أﻮ‬

‫‪11‬‬

‫ﺎد ا‬

‫و‬

‫ا‬

‫ا ﺎج ﻮ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ﺎج ا ﻮ ﺔ ا ﻜ ﺎري" و‬
‫ا ﺮ ﺔ ا‬

‫وا‬

‫‪ ،‬و‬

‫إ ﻬﺎ‬

‫ﺎب‬

‫ﺎر ا‬

‫ﺎق‬
‫ﺆو ﻬ‬

‫ﺎل ا ﺎ ﺔ‬

‫ﻜﺮات و‬

‫ا ﺎر‬

‫‪                                                            ‬‬

‫‪Hamka, Dari Pembendaharaan Lama, h. 42-43 ‬‬

‫‪11‬‬

‫و‬

‫ﺎر ﺔ ا ﺪ ﺎج و ﺎدة ا‬
‫ﺬ وأ‬

‫وأ‬
‫ا‬

‫ﺎ و ﺮض‬

‫ﺎه ا‬

‫ﻮا‬

‫ﺔ‬

‫ﺮوا‬

‫ﻬ أن‬

‫ﺔ ا ﺪ ﻮة‬

‫هﺬ ا‬

‫ﻜﺎن‬

‫آ ﺔ اﷲ‪ ،‬و ﺮك ا‬
‫ﺔ ‪.1672‬‬
‫و‬

‫وإ‬

‫ﺎ ﺎ ﺎ وهﻮ‬

‫آﺎ‬

‫ﺪاء‬

‫ﻮا‬

‫وأ‬

‫ﺎ ﺎ ﻮا‬
‫ا ﺪ ﺎ وا‬

‫ﺎن ﺪ ﺪوم ا ور‬
‫ﻜ ا‬

‫ﺎن أ ﻮ‬

‫ﺎ‬
‫ﺎن أ ﺎذا‬

‫ﺮ ﻮ ‪ .‬وآﺎن‬

‫ا ﺎق‬
‫ز‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎن ﺮ ﺎ ﺎ ‪ ،Tirtayasa‬و ﺮح‬

‫ﺎر‪ .‬و ﺎر ﻮ‬

‫ﺎج وه‬

‫ﺮ ﺪ أن‬

‫ﻰ‬

‫‪12‬‬

‫ﺎن ا‬

‫و‬

‫ﺮ ﻮ‬

‫ا ﻮع ا ﺬي‬

‫أن‬

‫ﻮا ا ﺮة ا ﺎ ﺔ ﻮ ﻬﺎ إ ﻰ ﺎن‬

‫ﺎن ا ﻰ ﻮ‬

‫ﺪوم ا‬

‫ﻚ‬
‫أن ﺄ ﺮ‬

‫ذﻚ‬

‫ﻮا ﺎدام أن ﺎآ ﻬﺎ‬

‫م‬

‫ﺎن‬

‫ﺎل‪،‬‬
‫ﻮ‬

‫ا ﺪور ا ﺬى ﺪأ‬

‫ء ﺄن ا‬

‫د و ﺎر ﺔ ا ﻜﺮات‪ .‬و ﻜ ا‬

‫ا ﺎس ﺎ ﻜ‬

‫ا‬

‫ﺎم‪ .‬و ﺪ ﻚ ﺎدى ﻮ‬

‫ﻬﻮرا‬

‫ﺪ‬

‫ﺎ ودا ﺎ ﺎس إ ﻰ‬
‫ﺮة‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫ﺎ‬

‫أآ ﺮ ﺪاء و ﺎ ﺎ‬

‫ﺮ ﺎ ﺎ ‪ Agung Tirtayasa‬ا ﺬي‬
‫‪                                                            ‬‬

‫‪12‬ص‪158 -157 .‬‬

‫ﺔ ﻮ‬

‫‪,‬‬

‫ﻮد ﺎ إ‬

‫ﻜﺎ‪  ,‬‬

‫‪Abu, Syekh Yusuf, Seorang Ulama, Sufi, dan Pejuang, (Jakarta:‬‬

‫‪13‬‬

‫‪Yayasan Obor Indonesia, 1994), Cet. Ke-1, h. 97 ‬‬

‫ﻬ ا ﺮ ﺔ‬
‫ﺎد و‬
‫‪Haji‬‬

‫ﻮدة‬
‫ا‬

‫ا ﻬﺪ‬

‫آﺎ‬

‫وآﺎن‬

‫ﻰ ﺎ‬

‫ﺎ ﻬﻮ ﺪ‬

‫وآﺎن هﺬا‬
‫ا‬

‫ﺎزا ﻬ‬

‫ﺎن و ﻜ‬

‫ﻰ ﺎ‬

‫ﺎن ا ﺎ‬
‫ﻬﻮ ﺪ‬

‫ﺎ ا‬

‫ا ﻜﻮ ﺔ‪.‬‬
‫ﻜﺔ وا‬

‫‪12‬‬

‫و‬
‫ﻰا‬

‫‪Tumenanga ri Lakiung‬‬

‫ا ﺮ‪،‬‬
‫د ) ﻮا(‪ ،‬و ﻜ‬

‫أ‬

‫إ ﻰ ﺰ ﺮة‬
‫ﻮ‬

‫ا‬

‫ﺪ إﻰ‬

‫ا‬

‫و‬

‫ﺎن‬

‫أ‬

‫ﺎن وا‬

‫ا ﻮر‬

‫م‬

‫ﺮد ا ﻬﻮ ﺪ‬

‫ﺮ ‪ 1684‬وهﻮ‬
‫ﺪ ا‬

‫ﺮ‬

‫ﺄن ا‬

‫أي ﺪا‬

‫‪57‬‬

‫ا‬

‫ﺮف ا‬

‫ﺎن ﺮ‬

‫ﺔ‬

‫ﺎر‬
‫ﺎ‬

‫د وذ ﻚ‬

‫ﺎظ و ﺎ ﻬﺎ‬

‫ﻰ‬
‫ا‬

‫ا ﻬﺪ‬

‫ﺎزازت وأ ﺎح ا ﺮ ﺔ‬

‫ﻜﺎ ﺎ‬

‫ﺆو ﻬﺎ و ﺎز ا ﺮب‬
‫ﻜﺔ‪.‬‬

‫آ‬

‫‪14‬‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ‬
‫ا‬

‫ﺎن ﺮ ﺎ ﺎ ﺎ‬

‫وﺪ و‬

‫ا‬

‫ﺪا‬

‫و‬

‫ﺪة وآﺎن‬

‫ﺆون ا‬

‫آﺎن ا‬

‫ا‬

‫‪Sultan‬‬

‫ﻬ‬

‫ا ﺬي‬

‫ر ﺎت أ‬

‫ﺎم ‪،1676‬‬
‫ﺎن ا ﺎ‬

‫ﺪﺎ‬

‫ن‬

‫‪Ceylon‬‬

‫ﺮ ‪ .‬وا‬
‫إﻰ‬

‫ﺮت‬

‫ن‪ ،‬و‬

‫)‬

‫ﺎن ﻮا‪ /‬ﻜﺎ ﺎر(‬

‫ا‬

‫ﺎت ا ﻬﻮ ﺪي أن‬

‫ا ﻬﻮد‪ .‬وأ‬

‫ﻰ ا‬

‫‪                                                            ‬‬

‫‪Nabilah Lubis, Menyingkap Intisari Segala Rahasia; Karangan Syekh‬‬

‫‪14‬‬

‫‪Yusuf Al-Makasari, (Bandung: Mizan, 1996), Cet. Ke-1, h. 22. ‬‬

‫ﻮات )‪(1694 -1684‬‬

‫ﻮا‬

‫ن آﺎ‬

‫ﺮة ا‬
‫اﺮ ﺎ‬

‫ا ﺪ ﺔ وا‬

‫و‬
‫ﻮ‬

‫‪.‬‬

‫ا‬

‫و‬

‫ﻮر و‬
‫ا‬

‫ﺎت و ﻮ‬

‫ﻮ‬

‫ا‬

‫ﺪ ﺔ ) ﻮب أ ﺮ ( أ‬
‫أ‬

‫ﻜﺎ ﺮ أ ﺪاده‬

‫ﻮال‬

‫ﺎ‬

‫ا‬

‫وا‬

‫‪73‬‬
‫‪ 23‬ﺎ ﻮ‬
‫وأ‬
‫إﻰإ‬

‫ه ﺎك‬

‫زﺪ‬

‫‪Zandvleit‬‬

‫ﺎم‬

‫ﻜﺎ ﺮ ﻮ ﺎة ا‬
‫ﻜﻮ ﺔ هﻮ ﺪا ﺈ ﺎدة‬

‫وهﻮ‬

‫‪Town Cape‬‬

‫أ ﺎ‬

‫ه ﺎك ﺎ‬

‫ﺎﺔ‬

‫‪16‬‬

‫وأ ﺮت ا ﻜﻮ ﺔ هﻮ ﺪا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ﻮ‬

‫ﻮ‬
‫ﺎ‬

‫ﺔ ﺰوار ا‬

‫ﺎر ﻜﺎ ﺎ ﺪ ﺎ‪.‬‬

‫ﺮور ا ﺮ ‪،‬‬
‫ا ﺮب وا ﻬ ﺪ‬

‫ﺪ ﺔ‬

‫ﻮ‬

‫ﺪأت‬

‫ا ﺎس و ﻬ‬

‫ا ﻜﺎن ا‬
‫ﺔ ‪ .1699‬وأ‬

‫ﺎم ا‬

‫ﻜﺎ ﻬ‬

‫‪ ،‬وه ﺎك ﻮ‬

‫ﺮ‬

‫ا‬

‫ه ﺎك ا ﺬ‬

‫ﺪﺮ‬

‫و ﺮه ‪ .‬وآﺎن أآ ﺮ ا‬
‫ﻮ‪ ،‬و‬

‫ا ﺪﺪ‬

‫‪15‬‬

‫ل ﺮة ر ﻮد‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫ن‪ .‬وه ﺎك‬

‫ﺮوص آ ﺮة ﺬآﺮ وأ‬

‫ل‬

‫ﻜﺔ‬

‫‪ .‬و ﻰ ا ﻮر‬

‫ﺎن و ﻜﺔ ﻮا‬
‫آ‬

‫ﺪ إ ﻰ أرض و‬

‫ﻬﺎ أن‬

‫‪ ،‬و ﻜ ا ﻜﻮ ﺔ‬

‫‪                                                            ‬‬

‫‪15‬ا ﺮ‬

‫ا ﺎ ‪ ,‬ص‪  50 .‬‬

‫‪16‬ص‪162 .‬‬

‫ﺔ ﻮ‬

‫‪,‬‬

‫ﻮد ﺎ إ‬

‫ﻜﺎ ‪ ‬‬

‫ و ﻜﺮر ا ﺮ ﺎء ﺮة ﺪ أ ﺮى إ ﻰ أن وا‬،
.Tumenanga

‫ﺪ ا‬

ri

‫ﺎن‬

‫ا‬

‫ﻰ‬

‫ﻬﺬا ا‬
‫هﻮ ﺪا‬

‫ﻬ‬
‫ﻜﻮ‬

Lakiung

‫ﻮات‬
‫إﻰ‬

‫ﺪ ﺮور‬
‫ا‬

‫و‬
‫وا ﻬﺮ‬

‫ )ا ﺔ‬.Kubang

‫ﺪ ا‬

. 1795 ‫ﺔ‬

‫ﻰ ا ن ﺮﺔ آﻮ‬
‫ﺎم ا‬

‫ﻮ‬

17

‫ أﺮ‬5

‫ا ﺎم ا ﻮ ﻮد‬
‫ﺎ‬

‫و‬

‫ وذ ﻚ‬، ‫و ﺎ‬

‫ﺎ ﺔ‬

.‫ﺪ ﺔ ﻜﺎ ﺎر‬

‫آﻮ ﺎ‬

‫و‬

‫ﺪ‬
‫ﻮب‬

‫د‬

‫ ا ﻰ‬،Lakiung

‫ﺪ ﻜﺎن‬

‫ﻮ‬

18

‫ﺎ‬

‫ﻮا‬

‫و ﻼ ﺬ وأ‬

.(Kubang

‫ﻮ‬

‫و ﺎ‬

:
‫ وهﻮ اول‬.19
.Gowa ‫ﻮا‬

‫ر ﺎ‬

Daeng Ritasammeng

‫ﻜﺮة‬

‫ﻮم ا ﺮأن‬

.‫ب‬

‫ دا‬.1

‫ﻮ‬

‫ا‬

                                                            
17

Tujimah, Syekh Yusuf Makasar, Riwayat dan Ajarannya, (Jakarta: UI

Press, 19994), h. 9-10 
  163 -162 .‫ ص‬,‫ﻜﺎ‬
19

‫ﻮد ﺎ إ‬

,

‫ﺔ ﻮ‬

18

Abu Hamid, Syekh yusuf, Seorang Ulama, Sufi, dan Pejuang, h. 97 

‫‪ .2‬دا ﻮك ر ﺎ‬
‫أ‬

‫ﺎن‬

‫ﻮ‬

‫‪Datuk Ripanggentungan‬‬

‫ﻰ ﺮ ‪ ،‬وهﻮ ﺎ‬
‫ﻮ‬

‫ﻮم ا ﺔ ا ﺮ ﺔ وا‬
‫ل اﺬ‬

‫‪.3‬‬
‫ا‬

‫ﻮا‬

‫‪ .5‬ا‬
‫‪ .6‬ا ﺪ‬

‫ا‬

‫وا ﻮ ﺪ وا ﻮ ﻮف‪.‬‬

‫ﻮ‬

‫ﺪ‬

‫ﺪ اﷲ‬

‫وهﻮ‬

‫ﻜﻮن‬
‫ﺮ‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫ﺪا‬

‫)‪(1664/1074‬‬

‫ا ﺰ ﺪي )‪(1673/1084‬‬
‫ا ﺮهﺎن ا ﺪ‬

‫ﻬﺎب ا ﺪ‬
‫‪ .8‬ا‬

‫‪ .Bantoala‬و‬

‫ا ﺮا ﺮي )‪(1658/1068‬‬
‫أﻮ‬

‫‪ .7‬ا‬

‫ا‬

‫ا ﺪ ﺪ ‪ .Jalaluddin Al-Aydid‬وهﻮ ﺎ‬

‫‪ ،Cikoang‬و‬

‫‪ .4‬ﻮرا ﺪ‬

‫‪ .20‬وهﻮ‬

‫ا‬

‫ا ﻜﺮدي ا ﺮ‬

‫أ ﻮ ا ﺮآﺎت أ ﻮب‬

‫ا‬
‫ا ﺪ‬

‫إ ﺮه‬
‫)‪(1690/1101‬‬

‫أ ﺪ‬

‫أﻮ ا ﻮ‬

‫ا ﺮ‬

‫)‪(1771/1071‬‬
‫‪.9‬‬

‫اﷲ ﺎ‬

‫ﺮ‬

‫ﺪ ﺮزا إ‬

‫‪.10‬‬

‫ا‬

‫‪.11‬‬

‫ﺎب )‪(1656/1066‬‬
‫ﺪاﺪ‬

‫)‪(1656/1056‬‬

‫)‪(1707/113‬‬
‫‪                                                            ‬‬

‫‪20‬‬

‫ا ﻜﺎن ‪ ‬‬

‫اﻮ‬

‫‪.12‬‬

‫ﺪ‬

‫‪.13‬‬

‫ﺪ ا ﺰرو )ا ﺪ (‬

‫ا‬

‫ﺪ ا ﻜﺮ ا هﻮري‬

‫‪.14‬‬
‫و‬

‫ﻼ ﺬ‪:‬‬

‫‪.1‬‬

‫ﺪ ا ﺎدر ﺎر‬

‫‪ .2‬ا‬
‫‪.3‬‬

‫ﺪي ا‬

‫‪.Abdul Qodir Maraeng Majeneng‬‬

‫ﻮر ا ﺪ‬

‫أﻮا‬

‫ﺪ ا ﻬﺎر )ا‬

‫ﺎن ا‬

‫‪ .4‬آ ﺮ أورا ﺰب ﺎ‬

‫ﺪا‬

‫ﺮﺮاﺮﺎ‬

‫ﺮا‬

‫(‬
‫ﺮ‬

‫‪Kaisar Auranzab Alamgir‬‬

‫)‪-1071‬‬

‫‪(1119‬‬

‫ﺎ ‪:‬‬

‫و‬

‫أ‬

‫‪.1‬‬

‫ﺪ ا ﺮؤوف ا ﻜ‬

‫وإ‬

‫ﺪ ا ﺮؤوف‬
‫ﻮ‬

‫ﺎﺮ‬
‫و‬

‫)‪(1693/1105‬‬

‫ﻮر‬
‫ا‬
‫‪25‬‬

‫ا ﺎوي ا‬
‫ﻜ‬

‫‪Sinkel‬‬

‫أ‬

‫إ ﻰ ا ﺰ ﺮة ا ﺮ ﺔ‬
‫ا‬

‫ﺎء‪ ,‬آ ﺎ‬

‫ﻮري ا ﻜ ‪ .‬وهﻮ‬
‫ﺔ ‪,1615‬‬

‫‪.‬وﺪ‬
‫ﺪة ﻮا‬

‫ﻰ ‪17‬‬

‫ا‬

‫‪19‬‬

‫ﺔ‪,‬‬

‫ﺎ ﺬة‪ ,‬و ‪15‬‬

‫أه‬

‫ﻮ ﺔه‬

‫ﺎء أ‬

‫‪,‬و‬

‫‪ .2‬ﺪي‬

‫ﺪة و ﻜﺔ وا ﺪ ﺔ وز ﺪ وا‬
‫ا‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ وأ ﻮ ا ﺎ‬

‫ﺪ‬

‫ﻰا ﺮ‬

‫إ ﺮاه‬

‫‪ .‬وهﻮ‬
‫وا‬

‫ﺎن و ﺪ ا‬

‫ﺎ‬

‫‪.‬‬

‫ﺪ‬

‫ﺎدق‬

‫وه‬

‫ا ﻬ ﺪ‪ ,‬وا ﻰ ﻬ‬
‫ر ﺎﺔ‬

‫ا ﻜﺎ ﺮي‬
‫‪ .3‬أ ﻮ ا‬

‫ن )‪ ,(Ceylon‬و ﺎل ا‬
‫ﺔ ا ﺎة‬

‫ﺪ ا ﺎح )ا‬

‫أ‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ ‪:‬‬

‫ﺎن أ ﻮ‬

‫ﺮ ﺎ ﺎ ﺎ( )‪-1651‬‬

‫‪(1682‬‬

‫ج‪ .‬ﺆ ﺎ‬
‫ﺮك ا‬
‫وا‬

‫ﻮ‬

‫ﺆ ﺎ‬

‫ﻮ ﺔ ﺪ ﺪة‬

‫ﻮف‪ ,‬ﻬﺎ‪:‬‬
‫‪ .1‬ا ﺮآﺔ ا‬
‫‪ .2‬ﺪا ﺔ ا‬
‫‪ .3‬د ا‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬ا ﻮا‬

‫ﺔ‬
‫ﺪي‬
‫ء‬

‫آ ﺔ ا ﺬآﺮ‬
‫ا ﻮ‬

‫ﺔ‬

‫ﺎن‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ا‬

‫ق‬

‫ا ﻮر ﺪ‬

‫‪.6‬‬

‫آ ﺎب‬

‫‪ .7‬ﺎ ﺔ‬

‫إ ﺮاب‬

‫‪ .8‬هﺬ ﻮا ﺪ ز ﺔ ا‬
‫‪ .9‬آ ﺔ ا‬

‫وا‬

‫ﺎ‬

‫ا ﺎﻜ‬

‫‪.10‬‬

‫ﺎء ذآﺮ إ إ ﷲ‬
‫ﺎت ﺎ ﺪ‬

‫‪ .11‬ﺪ ﺔ ا ﻮا ﺪ ا ﻰ ﺎ‬
‫‪ .12‬ا‬

‫ﺎت ا‬

‫إ إ ﷲ‬

‫ا ﺪ‬

‫ا ﺎﺪ‬

‫ﺪ‬

‫ن‬

‫‪ .13‬ﺮة ا‬
‫‪ .14‬ر ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا‬
‫‪.15‬‬

‫ﺎر ﻬﺎ ﺔ ا‬

‫ﺎر‬

‫ﺔ ا ﺎة‬
‫ﺮار‬

‫‪ .16‬ﺮ ا‬

‫ﻮ‬

‫‪ .17‬ر ﺎ ﺔ ا‬

‫إﻰ ا‬

‫ﺎن وز ﺮ آﺎرا‬

‫اﷲ‬
‫ا ﺎ ﺔ وا ﻬﺪا ﺔ‬

‫‪ .18‬ﺮ‬
‫‪ .19‬ﺎج ا‬
‫‪.20‬‬

‫ﺮار‬

‫ﺔ ا ﺮار‬

‫ﺎرب ا ﺎر‬

‫ﺪ‬

‫ﺔا ﺎ‬

‫‪.21‬‬

‫ﺪئ‬

‫ا‬

‫‪ .22‬ا ﻮ ﺎ ﺎت ا‬
‫‪ .23‬ز ﺪة ا‬
‫‪.2‬‬

‫و‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺔ ﺮ‬
‫دو ﻬﺎ‬

‫و‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ر‬

‫‪٫‬‬

‫‪ .‬ا‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺔا‬

‫ﺔ‬

‫ا‬

‫هﺎرون‬

‫ﻰأﺮ‬

‫اﺪ‬

‫)‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫ﻬﺮ‬

‫ﻮرة ﻰ ا ﻜﺮو‬

‫)‪ (Microfilm‬رول‬

‫ﻮ ﺔ ر‬

‫ﺎآﺮ ﺎ )‪.(PNRI‬‬
‫ﺮ‬

‫)‬

‫ﺎن أ ﺪ ﻮ‬
‫(‪ ،‬ا ن هﺬ ا‬

‫ا‬

‫ا ﺪ‬

‫ﺔ ‪ 92‬إ ﻰ ‪.110‬‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ا ﺪور ا ﺎ‬
‫و‬

‫ﻮ ﺔ اﺮ ﺎ ‪ ،‬و ﺮ‬
‫ا ﺪ‬

‫ا ﺎ‬
‫ا ﺔو‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ﺎﺔ و‬
‫" ا ﺎد ﺔ‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ‬

‫ﻮ ﺎت ا ﺪ ﺔ‬

‫)‪(Roll‬‬

‫ﻮﺔ‬

‫( ا ﻰ آ ﻬﺎ ﺎ‬

‫ر ﺎ ﺔ‪ ،‬و هﺬ ا ﺮ ﺎ ﺔ ﻜﻮن‬
‫وه‬

‫)‪ ،(Behren‬و ﻮ ﺪ‬

‫آ ﺎ ﻮج‬

‫ﻰ ا ﻜ ﺔ اﻮ‬

‫ﻮ ﺔ ﻜﻮن‬
‫ﺎت‬

‫ﻮي ﻰ ﺪد‬

‫اﺮ ﺎ ‪.‬‬

‫ﺔ‬

‫‪-‬‬

‫ﺔ‪،‬‬
‫وا‬

‫ﺎرب ا‬

‫ﺮ‬

‫ﺔ‬

‫هﺬ ا‬

‫ﺎر‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ﻮ ﺔ ا ﺮ ﺔ‬

‫ا ﻜ ﺔ اﻮ‬

‫ﺮات ا‬

‫ﺮار‬

‫و هﺬ ا ﺮ ﺎ‬
‫ا‬

‫ﺎت‬

‫ﺎب‬

‫ﻮن )‬

‫‪.‬‬
‫(‬

‫"آ ﺔ ا‬

‫ﺮة‬
‫ﺮ )‪(91‬‬

‫ﺔ‪،‬‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫هﺬ ا‬
‫ا‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري و‬
‫اﺮ‬

‫‪.1‬‬

‫ﺪدا‬

‫ﺆ ﺎت ا‬

‫ﻮ ﺔ ﻰ‬

‫ر ﺎ ﺔ‪ ،‬ﻬﺎ ‪:‬‬

‫) ص‪ ،(35-4 .‬ﺄ‬

‫ﺎري‬

‫زآﺮ ﺎ ا‬

‫ا ﺮا ﺮ وا ﻮاهﺮ )ص‪،(50-36 .‬‬

‫‪.2‬‬

‫ﻮ‬

‫ﺬآﺮ إ‬

‫ا ﺆ‬
‫)ص‪ ،(61-52 .‬ﺄ‬

‫ﺎ ا ﺎﻜ‬
‫‪.3‬‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫ﻮ‬

‫ا‬

‫آ ﺔ ا ﺬآﺮ )ص‪ ،(66-62 .‬ﺄ‬
‫‪.4‬‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫ا‬

‫ﻮ‬

‫ﺔ )ص‪ ،(79-67 .‬ﺄ‬

‫ا‬

‫ﻮ‬

‫‪ .5‬ا ﺮآﺔ ا‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫‪ .6‬ا ﻮا ا ﻮ ﺔ‬
‫ﻮ‬
‫ﺄ ا‬
‫‪ .7‬آ ﺔ ا‬
‫‪ ،(110‬ﺄ‬
‫‪.8‬‬
‫ﻮ‬

‫وا‬
‫ا‬

‫ﺎن‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬
‫ﺎت‬
‫ﻮ‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺔ )ص‪،(91-80 .‬‬

‫ا ﺪ ا ﺪ‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫)ص‪-92 .‬‬

‫ا ﺎ ﺔ و ا ﻬﺪا ﺔ )ص‪ ،(117-112 .‬ﺄ‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫‪ .9‬ر ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا‬
‫‪ ،(124‬ﺄ ا‬

‫ا‬

‫ﺎر )ص‪-118 .‬‬
‫ﺎر و ﻬﺎ ﺔ ا‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬
‫ﻮ‬

‫‪ .10‬ﺮ ا ﺮار )ص‪ ،(141-126 .‬ﺄ‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫ا‬

‫‪ .11‬د ﺎ ا ﺮار )ص‪ ،(167-143 .‬ﺄ‬
‫ﺮ ا ﺮ ﺮي‬
‫ﻰ ﺪا‬
‫‪ .12‬ﻬ ﺔ ا ﻮ ﺮ )ص‪ ،(209-167 .‬ﺄ‬
‫ﺮ ا ﺮ ﺮي‬
‫ﺪا‬
‫‪.13‬‬

‫ا ﻜ ﺔ إ ﻬ ﺔ )ص‪،(249-210 .‬‬

‫‪ .14‬ا‬

‫ﺎن ا ﺎ ﺔ )ص‪،(254-250 .‬‬

‫‪ .15‬ا‬
‫ا‬

‫ﺔ ا ﺮ ﺔ )ص‪ ،(278-265.‬ﺄ‬
‫ا ﺮهﺎن ﻮري‬

‫أﻮا‬

‫‪ .19‬أ ﺮار ا‬
‫ﻮ‬
‫ا‬
‫‪.20‬‬

‫أﻮ‬

‫ﺬآﺮ إ‬
‫ﺬآﺮ إ‬

‫ا ﺆ‬

‫ا ﺆ‬
‫ﺪا‬

‫ا‬

‫ﺮ ﺔ ا ﻮ ﺪ )ص‪ ،(405-366 .‬ﺄ‬

‫‪ .18‬ﺪ ﺔ ا ﻮا ﺪ )ص‪ ،(410-406 .‬ﺄ‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫أﻮ‬

‫أﻮا‬

‫‪ .16‬ر ﺎ ﺔ ا ﻮ ﻮء )ص‪ ،(363-278 .‬ﺄ‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬
‫‪.17‬‬

‫ﻮ‬

‫ﻮ‬
‫ـ ﺪ ا ــﺪا‬

‫ا‬

‫ﻮ‬

‫ﺎن ا ــﺔ )ص‪ ،(421-412 .‬ﺄ‬
‫ة‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫ﺮ ا هﻮت )ص‪ ،(427-422 .‬ﺄ‬

‫ﺪ اﷲ ا ﺎر‬

‫ﻰ‬

‫‪ .21‬و ﺪة ا ﻮ ﻮد )ص‪ ،(431-428 .‬ﺄ‬
‫ﺪ‬
‫‪ .22‬ا ﻮث ا‬

‫ــ‬

‫ا ﺎم ﻮ‬

‫)ص‪،(440-432 .‬‬

‫‪ .23‬ﺎن ا ــ )ص‪ ،(447-442 .‬ﺄ‬
‫ﺪ‬

‫ﺬآﺮ إ‬

‫ا‬
‫ا ﺆ‬
‫ا‬

‫ا ﺎم ﻮ‬

‫‪ .24‬ا ﻮر ا ﻬﺎدي إ ﻰ ــﺮ ا ﺮ ــﺎد )ص‪،(464-450.‬‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬
‫ﻮ‬
‫ﺄ ا‬
‫ا ﺎرف )ص‪ ،(469-466 .‬ﺄ‬
‫‪.25‬‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬
‫‪ .26‬د ا ء )ص‪ ،(480-470 .‬ﺄ‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬
‫‪ .27‬ر ـــﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا ﻮ‬
‫ا ﺆ‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﻮ‬

‫ﺔ )ص‪،(487-482 .‬‬

‫‪ .28‬ا ﻮ ﺎت ا ﻬــ ﺔ )ص‪ ،(534-516 .‬ﺄ‬
‫ﺎري‬
‫ﺪا‬
‫‪ .29‬ر ـــﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا ﻮ‬
‫ا ﺆ‬

‫ﺬآﺮ إ‬
‫زآﺮ ﺎ ا‬

‫ﺔ )ص‪،(534-516.‬‬

‫‪ .30‬ز ﺪة ا ﺮار )ص‪ ،(707-570 .‬ﺄ‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‪.‬‬

‫ﻮ‬

‫ا‬

‫ﺬآﺮ إ‬
‫ﻮ‬

‫ﻮ ﺔ "آ ﺔ ا‬
‫ﻜﻮﺔ ﺎ ﺔ ا ﺮ ﺔ‬
‫آ ﺮ‪ ،‬و ﻮن ا ﻮرق أ‬
‫ﻮد‪ ،‬ا ﺮ ا‬

‫و ا‬

‫‪ ،‬و اﻜﺎﺔ ﻮ‬
‫ا ﻜ ﺎت ا‬

‫هﺬ ا‬

‫ﺔ ﻜﻮن ــ‬

‫ﻮي آ‬
‫ﺔا‬

‫ا‬

‫ﺔ‬
‫ﺮة‬

‫ﻰ‬

‫ﺮ‪ ،‬و‬

‫ﺮ‪ .‬و آﺎ‬
‫ﺮا‬

‫‪.‬و ﻮ ﺪا‬

‫‪.‬‬

‫هﺬا ا ﻮع‬

‫ــﺔ‪ .‬و‬

‫ﺮا‪ ،‬و ــﻜ‬

‫(‬

‫‪ .‬و ﺎس‬

‫ﻮر‬

‫ﺰال ا ﻮرق‬

‫ﺪا‪ .‬و ﺎس‬

‫ﺮ‪ ،‬و ﺎس ﺮواز ا ﻜ ﺎ ﺔ‬
‫ﺎﺔ‪2‬‬

‫ا‬

‫و ‪3,2‬‬
‫ﺔا ﺎ ﺔ‬

‫ا ﺮ ا‬

‫ﺮ‬

‫ﺮ )‪(19‬‬

‫ﺮ)‬

‫ﻮي‬

‫ا ﺮى‪ .‬و ﻮ ﺪ ا ﻜ ﺎ ﺔ‬
‫إن ا ﻮرق‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫‪11 x 17,5‬‬

‫‪7,5 x 14,5‬‬
‫و ‪1,5‬‬

‫ﺔ‬

‫ﺔ‬

‫ا ﺮ‪:‬ا‬

‫ﺮ‬

‫ﺎ‬

‫ﺮة )‪(10‬‬

‫ا ﻮر ﺎت ‪10 x 16,5‬‬
‫ف ا ﺎر‬

‫ا ﺪ‬

‫و آ ﺎب وا‬

‫ﻮد هﻮ أآ ﺮ ا‬

‫ا ﺬي‬

‫ا‬

‫وا‬

‫ﻜ آﺎ‬

‫ﺎت‬

‫ا ﺪ‬

‫"‬

‫ﺮ‬
‫ا ﻬﺎ‬
‫)‪(Watermark‬‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﺮ‬
‫ا‬

‫ا‬

‫و‪1‬‬

‫ا ﺮى‬

‫ﺮ‬

‫ﻰ‬

‫ﺔ‬

‫آ ﺎ ﺔ ‪.PANNEKOEK‬‬
‫ﺮ ﺔ ه ﻮم‬

‫)‪(Heelsum‬‬

‫هﻮ ــﺪي‬

‫)‪(Belanda‬‬

‫ا ﺮن ا ـــﺎ‬

‫و آﺎ‬
‫ﺮ‪.‬‬

‫ور ا‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫أ ــﺎل ﻮا‬

‫ﺔ‬

‫‪21‬‬

‫ﺔآ‬

‫ا ﺮ ﺎص و ا‬

‫ﺪ‬

‫م أو‬

‫هﺎ ﻬﺎ ا‬
‫ﺪ‬

‫ا ر ﺎم ا‬

‫ا ﻜ ﺔ‪ .‬و‬

‫ﺬآﺮ ﻬﺎ إ‬

‫و هﺬ ا‬

‫ﻮ ﺔ ــــﺪأ‪)) :‬‬

‫ﺮ ﺎ آﺮ ‪ ،‬ا‬

‫ﺪ ﷲ و ﺪ وا‬

‫‪،‬وآ‬

‫ﻰا‬
‫ﻜ‬

‫ﺔ‪،‬‬

‫هﺬ‬

‫ا ﺆ ‪.‬‬
‫اﷲ ا ﺮ‬

‫ة‬

‫رب‬

‫اﺮ‬

‫ﺪ‪.‬‬

‫ﻰ‬

‫و ﺪ‪.((.......‬‬
‫و‬

‫ﺁ ﺮ ا‬

‫ﻜـ ﻮ ـﻮن‬

‫ﻮ ﺔ ــ‬

‫)‪ ......)) :(Kolofon‬ﺎ‬

‫ﺎ ﻰ واﷲ ﻮ ﻰ هﺪاك وهﻮ‬
‫و ﻰ هﺬ ا‬
‫ﺪ ا‬

‫ﻮ‬

‫ﻰ ا ﺬآﺮ‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫و‬

‫ﻰ ا‬

‫هـــﺬا ا‬

‫ــ ﺎ‬

‫ذﻚ‬

‫إن ﺎء اﷲ‬

‫ا ﻮﻰو‬

‫ا‬

‫ا ﺆ‬

‫ﺮف‬

‫ﺮ((‪.‬‬
‫ﺮح آ ﺔ ا ﺬآﺮ‬

‫ﻮف‪ ،‬ﺎ ﺔ‬

‫و‬

‫إ إ اﷲ‪.‬‬

‫‪                                                            ‬‬

‫‪W. A Churchill, Watermarks in Paper in Holland, England, France, etc,‬‬

‫‪21‬‬

‫‪in the XVII and XVIII Centuries and Their Interconnection, Menno Hertzberger‬‬
‫‪and Co. Amsterdam, 1935. hal. 17. ‬‬

‫ا ﺎب ا ﺎ‬
‫ا‬

‫ا ﺪ‬

‫أ‪-‬‬

‫إﻰا‬

‫إن ا‬
‫ﺪﺪ‬

‫ﺎج‬

‫‪:‬ا ﺎ ﺔ وا‬
‫ﺰا ﺔ‬

‫ﻮر‬
‫ا‬

‫ﻮي‬

‫‪،‬‬
‫ﺮ ‪،22‬و ﺎ ﺮ‬

‫ﺰا‬

‫إ‬

‫أن ا‬

‫ﻮم ا‬

‫أﺮ ﻬ‬
‫ﻮ ﺎ وا ﻮم‬

‫ﻮف‬

‫ﺔ ﺎ ﺔ‪.‬‬
‫ﻬ‬

‫ا‬

‫ﻬ ا‬
‫ا‬

‫ﺔ‬

‫‪ ،‬و‬

‫ﺪ‬

‫و ﺎ ﻮ ﺎ ﻬﺎ ا‬

‫ا ﺮات و ﺎ ﻮ ﺪا ﻬﺎ ا ﻜﺮ ﺔ‪ .‬وا‬
‫ا‬

‫وه‬

‫ﺪ ﺎ‬

‫ﻜﻮﺔ‬
‫ﺎت ا‬

‫ا‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺔ‬

‫ﺔ ا ﺮو ﺔ‪ ،‬و‬
‫ﺎت‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺮ ﺔا‬
‫ا‬

‫‪ .‬و ﺎ‬

‫‪:‬‬

‫‪ .... .1‬إ ﺎرة إ ﻰ ا ﺎت ا ﺮا ﺔ‪.‬‬
‫‪ {...}.2‬إ ﺎرة إ ﻰ ا‬

‫ا ﻮ ﺔ‪.‬‬

‫ﺎد‬

‫‪                                                            ‬‬
‫‪22‬‬

‫ﺪ ا‬

‫‪،( 1410‬ص‪  .47.‬‬

‫م‬

‫ﺪ هﺎرون‪،‬‬

‫ا‬

‫ﻮص و ﺮهﺎ‪ ،‬ط‪)،5 .‬ا ﺎهﺮة‪:‬‬

‫ﻜ ﺔ ا ﺔ‪،‬‬

‫‪ [...] .3‬إ ﺎرة إ ﻰ ﺪ ا‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫‪ "..." .4‬إ ﺎرة إ ﻰ أ ﻮال ا‬

‫ﺎء‪.‬‬

‫‪ (...) .5‬إ ﺎرة إ ﻰ ا‬

‫ا ﻬﺎ‬

‫ا ﻜ ﻮب‬

‫‪.‬‬

‫ا‬

‫ب‪.‬‬

‫]‪ [1‬هﺬا ا ﻜ ﺎب ا‬

‫وا‬

‫ﻰ ﻜ ﺔا‬

‫ا ﺪ‬

‫ﺎت‬

‫ا ﺪ‬
‫اﷲ ا ﺮ‬
‫ﺮ ﺎ آﺮ ‪ ،‬ا‬

‫رب‬

‫ﺪ ﷲ و ﺪ وا‬

‫ﺪ‪ .‬و ﺪ‬

‫ﻮل ا ﺪ ا ﺬ‬

‫وا ﻬ وا‬

‫أ ﺪام‬

‫ﺮ‪ .‬أ‬

‫اﷲ‪ .‬ا ﺪ ﻮ‬
‫ﺮ‬

‫‪23‬‬

‫ر‬

‫‪23‬‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ة‬

‫ا ﺮ ا‬

‫ﺮف ﺎ ﺬ‬

‫ﺎل أه‬

‫إر ﺎد و ﺮ‬
‫ﻮﺎ‬

‫ﻰ‬

‫ﺮ ا‬

‫ﺎر ﺮاب أه‬

‫و‬

‫‪24‬‬

‫اﺮ‬

‫و ﺮآ‬
‫أ‬

‫ﺮا‬

‫إ إ‬
‫ﻬﺪ ﺔ اﷲ‪.‬‬
‫‪ .‬ﺎ آﺎ‬

‫ﺁ‬

‫‪                                                            ‬‬

‫‪ :‬ﺮ‬

‫‪ 2‬ا ﺮب ا‬
‫أ‬

‫ﺎدا‪ .‬ﺈن‬

‫ا ﺎر ﺔ ه‬
‫وا‬

‫ﺰ ا‬

‫ا ﺬات إ ﻰ ا‬
‫ﺄا‬

‫‪ ‬‬

‫ﺎ‬

‫ﺎر‬

‫ﺎن ا ﺎ ﺔ ه‬

‫ﺄا‬

‫ﺎء ا ﺮ ﻮ ﺔ آﺎ ﺮزاق وا‬

‫ﻮت ا ﺄ ﻮ و‬

‫‪ .‬وآ‬

‫ﺎ‬

‫ا ﺬات إ ﻰ ا ﻮ ﻮدات ا‬

‫ﻬﺮ‬

‫ﺔ أروا ﺎ آﺎ ‪ ,‬أو‬

‫ﺎء ا ﻬ ﺔ آﺎ ﺎدر‪ ,‬وا ﺮ ﺪ‪ .‬و‬

‫‪ .‬ﺎ ﺮب ا‬
‫ا آﻮان ﻬﻮ‬

‫ﺎص‬
‫ﻮرة ا‬

‫ﻬﺎ إ ﻰ ا آﻮان‬

‫و ﻮب ا ﺮ ﻮب و‬
‫رﺎ‬

‫ﺮ‬

‫ا‬

‫‪,‬‬

‫‪,‬‬
‫ﺆ ﺬ‬

‫ﺎﻰ‬

‫ﺪﺮ‬

‫ﺄرض‬

‫ﺄوى ا ﺎ‬

‫ﻮﺔ‬

‫وا ﺮ ‪ .‬إ‬

‫ا ﻰ اﷲ‪ ،‬ا‬
‫وا‬

‫نا‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﻮك ا‬

‫ا‬

‫ﺪ‪ ،‬وا‬

‫ﺮ‪ ،‬ﺄن أآ‬

‫ر ﺎﺔ ﺎﺔ ا‬
‫ا ﺎ ﺪ‬
‫وأ ﺮار‬
‫إ‬

‫أ ﻬﺎ ا ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ا ﻮا ﺪ ‪ ،25‬وأ ﺰ ﻬﺎ‬
‫ﺎﺎ‬

‫ا‬

‫ﺎ ﺬآﺮ و‬

‫ﻮا ﺪ‬

‫‪26‬‬

‫ﺎ ﻰ‪ .‬وه هﺬ ‪:‬‬

‫وا ﺎ ﻚ‬

‫‪27‬‬

‫هﺬا ا ﺪ ا ﺮ‪،‬‬

‫ﺎر‪ ،‬وهﻰ‬

‫ﻮ‬

‫ﺎر ‪ ،29‬و ﺪ‬

‫ﺎﻚ ا‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﻮن اﷲ و‬

‫ﻮان ﻰ اﷲ و ا ﺮ‬
‫ﺪ‬

‫ﺎر و ﻬﺎ ﺔ ا‬
‫ﺎن‬

‫ﺰ ﺮة ﺮ ﺪ ‪،‬‬

‫ا ﺮا‬

‫‪28‬‬

‫ﺮ‬

‫]‪[ 2‬‬

‫‪ .‬إن أردت‬
‫ا ﺮار‪،‬‬

‫ﻚ‬

‫ﻚ ا ﺮﺪ‬

‫‪                                                                                                                                                                   ‬‬

‫‪25‬‬

‫ا‬

‫‪ :‬ا ﻮا ﺪ ‪ ‬‬

‫‪26‬‬

‫ا‬

‫‪ :‬ﻮا ﺪ ‪ ‬‬

‫‪27‬ا ﺎ ‪:‬‬
‫أو‬

‫ا‬

‫و‬

‫ﻬﺎ‪.‬‬

‫ا‬

‫ء‪،‬‬
‫ا‬

‫ا ﺔ‪ .‬إن‬
‫ا ﺆال‬

‫ا‬

‫و ﻮ ﻬ ‪ .‬ﺰام‪،‬‬

‫ا‬

‫ح ا ﺎﻜ ‪،‬‬

‫أو‬

‫ا ﻮق‪ .‬ﻮ أ‬

‫ﻮ ﻮن‬

‫ورود ا ﻬﺔ ا‬

‫ﻬﺎ وا‬

‫ﻮ اﺪ ﺎ و‬

‫ا‬

‫ﻮا‬

‫ﻮن ﺮاده أ ﺎ هﻮ‬

‫ﺮآﺎ‪ ،‬و‬

‫اﷲ‪ .‬و ﻜﻮن ﻮاء‬

‫ﺎت ا ﻮ‬

‫‪ 28‬ا ﺎ ﻚ هﻮ ا ﺬي‬

‫ﻮ‬

‫ا ﺬ ﻮب ﻜ‬

‫أه ا ﺎ‬

‫ا‬

‫ﻰ ذ ﻚ ا ﺬي‬

‫ﻰ‬

‫ﺔ ‪ .‬ﺰام‪،‬‬

‫ﻰ‬

‫ذآﺮ‬

‫ﻰو‬

‫ﻬﺎ‬

‫‪ ،‬أ ﺎ هﻮ‬

‫ﻬﺎ‬
‫ﻮب‬

‫ا ﻮ ﻰ ورؤ ‪.‬‬
‫ء وا‬

‫ﺪ ا‬

‫ﻬﺎر‪ ،‬إن‬

‫ﺔ وا‬

‫ا ﻮة‬
‫ء اﺪ ﺎ‬

‫ا‬

‫ﻮم‬
‫ﺎء و‬

‫ل ﻜ‬
‫ﻰ ا ﻮآ و‬
‫ا‬

‫ﺮ‬

‫ورده‬

‫ّﺔ‪ ،‬ص ‪  .112‬‬

‫ﻰ ا ﺎ ﺎت‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﺎت ا ﻮ‬

‫و‬

‫ﻮر ‪ ،‬ﻜﺎن ا‬

‫ّﺔ‪ ،‬ص ‪  96‬‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺎ ﺄﻰ‬

‫ﺰم ذآﺮ اﷲ ﻮل أو ﺎ ﻚ‬
‫ﺎ ﺔ‬

‫ا ﺆ‬

‫ر‬

‫‪30‬‬

‫اﷲ‬

‫ﺎ ﻚ‪ .‬أ ﺎ‬

‫ﻮل أم‬

‫ﻬﺎ }آﺎن ر ﻮل اﷲ‬

‫ﻰ اﷲ‬

‫ﺬآﺮ اﷲ آ أ ﺎ { ‪ 31‬أي آ أو ﺎ‬

‫و‬

‫وآ ﺎك هﺬا ﺮ ﺎ‬
‫ذﻚ‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ ﻰ‪ :‬ﺎذآﺮو‬
‫ا‬

‫ا ﺎت‪ .‬وأ ﺎ‬

‫أذآﺮآ‬

‫‪32‬‬

‫و ﺮ‬

‫ا ﻮ ﺔ و ا ﺪ ﺔ ﻜ ﺮة ‪،33‬‬

‫ﺎد‬

‫‪