Batu Bersurat Piagam Terengganu. Batu Bersurat Terengganu: Perspektif Geometri Segitiga.
I
o
frw
,j"
LEM BAGA MUZIUM NEGERI TERENGGANU
Bukit Losong, 20566 Kuala Terengganu, Terengganu, Malaysia
Tel : 609-6321200 Faks: 609-6231209 I 609-6266164
E-mail :[email protected]
http: //museum.terengganu.gov.my
t
tS;-l,r,i)l
:*'-JJ
t'&
;)l"*Jt
Salam Sejahtera
Ruj Kami
Ru.l Tuan
Tarikh
Bersamaan
LMN.TR.052/4 JLD 6(56)
9 Jun 2013
30 Rejab 1434
Y. Bhg. Prof. Dr. Khairuddin bin Omar
Pusat Pengajian Sains Komputer
Fakulti Teknologi dan Sains Maklumat
Universiti Kebangsaan Malaysia
43600 Bangi
Selangor Darul Ehsan
Y. Bhg. Prof,
UCAPAN PENGHARGAAN DAN TERIMA KASIH
Dengan hormatnya merujuk kepada perkara di atas, sukacita dimaklumkan bahawa Lembaga Muzium
Negeri Terengganu telah selesai menganjurkan Seminar Batu Bersurat2011 dan2012 dengan jayanya.
2.
Sehubungan dengan itu, pihak Jawatankuasa Penganjur merakamkan ucapan setinggi-tinggi penghargaan
dan terima kasih di atas segala sumbangan dan komitmen Y. Bhg. Prof dalam menjayakan program ini.
Bersama-sama ini dikembarkan satu (1) naskhah buku "Batu Bersurat Piagam Terengganu:Wadah
lntelektual Tamadun Melayu" untuk simpanan dan rujukan Y, Bhg. Prof.
Semoga kerjasama sebegini akan dapat diteruskan pada masa-masa akan datang.
Sekian, terima kasih.
'' MERAKYATKAN PENTADBIRAN DAN PEMBANGUNAN''
'' BERKHIDMAT UNTUK NEGARA''
'' CINTAI MUZIUM, SAYANGI WARISAN KITA"
menurut perintah
(HAJr
Timbalan
UHAMMAD AZMI BIN NGAH)
rah
Lembaga Muzium Negeri
Terengganu
BATU BERSURAT PIAGAM TERENGGANU
KoioAluon
Rencono Pengorong
v-vl
Botu Bersurot Terenggonu: Sotu lnskripsi Awol Perundongon lslom di Moloysio
O/eh: Dr. Abdulloh @ Alwi bin Hoji Hosson
I - l0
vii
Botu Bersurot di Terenggonu don Ancomon Fohomon Semosc
O/eh: Prof. Modyo Dr. Rohimin Affondi Abd. Rohim
Prof. Doto' Dr. Othmon Md. Yotim
Prof. Modyo Dotuk Zoinol Abidin Borhon
Nor Hoyoti Binti Md Dohlol
Torikh Sebenor Botu Bersurot Terenggonu
oleh S.M.N. Noquib ol-Attos
11
-29
Disohkcn Dengon Progrom Komputer Astronomi
O/eh: Muhommod Zoiniy Uthmon
Azlon Hoshim
30-46
Siopo Gerongon Pemohot Tomro Benuo Terenggonu?
O/eh: Hoji Homdon bin Hoji Abdul Rohmon
47-53
otou Prososti Terenggonu Pencetus Perubohon dori Bohoso
54-62
Meloyu Kuno ke Bohoso Meloyu Klosik
O/eh; Amot Juhori bin Mooin
Botu Bersurot Terenggonu: Uloson dori Aspek Kebohosoon don Kondungon 63-68
O/eh: Muhommod Bukhori bin Lubis
Botu Bersurot
69-8r
Merekonstruksi Ascl-Usul Botu Bersurot Terenggonu
O/eh:
Mohomed Anwor bin Omor Din
82-95
Botu Bersurot Terenggonu: Perspektif Geometri Setitigo
Khoiruddin bin Omor
O/eh;
Mohd Sonusi bin Azmi
Mohommod Foidzul bin Nosrudin
Abdul Rozok bin Solleh
Azizi bin Abdulloh
Motemotik Meloyu Berdoscrkon Botu Bersurof Terenggonu
O/eh: Abdul Rozok bin Solleh
Botu Bersurot Piogom Terenggonu: Menyingkop Rohsionyo
O/eh:
96-
lll
112
-
123
124
-
126
127
-
139
Roshid bin Homot
Botu Bersurot Terenggonu
don Koiton Undong-undong
Oleh: Dr. Mohommod Alinor bin
Botu Bersurot Terenggonu
Meloyu
Sezomonnyo
Abdul Kodir
don Kepentingonnyo dolom Sejoroh Tomodun
lslom Alom
Oieh; Nor Adino Abdul Kodir
Syorifoh Norulozon Shoikh Ahmod
Norlido Abdul Solom
Muhommod 'lzzuddin Helmi bin Dzulkifli
Bo\uBersuro\IerenggonulDini\oidorisudutKeorifonTempoton
Meloyu ls\om
bin Abd' Rohim
Oteh: Prof. Mcdyo Dr' Rohimln Affondi
Mohd Noor'
Prof. Modyo Dr' Ruzman bin
Mon
bin
Dr. Soodon
Nor Fohimoh binti Mohd Rozif
(BBT): Perkembongon Persuroton
Botu Bersurot Terenggonu
di WiloYoh
-'Dr. Timur
Homid
Foiscl @ Ahmcd Foisol bin Abdul
5f.n,'
Puon Homidoh blnti Joiloni
Undong-undong Tonjung
Unsur Motemoiik dolom Kitob
peroondingon dengon Botu Bersurot Terenggonu
lslom
r40 -
155
iS6
_ i66
167
- t76
Tonoh:
ioiu
O/eh: Abdul Rozok bin Solleh
Terenggonu do1 Monuskrip Terowol
177 - 189
Sumbongon Botu Bersurot Piogom
oon"p"erbendohoroon
lowl
Tulison
di Nusontoro Terhodop
Oieh: Adi Yosron bin Abdul Aziz
Digitol
Model Segitigo dolom Kojion
190 - 202
Botu Bersurot Terenggonu: Perluoson
Jowi
Poleoqrofl
O/eh: Khoiruddin bin Omor
Mohd Sonusi bin Azmi
Naohommod Foidzul bin Nosrudin
Won Ahmod
Che Won Snomiul Bohrln bin Che
Koto
Azizi bin Abdulloh
203 - 214
Konteks Boiu Bersurot Terenggonu
dolom
Tenggoro
Asio
Proses lslomisosi
Abd' Rohmcn
Nik Hosson Shuhoimi bin Nik
O/eh:
Teks Jowi Podo Botu Bersurot
215 - 236
Kerongko Awol Tronsliteros! Mesin
Pioqom Terenggonu
won Ahmod
Ch; w;; Srromsul Bohrln bin Che
Khoiruddin bin Omor
Mohd Sonusi bln Azmi
Mohommod Foidzul bin Nosrudin
Mohd Zomri bin Muroh
Homdon bin Abdul Rohmon
237 - 253
Terenggonu
Bersurot
Botu
Sejoroh
Aroh Tuju Penulison
Oleh: Mohomed Anwor Omor Dln
dori Sudut Perkembongon
254 - 260
Boiu Bersurot Terenggonu: Anolisis
llmu Astronomi
Wohob
bf"n, Roihono binti Abdul
Niri
Abdul
bin
Mohommoddin
Khodijoh binii lsmoil
bfX;
AnolisisKomposisidonKojionAsolonBsoiuBersurotSecoroln-Situ
Menggunokon Teknologi Nukle.or
yohyo, Heorie Hosson, Engku Mohd Fohmi
oreh: Joofor r.nourjon-,ioslonnoooi" snori nll.won Affendl Mohmood, Abdul
Engku cnir, r./;nomoJ
Tojul
rtaoroiion i"uv' Volodvmvr Mosorov'
Quddoss
Abdulloh' Nor Ainoh Mohmud
Anuor ,otlf'JOin' Mohd Yusof
Terenggonu
Pengojoron dori Botu Bersurot
261
-
282
283
-
288
il;;"k;;;inut
Hikmoh don
Oleh: Dr. Berhonundin bin Abdulloh
rsBN 978-9 83-43021 -3-9
ii
j''
a:::llrr::
:,,,i
Cetokon Pertomo'20] I
C-.gtokon Keduo 2013
mono-mono
dibenorkon mengeluor ulong mon
Hokcipio Terpelihoro. ,TrlOd*:,Oioenorkon
jugo
j,rgo
don
dgn dgnoo1
bentuk
bentu,k
opo
dolom
dolgm
ini
utU'
gp9
)ohogion lsl Kondungc iA+iju'tn
bohosion}*.to$dU.d$6nrokomon
mekonik,
opo coro ptmtdlmo,€doo secoro elekfronik, .folokoOl
oto,u.ioih:loin se'belum mendopot izin' bertulis doripodo
Pengoroh Lembogo Muzium Negeri Terenggonu'
,
- t.!j'
:.;t. ,
'
-..'.
ti.,
...::
t,""r,
';
;,r," i' '
lt
,l
fii:::
O Hokcipto Lembogo Muzium Negeri Terenggonu
Dicetak oleh:
'i.ftr*l
,,
l
BATU
BE RSU
PIACAM TERENCCANU
RATL"ooooo.,'oooooooooo
II
BATU BERSURAT TERENGGANU: PERSPEKTIF GEOMETRI SEGITIGA
Oleh:
lKhairuddin bin Omar
zMohd Sanusi bin Azmi
rMohammad Faidzut bin Nasrudin
4Abdul Razak bin Salleh
sAzizi bin Abdullah
o
frw
,j"
LEM BAGA MUZIUM NEGERI TERENGGANU
Bukit Losong, 20566 Kuala Terengganu, Terengganu, Malaysia
Tel : 609-6321200 Faks: 609-6231209 I 609-6266164
E-mail :[email protected]
http: //museum.terengganu.gov.my
t
tS;-l,r,i)l
:*'-JJ
t'&
;)l"*Jt
Salam Sejahtera
Ruj Kami
Ru.l Tuan
Tarikh
Bersamaan
LMN.TR.052/4 JLD 6(56)
9 Jun 2013
30 Rejab 1434
Y. Bhg. Prof. Dr. Khairuddin bin Omar
Pusat Pengajian Sains Komputer
Fakulti Teknologi dan Sains Maklumat
Universiti Kebangsaan Malaysia
43600 Bangi
Selangor Darul Ehsan
Y. Bhg. Prof,
UCAPAN PENGHARGAAN DAN TERIMA KASIH
Dengan hormatnya merujuk kepada perkara di atas, sukacita dimaklumkan bahawa Lembaga Muzium
Negeri Terengganu telah selesai menganjurkan Seminar Batu Bersurat2011 dan2012 dengan jayanya.
2.
Sehubungan dengan itu, pihak Jawatankuasa Penganjur merakamkan ucapan setinggi-tinggi penghargaan
dan terima kasih di atas segala sumbangan dan komitmen Y. Bhg. Prof dalam menjayakan program ini.
Bersama-sama ini dikembarkan satu (1) naskhah buku "Batu Bersurat Piagam Terengganu:Wadah
lntelektual Tamadun Melayu" untuk simpanan dan rujukan Y, Bhg. Prof.
Semoga kerjasama sebegini akan dapat diteruskan pada masa-masa akan datang.
Sekian, terima kasih.
'' MERAKYATKAN PENTADBIRAN DAN PEMBANGUNAN''
'' BERKHIDMAT UNTUK NEGARA''
'' CINTAI MUZIUM, SAYANGI WARISAN KITA"
menurut perintah
(HAJr
Timbalan
UHAMMAD AZMI BIN NGAH)
rah
Lembaga Muzium Negeri
Terengganu
BATU BERSURAT PIAGAM TERENGGANU
KoioAluon
Rencono Pengorong
v-vl
Botu Bersurot Terenggonu: Sotu lnskripsi Awol Perundongon lslom di Moloysio
O/eh: Dr. Abdulloh @ Alwi bin Hoji Hosson
I - l0
vii
Botu Bersurot di Terenggonu don Ancomon Fohomon Semosc
O/eh: Prof. Modyo Dr. Rohimin Affondi Abd. Rohim
Prof. Doto' Dr. Othmon Md. Yotim
Prof. Modyo Dotuk Zoinol Abidin Borhon
Nor Hoyoti Binti Md Dohlol
Torikh Sebenor Botu Bersurot Terenggonu
oleh S.M.N. Noquib ol-Attos
11
-29
Disohkcn Dengon Progrom Komputer Astronomi
O/eh: Muhommod Zoiniy Uthmon
Azlon Hoshim
30-46
Siopo Gerongon Pemohot Tomro Benuo Terenggonu?
O/eh: Hoji Homdon bin Hoji Abdul Rohmon
47-53
otou Prososti Terenggonu Pencetus Perubohon dori Bohoso
54-62
Meloyu Kuno ke Bohoso Meloyu Klosik
O/eh; Amot Juhori bin Mooin
Botu Bersurot Terenggonu: Uloson dori Aspek Kebohosoon don Kondungon 63-68
O/eh: Muhommod Bukhori bin Lubis
Botu Bersurot
69-8r
Merekonstruksi Ascl-Usul Botu Bersurot Terenggonu
O/eh:
Mohomed Anwor bin Omor Din
82-95
Botu Bersurot Terenggonu: Perspektif Geometri Setitigo
Khoiruddin bin Omor
O/eh;
Mohd Sonusi bin Azmi
Mohommod Foidzul bin Nosrudin
Abdul Rozok bin Solleh
Azizi bin Abdulloh
Motemotik Meloyu Berdoscrkon Botu Bersurof Terenggonu
O/eh: Abdul Rozok bin Solleh
Botu Bersurot Piogom Terenggonu: Menyingkop Rohsionyo
O/eh:
96-
lll
112
-
123
124
-
126
127
-
139
Roshid bin Homot
Botu Bersurot Terenggonu
don Koiton Undong-undong
Oleh: Dr. Mohommod Alinor bin
Botu Bersurot Terenggonu
Meloyu
Sezomonnyo
Abdul Kodir
don Kepentingonnyo dolom Sejoroh Tomodun
lslom Alom
Oieh; Nor Adino Abdul Kodir
Syorifoh Norulozon Shoikh Ahmod
Norlido Abdul Solom
Muhommod 'lzzuddin Helmi bin Dzulkifli
Bo\uBersuro\IerenggonulDini\oidorisudutKeorifonTempoton
Meloyu ls\om
bin Abd' Rohim
Oteh: Prof. Mcdyo Dr' Rohimln Affondi
Mohd Noor'
Prof. Modyo Dr' Ruzman bin
Mon
bin
Dr. Soodon
Nor Fohimoh binti Mohd Rozif
(BBT): Perkembongon Persuroton
Botu Bersurot Terenggonu
di WiloYoh
-'Dr. Timur
Homid
Foiscl @ Ahmcd Foisol bin Abdul
5f.n,'
Puon Homidoh blnti Joiloni
Undong-undong Tonjung
Unsur Motemoiik dolom Kitob
peroondingon dengon Botu Bersurot Terenggonu
lslom
r40 -
155
iS6
_ i66
167
- t76
Tonoh:
ioiu
O/eh: Abdul Rozok bin Solleh
Terenggonu do1 Monuskrip Terowol
177 - 189
Sumbongon Botu Bersurot Piogom
oon"p"erbendohoroon
lowl
Tulison
di Nusontoro Terhodop
Oieh: Adi Yosron bin Abdul Aziz
Digitol
Model Segitigo dolom Kojion
190 - 202
Botu Bersurot Terenggonu: Perluoson
Jowi
Poleoqrofl
O/eh: Khoiruddin bin Omor
Mohd Sonusi bin Azmi
Naohommod Foidzul bin Nosrudin
Won Ahmod
Che Won Snomiul Bohrln bin Che
Koto
Azizi bin Abdulloh
203 - 214
Konteks Boiu Bersurot Terenggonu
dolom
Tenggoro
Asio
Proses lslomisosi
Abd' Rohmcn
Nik Hosson Shuhoimi bin Nik
O/eh:
Teks Jowi Podo Botu Bersurot
215 - 236
Kerongko Awol Tronsliteros! Mesin
Pioqom Terenggonu
won Ahmod
Ch; w;; Srromsul Bohrln bin Che
Khoiruddin bin Omor
Mohd Sonusi bln Azmi
Mohommod Foidzul bin Nosrudin
Mohd Zomri bin Muroh
Homdon bin Abdul Rohmon
237 - 253
Terenggonu
Bersurot
Botu
Sejoroh
Aroh Tuju Penulison
Oleh: Mohomed Anwor Omor Dln
dori Sudut Perkembongon
254 - 260
Boiu Bersurot Terenggonu: Anolisis
llmu Astronomi
Wohob
bf"n, Roihono binti Abdul
Niri
Abdul
bin
Mohommoddin
Khodijoh binii lsmoil
bfX;
AnolisisKomposisidonKojionAsolonBsoiuBersurotSecoroln-Situ
Menggunokon Teknologi Nukle.or
yohyo, Heorie Hosson, Engku Mohd Fohmi
oreh: Joofor r.nourjon-,ioslonnoooi" snori nll.won Affendl Mohmood, Abdul
Engku cnir, r./;nomoJ
Tojul
rtaoroiion i"uv' Volodvmvr Mosorov'
Quddoss
Abdulloh' Nor Ainoh Mohmud
Anuor ,otlf'JOin' Mohd Yusof
Terenggonu
Pengojoron dori Botu Bersurot
261
-
282
283
-
288
il;;"k;;;inut
Hikmoh don
Oleh: Dr. Berhonundin bin Abdulloh
rsBN 978-9 83-43021 -3-9
ii
j''
a:::llrr::
:,,,i
Cetokon Pertomo'20] I
C-.gtokon Keduo 2013
mono-mono
dibenorkon mengeluor ulong mon
Hokcipio Terpelihoro. ,TrlOd*:,Oioenorkon
jugo
j,rgo
don
dgn dgnoo1
bentuk
bentu,k
opo
dolom
dolgm
ini
utU'
gp9
)ohogion lsl Kondungc iA+iju'tn
bohosion}*.to$dU.d$6nrokomon
mekonik,
opo coro ptmtdlmo,€doo secoro elekfronik, .folokoOl
oto,u.ioih:loin se'belum mendopot izin' bertulis doripodo
Pengoroh Lembogo Muzium Negeri Terenggonu'
,
- t.!j'
:.;t. ,
'
-..'.
ti.,
...::
t,""r,
';
;,r," i' '
lt
,l
fii:::
O Hokcipto Lembogo Muzium Negeri Terenggonu
Dicetak oleh:
'i.ftr*l
,,
l
BATU
BE RSU
PIACAM TERENCCANU
RATL"ooooo.,'oooooooooo
II
BATU BERSURAT TERENGGANU: PERSPEKTIF GEOMETRI SEGITIGA
Oleh:
lKhairuddin bin Omar
zMohd Sanusi bin Azmi
rMohammad Faidzut bin Nasrudin
4Abdul Razak bin Salleh
sAzizi bin Abdullah