D E S AIN K ALO RIM E T E R S E D E RHAN A Y A NG DIP A NT AU D E NGAN M IK ROS K O P DI G IT AL

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

DESAIN KALORIMETER SEDERHANA YANG DIPANTAU DENGAN
MIKROSKOP DIGITAL

SKRIPSI

Oleh
Fitri Puji Lestari
NIM 081810301036

JURUSAN KIMIA

.id/

j.ac

.une
b
i
l
i
ig

d

tp://

/
/
/
FAKULTAS MATEMATIKA
DAN ILMU PENGETAHUAN
ALAM
c.id
c.id
c.id

a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une UNIVERSITAS JEMBER
b
b
b
i
i
i
l
l

l
i
i
i
g
g
ig
://di
://di
p://d
http
htt2013
http
ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

i

id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

ac.
nej.

ac

nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

u

.id/

.u

ac
nej.

.un

id/

une

tp

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ac
nej.

lib.u

lib.u

lib.u

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

h

h

h

ht

ht
.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ac.
nej.

u

ilib.

t
NIM h081810301036
.id/

lib.u

id/

dig
tp://

d
tp://

.id/

ac
nej.

ht

id/

ac.
nej.

Oleh

.u
Fitri Puji Lestari
igilib

u

ilib.

dig
tp://

.u

http

http
ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ht

lib.
i
g
i
://d

ht

id/

.un

u

/

http

id/

gilib
i
d
/
/
:

.id
j.ac

.u

gilib
i
d
/
/
:

c.
c.
menyelesaikan Program
ej.a gelar Sarjana Sains
ej.a Studi Kimia (S1) dan mencapai

id/

digi
tp://

ac
nej.

Diajukan guna melengkapi tugas akhir dan memenuhi salah satu syarat untuk

ac.
nej.

ilib.

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
SKRIPSI
/
:
http

http

dig
tp://

ht

h

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

i
/dig
/
:
p
t
t

h

http

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

lib.u

u

.
MIKROSKOP DIGITAL
igilib

.id/

.u

nej.

ht

ht

/d
ttp:/

.id/

ac
nej.

d/
ac.i

u

ilib.

dig
tp://

nej

nej

i
/dig
/
:
p
t
t

tp

ac.
nej.

id/
id/
DESAIN KALORIMETER
DENGAN
.ac.
.ac. SEDERHANA YANG DIPANTAU
h

gilib
i
d
/
/
:

u

ht

lib.u

lib.u

digi
tp://

id/

ac.
nej.

ilib.

dig
tp://

ht

ht

id/

ac.
nej.

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

http

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

/
/
/JURUSAN KIMIA
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
FAKULTAS.MATEMATIKA
DAN ILMU .PENGETAHUAN
ALAM
une
une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
UNIVERSITAS
://di
://diJEMBER
://di
http
http
http
.id
j.ac

ht

2013

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ii

id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

PERSEMBAHAN
http

id/ Skripsi ini saya persembahkan
.id/
.id/ untuk:
c
c
a
a
.
.
j
j
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
://di
://di
p
p
t
t
t
t
1. hIbunda Misirah dan Ayahanda hBudiono yang tercinta;

u

id/
.ac.

nej

lib.u

digi
tp://

ac
nej.

.u

.u

ht
id/

ac.
nej.

ilib.

dig
tp://

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

2. kakak-kakakku Ir. Budi Santoso,
Edy Zatmiko, Sugeng Hadi
/ Suprapto, S.P,
/

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
(Alm) Elyas Suhartanto
serta adikku Indah Purnamasari
tersayang;
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
/di
3. guru-guru
dengan perguruan tinggi;
://di
:/sampai
://di sejak taman kanak-kanak
http
http
http
4. Almamater Fakultas MIPA Universitas Jember.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

iii

http

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

ht

.id/

lib.u

digi
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

.id/

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

http

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

ttp
hMOTTO

ht

/
id/ “Sesungguhnya bersamaackesulitan
.id/
.idapabila
.id/
c
c
itu
ada
kemudahan.
Maka
kamu
telah
a
a
.
.
.
j
j
j
une
une
une
.
.
.
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
selesai (dari
g
g keras (untuk urusan yang lain).”
g suatu urusan), tetaplah bekerja
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
*)
h
h
h

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

(terjemahan Surat Al-Insyirah ayat 6-7)

d
.id
Orang pesimis
ac.i
j.ac melihat kesulitan di setiapj.kesempatan

ac
nej.

une

une

.u

ilib
//dig

.
b. setiap kesulitan.**)
gilib optimis melihat kesempatan
igilidi
iOrang
/d
ttp:/

/d
ttp:/

tp:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ttp

ttp

ttp

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

ht

.id/

lib.u

digi
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

.id/

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

http

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ht
.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

lib.u

i
/dig
/
:
p
t
t

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

h

h

h

ht

h
h Al Qur’an dan Terjemahannya. Bandung:
h
*) Departemen
Agama Republik Indonesia.2008.
CV Penerbit
Diponegoro.
/
/
/
.id**)/ Winston Churchill dalam Noel, .B.2010.365.
c.id
c.idBooks.
c.id Hari Berpikir Positif. Jakarta:j.Daras
a
a
a
.
j
j
iv
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ht

.id/

/

/

.id/

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

id/

ac.
nej.

id/

ac.
nej.

id/

ac.
nej.

ht

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

PERNYATAAN
http

/
id/ ini:
.id/
.bawah
.idSaya
c
c
c
yang
bertanda
tangan
di
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
Nama
: Fitri Puji Lestari
dig
://di
://di
p
p
t
t
tp://
t
t
h
hNIM : 081810301036

ht
id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

Menyatakan dengan sesungguhnya
bahwa karya ilmiah yang
/ berjudul “Desain
/

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Kalorimeter Sederhana
Digital” adalah benar.une
.une
.une yang Dipantau denganilibMikroskop
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
g
i
/di
benar hasil
sendiri, kecuali jika
pengutipan substansi
//di
:disebutkan
:/dalam
://dkarya
http
http
http

ht

/
/
/
/
Saya bertanggung jawab
.idjiplakan.
c.id isinya sesuai dengan j.ac.id
c.id atas keabsahan dan kebenaran
a
a
.
.
j
j
sikap ilmiah yanglib
harus
.une
.une
.unedijunjung tinggi.
b
b
i
i
l
l
i
i
i
dig
/dig
/dig
tp://
pernyataan ini saya hbuat
ttp:/ tekanan
ttp:/dengan sebenarnya, tanpa hadanya
htDemikian

ht

id/
.ac.

nej

lib.u

digi
tp://

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

sumbernya, dan belum pernah diajukan pada institusi manapun, serta bukan karya

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

dan paksaan dari pihak manapun serta bersedia mendapat sanksi akademik jika

/
/
/
ini tidak benar.
c.id
c.id
c.idternyata di kemudian harij.pernyataan
a
a
a
.
.
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
dig
://di
://di
p
p
t
t
tp://
t
t
h
h

u

ilib.

dig
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

v

http

tp

ac
nej.

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

http

.id/

ht

NIMh081810301036

gilib
i
d
/
/
:

http
ac
nej.

u

.u

.u

tp

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ht

/d
ttp:/

.id/

.u

ac.
nej.

.id/

Fitri Pujiig
Lestari
ilib.

h

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

id/

igi
d
/
/
:
Yang
httpmenyatakan,

lib.u

lib.u

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

.id/

.id/

lib.u

http

Jember, 17 Januari 2013
lib.u

ht

.id/

ac
nej.

digi
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

.u

gilib
i
d
/
/
:

id/

id/

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

nej.

u

gilib
i
d
/
/
:

.u

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

http

ht

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

.id/

.id/

vi

http

tp

gilib
i
d
/
/
:

: Dwi Indarti, S.Si, M.Si

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

.u

:hTri
ttpMulyono, S.Si, M.Si

Dosen Pembimbing Anggota

ht

.id/

ac
nej.

g
://di

DosenhPembimbing
Utama
ttp

nej.

lib.u

Pembimbingilib.u

.u

d/
ac.i

.id/

ac
nej.

h

.id/

gilib
i
d
/
/
:

ht

ht

i
/dig
/
:
p
t
t

h
ac
nej.

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h
.id/

id/

lib.u

lib.u

tp

ht

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

.u

http

Oleh

lib.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

.id/
.id/ Fitri Puji Lestari
c
c
a
a
.
.
j
j
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
NIM 081810301036
://di
://di
p
p
t
t
t
t
h
h

ac
nej.

digi
tp://

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

ht

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

tp

.u

http

.id/

.u

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

ht

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

tp

://di

http

MIKROSKOP
http DIGITAL

.id/

.u

ilib.

ac
nej.

ac
nej.

://di

://di

.id/

dig
tp://

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ht

ht

ac
nej.

http

gilib
i
d
/
/
:

u

.u
.u
b.u DIPANTAU DENGAN
DESAIN KALORIMETER
SEDERHANA
gilib
giliYANG
gilib

lib.u

digi
tp://

ac.
nej.

ilib.

dig
tp://

ht

.id/

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

ttp
SKRIPSI
h

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

PENGESAHAN
http

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

/
.id/ dengan Mikroskop .ac.id/
.id/
.idSkripsi
c
c
c
berjudul
“Desain
Kalorimeter
Sederhana
yang
Dipantau
a
a
a
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g Matematika dan Ilmu Pengetahuan
gdiuji dan disahkan oleh Fakultas
Digital” telah
dig
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
Alam h
Universitas Jember pada:
hari, tanggal

nej

lib.u

digi
tp://

:

/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
tempat
: Jurusan
ne Ilmu Pengetahuan Alam b.une
.udan
.uneKimia Fakultas Matematika
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
igili
i
i
d
d
d
/
/
/
Tim
Penguji
/
/
/
:
:
:
http
http
http

id/
.ac.

Ketua (DPU),

gilib
i
d
/
/
:

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

://d

gi
Dr. Bambang
://di Piluharto, S.Si, M.Si
NIP 197107031997021001

ht

http

id/

ac.
nej.

ht

NIP 196808141999032001

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

Mengesahkan .u
u
ilib.
ilib
g
g
i
i
d
d
// Ilmu Pengetahuan Alamttp://
Dekan Fakultas Matematika
ttp:dan

ilib
//dig

:

tp:

ht

u
u
ilib. Asnawati, S.Si, M.Si digilib.
/
:/
http

dig
tp://

.u

.u

ilib
//dig

Penguji II,htt

ac.
nej.

.id/

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

id/

id/

http

ac
nej.

p

http

ac.
nej.

ac
nej.

ac
nej.

u

.
Anggota Tim Penguji
igilib

lib.u

u

ilib.

dig
tp://

.id/

.id/

Penguji I,

id/

ac.
nej.

ht

NIP 197409012000032004

d/
ac.i

nej.

gilib
i
d
/
/
:

Dwi Indarti, S.Si,hM.Si
ttp

http

NIP 196810201998021002

d/
ac.i

ac
nej.

.u

.u

tp
Tri
S.Si, M.Si
htMulyono,

tp

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ht

.id/

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

Sekretaris (DPA),

.id/

.id/

ac
nej.

ht

ht

h

h

Universitas Jember,

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

vii

id/

ac.
nej.

http

id/

ac.
nej.

ht
.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

tp

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

NIP 196101081986021001

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ttp DEA, Ph.D
Prof. Drs.hKusno,

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

RINGKASAN

Desain Kalorimeter Sederhana yang Dipantau dengan Mikroskop Digital; Fitri
Puji Lestari, 081810301036; 2013; 42 halaman; Jurusan Kimia Fakultas Matematika
dan Ilmu Pengetahuan Alam Universitas Jember.
Suatu padatan memiliki dua jenis energi termal yang tersimpan di dalammya
yaitu energi vibrasi atom-atom di sekitar posisi keseimbangannya dan energi kinetik
elektron bebas. Jika suatu padatan menyerap panas maka energi internal yang
tersimpan dalam padatan meningkat yang diindikasikan oleh kenaikan suhu.
Perubahan energi pada atom-atom dan elektron-bebas menentukan sifat-sifat termal
padatan. Sifat-sifat termal salah satunya adalah kapasitas panas. Kapasitas panas
(heat capacity) adalah jumlah panas yang diperlukan untuk meningkatkan suhu
padatan sebesar satu derajat K. Kapasitas panas dari media atau sampel, misalnya
cairan sering ditentukan dengan metode kalorimetrik.
Percobaan kalorimetrik mudah untuk dilakukan tetapi mempunyai beberapa
kekurangan mengenai keakuratan data yang diperoleh. Keakuratan ini dipengaruhi
oleh prosedur kalibrasi dan kehilangan panas, misalnya melalui reaktor dan suhu
mengendalikan sistem. Kalorimeter merupakan alat yang sering digunakan untuk
mengukur perubahan kalor selama reaksi kimia. Alat kalorimeter yang biasa
digunakan di laboratorium adalah kalorimeter termos atau kalorimeter gelas. Wadah
gelas tersebut terbuat dari Styrofoam untuk tempat pereaksi.
Kalorimeter termos sering digunakan karena alatnya mudah digunakan dan
bahannya pun tidak mahal. Pengamatan suhu yang dilakukan pada alat tersebut
adalah secara manual atau dengan mata telanjang. Sehingga kemungkinan data
pengamatannya kurang teliti. Oleh karena itu, penelitian ini dilakukan modifikasi alat
dengan pengamatan suhu menggunakan mikroskop digital. Dimana nantinya
diharapkan data yang diperoleh akurasi dan resolusinya lebih baik dan didapatkan
nilai entalpi yang lebih akurat.
viii

Melihat kelemahan tersebut, maka dalam penelitian ini dilakukan pembuatan
desain kalorimeter sederhana yang dipantau dengan mikroskop digital. Desain
kalorimeter ini terdiri dari mikroskop digital, styrofoam cup, termometer dan PC,
dengan rancangan ini diharapkan akan dihasilkan desain kalorimeter yang
menghasilkan data lebih akurat. Tujuan penelitian ini adalah (i) mengetahui tingkat
resolusi pembacaan suhu dengan termometer biasa yang dipantau dengan mikroskop
digital (ii) Mengetahui nilai Cp kalorimeter merupakan fungsi suhu (iii) Mengetahui
kelayakan kalorimeter yang dibuat dengan menentukan entalpi netralisasi.
Pelaksanaan penelitian ini terdiri atas beberapa tahap, yaitu : (i) penyiapan alat
dan bahan, (ii) penyiapan program, (iii) penentuan Cp kalorimeter, (iv) analisa data
(pengujian akurasi, dan presisi) . Penelitian ini dilakukan dengan membandingkan
hasil uji dengan nilai literatur. Seluruh proses pengolahan data menggunakan aplikasi
program dari software LabView. Bahan yang digunakan adalah asam kuat (HCl)
dengan basa kuat (NaOH), basa kuat (NaOH) dengan garam (NH4Cl) dan asam kuat
(HCl) dengan basa lemah (NH4OH)

dimana pengujiannya dilakukan dengan

menggunakan variasi konsentrasi (0,15; 0,1) M.
Hasil penelitian didapatkan bahwa desain kalorimeter yang dipantau dengan
mikroskop digital dapat meningkatkan resolusi pembacaan suhu untuk penentuan
nilai entalpi reaksi netralisasi larutan. Hasil uji akurasi menunjukan bahwa desain
kalorimeter yang dipantau dengan mikroskop digital mendekati dengan literatur.
Hasil akurasi antara reaksi NaOH dengan HCl dan reaksi HCl dengan NH 4OH pada
konsentrasi 0,15 M dan 0,1 M yaitu 99,4%, 98,3% dan 99,0% 98,0%. Namun ada
nilai akurasi yang diperoleh kecil yaitu reaksi antara NaOH dengan NH4Cl pada
konsentrasi 0,15M dan 0,10 M sebesar 6,9% dan 11,5%, sehingga dari hal ini perlu
pengembangan uji menggunakan sampel lain yang memiliki nilai (  )  50 kJ/mol.

ix

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

ht
id/

id/

.
.
.
Puji syukur alhamdulillah
ke hadirat Allah SWT
j.acyang telah melimpahkan nej.ac
j.ac
e
e
n
n
u
u
.u
ilib.
ilib.
Taufiq dan /dHidayah-Nya
sehingga skripsi
igilib
/dig
/digyang berjudul “Desain Kalorimeter

ac.
nej.

u

ilib.

.u

id/

id/

dig
tp://

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

PRAKATA
http

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ttp:/

ttp:/

ttp:/

ht

h Skripsi ini
h
h yang Dipantau dengan Mikroskop
Sederhana
Digital” dapat diselesaikan.

disusun untuk memenuhi salah/ satu syarat dalam menyelesaikan
/
/ pendidikan strata
d
d
i
i
.
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
satu (S1) pada Jurusan
.une
.unedan Ilmu Pengetahuan Alam
.une Kimia Fakultas Matematika

id/
.ac.

nej

.u
igilib

gilib

gilib

ilib

/dig
Universitas
tp:/Jember.

d
tp://

://di
http

://di
http

ht

ht

Penyusunan skripsi ini tidak lepas dari bantuan berbagai pihak. Oleh karena

/
/
/
/ penulis mengucapkan terima
.iditu
c.id
c.id
c.id kasih kepada:
a
a
a
.
.
.
j
j
j
1. Prof. Drs.libKusno,
.une
.une Fakultas MIPA Universitas
.une DEA, Ph.D selaku ilDekan
b
b
i
i
l
i
i
g
g
dig
://di
://di
tp://
http
http
htJember;

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

ht

2. Drs. Achmad Sjaifullah, M.Sc, Ph.D selaku ketua Jurusan Kimia Fakultas

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

d/
ac.i

nej.

u

ilib.

dig
tp://

nej

.id/

.id/

/

d
MIPA Universitas .Jember;
ac.i

ac
nej.

u

u

u

.
lib.
3. Tri Mulyono,
S.Si, M.Si, selakuigdosen
ilib.
giIndarti,
gilib S,Si, M.Si dan Dwi
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
p:
tp:
http
htpembimbing
yang telah meluangkan
waktu, tenaga, danhttpikiran serta
perhatiannya

untuk

memberikan

d/
ac.i

dukungan,

ac
nej.

dan

d/
ac.i

pengarahan

ht

demi

id/

.
terselesaikannya
penulisan
skripsi ini;
j.ac
j.
j.
e
e
e
n
n
n
u
.u
ib.u
ilib.
g
i
igilAsnawati,
igilib Piluharto, S.Si, M.Si://d
4. Dr.:/Bambang
dan
S.Si, M.Si, selaku
dosen
d
d
/
/
:/
http
http
http

ht

penguji yang telah meluangkan waktunya guna menguji, serta memberikan

d/

c.i
ej.a

.un

ilib
//dig

tp:

kritik dan saran demi kesempurnaan
skripsi ini;
d/

/
/
c.id
c.id
c.i
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne umumnya, dan dosen-dosen
5. dosen-dosen.uFMIPA
.une
.une Jurusan Kimia khususnya
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
di pengetahuan;
://di
://dan
://dtelah
yang
banyak memberikan ilmu
http
http
http

ht

6. teman-teman angkatan 2008, terima kasih untuk semua kekompakan, segala

.id/

ac
nej.

tp

d/
ac.i

8. kakak-kakak angkatan 2005, 2006, dan 2007;

.id/

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

a
nej.

a
nej.

.u
7. teman-teman
memberikan bantuanilib
dan
ib.u
lbanyak
lib.u kosan pink, yang telah
i
i
g
g
g
i
i
i
d
://d
://d
tp://
guna penyusunan skripsi
http
http ini;
htsemangat

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

/
/
bantuan, semangat, dan
c.id
c.idkenangan yang telah diberikan;

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

x

id/

ac.
nej.

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

tp

.id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

u

ilib.

dig
tp://

id/

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

ilib
ilib
ilib
Penulis
/dig
/digdan saran yang sifatnya membangun.
/digmenerima segala bentuk kritik
ttp:/

ttp:/

ttp:/

ac.
nej.

.u

.u

.u

ht

id/

ac.
nej.

ac.
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

10. semua pihak yang tidak dapat disebutkan satu-persatu.

nej.

.id/

ac
nej.

tp dan 2012;
tp
9. htadik-adik
angkatan 2009, 2010,ht2011,

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

h bagi ilmu
h penulis berharap, semogahkarya tulis ini dapat bermanfaat
Akhirnya
pengetahuan.

nej

lib.u

digi
tp://

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

xi

http

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

ht

.id/

lib.u

digi
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

.id/

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

http

id/

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

ht

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

h
.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

u
ilib.
g
i
d
/
Penulis
ttp:/

h

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

i
/dig
/
:
p
t
t

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

lib.u

u
ilib.
g
i
d
/
Jember, t17
2013
:/Januari
ht p

ac
nej.

.id/

.id/

.id/

id/
.ac.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

u

lib.u

digi
tp://

u

ht

ht

t

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.id/

c
ej.a
Halaman
n
u
.
gilib
://di

u
u
ilib.
ilib.
g
g
i
i
d
d
://
://
HALAMAN
http
http
http JUDUL ......................................................................................

i

HALAMAN PERSEMBAHAN ....................................................................

iii

ht
/

.id/

.id/

.id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

h
DAFTAR
ISI

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ilib.

dig
tp://

ht

ht

id/

ac.
nej.

ilib.

dig
tp://

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

http

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

.id
iv
j.ac
j.ac
j.ac
j.ac HALAMAN MOTTOne....................................................................................
e
e
e
n
n
n
lvib.u
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
i
HALAMAN
PERNYATAAN
.........................................................................
g
g
g
g
i
i
i
i
d
://d
://d
://d
tp://
http
http
http PEMBIMBINGAN ...................................................................
HALAMAN
vi

.u

DAFTAR ISI ...................................................................................................

xii

id/

ht

TABEL ...........................................................................................
xv
/
idDAFTAR
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
ej
DAFTAR GAMBAR
xvib.une
.une
.un......................................................................................
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
//dig
://dixvii
://di
:LAMPIRAN
DAFTAR
..................................................................................
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h

ht

tp

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

vii

d/
ac.i

d/
ac.i

.
j.
j.
RINGKASAN .................................................................................................
viii nej.ac
e
e
n
n
u
u
u
.
.
.
gilxib
gilib
gilib
i
i
i
PRAKATA.......................................................................................................
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http

nej.

gilib
i
d
/
/
:

HALAMAN PENGESAHAN ........................................................................

d/
ac.i

ht

BAB 1. PENDAHULUAN .............................................................................

1

d/
1.1 Latar Belakang
.id/
ac.i
ac.............................................................................

1

.id/

ac
nej.

lib.u

digi
tp://

ac
nej.

l2ib.u

h
h
h1.3 Batasan Masalah ..........................................................................

2

1.4 Tujuan Penelitian .........................................................................

3

c
c
1.5 Manfaat Penelitian
ej.a
ej.a .......................................................................

3

2.1 Panas ..............................................................................................

4

2.2 Suhu ................................................................................................
/
/

4

i
/dig
/
:
p
t
t

/di
ttp:/

.id/

.id/

ht
.id/

ac
nej.

.un
.un
b
b
i
i
l4ib.u
l
l
i
i
i
g
g
g
BAB 2. TINJAUAN
PUSTAKA
....................................................................
i
i
i
://d
://d
://d
http
http
http

u

tp

/

.id
j.ac

.id
j.ac

une

une

.
gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

.u
.u
1.2 Rumusan
gilib
gilib Masalah ........................................................................
/di
ttp:/

.id/

lib.
i
g
i
://d

nej.

nej.

.
gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

tp

une

.
gilib
i
d
/
/
:

xii

.id
j.ac

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

tp

d/
ac.i

nej.

.u

igilib
d
/
/
:
tp

d/

c.i
ej.a

.id/

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ttp Entalpi ............................................................................................
http
http
h2.3

5

2.4 Perubahan entalpi standar (∆H˚) .................................................

7

2.4.1 Entalpi Pembentukan
(  of ) ....................................................
ej.
ej.

7

2.4.2 Entalpi netralisasi .......................................................................

9

2.5 Kapasitas Panas .............................................................................
id/
id/

10

d/
ac.i

d/
ac.i

ac
nej.

ht
id/

ac.
nej.

n
n
u
lib.u
lib.u
il9ib.
i
i
g
g
g
i
i
i
d
d
d
2.4.2
Entalpi
Pembakaran
...................................................................
/
/
/
:/
:/
:/
http
http
http
c.
ej.a

c.
ej.a

ht
.id/

ac
nej.

11ib.u
il
il
il
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
11
tp Kapasitas panas pada tekanan
http
http tetap ...........................................
ht2.5.2

tp:

.id/

ac
nej.

2.6 Ketergantungan entalpi reaksi pada suhu ...................................

13

d/
d/
2.7 Hukum Hess ...................................................................................
ac.i
ac.i

14

nej.

nej.

ht
.id/

ac
nej.

2.8 Kalorimeter
14
lib.u
lib.u
lib.u .....................................................................................
i
i
i
g
g
g
i
i
i
://d
://d
://d
http
http
httpMikroskop Digital ...........................................................................
2.9
16

.u

gilib
i
d
/
/
:

ht

n
n
2.5.1 Kapasitas
ib.u
ib.u panas pada volume tetap ............................................

.un

ilib
//dig

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

tp

2.10 Software LabVIEW .......................................................................

17

3.2 Alat dan Bahan Penelitian ...........................................................

19

ht

/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.idBAB 3. METODOLOGIj.aPENELITIAN
a
a
a
......................................................
19
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
3.1 Waktu
dig
/dig
://di 19
:/....................................................
://di dan Tempat Penelitian
p
p
p
t
t
t
tp://
t
t
t
h
h
h
/

d
ac.i
.
j
e
n

u

ilib.

dig
tp://

.id/

ac
nej.

3.2.1 Alat ..........................................................................................
/
/

3.4 Prosedur Penelitian ......................................................................

20

/
3.4.1 Pembuatan cLarutan
.id/ Asam Oksalat (C2H2O.a4.2H
c.id2O) ..............
a
.
j
j
ne Larutan Indikator Fenolftalein
une ...........................
3.4.2 iPembuatan
lib.u
ilib.

20

3.4.4 Pembuatan larutan NaOH 1 M ..............................................

.id/

ac
nej.

u

lib.
i
g
i
://d

.id/

21

://
://
p://
http
h4ttOH
http3.4.7 Pembuatan larutan NH
1 M ............................................

22

3.4.8 Persiapan Program .................................................................

22

.une

.une

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

xiii

.id/

ac
nej.

.u

id/

ac.
nej.

id/

ac.
nej.

ht
.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

tp

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

ht

21

3.4.5 Pembuatan
j.ac
j.aclarutan HCl 1 M ..................................................

nej.

.u

.id/

lib
ilib
ilib
3.4.6
dig21
digiPembuatan larutan HH4Cl 1 dMig..............................................

tp

gilib
i
d
/
/
:

.id/

id/

ac.
nej.

ht

ac
nej.

u
20
ilib.
g
g
g
i
i
i
d
d
d
:// 21
://
://
http
http Metil Merah ..........................
http3.4.3 Pembuatan Larutan Indikator

lib.u

digi
tp://

19
d
d
i
i
.id/
.
.
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
ej
3.2.2 Bahan
19 .unej
.une
.un......................................................................................
b
b
i
i
l
l
ilib
i
i
ig20
ig
d
d
/
/
/dig
/
/
/
3.3tp:Diagram
Penelitian.......................................................................
:
:
http
http
ht

ht

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

23

Hukum Hess.........................................................................

25

3.4 Analisa Data..................................................................................
/
/

27

BAB 4. HASIL DAN PEMBAHASAN .........................................................

29

dig

id/
.ac.

nej

lib.u

digi
tp://

.id/

ac
nej.

ht

.id/
.id/
.id/
c
c
c
3.4.11Pengujian
kelayakan
kalorimeter
..........................................
25
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
3.4.12Penentukan
entalpi netralisasi
dengan menggunakan/dig
:/
://di
://di
p
p
t
t
t
t
http
h
h
id
.ac.

id
.ac.

ac
nej.

Mikroskop
lib.u
lib.u Digital .........................................................................

gi
://di

gi
://di

ht
.id/

4.1 Desain Kalorimeter
.id/ dengan
.id/ Sederhana yang Dipantau

ac
nej.

ac
nej.

29 .u

gilib
i
d
/
/
:

4.2
http
http Analisa Perhitungan Jumlah
httpPembuatan Program untuk

tp

Piksel Pada Gambar Digital Termometer. ..................................

d/
ac.i

ej.

n
lib.u
i
g
i
d

tp://

d/

c.i
ej.a

.un

ilib
//dig

4.4.1 Akurasi ....................................................................................

d/
ac.i

d/
ac.i

38

5.2 Saran ................................................................................................
d/
d/

38

c.i
ej.a

c.i
ej.a

DAFTAR PUSTAKA......................................................................................
.un
.un

ilib
//dig

h

ilib
//dig

h

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

.u

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

ht
.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ac
nej.

.id/

xiv

http

tp

ht

http

.id/

.id/

ac
nej.

39 .u
42

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

.id/

.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

ht

ac
nej.

.id/

ac
nej.

ht

id/

ilib
//dig

h

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

35

5.1 Kesimpulan ......................................................................................

LAMPIRAN
ttp:
ttp:
ttp: ..................................................................................................

tp:

gilib
i
d
/
/
:

31

.
4.4.2 Presisine
....................................................................................
37
j.ac
j.
j.
e
e
n
n
u
u
u
ilib.
ilib.
ilib.
g
g
g
i
i
i
BAB 5. PENUTUP
d
d
d
/
/
/
:/
:/
:/
http
http
http

nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

/
/
.id/
4.3 Penentuan fungsi
33
c.id
c........................
c.Cidp kalorimeter terhadap suhu
a
a
a
.
.
.
j
j
j
une
.une
.une
.Akurasi
b
b
b
i
i
i
l
l
l
4.4 Tingkat
dan
Presisi
Desain
Kalorimeter
Sederhana
i
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h yang Dipantau dengan Mikroskop
Digital ..................................
34

d/
ac.i

ht

.id/

c
ej
ej
3.5.1 Pengukuran
Akurasi ...........................................................
27 unej.a
n
n
u
u
.
.
.
ilib
ig28
igilib
igilibPenentuan Presisi ..............................................................
d
d
d
/
/
/
3.5.2
/
/
/
:
:
:
http
http
http

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

3.4.10Pengukuran nilai Cp kalorimeter............................................

j.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

22

d/
ac.i

une
ilib.

.id/

ac
nej.

http
http ....................................................
http3.4.9 Pengambilan Video Digital

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

tp://

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

ht
id/

id/

id/

Halaman ej.ac.
.u
b.un
b.u
i
i
i
l
l
l
ob
o
i
i
i
g
g
g
i
i
i
2.1 Entalpi
pembentukan standar (  f ) pada
://d 8
://d 25 C.........................................
://d

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

DAFTAR
http TABEL

id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ac.
nej.

ac.
nej.

http

http

http

ht

2.2 Entalpi netralisasi asam kuat oleh basa kuat di 298K ................................. 10

2.3
/
/ panas molar, Cp,m/(JK-1mol-1.)id=/ a+bT+c/T2 .. 13
/ Variasi suhu pada kapasitas
d
d
i
i
.
.
c.id
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
ne
3.1 Variasi suhu iair
25ib.une
.une
.u...........................................................................................
.une
b
b
b
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
i il
i
i
i
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
3.2 Data
26
tp
http
http
httppengukuran suhu .................................................................................

ht

3.3 Persamaan reaksi termokimia ..................................................................... 27

/
/
/ Perbandingan akurasi entalpi
id/
hasil uji kalorimeter
yang
.id4.1
c.id
c.sederhana
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une pada konsentrasi ilib.une
.unemikroskop digital dengan
b
b
i
i
dipantau dengan
literatur
l
l
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
0,15M ........................................................................................................... 35

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

tp

4.2 Perbandingan akurasi entalpi hasil uji kalorimeter sederhana yang

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

.
.
.
dipantau dengan mikroskop
digital dengan literatur
j.ac
j.acpada konsentrasi
j.ac
e
e
e
n
n
n
u
u
u
ilib.
ilib.
ilib.
0,10M /...........................................................................................................
/dig
//dig35
//dig
:

:

:

http

http

http

tp

id/

id/

id/

ht

4.3 Hasil akurasi 1   2 dibandingkan dengan  3 ............................... 36

/
/ Hasil akurasi  1   .2iddibandingkan
dengan literatur............................
36
id/
id4.4
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
nej sampel pada konsentrasib.0,15
uneM .............................. 37lib.une
.uData
4.5 Analisis Presisi
b
i
i
l
l
i
i
i
//dig
//dig
//dig
:
:
:
p
p
p
t
t
t
t
t
t
4.6 Analisis
Presisi Data sampel pada
37
h
h konsentrasi 0,10 M ..............................
h

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

xv

http

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

lib.u

ht

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

digi
tp://

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

u

gilib
i
d
/
/
:

http

Halaman

d/
ac.i

d/
ac.i

ht
id/

.
j. suhu ................. 12 nej.ac
j.
e
e
2.1 Kurva kemiringan
entalpi
pada
tekanan
tetap
terhadap
n
n
u
u
u
ilib.
ilib.
ilib.
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
2.2 Alat
cup .................................................................................
:/ 15
:/
:Styrofoam
http
http
http

nej.

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

DAFTAR
http GAMBAR

d/
ac.i

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

2.3

Struktur Polistirena .................................................................................

ht

16

/
/
/
/
Polietilena Tereftalat ...............................................................................
17
.id2.4
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
.une
.undigital
.une dengan pantauan mikroskop
3.1 Desain kalorimeter
........................ 22
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di 23
://di
://di skala suhu ............................................................................
3.2 Pembacaan
http
http
http

ac
nej.

lib.u

digi
tp://

4.1

Rangkaian kalorimeter dan mikroskop digital .......................................

30

/

.id/

.id/

.id/

.id
c
skala termometer ...............................
32
j.ac
j.ac
j.apembacaan
j.ac 4.2 Tampilan front panel
e
e
e
e
n
n
n
n
lib.u
lib.u
lib.udiagram pembacaan skalaigtermometer
lib.u
i
i
i
i
4.3
Tampilan
blok
...........................
33
g
g
g
i
i
i
d
/d
://d
://d
tp://
ttp:/ suhu........................................
http
http
4.4 Hubungan
grafik C kalorimeterhdengan
34
p

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

u

ilib.

dig
tp://

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

xvi

http

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

ht

.id/

lib.u

digi
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

.id/

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

http

id/

id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

ht

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

ht
d/

Halaman ej.ac.i
un

ac.
nej.

u
u
ilib.
ilib.
ilib.
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
/
/
A. Perhitungan
:/ 43
:/
:/ Cp kalorimeter .........................................................................
http
http
http

u

ilib.

dig
tp://

gilib
i
d
/
/
:

id/

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

.u

DAFTAR
httpLAMPIRAN

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

B. Perhitungan Entalpi Reaksi ........................................................................

ht

47

/
/
/
/ Penentuan Akurasi sampel............................................................................
53
.idC.
c.id
c.id
c id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
.une
.uneHukum Hess ........... 55
.unnetralisasi
D. Penentukan entalpi
dengan menggunakan
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://di 56
://di
://di standarisasi NaOH, HClttdan
E. Perhitungan
http
h p NH4OH .....................................
http

ac
nej.

lib.u

digi
tp://

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

i
/dig
/
:
p
t
t

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

id/

ac.
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http
id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac.
nej.

ht

.id/

xvii

http

tp

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

lib.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

h

h

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

lib.u

lib.u

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

i
/dig
/
:
p
t
t

ht

ht

.id/

lib.u

digi
tp://

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

.id/

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ht

ht

id/

ac.
nej.

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

id/

u

ilib.

dig
tp://

ac
nej.

.u

.u

http

id/

ac.
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

tp

ht

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

tp

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ht

id/

ac.
nej.

ht
id/

ac.
nej.