K AJ I AN YURI D I S T E NT AN G E K SI ST E NSI H A K UL AYAT DI T I NJ AU D ARI UND AN G U ND ANG NO M O R 5 T A H UN 1 9 6 0 T E NT A NG P E RAT URA N DASAR P O K O K P O K O K A G R A RI A
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
SKRIPSI
KAJIAN YURIDIS TENTANG EKSISTENSI
HAK ULAYAT DITINJAU DARI UNDANG-UNDANG
NOMOR 5 TAHUN 1960 TENTANG PERATURAN
DASAR POKOK-POKOK AGRARIA
LEGAL STUDY ON THE EXISTENCE OF “ULAYAT”
RIGHT VIEWED FROM ACT NUMBER 5 YEAR 1960
ABOUT THE FUNDAMENTAL REGULATION OF
AGRARIAN PRINCIPLES
TOMMY NURDANSYAH
NIM . 080710101260
KEMENTERIAN PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN
UNIVERSITAS JEMBER
FAKULTAS HUKUM
2013
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
p
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
htt
SKRIPSI
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
KAJIAN.uYURIDIS
TENTANG.unEKSISTENSI
ej
nej
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
HAKttpULAYAT
DITINJAUttpDARI
://di
://di UNDANG-UNDANG
://di
p
t
t
h
h
h
NOMOR 5 TAHUN 1960 TENTANG PERATURAN
/
/
/
/
DASAR POKOK-POKOK
AGRARIA
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
di
/di
://di
://di
tp://
ttp:/
LEGAL
OF “ULAYAT”
http
http STUDY ON THEhEXISTENCE
RIGHT VIEWED FROM ACT NUMBER 5 YEAR 1960
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
ABOUT
THE
FUNDAMENTAL
REGULATION
OF
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
AGRARIAN
PRINCIPLES
//dig
//dig
//dig
//dig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
nej.
u
ilib.
dig
tp://
tp
/
.id
j.ac
une
tp
i
/dig
/
:
p
t
t
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
h
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
UNIVERSITAS
JEMBER
/
d/
i
.
c.id
c
a
a
.
.
j
j
.une
.une FAKULTAS HUKUM
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
://di
://di
p
p
t
t
t
t
h
2h0 1 3
ac.
nej.
ac.
nej.
ii
u
u
http
ilib.
g
i
d
/
:/
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
id/
id/
id/
ilib.
g
i
d
/
:/
.id/
ac
nej.
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
/d
://d
://d DAN KEBUDAYAAN
ttp:/
PENDIDIKAN
http
http
hKEMENTERIAN
.u
.
gilib
i
d
/
/
:
ht
ac
nej.
h
.id/
u
ilib.
dig
tp://
lib.u
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
id/
ac.
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
h
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
c
c
a
a
.
.
j
NIM . 080710101260 unej
.une
b
i
l
ilib.
i
g
g
i
i
d
d
/
/
:/
:/
http
http
lib.u
ac
nej.
.u
TOMMY NURDANSYAH
ac
nej.
digi
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
ac
nej.
.u
.u
.u
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
tp
http
http
http
gilib
i
d
/
/
:
:
:
:
tp:
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
/
d
ac.i
.
j
e
n
u
ilib.
dig
tp://
gilib
i
d
/
/
:
u
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
ilib.
g
i
d
/
:/
id/
id/
ac.
nej.
iii
u
u
.u
http
id/
id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ilib.
g
i
d
/
:/
ac
nej.
.u
.u
ac.
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
.u
http
.id/
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
h
.id/
.u
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
lib.u
lib.u
h
u
ilib.
dig
tp://
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ac.
nej.
ht
.id/
lib.u
tp
u
ht
.id/
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ht
id/
id/
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
http
id/
u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
digi
tp://
ac
nej.
.u
.u
id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
.u
http
.id/
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ilib.
h
.u
.u
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
.id/
.u
dig
tp://
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
.id/
.id/
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
tp
http
.id/
ac
nej.
h
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id
.id
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j di situlah terletak kehormatan
kebodohanku u
dan pahalaku
nedan
.une
.une
.itu,
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
(Kahlil Gibran)”
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
lib.u
tp
.u
.u
MOTTO
http
.id/
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
“Aku tidak mengetahui kebenaran
mutlak. Tetapi aku/menyadari
/
ac
nej.
digi
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
PERNYATAAN
http
Saya
sebagai penulis yang bertanda
/ tangan di bawah ini :
/
id
d
ac.i
.
j
e
n
u
ilib.
dig
tp://
u
.u
Nama
ilib. : TOMMY NURDANSYAH
gilib
ht
.u
ilib
//dig
u
ht
ht
: 080710101260
.id/
d/
d/
.id/
ac
nej.
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
di
tp://
NIM
id/
id/
ac.
nej.
ac.
nej.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
c.i
c.i
Menyatakan dengan
ej.ailmiah yang berbentuk
ej.a sesungguhnya bahwa karya
.un
.un
ac
nej.
.u
ilib
ilib
ilib
skripsi dengan
/dig
/dig Eksistensi Hak Ulayat Ditinjau
/digjudul : “Kajian Yuridis Tentang
ttp:/
ttp:/
ttp:/
tp:
h Pokokh 1960 tentang Peraturan Dasar
h
Dari Undang-Undang
Nomor 5 Tahun
Pokok
Agraria” adalah benar-benar
hasil karya sendiri, kecuali
jika dalam
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
pengutipan substansiundisebutkan
sumbernya, dan belum
.une
.une pernah diajukan pada
. e
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g Saya bertanggungjawab
g
institusi pmanapun,
serta bukan karya pjiplakan.
://diatas
://di
://di
http
htt
htt
.id
j.ac
une
lib.
i
g
i
://d
tp
keabsahan dan kebenaran isinya sesuai dengan sikap ilmiah yang harus dijunjung
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
u
u
u
Demikianlibpernyataan
ini saya buat dengan
ilib.
ilib. sebenarnya, tanpa adanya
i .
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
/
.idtinggi.
ac
nej.
/dig
/dig
/dig
:/
:/
p:/ paksaan dari pihak lain serta
tekanan
http jika
httpbersedia mendapat sanksi akademik
httdan
tp
ternyata dikemudian hari pernyataan ini tidak benar.
.
.u
igilib
d
/
/
:
tp
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
id/
id/
ac.
nej.
iv
u
ilib.
g
i
d
/
:/
http
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
u
ac
nej.
.u
.u
http
id/
ilib.
g
i
d
/
:/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ac.
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
/
/
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
TOMMY
NURDANSYAH
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g NIM. 080710101260 //dig
:
://di
http
http
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
h
.id/
.id/
tp
i
/dig
/
:
p
t
t
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
lib.u
lib.u
h
u
ilib.
dig
tp://
Yang menyatakan,
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ac.
nej.
ht 2013
Jember, 12 Februari
.id/
lib.u
gilib
i
d
/
/
:
u
ht
.id/
ac
nej.
digi
tp://
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ht
id/
id/
id/
id/
ac.
nej.
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
/
ini penulis persembahkan
idSkripsi
.id/
.id/
.id/ kepada :
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
ig dan Ibunda Tutik Pujiantari,
1. Ayahanda
://di
://d(alm)
://di tercinta Achmad Basuki
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
.id/
.id/
ac
nej.
lib.u
i
g
i
://d
http
PERSEMBAHAN
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
yang sangat saya sayangi dan cintai serta Kakak-kakakku tercinta Aviani
d/
c.i
ej.a
.un
ilib
//dig
tp:
Karerina, Andik Murtiyoso
d/ dan Santi Wulandari;
/
/
c.id
c.id
c.i
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2. Almamater Fakultas
.uneyang saya banggakan; ilib.une
.une Hukum Universitas iJember
b
b
i
i
l
l
i
g
g
ig
/dserta
/di Hukum Universitas Jember,
/
/
:
:
://di dan Ibu Dosenku di Fakultas
3. tBapak
p
p
p
t
t
t
ht
ht
h
semua orang yang dengan tulus memberikan ilmu pengetahuan dan
a
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
u
ilib.
u
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
ilib.
g
i
d
/
:/
id/
id/
ac.
nej.
v
u
u
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
id/
ilib.
g
i
d
/
:/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
lib.u
h
.id/
.u
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
lib.u
lib.u
h
u
ilib.
dig
tp://
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ac.
nej.
ht
.id/
lib.u
gilib
i
d
/
/
:
u
ht
.id/
digi
tp://
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ht
id/
id/
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
id/
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
a
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
/
/
pengalaman dengan penuh
c.id
c.id keikhlasan dan tanpa pamrih.
.id/
ac
nej.
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
p
http
http
httKAJIAN
YURIDIS TENTANG
EKSISTENSI
tp
DARI UNDANG-UNDANG
/ HAK ULAYAT DITINJAU
d/
i
.id/
.id/
.
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j PERATURAN
j
NOMOR 5 .TAHUN
1960 TENTANG
une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g AGRARIA
ig
POKOK-POKOK
://di
://di
://dDASAR
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
d
ac.i
.
j
e
n
u
ilib.
dig
tp://
/
/
/
.id/ LEGAL STUDY ON
c.id
c.id“ULAYAT”
c.idTHE EXISTENCEj.OF
a
a
a
.
.
j
j
.une 5 YEAR 1960 ilib.une
.une FROM ACT NUMBER
RIGHT VIEWED
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
/dig
/di
/di
/
/
/
:
:
:
p
p
p
t
t
t
ABOUT
THE FUNDAMENTAL
REGULATION
ht OF
ht
ht
ac
nej.
lib.u
digi
tp://
AGRARIAN PRINCIPLES
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
/
/
/
.id/ untuk memperoleh gelar
Sarjana
c.id
c.id Hukum dalam
csyarat
c.idDiajukan sebagai salah satu
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
ne Hukum pada Fakultas Hukum
.uneUniversitas Jember ilib.une
.uIlmu
.une
Program Studi
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
u
ilib.
dig
tp://
u
d
tp://
.u
tp
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
lib.u
h
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
KEMENTERIAN
PENDIDIKAN
DAN
KEBUDAYAAN
://d
://d
://d
http
http
http
UNIVERSITAS JEMBER
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
FAKULTAS HUKUM
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
2013
t
t
t
h
h
h
ac.
nej.
vi
u
http
ilib.
g
i
d
/
:/
id/
id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
g
i
d
/
:/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
id/
tp
i
/dig
/
:
p
t
t
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
u
ht
ht
.id/
lib.u
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
NIM . 080710101260
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
TOMMY NURDANSYAH
igilib
ht
digi
tp://
ac.
nej.
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
id/
id/
id/
id/
ac.
nej.
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id
d
ac.i
.
j
e
n
u
ilib.
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
lib.u
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
tp
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
ac.
nej.
u
ilib.
g
i
d
/
:/
http
.u
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
id/
id/
u
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ilib.
g
i
d
/
:/
h
http
gilib
i
d
/
/
:
http
ac.
nej.
lib.u
.u
.u
tp
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.u
.id/
.u
ht
i
/dig
/
:
p
t
t
http
.id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ac.
nej.
.id/
.u
ac
nej.
id/
lib.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
http
ac
nej.
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
gilib
i
d
/
/
:
EDY SRIONO,://S.H.,
digi M.H.
p
t
ht
NIP. 195505041984031001
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.id/
.id/
c
c
Pembantu
Pembimbing,
a
a
.
.
j
j
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
://di
://di
p
p
t
t
t
t
h
h
lib.u
.id/
.id/
.id/
.id/
digi
tp://
.u
http
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
b.u M.Si.
liS.H.,
lib.uDr. DOMINIKUS RATO,
i
i
g
g
i
i
://d
://d
NIP. 195701051986031002
http
http
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
http
.id/
ac
nej.
h
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
i
/dig
/
:
p
t
t
.u
.u
ac
nej.
lib.u
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
.id/ Pembimbing,
.u
u
ilib.
dig
tp://
h
.id/
ac
nej.
ac.
nej.
ht
Oleh:
h
id/
id/
u
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ht
ht
digi
tp://
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
TANGGAL
29 Januari 2013
/
/
dig
tp://
ac
nej.
SKRIPSI INI TELAH
http DISETUJUI
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
vii
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
d
ac.i
.
j
e
n
id/
id/
id/
ac.
nej.
ac.
nej.
ac
nej.
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
i
/dig
/
:
p
t
t
une
lib.
i
g
i
://d
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
Pembantu Pembimbing,
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
http
http
Pembimbing,
tp
h
.u
.u
http
tp
lib.u
TOMMY
NURDANSYAH
/
d/
i
.
c.id
c
a
a
.
.
j
j
NIM.
080710101260
ne
ne
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
/
.id
j.ac
ac
nej.
lib.u
Oleh :
h
.id/
.id/
.id/
lib.u
gilib
i
d
/
/
:
http
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
digi
tp://
gilib
i
d
/
/
:
KAJIAN YURIDIS
HAK
ULAYAT DITINJAUib.u
u
u TENTANG EKSISTENSI
ilib.
ilib.
g
g
igil
i
i
d
d
d
/
/
/
DARI UNDANG-UNDANG
NOMOR
5
TAHUN
1960
TENTANG
/
/
/
:
:
:
http
http
http
PERATURAN DASAR POKOK-POKOK AGRARIA
u
ilib.
ac
nej.
.u
.u
PENGESAHAN
http
Skripsi
dengan judul :
/
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
EDYaSRIONO,
S.H., M.H.
S.H.,
.id/
.id/
.id/ M.Si.
.id/Dr. DOMINIKUS RATO,
c
c
c
c
a
a
a
.
.
.
.
j
j
nej 195505041984031001 b.unej
NIP. 195701051986031002
.uNIP.
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
igili
ig
ig
ig
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
tp
http
http
http
.id/
ac
nej.
lib.u
digi
tp://
Mengesahkan :
/
/
Kementerian
c.id
c.id Pendidikan dan Kebudayaan
a
a
.
.
j
j
Universitas Jember .une
.une
b
i
l
i
g
igilib
i
d
d
Fakultas Hukum
/
/
/
/
:
:
http
http
Dekan,
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
nej.
gilib
i
d
/
/
:
u
ac.
nej.
u
http
ilib.
g
i
d
/
:/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
id/
id/
ac.
nej.
.id/
nej.
http
id/
tp
http
.u
.u
http
ilib.
g
i
d
/
:/
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
tp
ac
nej.
Dr. WIDODO EKATJAHJANA, S.H., M.Hum.
/
/
c.id 197105011993031001 ac.id
aNIP.
d/
ac.i
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
h
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
viii
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
Hari
/
u
ilib.
dig
tp://
: Selasa
d
ac.i
.
j
e
n
Tanggal
gilib
i
d
/
/
:
http
Bulan
: i12
lib.u
ht
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
/dig
/
:
p
t
t
/
Anggota Penguji 1
lib.
i
g
i
://d
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
h
h
h
ac.
nej.
ac.
nej.
ix
u
u
http
ilib.
g
i
d
/
:/
id/
id/
id/
id/
ilib.
g
i
d
/
:/
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
u SRIONO, S.H., M.H. lib.u
.u
Dr. DOMINIKUS
S.H., M.Si.
lib.EDY
libRATO,
i
i
g
g
i
i
digi
d
d
/
/
/
/
/
/
NIP. 195701051986031002
NIP.
195505041984031001
:
:
:
p
p
p
tt
tt
tt
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.i
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
Anggota
d/ Penguji 2
http
http
tp
lib.u
h
/
.id
j.ac
une
une
lib.
i
g
i
://d
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
.id
j.ac
.id/
ac
nej.
u
Anggota Penguji
ilib.
lib.u
lib.u
digi
tp://
ac.
nej.
.id/
.id/
.id/
id/
id/
ac.
nej.
u ZULAIKA, S.H., M.H.lib.u
lib.EMI
i
g
igi
i
NIP. 197703022000122001
d
d
/
/
/
/
:
:
http
http
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
.u
SUGIJONO, S.H.,
u
lib.M.H.
i
g
i
NIP. 195208111984031001
d
/
:/
.u
igilib
d
/
/
:
tp
.id/
Sekretaris,
.id/
http
id/
ac.
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
ac
nej.
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
h
.id/
http
Ketua,
ac
nej.
lib.u
ac
nej.
gi
://di
http
tp
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
Panitia Pengujilib.u
.u
.u
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
.id/
u
ht
ht
: 2013 ej.ac.i
un
ac
nej.
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
u
ilib.
ilib.
g
g
i
i
d
d
/
://
Diterima
ttp:/ Universitas Jember
httpoleh Panitia Penguji FakultashHukum
lib.u
gilib
i
d
/
/
:
u
d/
/
c.idTahun
a
.
j
ne
digi
tp://
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
: Februari
id/
id/
id/
ac.
nej.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
Dipertahankan
di hadapan Panitia Penguji
httppada :
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
UCAPAN TERIMA
KASIH
http
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
Syukur Allhamdulillah penulis panjatkan kehadirat Allah SWT Yang
/
.id/
.id/ hidayah, inayah,
.id/
.idMaha
c
c
c
c
Pengasih
lagi
Maha
Penyayang
atas
segala
rahmat,
nikmat,
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g diselesaikan dengan baik.
gsehingga penulisan skripsi ini
dan taufiq-Nya,
dapat
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
Skripsi ini diajukan untuk memenuhi salah satu persyaratan menyelesaikan
Program Studi Ilmu Hukum dan
Skripsi ini
/
/ memperoleh gelar Sarjana Hukum.
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
dapat terselesaikan udengan
hasil kerja keras, ketekunan,
dan ketelitian, serta une
.une
. ne
b
b
i
i
l
l
ilib.
i
i
g
g
g
i
i
i
d
d
d
dorongantp:semangat
dan bantuan dari tsemua
//
:// pihak, sehingga tulisanttpini:// dapat
h
ht p
ht
id/
.ac.
nej
lib.u
digi
tp://
terselesaikan dengan baik sebagai karya ilmiah yang berjudul “Kajian Yuridis
/
/
/ Ditinjau Dari Undang-Undang
/
Eksistensi Hak Ulayat
Nomor 5
.idTentang
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
Tahun 1960 tentang
Dasar Pokok-Pokok
Agraria”.
.une
.une
.uPeraturan
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
dig
://di
://di merupakan keniscayaan
tantangan dan kesulitan
tp://
http dalam
http
htHambatan,
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
menyelesaikan skripsi ini. Tanpa bimbingan, dorongan, dan bantuan dari berbagai
/
/
/
d/
dengan baik. .Oleh
c.id
c.idkarena itu, penulis
c.iterselesaikan
c.idpihak, tulisan ini tidak dapat
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
j
une dan terima kasih yanglibtidak
.une
.uneterhingga kepada:
.hormat
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
menyampaikan
rasa
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h sebagai Dosen Pembimbing Skripsi;
1. BapakhDr. Dominikus Rato, S.H., M.Si.,
2. Bapak Edy Sriono, S.H., M.H., sebagai Dosen Pembantu Pembimbing Skripsi;
.id/
.id/
.id/
.id/
c
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j atas semua saran dan nej
j sebagai Ketua Dosen Penguji
j 3. Bapak Sugijono, S.H.,neM.H.
u
.une
.u
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
ilib.
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
masukannya;
d
d
d
d
/
/
/
/
:/
:/
:/
tp:/
http
http
http
4. Ibu Emi Zulaika, S.H., M.H. sebagai Sekretaris Dosen Penguji atas semua saran
/ masukannya;
ddan
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
5. Bapak Dr. Widodo.uEkatjahjana,
S.H., M.Hum., selaku
.une
.une Dekan Fakultas Hukum
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
/di
://di
://di
:/Jember;
Universitas
http
http
http
c.i
ej.a
.un
ilib
//dig
tp:
6. Jajaran Pembantu Dekan, Bapak Echwan Iriyanto, S.H., M.H., selaku Pembantu
/
/
/
/
I, Bapak Mardi Handono,
.idDekan
c.id
c.id Dekan II, Bapak
c.id S.H., M.H., selaku Pembantu
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
.une
.uDekan
.uneM.Hum., selaku Pembantu
Eddy Mulyono, ilS.H.,
III Fakultas Hukum
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
Universitas
http
http
http Jember;
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
7. Bapak Rizal Nugroho, S.H., M.Hum., sebagai Dosen Pembimbing Akademik;
/
/
.id/ Hukum Universitas Jember;
c.id
cFakultas
c8..idSeluruh Civitas Akademika
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
dig
://di
://di
p
p
t
t
tp://
t
t
h
h
tp
ac.
nej.
x
u
u
ilib.
g
i
d
/
:/
http
ilib.
g
i
d
/
:/
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
id/
id/
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ttp sangat
9. Ayahanda
httpdan Ibunda Tutik Pujiantari,hyang
http tercinta Achmad Basuki (alm)
tp
saya sayangi dan cintai serta Kakak-kakakku tercinta Aviani Karerina, Andik
/
/
/
.id/
.idterbaik;
.idyang
.idMurtiyoso
c
c
c
c
dan
Santi
Wulandari
selalu
menjadi
motivator
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
gselalu memberikan semangat
g spesial Zahrotun Nazia yang
10. Seseorang yang
dan
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
kasih sayang setiap waktu;
11. Sahabat-sahabat
tercinta yang /tergabung dalam Futsal Club,/ Andhi Nugraha
/
/
d
i
.
c.id
c.id
c.id
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
Hadiwinata, Candra u
David Priambodo, une
ne
ne Adi Wibowo, Dani Haryo
.uNugroho,
.Mukti
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
ilib.
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
d
d
d
d
/
Ahmad tRhiza
Bryan SAP, Mohammad
//
p:// Tofana, Andi Prasetyan, tpI :Made
tp:/Jazuli,
tp://
ht
ht
ht
Taufan Herbowo, Abdillah Waybi Laksono, Fajar Pratama Putra, Nocky, Rendra
/
/
/
/ Yudho Prihantoro;
.iddan
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
12. Sahabat-sahabat tercinta
.une
.uneKKM : Arif Raosa Fikri,
.une yang tergabung dalam ianggota
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
g
g
dig
://di
://di
Dwi Dini
tp://
http
httpJuni Adi Setya dan RakhmadhtHananto;
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
13. Sahabat-sahabat tercinta yang tergabung dalam Mitreka Satata : Hiding Cahyono,
/
/
/
/
Mohammad
c.id
c.id
c.id Hadiwinata, Ragil Agis j.Dewantoro,
c.idAgus Winarko, Andhi Nugraha
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
.une
.une
.un
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
Jazuli,
Hanung
Alfin,
Galih
Aji
S,
Yoyok;
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h Jember :
h Fakultas Hukum Universitas
h di Ruang Baca dan Tata Usaha
14. Petugas
Bapak Joko Lelono, Bapak Dedy Sulastriyono, Bapak Tri Budi Waluyo, Bapak
nej.
u
ilib.
dig
tp://
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
Jumak, Mas Hadi, Ibu
Suli,
Mbak Febri, serta teman-teman
di parkir Fakultas nej
j
j
u
.une
.une
b
b
i
i
l
l
ilib.
i
i
g
g
g
i
i
i
Hukum Universitas
Jember
;
d
d
d
/
/
/
:/
:/
:/
http
http
http
d/
ac.i
15. Serta semua pihak yang telah berjasa dalam penyelesaian skripsi ini.
Semoga semua bimbingan,
yang telah
/
d/
ibantuan,
id/ pengarahan, nasehat, dan
.
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
diberikan untuk menyelesaikan
skripsi ini mendapat
.une
.une balasan yang sebesar.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
/di
/di
//di Allah SWT. Akhir kata,
besarnya
ttp:/ ini
ttp:/ besar harapan semoga skripsi
ttp:dari
d/
c.i
ej.a
.un
ilib
//dig
tp:
h
h
h
bermanfaat serta berguna bagi semua pihak yang membutuhkannya dan dapat
/
.idmemberikan
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
http
ilib.
g
i
d
/
:/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
Penulis
xi
ac.
nej.
http
id/
id/
ac.
nej.
u
u
ilib.
g
i
d
/
:/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
id/
ac.
nej.
gilib
i
d
/
/
:
Jember, 12 Februari 2013
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
http
d/
ac.i
.u
.id/
ilmu
.u
.u
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
perkembangan
.id/
ac
nej.
http
d/
ac.i
nej.
terhadap
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
maksimal
.u
gilib
i
d
/
/
:
pengetahuan.
yang
.id/
kontribusi
ht
u
ilib.
dig
tp://
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
RINGKASAN
Penulisan Skripsi ini dilatar belakangi oleh semakin tergerusnya hak-hak
ulayat masyarakat hukum adat yang terkandung dalam Undang-Undang Nomor 5
Tahun 1960 tentang Peraturan Dasar Pokok-Pokok Agraria. Hak ulayat yang
seharusnya menjadi hak masyarakat hukum adat kini telah bergeser dan fungsinya
berubah menjadi pembangunan yang dilakukan oleh penguasa maupun pengusaha.
Hal tersebut yang menjadi permasalahan di dalam masyarakat hukum adat,
banyak konflik yang terjadi karena perselisihan antar masyarakat dengan
pemerintah.
Negara memunyai hak bangsa dan hak menguasai negara yang tujuannya
untuk kemakmuran rakyat, namun pada kenyataannya disalahgunakan untuk
kepentingan pemodal. Masyarakat hukum adat yang berhak mengelola tanah hak
ulayat dirugikan dengan adanya peraturan perundang-undangan yang membatasi
ruang geraknya. Masyarakat hukum adat dan hak-hak tradisionalnya hanya
sekedar diakui selama menurut kenyataannya masih ada. Namun hak-haknya lama
kelamaan menjadi melemah dan bahkan menjadi hilang.
Dengan alasan itu, maka masyarakat hukum adat beserta hak-hak ulayatnya
berhak mendapatkan perlindungan hukum dari negara. Perlindungan hukum yang
diberikan oleh negara diharapkan mampu mengembalikan eksistensi masyarakat
hukum adat beserta hak ulayatnya. Karena sampai saat ini, masyarakat hukum
adat mempunyai kewenangan terbatas terhadap hak ulayatnya. Negara telah
melakukan intervensi yang semula untuk kemakmuran rakyat, namun justru untuk
kepentingan pemodal.
Berdasarkan uraian diatas, maka tulisan tersebut dipandang perlu untuk
dikaji dalam suatu problematika yang ada melalui sebuah karya ilmiah berupa
skripsi dengan judul “Kajian Yuridis Tentang Eksistensi Hak Ulayat Ditinjau
Dari Undang-Undang Nomor 5 Tahun 1960 tentang Peraturan Dasar PokokPokok Agraria”.
Terdapat 3 (tiga) rumusan masalah dalam penulisan Skripsi ini, yakni :
pertama, apakah masyarakat hukum adat di negara kita saat ini masih mempunyai
hak yang mutlak untuk menguasai tanah hak ulayat. Kedua, bagaimana
keberadaan hak ulayat di negara kita saat ini di dalam Undang-Undang Nomor 5
Tahun 1960 tentang Peraturan Dasar Pokok-Pokok Agraria. Ketiga, bagaimana
perlindungan hukum yang dilakukan oleh negara terhadap eksistensi hak ulayat
dewasa ini. Adapun tujuan dari penulisan skripsi ini adalah untuk menjawab 3
(tiga) rumusan masalah diatas.
Metode penelitian yang digunakan adalah dengan menggunakan tipe
penelitian yuridis normatif (legal research) dengan menggunakan pendekatan
undang-undang (statute approach) dan pendekatan konseptual (conceptual
approach). Sumber bahan hukum yang digunakan yaitu terdiri atas bahan hukum
primer, bahan hukum sekunder, dan bahan non hukum. Selanjutnya analisis bahan
hukum yang digunakan adalah dengan menggunakan metode deduktif.
Kesimpulan yang diperoleh dari penulisan skripsi ini adalah yang pertama,
kewenangan masyarakat hukum adat di Indonesia saat ini terhadap hak ulayat
xii
dibatasi, karena sudah terdapat peraturan perundang-undangan yang mengaturnya.
Dalam Penjelasan Umum II angka (3) Undang-undang Nomor 5 Tahun 1960
tentang Peraturan Dasar Pokok-pokok Agraria telah diatur mengenai pelaksanaan
hak ulayat, yang di dalamnya pemerintah memberikan pembatasan dengan tujuan
agar bisa dilakukan pembangunan guna kepentingan rakyat. Hak ulayat
mempunyai sifat ke dalam yang berarti masyarakat hukum adat yang berada di
dalamnya berhak mempergunakan tanah hak ulayat dengan leluasa hingga bisa
menjadikannya sebagai hak milik dan mengakibatkan hak ulayat semakin
melemah. Hak ulayat juga memunyai akibat ke luar yang berarti bahwa, tanah hak
ulayat tersebut hanya bisa dikelola dan dijadikan hak milik oleh masyarakat
hukum adat setempat, sedangkan untuk orang luar hanya bisa mengelola tanah
hak ulayat tersebut dan tidak dapat dijadikan hak milik atas dasar izin penguasa
adat. Kedua, Undang-undang Nomor 5 Tahun 1960 tentang Peraturan Dasar
Pokok-pokok Agraria dalam Pasal 1 diatur mengenai hak bangsa, Pasal 2
mengenai hak menguasai negara dan Pasal 3 UUPA yang menyatakan bahwa
pelaksanaan hak ulayat diakui sepanjang kenyataannya masih ada. UUPA tidak
mengatur secara eksplisit mengenai hak ulayat, karena akan berpengaruh terhedap
perkembangan alamiah hak ulayat tersebut di dalam kehidupan masyarakat hukum
adat. Namun hal tersebut berakibat fatal, tanah hak ulayat sudah semakin
melemah dengan adanya uang penggantian (recognitie) dan menjadi milik
penguasa dan pengusaha swasta.
Perlindungan hukum terhadap hak ulayat di negara kita diatur dalam
berbagai peraturan perundang-undangan. Namun dengan banyaknya peraturan
perundang-undangan yang memberikan perlindungan tersebut terjadi sebuah
kerancuan yang mengakibatkan semakin tidak jelasnya nasib hak ulayat di negara
kita. Tidak terdapatnya kejelasan mengenai perlindungan hak ulayat
mengakibatkan melemah bahkan hilangnya hak ulayat masyarakat hukum adat.
Saran dari penulisan Skripsi ini adalah Sebagaimana yang termaktub
dalam Penjelasan Umum II angka (3) UUPA, bahwa masyarakat hukum adat
sudah tidak mempunyai kewenangan yang mutlak terhadap hak ulayat. Dengan
memperhatikan asas-asas dan prinsip-prinsip masyarakat hukum adat yang ada,
seharusnya negara lebih peka dan responsif terhadap nasib masyarakat hukum
adat yang harusnya mempunyai kewenangan mutlak terhadap lingkungan
hidupnya (hak ulayat). Adanya peraturan perundang-undangan yang mengatur
mengenai hak ulayat, negara seolah-olah merampas apa yang sudah dimiliki
masyarakat hukum adat sejak zaman dahulu. Dengan mengorbankan masyarakat
hukum adat beserta hak-hak tradisionalnya tidak akan menjadikan langkah negara
untuk melakukan pembangunan yang ditujukan untuk kemakmuran rakyat
menjadi maju, melainkan menjadikan mundur bangsa kita karena satu persatu
masyarakat hukum adat dan hak-hak tradisionalnya hilang, dan menjadikan
keragaman budaya negara kita menjadi musnah.
xiii
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
id/
id/
ac.
nej.
ac.
nej.
i//digili
ili
ili
Halaman Sampul
//dig
//dig Depan ........................................................................
ttp:
ttp:
ttp:
ac.
nej.
b.u
b.u
b.u
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
DAFTAR
http ISI
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
h
h
h Sampul Dalam ........................................................................
Halaman
ii
Halaman Motto .......................................................................................
iii
/
id/
id/
id/
.
.
.
c.id
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
Halaman Pernyataan
iv
.une
.une
.un..............................................................................
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
di
Halaman
Persembahan
..........................................................................
:v//di
://di
://di
tp://
http
http
http
Halaman Prasyarat gelar .......................................................................
vi
/
/
/
/
Persetujuan ............................................................................
vii
.idHalaman
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
Halaman Pengesahan
viii lib.un
.une
.une.............................................................................
b
b
i
i
l
l
i
i
i
g
g
/dig
://di
://di
Halaman
ttp:/
http ix
httpPenetapan Panitia Pengujih....................................................
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
Halaman Ucapan Terima Kasih ............................................................
x
/
/
/
/
xiii
c.id
c.id
c.id
c.idHalaman Ringkasan ...............................................................................
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
ne
.une
.une
.u.................................................................................
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
Halaman
Daftar
Isi
xiv
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h xvi
h
h Lampiran ................................................................................
Halaman
BAB 1 PENDAHULUAN ......................................................................
d/
ac.i
nej.
u
ilib.
dig
tp://
1.3 Tujuan Penelitian .....................................................................
3
/
/
1.3.1 Tujuan Umum
c.id
c.id................................................................
4
.id/
ac
nej.
.u
4
igilib
ig
ig
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
1.4
http 4
http
httpMetode Penelitian ....................................................................
.id/
ac
nej.
1.4.1 Tipe Penelitian ...............................................................
5
1.4.2 Pendekatan
j.ac
j.acMasalah ......................................................
5
.une
u
lib.
i
g
i
://d
a
nej.
a
nej.
u
u
1.3.2 Tujuan
ilib.
ilib. Khusus ...............................................................
lib.u
digi
tp://
id/
.
j.ac
j.
j..........................................................................
e
e
e
n
n
n
1.1 Latar Belakang
1
u
u
u
ilib.
ilib.
ilib.
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
/
/
:3/
:/
:/
1.2
Rumusan
Masalah ...................................................................
http
http
http
.id/
ac
nej.
1
d/
ac.i
d/
ac.i
.id/
.une
.id/
.id/
ac
nej.
.u
6/digilib
ilib
ilib
1.4.3
/dig
/digSumber Bahan Hukum ..................................................
:/
:/
tp:/
http 7
ht..................................................
http1.4.4 Analisis Bahan Hukum
tp
/
/
/
/
2 TINJAUAN PUSTAKA
9
.idBAB
c.id
c.id
c.id ............................................................
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
.une
.une
b
b
i
i
l
l
lib.u ..............................................................................
2.1 Hakig
Ulayat
9
i
i
i
g
g
://di
://di
://d
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h 2.1.1 Pengertian Hak Ulayath...................................................h 9
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
.u
.u
igilib
d
/
/
:
tp
ac.
nej.
ht
igilib
d
/
/
:
tp
id/
id/
id/
id/
ac.
nej.
xiv
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
gilib
i
d
/
/
:
http 11
http
http2.1.2 Ciri-ciri Hak Ulayat .......................................................
tp
d/
ac.i
j.
une
ilib.
dig
tp://
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
.ac.
nej
lib.u
digi
tp://
2.1.3 Kedudukan Hak Ulayat .................................................
12
2.2 Masyarakat Hukum Adat ........................................................
20
2.2.1 Pengertian Masyarakat
Hukum Adat ............................
/
/
20
2.3 Perlindungan Hukum Terhadap Hak Ulayat ..........................
24
/
.id/
.id/ ......... 17
.idHak
c
c
c
2.1.4 Subyek,eObyek
Ulayat
dan
Karakteristiknya
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.un
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
gKonsepsi Hak Ulayat dalam//dHukum
2.1.5
Tanah Nasional ... 18
://di
: i
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
id
.ac.
id
.ac.
.id/
c
j
ej.a
ej
e
2.2.2 Fungsi
Masyarakat
Hukum Adat ..................................
21
n
n
n
u
u
u
.
.
.
ilib
igilib
igilib Adat .................... :22
igMacam-macam
d
d
d
/
/
/
2.2.3
Masyarakat
Hukum
/
/
/
:
:
http
http
http
/
/
/
/
28
c.id
c.id
c.id
c.idBAB 3 PEMBAHASANj.........................................................................
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
3.1 Kewenangan
Masyarakat Hukum://Adat
dig di Negara Republik p://dig
dig
://di
tp://
htt
http
http
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
Indonesia Saat Ini Terhadap Tanah Hak Ulayat ....................
28
3.1.1 Hak Ulayat Mempunyai
Akibat ke Dalam .....................
id/
id/
28
/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne Mempunyai Akibat kebLuar
3.1.2 Hak
.une........................ 30 ilib.une
.uUlayat
b
i
i
l
l
i
i
g
ig
ig
://dRepublik
://di
3.2
Keberadaan
Hak Ulayat di Negara
Indonesia dalamttp://d
p
p
t
t
t
t
h
h
h
Undang-Undang Nomor 5 Tahun 1960 tentang Peraturan
/
/
Dasar Pokok-Pokok
c.id
c.idAgraria ..................................................
id/
ac.
nej.
a
nej.
u
u
3.3 Perlindungan
ilib. Eksistensi
ilib. Hukum Oleh Negara Terhadap
u
ilib.
dig
tp://
a
nej.
dig
tp://
dig
tp://
id/
ac.
nej.
33
u
ilib.
dig
tp://
ht 45
ht
ht Hak Ulayat Dewasa Ini ...........................................................
BAB 4 PENUTUP ..................................................................................
/
/
id/
.ac.
nej
lib.u
digi
tp://
.u
59 lib.
i
i
i
g
g
i
i
d
d
/dig
/
/ ........................................................................................
/
/
/
:
:
:
p
p
p
t
t
t
4.2
Saran
60
ht
ht
ht
LAMPIRAN
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
.u
.u
igilib
d
/
/
:
tp
ht
.u
http
id/
id/
id/
id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
igilib
d
/
/
:
tp
ac
nej.
.u
.u
ac.
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
.u
http
.id/
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
http
tp
ac
nej.
u
4.1 Kesimpulan
lib.u
lib.u ..............................................................................
DAFTAR PUSTAKA
gilib
i
d
/
/
:
.id/
nej
nej
id/
.ac.
nej
59
id
.ac.
id
.ac.
xv
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
DAFTAR
htLAMPIRAN
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/
id/ Pokok-Pokok
.id/
.Dasar
.id/ 1960 tentang Peraturan
.idUndang-Undang
c
c
c
c
Nomor
5
Tahun
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
Agraria
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
u
ilib.
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
.u
.u
igilib
d
/
/
:
tp
ht
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
id/
igilib
d
/
/
:
tp
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
lib.u
h
.id/
.u
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
lib.u
lib.u
h
u
ilib.
dig
tp://
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ac.
nej.
ht
.id/
lib.u
gilib
i
d
/
/
:
u
ht
.id/
digi
tp://
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ht
id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
http
id/
id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
ac.
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
lib.u
digi
tp://
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
xvi
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
SKRIPSI
KAJIAN YURIDIS TENTANG EKSISTENSI
HAK ULAYAT DITINJAU DARI UNDANG-UNDANG
NOMOR 5 TAHUN 1960 TENTANG PERATURAN
DASAR POKOK-POKOK AGRARIA
LEGAL STUDY ON THE EXISTENCE OF “ULAYAT”
RIGHT VIEWED FROM ACT NUMBER 5 YEAR 1960
ABOUT THE FUNDAMENTAL REGULATION OF
AGRARIAN PRINCIPLES
TOMMY NURDANSYAH
NIM . 080710101260
KEMENTERIAN PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN
UNIVERSITAS JEMBER
FAKULTAS HUKUM
2013
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
p
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
htt
SKRIPSI
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
KAJIAN.uYURIDIS
TENTANG.unEKSISTENSI
ej
nej
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
HAKttpULAYAT
DITINJAUttpDARI
://di
://di UNDANG-UNDANG
://di
p
t
t
h
h
h
NOMOR 5 TAHUN 1960 TENTANG PERATURAN
/
/
/
/
DASAR POKOK-POKOK
AGRARIA
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
di
/di
://di
://di
tp://
ttp:/
LEGAL
OF “ULAYAT”
http
http STUDY ON THEhEXISTENCE
RIGHT VIEWED FROM ACT NUMBER 5 YEAR 1960
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
ABOUT
THE
FUNDAMENTAL
REGULATION
OF
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
AGRARIAN
PRINCIPLES
//dig
//dig
//dig
//dig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
nej.
u
ilib.
dig
tp://
tp
/
.id
j.ac
une
tp
i
/dig
/
:
p
t
t
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
h
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
UNIVERSITAS
JEMBER
/
d/
i
.
c.id
c
a
a
.
.
j
j
.une
.une FAKULTAS HUKUM
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
://di
://di
p
p
t
t
t
t
h
2h0 1 3
ac.
nej.
ac.
nej.
ii
u
u
http
ilib.
g
i
d
/
:/
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
id/
id/
id/
ilib.
g
i
d
/
:/
.id/
ac
nej.
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
/d
://d
://d DAN KEBUDAYAAN
ttp:/
PENDIDIKAN
http
http
hKEMENTERIAN
.u
.
gilib
i
d
/
/
:
ht
ac
nej.
h
.id/
u
ilib.
dig
tp://
lib.u
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
id/
ac.
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
h
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
c
c
a
a
.
.
j
NIM . 080710101260 unej
.une
b
i
l
ilib.
i
g
g
i
i
d
d
/
/
:/
:/
http
http
lib.u
ac
nej.
.u
TOMMY NURDANSYAH
ac
nej.
digi
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
ac
nej.
.u
.u
.u
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
tp
http
http
http
gilib
i
d
/
/
:
:
:
:
tp:
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
/
d
ac.i
.
j
e
n
u
ilib.
dig
tp://
gilib
i
d
/
/
:
u
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
ilib.
g
i
d
/
:/
id/
id/
ac.
nej.
iii
u
u
.u
http
id/
id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ilib.
g
i
d
/
:/
ac
nej.
.u
.u
ac.
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
.u
http
.id/
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
h
.id/
.u
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
lib.u
lib.u
h
u
ilib.
dig
tp://
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ac.
nej.
ht
.id/
lib.u
tp
u
ht
.id/
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ht
id/
id/
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
http
id/
u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
digi
tp://
ac
nej.
.u
.u
id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
.u
http
.id/
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ilib.
h
.u
.u
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
.id/
.u
dig
tp://
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
.id/
.id/
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
tp
http
.id/
ac
nej.
h
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id
.id
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j di situlah terletak kehormatan
kebodohanku u
dan pahalaku
nedan
.une
.une
.itu,
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
(Kahlil Gibran)”
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
lib.u
tp
.u
.u
MOTTO
http
.id/
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
“Aku tidak mengetahui kebenaran
mutlak. Tetapi aku/menyadari
/
ac
nej.
digi
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
PERNYATAAN
http
Saya
sebagai penulis yang bertanda
/ tangan di bawah ini :
/
id
d
ac.i
.
j
e
n
u
ilib.
dig
tp://
u
.u
Nama
ilib. : TOMMY NURDANSYAH
gilib
ht
.u
ilib
//dig
u
ht
ht
: 080710101260
.id/
d/
d/
.id/
ac
nej.
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
di
tp://
NIM
id/
id/
ac.
nej.
ac.
nej.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
c.i
c.i
Menyatakan dengan
ej.ailmiah yang berbentuk
ej.a sesungguhnya bahwa karya
.un
.un
ac
nej.
.u
ilib
ilib
ilib
skripsi dengan
/dig
/dig Eksistensi Hak Ulayat Ditinjau
/digjudul : “Kajian Yuridis Tentang
ttp:/
ttp:/
ttp:/
tp:
h Pokokh 1960 tentang Peraturan Dasar
h
Dari Undang-Undang
Nomor 5 Tahun
Pokok
Agraria” adalah benar-benar
hasil karya sendiri, kecuali
jika dalam
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
pengutipan substansiundisebutkan
sumbernya, dan belum
.une
.une pernah diajukan pada
. e
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g Saya bertanggungjawab
g
institusi pmanapun,
serta bukan karya pjiplakan.
://diatas
://di
://di
http
htt
htt
.id
j.ac
une
lib.
i
g
i
://d
tp
keabsahan dan kebenaran isinya sesuai dengan sikap ilmiah yang harus dijunjung
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
u
u
u
Demikianlibpernyataan
ini saya buat dengan
ilib.
ilib. sebenarnya, tanpa adanya
i .
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
/
.idtinggi.
ac
nej.
/dig
/dig
/dig
:/
:/
p:/ paksaan dari pihak lain serta
tekanan
http jika
httpbersedia mendapat sanksi akademik
httdan
tp
ternyata dikemudian hari pernyataan ini tidak benar.
.
.u
igilib
d
/
/
:
tp
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
id/
id/
ac.
nej.
iv
u
ilib.
g
i
d
/
:/
http
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
u
ac
nej.
.u
.u
http
id/
ilib.
g
i
d
/
:/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ac.
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
/
/
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
TOMMY
NURDANSYAH
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g NIM. 080710101260 //dig
:
://di
http
http
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
h
.id/
.id/
tp
i
/dig
/
:
p
t
t
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
lib.u
lib.u
h
u
ilib.
dig
tp://
Yang menyatakan,
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ac.
nej.
ht 2013
Jember, 12 Februari
.id/
lib.u
gilib
i
d
/
/
:
u
ht
.id/
ac
nej.
digi
tp://
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ht
id/
id/
id/
id/
ac.
nej.
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
/
ini penulis persembahkan
idSkripsi
.id/
.id/
.id/ kepada :
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
ig dan Ibunda Tutik Pujiantari,
1. Ayahanda
://di
://d(alm)
://di tercinta Achmad Basuki
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
.id/
.id/
ac
nej.
lib.u
i
g
i
://d
http
PERSEMBAHAN
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
yang sangat saya sayangi dan cintai serta Kakak-kakakku tercinta Aviani
d/
c.i
ej.a
.un
ilib
//dig
tp:
Karerina, Andik Murtiyoso
d/ dan Santi Wulandari;
/
/
c.id
c.id
c.i
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2. Almamater Fakultas
.uneyang saya banggakan; ilib.une
.une Hukum Universitas iJember
b
b
i
i
l
l
i
g
g
ig
/dserta
/di Hukum Universitas Jember,
/
/
:
:
://di dan Ibu Dosenku di Fakultas
3. tBapak
p
p
p
t
t
t
ht
ht
h
semua orang yang dengan tulus memberikan ilmu pengetahuan dan
a
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
u
ilib.
u
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
ilib.
g
i
d
/
:/
id/
id/
ac.
nej.
v
u
u
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
id/
ilib.
g
i
d
/
:/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
lib.u
h
.id/
.u
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
lib.u
lib.u
h
u
ilib.
dig
tp://
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ac.
nej.
ht
.id/
lib.u
gilib
i
d
/
/
:
u
ht
.id/
digi
tp://
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ht
id/
id/
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
id/
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
a
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
/
/
pengalaman dengan penuh
c.id
c.id keikhlasan dan tanpa pamrih.
.id/
ac
nej.
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
p
http
http
httKAJIAN
YURIDIS TENTANG
EKSISTENSI
tp
DARI UNDANG-UNDANG
/ HAK ULAYAT DITINJAU
d/
i
.id/
.id/
.
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j PERATURAN
j
NOMOR 5 .TAHUN
1960 TENTANG
une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g AGRARIA
ig
POKOK-POKOK
://di
://di
://dDASAR
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
d
ac.i
.
j
e
n
u
ilib.
dig
tp://
/
/
/
.id/ LEGAL STUDY ON
c.id
c.id“ULAYAT”
c.idTHE EXISTENCEj.OF
a
a
a
.
.
j
j
.une 5 YEAR 1960 ilib.une
.une FROM ACT NUMBER
RIGHT VIEWED
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
/dig
/di
/di
/
/
/
:
:
:
p
p
p
t
t
t
ABOUT
THE FUNDAMENTAL
REGULATION
ht OF
ht
ht
ac
nej.
lib.u
digi
tp://
AGRARIAN PRINCIPLES
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
/
/
/
.id/ untuk memperoleh gelar
Sarjana
c.id
c.id Hukum dalam
csyarat
c.idDiajukan sebagai salah satu
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
ne Hukum pada Fakultas Hukum
.uneUniversitas Jember ilib.une
.uIlmu
.une
Program Studi
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
u
ilib.
dig
tp://
u
d
tp://
.u
tp
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
lib.u
h
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
KEMENTERIAN
PENDIDIKAN
DAN
KEBUDAYAAN
://d
://d
://d
http
http
http
UNIVERSITAS JEMBER
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
FAKULTAS HUKUM
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
2013
t
t
t
h
h
h
ac.
nej.
vi
u
http
ilib.
g
i
d
/
:/
id/
id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
g
i
d
/
:/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
id/
tp
i
/dig
/
:
p
t
t
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
u
ht
ht
.id/
lib.u
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
NIM . 080710101260
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
TOMMY NURDANSYAH
igilib
ht
digi
tp://
ac.
nej.
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
id/
id/
id/
id/
ac.
nej.
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
id
d
ac.i
.
j
e
n
u
ilib.
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
lib.u
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
tp
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
ac.
nej.
u
ilib.
g
i
d
/
:/
http
.u
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
id/
id/
u
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ilib.
g
i
d
/
:/
h
http
gilib
i
d
/
/
:
http
ac.
nej.
lib.u
.u
.u
tp
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.u
.id/
.u
ht
i
/dig
/
:
p
t
t
http
.id/
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ac.
nej.
.id/
.u
ac
nej.
id/
lib.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
http
ac
nej.
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
gilib
i
d
/
/
:
EDY SRIONO,://S.H.,
digi M.H.
p
t
ht
NIP. 195505041984031001
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.id/
.id/
c
c
Pembantu
Pembimbing,
a
a
.
.
j
j
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
://di
://di
p
p
t
t
t
t
h
h
lib.u
.id/
.id/
.id/
.id/
digi
tp://
.u
http
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
b.u M.Si.
liS.H.,
lib.uDr. DOMINIKUS RATO,
i
i
g
g
i
i
://d
://d
NIP. 195701051986031002
http
http
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
http
.id/
ac
nej.
h
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
i
/dig
/
:
p
t
t
.u
.u
ac
nej.
lib.u
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
.id/ Pembimbing,
.u
u
ilib.
dig
tp://
h
.id/
ac
nej.
ac.
nej.
ht
Oleh:
h
id/
id/
u
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ht
ht
digi
tp://
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
TANGGAL
29 Januari 2013
/
/
dig
tp://
ac
nej.
SKRIPSI INI TELAH
http DISETUJUI
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
vii
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
d
ac.i
.
j
e
n
id/
id/
id/
ac.
nej.
ac.
nej.
ac
nej.
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
i
/dig
/
:
p
t
t
une
lib.
i
g
i
://d
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
Pembantu Pembimbing,
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
http
http
Pembimbing,
tp
h
.u
.u
http
tp
lib.u
TOMMY
NURDANSYAH
/
d/
i
.
c.id
c
a
a
.
.
j
j
NIM.
080710101260
ne
ne
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
/
.id
j.ac
ac
nej.
lib.u
Oleh :
h
.id/
.id/
.id/
lib.u
gilib
i
d
/
/
:
http
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
digi
tp://
gilib
i
d
/
/
:
KAJIAN YURIDIS
HAK
ULAYAT DITINJAUib.u
u
u TENTANG EKSISTENSI
ilib.
ilib.
g
g
igil
i
i
d
d
d
/
/
/
DARI UNDANG-UNDANG
NOMOR
5
TAHUN
1960
TENTANG
/
/
/
:
:
:
http
http
http
PERATURAN DASAR POKOK-POKOK AGRARIA
u
ilib.
ac
nej.
.u
.u
PENGESAHAN
http
Skripsi
dengan judul :
/
dig
tp://
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
EDYaSRIONO,
S.H., M.H.
S.H.,
.id/
.id/
.id/ M.Si.
.id/Dr. DOMINIKUS RATO,
c
c
c
c
a
a
a
.
.
.
.
j
j
nej 195505041984031001 b.unej
NIP. 195701051986031002
.uNIP.
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
igili
ig
ig
ig
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
tp
http
http
http
.id/
ac
nej.
lib.u
digi
tp://
Mengesahkan :
/
/
Kementerian
c.id
c.id Pendidikan dan Kebudayaan
a
a
.
.
j
j
Universitas Jember .une
.une
b
i
l
i
g
igilib
i
d
d
Fakultas Hukum
/
/
/
/
:
:
http
http
Dekan,
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
nej.
gilib
i
d
/
/
:
u
ac.
nej.
u
http
ilib.
g
i
d
/
:/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
id/
id/
ac.
nej.
.id/
nej.
http
id/
tp
http
.u
.u
http
ilib.
g
i
d
/
:/
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
tp
ac
nej.
Dr. WIDODO EKATJAHJANA, S.H., M.Hum.
/
/
c.id 197105011993031001 ac.id
aNIP.
d/
ac.i
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
h
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
lib.u
i
/dig
/
:
p
t
t
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
viii
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
Hari
/
u
ilib.
dig
tp://
: Selasa
d
ac.i
.
j
e
n
Tanggal
gilib
i
d
/
/
:
http
Bulan
: i12
lib.u
ht
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
/dig
/
:
p
t
t
/
Anggota Penguji 1
lib.
i
g
i
://d
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
h
h
h
ac.
nej.
ac.
nej.
ix
u
u
http
ilib.
g
i
d
/
:/
id/
id/
id/
id/
ilib.
g
i
d
/
:/
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
u SRIONO, S.H., M.H. lib.u
.u
Dr. DOMINIKUS
S.H., M.Si.
lib.EDY
libRATO,
i
i
g
g
i
i
digi
d
d
/
/
/
/
/
/
NIP. 195701051986031002
NIP.
195505041984031001
:
:
:
p
p
p
tt
tt
tt
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.i
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
Anggota
d/ Penguji 2
http
http
tp
lib.u
h
/
.id
j.ac
une
une
lib.
i
g
i
://d
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
.id
j.ac
.id/
ac
nej.
u
Anggota Penguji
ilib.
lib.u
lib.u
digi
tp://
ac.
nej.
.id/
.id/
.id/
id/
id/
ac.
nej.
u ZULAIKA, S.H., M.H.lib.u
lib.EMI
i
g
igi
i
NIP. 197703022000122001
d
d
/
/
/
/
:
:
http
http
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
.u
SUGIJONO, S.H.,
u
lib.M.H.
i
g
i
NIP. 195208111984031001
d
/
:/
.u
igilib
d
/
/
:
tp
.id/
Sekretaris,
.id/
http
id/
ac.
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
ac
nej.
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
h
.id/
http
Ketua,
ac
nej.
lib.u
ac
nej.
gi
://di
http
tp
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
Panitia Pengujilib.u
.u
.u
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
.id/
u
ht
ht
: 2013 ej.ac.i
un
ac
nej.
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
u
ilib.
ilib.
g
g
i
i
d
d
/
://
Diterima
ttp:/ Universitas Jember
httpoleh Panitia Penguji FakultashHukum
lib.u
gilib
i
d
/
/
:
u
d/
/
c.idTahun
a
.
j
ne
digi
tp://
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
: Februari
id/
id/
id/
ac.
nej.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
Dipertahankan
di hadapan Panitia Penguji
httppada :
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
UCAPAN TERIMA
KASIH
http
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
Syukur Allhamdulillah penulis panjatkan kehadirat Allah SWT Yang
/
.id/
.id/ hidayah, inayah,
.id/
.idMaha
c
c
c
c
Pengasih
lagi
Maha
Penyayang
atas
segala
rahmat,
nikmat,
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g diselesaikan dengan baik.
gsehingga penulisan skripsi ini
dan taufiq-Nya,
dapat
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
Skripsi ini diajukan untuk memenuhi salah satu persyaratan menyelesaikan
Program Studi Ilmu Hukum dan
Skripsi ini
/
/ memperoleh gelar Sarjana Hukum.
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
dapat terselesaikan udengan
hasil kerja keras, ketekunan,
dan ketelitian, serta une
.une
. ne
b
b
i
i
l
l
ilib.
i
i
g
g
g
i
i
i
d
d
d
dorongantp:semangat
dan bantuan dari tsemua
//
:// pihak, sehingga tulisanttpini:// dapat
h
ht p
ht
id/
.ac.
nej
lib.u
digi
tp://
terselesaikan dengan baik sebagai karya ilmiah yang berjudul “Kajian Yuridis
/
/
/ Ditinjau Dari Undang-Undang
/
Eksistensi Hak Ulayat
Nomor 5
.idTentang
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
Tahun 1960 tentang
Dasar Pokok-Pokok
Agraria”.
.une
.une
.uPeraturan
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
dig
://di
://di merupakan keniscayaan
tantangan dan kesulitan
tp://
http dalam
http
htHambatan,
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
menyelesaikan skripsi ini. Tanpa bimbingan, dorongan, dan bantuan dari berbagai
/
/
/
d/
dengan baik. .Oleh
c.id
c.idkarena itu, penulis
c.iterselesaikan
c.idpihak, tulisan ini tidak dapat
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
j
une dan terima kasih yanglibtidak
.une
.uneterhingga kepada:
.hormat
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
menyampaikan
rasa
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h sebagai Dosen Pembimbing Skripsi;
1. BapakhDr. Dominikus Rato, S.H., M.Si.,
2. Bapak Edy Sriono, S.H., M.H., sebagai Dosen Pembantu Pembimbing Skripsi;
.id/
.id/
.id/
.id/
c
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j atas semua saran dan nej
j sebagai Ketua Dosen Penguji
j 3. Bapak Sugijono, S.H.,neM.H.
u
.une
.u
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
ilib.
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
masukannya;
d
d
d
d
/
/
/
/
:/
:/
:/
tp:/
http
http
http
4. Ibu Emi Zulaika, S.H., M.H. sebagai Sekretaris Dosen Penguji atas semua saran
/ masukannya;
ddan
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
5. Bapak Dr. Widodo.uEkatjahjana,
S.H., M.Hum., selaku
.une
.une Dekan Fakultas Hukum
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
/di
://di
://di
:/Jember;
Universitas
http
http
http
c.i
ej.a
.un
ilib
//dig
tp:
6. Jajaran Pembantu Dekan, Bapak Echwan Iriyanto, S.H., M.H., selaku Pembantu
/
/
/
/
I, Bapak Mardi Handono,
.idDekan
c.id
c.id Dekan II, Bapak
c.id S.H., M.H., selaku Pembantu
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
.une
.uDekan
.uneM.Hum., selaku Pembantu
Eddy Mulyono, ilS.H.,
III Fakultas Hukum
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
Universitas
http
http
http Jember;
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
7. Bapak Rizal Nugroho, S.H., M.Hum., sebagai Dosen Pembimbing Akademik;
/
/
.id/ Hukum Universitas Jember;
c.id
cFakultas
c8..idSeluruh Civitas Akademika
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
dig
://di
://di
p
p
t
t
tp://
t
t
h
h
tp
ac.
nej.
x
u
u
ilib.
g
i
d
/
:/
http
ilib.
g
i
d
/
:/
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
id/
id/
id/
ac.
nej.
.id/
ac
nej.
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ttp sangat
9. Ayahanda
httpdan Ibunda Tutik Pujiantari,hyang
http tercinta Achmad Basuki (alm)
tp
saya sayangi dan cintai serta Kakak-kakakku tercinta Aviani Karerina, Andik
/
/
/
.id/
.idterbaik;
.idyang
.idMurtiyoso
c
c
c
c
dan
Santi
Wulandari
selalu
menjadi
motivator
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
gselalu memberikan semangat
g spesial Zahrotun Nazia yang
10. Seseorang yang
dan
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
kasih sayang setiap waktu;
11. Sahabat-sahabat
tercinta yang /tergabung dalam Futsal Club,/ Andhi Nugraha
/
/
d
i
.
c.id
c.id
c.id
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
Hadiwinata, Candra u
David Priambodo, une
ne
ne Adi Wibowo, Dani Haryo
.uNugroho,
.Mukti
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
ilib.
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
d
d
d
d
/
Ahmad tRhiza
Bryan SAP, Mohammad
//
p:// Tofana, Andi Prasetyan, tpI :Made
tp:/Jazuli,
tp://
ht
ht
ht
Taufan Herbowo, Abdillah Waybi Laksono, Fajar Pratama Putra, Nocky, Rendra
/
/
/
/ Yudho Prihantoro;
.iddan
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
12. Sahabat-sahabat tercinta
.une
.uneKKM : Arif Raosa Fikri,
.une yang tergabung dalam ianggota
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
g
g
dig
://di
://di
Dwi Dini
tp://
http
httpJuni Adi Setya dan RakhmadhtHananto;
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
13. Sahabat-sahabat tercinta yang tergabung dalam Mitreka Satata : Hiding Cahyono,
/
/
/
/
Mohammad
c.id
c.id
c.id Hadiwinata, Ragil Agis j.Dewantoro,
c.idAgus Winarko, Andhi Nugraha
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
.une
.une
.un
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
Jazuli,
Hanung
Alfin,
Galih
Aji
S,
Yoyok;
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h Jember :
h Fakultas Hukum Universitas
h di Ruang Baca dan Tata Usaha
14. Petugas
Bapak Joko Lelono, Bapak Dedy Sulastriyono, Bapak Tri Budi Waluyo, Bapak
nej.
u
ilib.
dig
tp://
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
Jumak, Mas Hadi, Ibu
Suli,
Mbak Febri, serta teman-teman
di parkir Fakultas nej
j
j
u
.une
.une
b
b
i
i
l
l
ilib.
i
i
g
g
g
i
i
i
Hukum Universitas
Jember
;
d
d
d
/
/
/
:/
:/
:/
http
http
http
d/
ac.i
15. Serta semua pihak yang telah berjasa dalam penyelesaian skripsi ini.
Semoga semua bimbingan,
yang telah
/
d/
ibantuan,
id/ pengarahan, nasehat, dan
.
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
diberikan untuk menyelesaikan
skripsi ini mendapat
.une
.une balasan yang sebesar.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
/di
/di
//di Allah SWT. Akhir kata,
besarnya
ttp:/ ini
ttp:/ besar harapan semoga skripsi
ttp:dari
d/
c.i
ej.a
.un
ilib
//dig
tp:
h
h
h
bermanfaat serta berguna bagi semua pihak yang membutuhkannya dan dapat
/
.idmemberikan
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
http
ilib.
g
i
d
/
:/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
Penulis
xi
ac.
nej.
http
id/
id/
ac.
nej.
u
u
ilib.
g
i
d
/
:/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
id/
ac.
nej.
gilib
i
d
/
/
:
Jember, 12 Februari 2013
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
http
d/
ac.i
.u
.id/
ilmu
.u
.u
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
perkembangan
.id/
ac
nej.
http
d/
ac.i
nej.
terhadap
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
maksimal
.u
gilib
i
d
/
/
:
pengetahuan.
yang
.id/
kontribusi
ht
u
ilib.
dig
tp://
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
RINGKASAN
Penulisan Skripsi ini dilatar belakangi oleh semakin tergerusnya hak-hak
ulayat masyarakat hukum adat yang terkandung dalam Undang-Undang Nomor 5
Tahun 1960 tentang Peraturan Dasar Pokok-Pokok Agraria. Hak ulayat yang
seharusnya menjadi hak masyarakat hukum adat kini telah bergeser dan fungsinya
berubah menjadi pembangunan yang dilakukan oleh penguasa maupun pengusaha.
Hal tersebut yang menjadi permasalahan di dalam masyarakat hukum adat,
banyak konflik yang terjadi karena perselisihan antar masyarakat dengan
pemerintah.
Negara memunyai hak bangsa dan hak menguasai negara yang tujuannya
untuk kemakmuran rakyat, namun pada kenyataannya disalahgunakan untuk
kepentingan pemodal. Masyarakat hukum adat yang berhak mengelola tanah hak
ulayat dirugikan dengan adanya peraturan perundang-undangan yang membatasi
ruang geraknya. Masyarakat hukum adat dan hak-hak tradisionalnya hanya
sekedar diakui selama menurut kenyataannya masih ada. Namun hak-haknya lama
kelamaan menjadi melemah dan bahkan menjadi hilang.
Dengan alasan itu, maka masyarakat hukum adat beserta hak-hak ulayatnya
berhak mendapatkan perlindungan hukum dari negara. Perlindungan hukum yang
diberikan oleh negara diharapkan mampu mengembalikan eksistensi masyarakat
hukum adat beserta hak ulayatnya. Karena sampai saat ini, masyarakat hukum
adat mempunyai kewenangan terbatas terhadap hak ulayatnya. Negara telah
melakukan intervensi yang semula untuk kemakmuran rakyat, namun justru untuk
kepentingan pemodal.
Berdasarkan uraian diatas, maka tulisan tersebut dipandang perlu untuk
dikaji dalam suatu problematika yang ada melalui sebuah karya ilmiah berupa
skripsi dengan judul “Kajian Yuridis Tentang Eksistensi Hak Ulayat Ditinjau
Dari Undang-Undang Nomor 5 Tahun 1960 tentang Peraturan Dasar PokokPokok Agraria”.
Terdapat 3 (tiga) rumusan masalah dalam penulisan Skripsi ini, yakni :
pertama, apakah masyarakat hukum adat di negara kita saat ini masih mempunyai
hak yang mutlak untuk menguasai tanah hak ulayat. Kedua, bagaimana
keberadaan hak ulayat di negara kita saat ini di dalam Undang-Undang Nomor 5
Tahun 1960 tentang Peraturan Dasar Pokok-Pokok Agraria. Ketiga, bagaimana
perlindungan hukum yang dilakukan oleh negara terhadap eksistensi hak ulayat
dewasa ini. Adapun tujuan dari penulisan skripsi ini adalah untuk menjawab 3
(tiga) rumusan masalah diatas.
Metode penelitian yang digunakan adalah dengan menggunakan tipe
penelitian yuridis normatif (legal research) dengan menggunakan pendekatan
undang-undang (statute approach) dan pendekatan konseptual (conceptual
approach). Sumber bahan hukum yang digunakan yaitu terdiri atas bahan hukum
primer, bahan hukum sekunder, dan bahan non hukum. Selanjutnya analisis bahan
hukum yang digunakan adalah dengan menggunakan metode deduktif.
Kesimpulan yang diperoleh dari penulisan skripsi ini adalah yang pertama,
kewenangan masyarakat hukum adat di Indonesia saat ini terhadap hak ulayat
xii
dibatasi, karena sudah terdapat peraturan perundang-undangan yang mengaturnya.
Dalam Penjelasan Umum II angka (3) Undang-undang Nomor 5 Tahun 1960
tentang Peraturan Dasar Pokok-pokok Agraria telah diatur mengenai pelaksanaan
hak ulayat, yang di dalamnya pemerintah memberikan pembatasan dengan tujuan
agar bisa dilakukan pembangunan guna kepentingan rakyat. Hak ulayat
mempunyai sifat ke dalam yang berarti masyarakat hukum adat yang berada di
dalamnya berhak mempergunakan tanah hak ulayat dengan leluasa hingga bisa
menjadikannya sebagai hak milik dan mengakibatkan hak ulayat semakin
melemah. Hak ulayat juga memunyai akibat ke luar yang berarti bahwa, tanah hak
ulayat tersebut hanya bisa dikelola dan dijadikan hak milik oleh masyarakat
hukum adat setempat, sedangkan untuk orang luar hanya bisa mengelola tanah
hak ulayat tersebut dan tidak dapat dijadikan hak milik atas dasar izin penguasa
adat. Kedua, Undang-undang Nomor 5 Tahun 1960 tentang Peraturan Dasar
Pokok-pokok Agraria dalam Pasal 1 diatur mengenai hak bangsa, Pasal 2
mengenai hak menguasai negara dan Pasal 3 UUPA yang menyatakan bahwa
pelaksanaan hak ulayat diakui sepanjang kenyataannya masih ada. UUPA tidak
mengatur secara eksplisit mengenai hak ulayat, karena akan berpengaruh terhedap
perkembangan alamiah hak ulayat tersebut di dalam kehidupan masyarakat hukum
adat. Namun hal tersebut berakibat fatal, tanah hak ulayat sudah semakin
melemah dengan adanya uang penggantian (recognitie) dan menjadi milik
penguasa dan pengusaha swasta.
Perlindungan hukum terhadap hak ulayat di negara kita diatur dalam
berbagai peraturan perundang-undangan. Namun dengan banyaknya peraturan
perundang-undangan yang memberikan perlindungan tersebut terjadi sebuah
kerancuan yang mengakibatkan semakin tidak jelasnya nasib hak ulayat di negara
kita. Tidak terdapatnya kejelasan mengenai perlindungan hak ulayat
mengakibatkan melemah bahkan hilangnya hak ulayat masyarakat hukum adat.
Saran dari penulisan Skripsi ini adalah Sebagaimana yang termaktub
dalam Penjelasan Umum II angka (3) UUPA, bahwa masyarakat hukum adat
sudah tidak mempunyai kewenangan yang mutlak terhadap hak ulayat. Dengan
memperhatikan asas-asas dan prinsip-prinsip masyarakat hukum adat yang ada,
seharusnya negara lebih peka dan responsif terhadap nasib masyarakat hukum
adat yang harusnya mempunyai kewenangan mutlak terhadap lingkungan
hidupnya (hak ulayat). Adanya peraturan perundang-undangan yang mengatur
mengenai hak ulayat, negara seolah-olah merampas apa yang sudah dimiliki
masyarakat hukum adat sejak zaman dahulu. Dengan mengorbankan masyarakat
hukum adat beserta hak-hak tradisionalnya tidak akan menjadikan langkah negara
untuk melakukan pembangunan yang ditujukan untuk kemakmuran rakyat
menjadi maju, melainkan menjadikan mundur bangsa kita karena satu persatu
masyarakat hukum adat dan hak-hak tradisionalnya hilang, dan menjadikan
keragaman budaya negara kita menjadi musnah.
xiii
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
id/
id/
ac.
nej.
ac.
nej.
i//digili
ili
ili
Halaman Sampul
//dig
//dig Depan ........................................................................
ttp:
ttp:
ttp:
ac.
nej.
b.u
b.u
b.u
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
DAFTAR
http ISI
id/
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
h
h
h Sampul Dalam ........................................................................
Halaman
ii
Halaman Motto .......................................................................................
iii
/
id/
id/
id/
.
.
.
c.id
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
Halaman Pernyataan
iv
.une
.une
.un..............................................................................
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
di
Halaman
Persembahan
..........................................................................
:v//di
://di
://di
tp://
http
http
http
Halaman Prasyarat gelar .......................................................................
vi
/
/
/
/
Persetujuan ............................................................................
vii
.idHalaman
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
Halaman Pengesahan
viii lib.un
.une
.une.............................................................................
b
b
i
i
l
l
i
i
i
g
g
/dig
://di
://di
Halaman
ttp:/
http ix
httpPenetapan Panitia Pengujih....................................................
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
Halaman Ucapan Terima Kasih ............................................................
x
/
/
/
/
xiii
c.id
c.id
c.id
c.idHalaman Ringkasan ...............................................................................
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
ne
.une
.une
.u.................................................................................
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
Halaman
Daftar
Isi
xiv
i
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h xvi
h
h Lampiran ................................................................................
Halaman
BAB 1 PENDAHULUAN ......................................................................
d/
ac.i
nej.
u
ilib.
dig
tp://
1.3 Tujuan Penelitian .....................................................................
3
/
/
1.3.1 Tujuan Umum
c.id
c.id................................................................
4
.id/
ac
nej.
.u
4
igilib
ig
ig
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
1.4
http 4
http
httpMetode Penelitian ....................................................................
.id/
ac
nej.
1.4.1 Tipe Penelitian ...............................................................
5
1.4.2 Pendekatan
j.ac
j.acMasalah ......................................................
5
.une
u
lib.
i
g
i
://d
a
nej.
a
nej.
u
u
1.3.2 Tujuan
ilib.
ilib. Khusus ...............................................................
lib.u
digi
tp://
id/
.
j.ac
j.
j..........................................................................
e
e
e
n
n
n
1.1 Latar Belakang
1
u
u
u
ilib.
ilib.
ilib.
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
/
/
:3/
:/
:/
1.2
Rumusan
Masalah ...................................................................
http
http
http
.id/
ac
nej.
1
d/
ac.i
d/
ac.i
.id/
.une
.id/
.id/
ac
nej.
.u
6/digilib
ilib
ilib
1.4.3
/dig
/digSumber Bahan Hukum ..................................................
:/
:/
tp:/
http 7
ht..................................................
http1.4.4 Analisis Bahan Hukum
tp
/
/
/
/
2 TINJAUAN PUSTAKA
9
.idBAB
c.id
c.id
c.id ............................................................
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
.une
.une
b
b
i
i
l
l
lib.u ..............................................................................
2.1 Hakig
Ulayat
9
i
i
i
g
g
://di
://di
://d
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h 2.1.1 Pengertian Hak Ulayath...................................................h 9
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
.u
.u
igilib
d
/
/
:
tp
ac.
nej.
ht
igilib
d
/
/
:
tp
id/
id/
id/
id/
ac.
nej.
xiv
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
gilib
i
d
/
/
:
http 11
http
http2.1.2 Ciri-ciri Hak Ulayat .......................................................
tp
d/
ac.i
j.
une
ilib.
dig
tp://
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
id/
.ac.
nej
lib.u
digi
tp://
2.1.3 Kedudukan Hak Ulayat .................................................
12
2.2 Masyarakat Hukum Adat ........................................................
20
2.2.1 Pengertian Masyarakat
Hukum Adat ............................
/
/
20
2.3 Perlindungan Hukum Terhadap Hak Ulayat ..........................
24
/
.id/
.id/ ......... 17
.idHak
c
c
c
2.1.4 Subyek,eObyek
Ulayat
dan
Karakteristiknya
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.un
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
gKonsepsi Hak Ulayat dalam//dHukum
2.1.5
Tanah Nasional ... 18
://di
: i
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
id
.ac.
id
.ac.
.id/
c
j
ej.a
ej
e
2.2.2 Fungsi
Masyarakat
Hukum Adat ..................................
21
n
n
n
u
u
u
.
.
.
ilib
igilib
igilib Adat .................... :22
igMacam-macam
d
d
d
/
/
/
2.2.3
Masyarakat
Hukum
/
/
/
:
:
http
http
http
/
/
/
/
28
c.id
c.id
c.id
c.idBAB 3 PEMBAHASANj.........................................................................
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
3.1 Kewenangan
Masyarakat Hukum://Adat
dig di Negara Republik p://dig
dig
://di
tp://
htt
http
http
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tp
Indonesia Saat Ini Terhadap Tanah Hak Ulayat ....................
28
3.1.1 Hak Ulayat Mempunyai
Akibat ke Dalam .....................
id/
id/
28
/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne Mempunyai Akibat kebLuar
3.1.2 Hak
.une........................ 30 ilib.une
.uUlayat
b
i
i
l
l
i
i
g
ig
ig
://dRepublik
://di
3.2
Keberadaan
Hak Ulayat di Negara
Indonesia dalamttp://d
p
p
t
t
t
t
h
h
h
Undang-Undang Nomor 5 Tahun 1960 tentang Peraturan
/
/
Dasar Pokok-Pokok
c.id
c.idAgraria ..................................................
id/
ac.
nej.
a
nej.
u
u
3.3 Perlindungan
ilib. Eksistensi
ilib. Hukum Oleh Negara Terhadap
u
ilib.
dig
tp://
a
nej.
dig
tp://
dig
tp://
id/
ac.
nej.
33
u
ilib.
dig
tp://
ht 45
ht
ht Hak Ulayat Dewasa Ini ...........................................................
BAB 4 PENUTUP ..................................................................................
/
/
id/
.ac.
nej
lib.u
digi
tp://
.u
59 lib.
i
i
i
g
g
i
i
d
d
/dig
/
/ ........................................................................................
/
/
/
:
:
:
p
p
p
t
t
t
4.2
Saran
60
ht
ht
ht
LAMPIRAN
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
.u
.u
igilib
d
/
/
:
tp
ht
.u
http
id/
id/
id/
id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
igilib
d
/
/
:
tp
ac
nej.
.u
.u
ac.
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
.u
http
.id/
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
http
tp
ac
nej.
u
4.1 Kesimpulan
lib.u
lib.u ..............................................................................
DAFTAR PUSTAKA
gilib
i
d
/
/
:
.id/
nej
nej
id/
.ac.
nej
59
id
.ac.
id
.ac.
xv
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
DAFTAR
htLAMPIRAN
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
tp
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/
id/ Pokok-Pokok
.id/
.Dasar
.id/ 1960 tentang Peraturan
.idUndang-Undang
c
c
c
c
Nomor
5
Tahun
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
Agraria
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
u
ilib.
i
/dig
/
:
p
t
t
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac.
nej.
.u
.u
igilib
d
/
/
:
tp
ht
gilib
i
d
/
/
:
http
id/
id/
id/
ac.
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
id/
igilib
d
/
/
:
tp
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
lib.u
h
.id/
.u
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
lib.u
lib.u
h
u
ilib.
dig
tp://
.id/
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
ac.
nej.
ht
.id/
lib.u
gilib
i
d
/
/
:
u
ht
.id/
digi
tp://
ac.
nej.
ilib.
dig
tp://
ht
id/
id/
ac.
nej.
u
ilib.
dig
tp://
ac
nej.
.u
http
id/
id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
dig
tp://
ac
nej.
.u
.u
ac.
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
tp
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
lib.u
h
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
i
/dig
/
:
p
t
t
h
h
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
lib.u
lib.u
lib.u
digi
tp://
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
xvi
ht
u
ilib.
dig
tp://
ac.
nej.
u
ilib.
ht
dig
tp://
ac.
nej.