DENTIFIKASI POTENSI INTERAKSI OBAT PADA PASIEN TUBERKULOSIS RAWAT INAP DI RUMAH SAKIT PARU JEMBER TAHUN 2010
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
IDENTIFIKASI POTENSI INTERAKSI OBAT PADA PASIEN
TUBERKULOSIS RAWAT INAP DI RUMAH SAKIT PARU
JEMBER TAHUN 2010
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
SKRIPSI
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
Oleh
Slamet Riyadi
NIM 062210101044
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
FARMASI
d.FAKULTAS
d
i
.
d
i
c
aj.acUNIVERSITAS JEMBER
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
2011
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
i igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
.aj.cac.
jePOTENSI
je.aj.cac. PADA PASIEN neje.aj.cac.
IDENTIFIKASI
INTERAKSInOBAT
e
e
n
u
u
.un
liibli.b.un RAWAT INAP
liibli.bRUMAH
liibli.bu.un
i
i
i
TUBERKULOSIS
DI
SAKIT
PARU
g
g
g
i
i
i
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/dig
/dig 2010
/dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
JEMBER
TAHUN
t
t
t
t
t
t
h t
h t
h t
.idid
.idid
.idid
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
SKRIPSI .un
ne
u
b
.
i
l
i
b
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
h
diajukan untuk melengkapi tugas akhir dan memenuhi salah satu syarat
untuk menyelesaikan
Farmasi
ca.cid.id (SI)
ca.cid.id Program Studi Sarjana
a
a
.
.
j
j
e j.
e j.
n
une
unedan mencapai gelar Sarjana
b.uFarmasi
b.un
idgiigliilib.
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
Oleh
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Slamet
Riyadi
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
id.idNIM 062210101044 ac.id.id
.
c
a
je. j.ac
je. j.ac
e
e
n
n
u
u
n
n
.
.
u
u
b
b
idgiigliilib.
idgiigliilib.
d
d
/
/
/
/
:
:
/
/
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
FAKULTAS FARMASI
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgJEMBER
igil
UNIVERSITAS
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
2011
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
ii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
idgiigliilib.
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
.cid.id
.cid.id PERSEMBAHAN
ca.cid.id
c
c
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgpersembahkan
idgigil
Skripsi ini saya
untuk :
igil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
tp
hhtkekuatan,
1. hAllah
karunia, ampunan, dan h
petunjukNya
dalam
http
httpSWT atas segala limpahan rahmat,
h
rangkaian perjalanan nafas kehidupanku.
id.id doa, kasih sayang,
ca.cid.id 2. Ibunda Hj. Markoya danj.aAyahanda
ca.cid.id H. Matsuri tercinta atas segala
ca.climpahan
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.
e
e
e
e
n
pengorbanan, dan
yang semuanya ini tidak
akan
saya ganti sampai akhir
nej.
nej.
nejmampu
nej.
.bu.n
.bu.dukungannya
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
nanti.://d/idig
//:d
/
/
:
:
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
p
hthttpIbu Guruku yang tercinta di SDNhthNoreh
ttp 1 dan SDN Labuhan 1, SLTPNh1thSreseh,
ttp SMAN 1
3. Bapak
h
Bangkalan yang telah memberi jalan untuk merangkai kepingan-kepingan ilmu dan mendidikku
d
d
.cid.id
aj.ca.ci .id menjadi manusia yangelebih
aj.cabaik.
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
ne
ne Universitas Jember. ilib.bu.n
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
u
4. Almamater Fakultas
Farmasi
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
p
hhttp
hhttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
iii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
MOTTO
.cid.id
ca.cid.id
c
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
.
.
.
e
e
e
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
gigyang
il kita lakukan hari ini akan menentukan
idgigilitu
idhal
idgigil suatu yang akan terjadi nanti.
Takdir
//:d
:p//:d
:pSatu
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhada,
tt tapi setelah kita berusaha.
memang
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
j.
j. kita miliki, maka kita akan.une
Dengan b
dibekali
(seni) diluar profesi
u.n
nekemampuan
neyang
nej.
.bu.n
.bmayor
u
u
u
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
li yang lebih dari pada orang
ili kita manusia, bukan mesin
idgigiorang
idgigkarena
idgigili
/:d
/:d
/:d
menjadi
lain,
pencetak
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp tablet.
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne dengan kita, bahkan lebihildekat
nepada urat leher kita sendiri. ilib.bu.n
.buitu.n
.bu.n
u
u
u
Allah
dekat
dari
b
b
i
i
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
Manunggaling
Kawula-Gusti
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
(Syekh Siti Jenar)
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
iv igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
(Slamet Riyadi)
h
(Slamet Riyadi)
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
.cid.id PERNYATAAN
c
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
a
.
.
e
e
j
netangan
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
Saya yang
bertanda
di
bawah
ini
:
l
l
i
i
i
i
idgigil
/digigil
:p//:d
/
/
p
nama : Slamet Riyadi ttp:p/://d
t
t
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
Potensi Interaksi
d.id karya ilmiah yang berjudul c: .Identifikasi
id.id menyatakan dengan sesunguhnya
ibahwa
id.id
.
.
c
c
ca.cid.id
a
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
Obat pada Pasien Tuberkulosis
Rawat Inap di Rumah Sakit Paru
Jember Tahun 2010 adalah benar- ne j.
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
liibli.bu.un
i
i
i
i
i
i
i
benar
hasil
karya
sendiri,
kecuali
jika
dalam
pengutipan
substansi
disebutkan
sumbernya,
dan
belum
l
l
l
g
g
g
g
i
i
i
i
i
i
i
g
//d ig
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/digpada institusi manapun serta
/dikarya
/dig atas
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://d
pernah
diajukan
bukan
jiplakan.
Saya
bertanggung
jawab
t
t
t
hht
hht
hht
h
NIM
: 062210101044
keabsahan dan kebenaran isinya sesuai dengan sikap ilmiah yang harus dijunjung tinggi.
d
d
d tekanan dan paksaan
Demikian pernyataan ini.id
saya buat dengan sebenarnya, tanpa .adanya
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.cac.id
aj.caci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
dari pihak manapun.userta
ne
ne
nebersedia mendapat sanksiiliakademik
nejika ternyata di kemudianilibhari
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
.
i
i
l
l
i
i
b
i
i
i
i
gigilbenar.
idgigil
idgigil
idtidak
idgigil
pernyataan//ini
d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
h
Jember, 10 Maret 2011
d
Yang menyatakan,
ac.i .id
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
v igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
je. j.ac
e
n
u
n
.
u
b
idgiigliilib.
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/
Slamet Riyadi
h
NIM 062210101044
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
SKRIPSI
.cid.id
ca.cid.id
c
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
.
.
.
e
e
e
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
IDENTIFIKASI
POTENSIhINTERAKSI
OBAT PADA
hhPASIEN
hhtt
tt
htt
h
TUBERKULOSIS RAWAT INAP DI RUMAH SAKIT PARU
TAHUN 2010 c.idid
idid
c.JEMBER
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
je.aj.ac.
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
je.aj.ac.
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
Slamet Riyadi
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
NIM.062210101044
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
Pembimbing
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ili Pembimbing Utama //d:idgdr.Arya
idgigDosen
idgigili
igili Sidemen,SE.,M.PH. p://:d
/:d
/
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
:
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
vi igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
Oleh
Dosen Pembimbing Anggota
: Drs. Wiratmo, Apt.
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
.cid.id
.cid.id PENGESAHAN
ca.cid.id
c
c
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
il
idgiRumah
idgigil
idgigIdentifikasi
idgigiPasien
Skripsi berjudul
Potensi Interaksi Obat
pada
Tuberkulosis Rawat Inap
di
gil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhParu
ttp Jember Tahun 2010 telah diujihdan
Sakit
http Jember
httpdisahkan oleh Fakultas Farmasi hUniversitas
h
pada:
: Kamis
ca.cid.id Hari
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
Tanggal : 10 Maretb
2011
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
li
g ili
idgigili
idgigiFarmasi
/:d
Tempat ::Fakultas
Universitas Jember ://d/idig
//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
:
t
t
p
hthttp
hthttp
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
Ketua,
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
//:d
//:d
:
/
/
/
/
p
t
t
p
hhttp
ca.cid.id dr.Arya Sidemen,SE.,M.PH.j.aca.cid.id
a
.
j
e
e
NIP.196309161989031008
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/
//:d
:
Dosen tPenguji
I,
/
/
/
/
p
p
hthttp
d
.cid.id
aj.ca.ci .id Lusia Oktora RKS. S.F., M.Sc.,
aj.caApt
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
NIP.197910032003122001
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
//:d
//:d
:
/
/
/
/
p
t
t
p
hhttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
Tim Penguji
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
Sekretaris,
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
Drs.Wiratmo,Apt.
ca.cid.id
a
.
j
NIP.195910271998021001
neej.
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/digDosen Penguji II,
/
t
hthtp
t
c.idid
c.idid
. S., Apt, Sp. FRS
je.aj.ac.
je.aj.acBudi
Drs. Prihwanto
e
e
n
n
u
b.u.un
ilib. .un
iliNIP.196409271992031006
idgigilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:
idgigilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
Mengesahkan
Dekan
Farmasi Universitas Jember,
id
ca.cid.Fakultas
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttpKuswandi,M.Sc.,Ph.D
Prof.Drs.Bambang
NIP. 19690201 199403 1002
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
vii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
Identification of Potential.iDrug
in Hospital
d.id Interactions in Tuberculosis
.cid.Patients
d
i
ca.cid.id
c
c
a
a
a
c
.
.
.
Inpatient
Pulmonary
Jember
Year
2010
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
Slamet Riyadi
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
il
idgigil
idgigil Community Pharmaceutical
idg,igPharmaceutical
Department
Faculty,
Jember
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hUniversity
htt
ABSTRACT
Tuberculosis (TB) is directly
by Mycobacterium
d.id transmitted disease caused
ca.cid.id tuberculosis, which most
ca.ci%)
ca.cid.id tops the number of j.aca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
(80
attacks
the
lungs
.
Jember
district
e
e
e
e
n
ej. and the surroundingbEx
nej.
nregion
nej.
nej.
.bu.n
.buthe
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
incidence
of
TB
in
Residency
Besuki
or
as
much
as
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili ranked second, followed
idgigili
idgigili .
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
70-80t%,
Lumajang
Banyuwangi
, Situbondo, andpBondowoso
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
thttpof a combination of severalhthtypes
p
hthTuberculosis
ttp
ttp of drugs
AntiDrugs given in the hform
such as Isoniazid, Ethambutol, rifampin, pyrazinamide, and Streptomycin in sufficient
quantities
and proper dosage
of
. One of the
.cid.id
.cid.idaccording to the categories
.cid.itreatment
d
ca.cid.id
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
problems
drug
therapy
in
patients
with
tuberculosis
is
quite
important
is
the
a
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
nej research is a study
nej experimental descriptive
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.binu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
interaction
drugs.
This
non
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
il
idgigwith
idgigil
idgidesign
idgigilof drug interactions are :known
gil . In this study, the possibility
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
retrospective
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
p
hhOAT
ttp , and then
httpare prescribed together with
howhh
tottview types of OAT and other h
drugs
analyzed using the reference standard or reference to see whether these drugs will
is.devoted
d
id together. This research
cacid.id to identification j.aca.cid.id
ca.cid.used
ca.ci .id cause drug interactionsj.when
a
a
a
.
.
j
j
potential drug interactions
among anti tuberculosis drugs
, anti tuberculosis drugs with ne j.
e
e
e
n
e
nej.to patients hospitalized
nej. other drugs given in
nej.
.bu.n
.bubetween
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
other
drugs
and
addition
liibli.binu.un
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
g
g
g
g
i
i
i
i
i
i
i
/:d
//d ig
dig
:p//:d
:p/./:d
:p/Pulmonary
Hospital
Jember during 2010
Total
850
/medical
/dig population is obtained
/dig
/
/
/
p
p
t
t
t
t
thtp
p://d
t
t
t
h
h
h
t and by using the formula according
htthe required
ht
records
Notoatmodjo sampling,
sample is 272 medical records. Results showed that men were more exposed to
d tuberculosis disease than women.
d
id.id patients found in
ca.cid.id Based on age, many tuberculosis
aj.ca.ci .id patients of childbearing
aj.ca.ci .id
aj.ca.cdrugs
aj.age.
.
.
.
.
j
j
j
j
The
use
of
anti
tuberculosis
in
Lung
Hospital
e
e
e
e
u.n
u.n
ne
ne ethambutol, rifampicin,
ne or first line therapyiliofb.bisoniazid,
ne
.bu.n
.bu.n
.bprimary
u
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
Jember
is
to
use
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
d
//:d
//:secondary
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
pyrazinamide,
and
streptomycin,
there
is
only
one
type
of
OAT
that
include
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhisttpHRZE then
hhttpOAT combination most used
hhttp line group that is kanamycin.
or second
Fix Dose Combination (FDC) specific to the type 4FDC. in this study the potential
d
ca.cid.id patients obtained a jtotal
ca.ci .id drug interaction in tuberculosis
ca.cid.ofid 788 potential drug j.aca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
e
e
e
e
interaction incidence
with other drugs as
n
ej.
ej. types of drugs that boften
nej.
ninteract
nand
nej.
.bu.n
.bu.n
.bisu.n
.buthat
u
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
presipitan
is
rifampicin
and
antacids.
While
drugs
often
interact
as
an
object
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
drug
digoxin,
isoniasid
and
generation
sulfonylurea
anti
diabetic
class
II
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
p
hthttp
hthttpmeaningful
hthttall
(glibenkalmid
and glimepiride). Not
drug interactions will be
significantly, although theoretically possible. However, a pharmacist should always
d.id due to interaction of this
d
d.id to prevent the risk
i
alert to possible adverse
.
ca.cieffects
ca.cid.id
ca.cidrug
a
aj.cac.id be
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.
.
.
e
e
e
e
j
of morbidity or mortality
nej
nepatients.
nejin the treatment of tuberculosis
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
Keywords:
Potential
Drug
Interactions,
Tuberculosis
Patients,
Hospital
Inpatient
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
Pulmonary
t
t
t
t
t
t
p
h tp
h tp
h tp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ht
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ht
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
viii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ht
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
h
h
h
h
h
h
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
.cid.id RINGKASAN
.cid.id
c
ca.cid.id
ca.cid.id
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
il
idgigil Interaksi Obat pada Pasien
idgigil
idgigParu
idgigil
Identifikasi/d
Rawat Inap di Rumah/Sakit
d
/:/Potensi
//:Tuberkulosis
/:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
Jember
Tahun
2010;
Slamet
Riyadi,
062210101044;
2011:
103
halaman;
Fakultas
Farmasi
t
t
t
p
hhttp Jember.
hhttp
hhttp
Universitas
h
Tuberkulosis (TB) adalah penyakit menular langsung yang disebabkan oleh Mycobacterium
tuberculosis, yang sebagian besar (80%) menyerang paru-paru. Berdasarkan data dari Dinas Kesehatan
Provinsi Jawa Timur, secara nasional Jawa Timur menduduki peringkat kedua setelah Jawa Barat
dalam hal penyakit tuberkulosis dan tercatat pada tahun 2007 terjadi 40.000 kasus. Kabupaten Jember
menduduki peringkat pertama jumlah kejadian TB di daerah Eks Karesidenan Besuki dan sekitarnya
atau sebanyak 70–80%, Lumajang berada di peringkat kedua, disusul Banyuwangi, Situbondo, dan
Bondowoso.
Obat anti tuberkulosis diberikan dalam bentuk kombinasi dari beberapa jenis obat seperti,
Isoniazid, Etambutol, Rifampisin, Pirazinamid, dan Streptomisin dalam jumlah cukup dan dosis tepat
sesuai dengan kategori pengobatan. Salah satu masalah terapi obat OAT yang cukup penting adalah
interaksi obat, dalam hal ini OAT atau Non-OAT dapat berperan sebagai presipitan atau objek obat
yang dapat saling mempengaruhi keberadaan obat satu dengan yang lain. Rumah Sakit Paru Jember
merupakan salah satu rumah sakit khusus milik pemerintah sebagai salah satu unit pelaksana teknis
Dinas Kesehatan Propinsi Jawa Timur yang berada di wilayah bagian timur, tepatnya di kota Jember.
Berdasarkan hal diatas peneliti ingin melakukan penelitian tentang identifikasi potensi interaksi obat
pada pasien tuberkulosis rawat inap di Rumah Sakit paru jember.
Penelitian ini merupakan suatu penelitian yang bersifat non eksperimental dengan rancangan
deskriptif yang bersifat retrospektif. Pada penelitian ini, kemungkinan terjadinya interaksi obat
diketahui dengan cara melihat jenis OAT dan obat-obat lain yang diresepkan bersama dengan OAT,
kemudian dianalisis dengan mengunakan acuan standar atau referensi untuk melihat apakah obatobatan tersebut akan menimbulkan interaksi obat jika digunakan bersama. Penelitian ini dikhususkan
untuk mengidentifikasi dan menganalisis potensi terjadinya interaksi obat antara sesama OAT, obat
anti tuberkulosis dengan obat-obat lain selain OAT dan antara obat-obat lain selain OAT yang
diberikan pada pasien rawat inap tuberkulosis di Rumah Sakit Paru Jember selama tahun 2010.
Hasil penelitian menunjukkan bahwa jenis kelamin pasien tuberkulosis laki-laki lebih banyak
dari pada jenis kelamin perempuan. Berdasarkan usia, pasien tuberkulosis banyak terdapat pada pasien
usia produktif. Penggunaan obat anti tuberkulosis (OAT) di Rumah Sakit Paru Jember adalah
menggunakan terapi primer atau first line yaitu isoniazid, etambutol, rifampisin, pirazinamid, dan
ix
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
streptomisin, hanya ada satu jenis OAT yang termasuk kelompok skunder atau second line yaitu
kanamisin. Kombinasi OAT terbanyak yang digunakan adalah HRZE kemudian Fix Dose
Combination (FDC) khususnya tipe 4FDC. Penggunaan obat selain OAT (Non OAT) pada pasien
tuberkulosis disesuaikan dengan simtom, keparahan dan komplikasi yang menyertai pasien
tuberkulosis. Potensi interaksi obat pada pasien tuberkulosis dibagi menjadi interaksi OAT-OAT,
OAT-Non OAT, dan Non OAT-Non OAT. Jenis obat yang sering berinteraksi dengan obat lain
sebagai presipitan adalah rifampisin dan antasida sedangkan obat yang berinteraksi sebagai objek obat
adalah digoksin, isoniasid dan anti diabetik golongan sulfonilurea generasi II (glibenkalmid dan
glimepirid). Tidak semua interaksi obat akan bermakna secara signifikan, walaupun secara teoritis
mungkin terjadi. Banyak interaksi obat yang kemungkinan besar berbahaya terjadi hanya pada
sejumlah kecil pasien dan tidak semua interaksi obat bersifat merugikan, namun ada beberapa interaksi
obat juga bersifat menguntungkan. Namun demikian, seorang farmasis perlu selalu waspada terhadap
kemungkinan timbulnya efek merugikan akibat interaksi obat ini untuk mencegah timbulnya resiko
morbiditas atau bahkan mortalitas dalam pengobatan pasien.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
x igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
PRAKATA
.cid.id
.cid.id
ca.cid.id
c
c
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
gigil
il
idlimpahan
idgigil
idgigil Alhamdulillah penulis panjatkan
idgigKehadirat
Puji
Syukur
Allah SWT atas segala
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
tp karuniaNya, sehingga penulis hdapat
hhttp“Identifikasi
hhtdan
berkah
httpmenyelesaikan Skripsi yang berjudul
h
Potensi Interaksi Obat pada Pasien Tuberkulosis Rawat Inap di Rumah Sakit Jember Tahun
id.id
salah satu syarat dalam menyelesaikan
pendidikan strata
ca.cid.id 2010”. Skripsi ini disusun untuk
ca.cmemenuhi
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
satu (S1) pada Fakultas
nej.
nej. Universitas Jember. ilib.bu.n
nej.
nej.
.bu.n
.bu.Farmasi
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ili
ili
idgigili
idgigili skripsi ini tidak lepas dari bantuan
idgigberbagai
idgigingin
/:d
/:d
/:d
Penyusunan
pihak, oleh karena itu:/penulis
//:d
/
/
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp ucapan terima kasih yang takhthterhingga
hthttp
ttp kepada :
menyampaikan
1.
h
Prof. Drs. Bambang Kuswandi, M.Sc., Ph.D selaku Dekan Fakultas Farmasi Universitas Jember.
d
.cid.idDrs.Wiratmo, Apt selaku .ac.cid.id
ca.cid.idselaku Dosen Pembimbing Utama
aj.ca.ci .id 2. Dr. Arya Sidhemen, S.E,
ajM.PH
aj.cadan
.
.
.
jej.a
j
j
j
.
e
e
e
e
n
n
n
n
e
e
epikiran serta perhatiannya guna
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
Dosen
Pembimbing
Anggota
yang
telah
meluangkan
waktu,
b
b
b
b
.
.
.
.
i
i
i
i
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
d
d
d
/
/
/
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
memberikan
bimbingan
dan
pengarahan
demi
terselesaikannya
penulisan
skripsi
ini.
/
/
/
/
p
hthtp
hthtp
hthtp
ttp:
ttp:
ttp:
3. Lusia Oktora RKS. S.F., M.Sc., Apt dan Drs. Prihwanto Budi S., Apt, Sp. FRS
h
Dosen Penguji II yang telah banyak memberikan masukan dan saran
id.id selaku Dosen Penguji I dan
.cid.id
.
ca.cid.id
ca.cid.id
c
c
a
a
a
a
c
.
.
.
.
j
j
j
j
yang
konstruktif
dalam
proses
penulisan
skripsi
ini.
a
a
.
.
e
e
e
e
u.n
nej.
nibuejdosen,
nejSD
nej.
.bu.n
.bdan
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
4.
Semua
guru-guruku
dari
hingga
SMA
serta
bapak
para
pendidik
yang
telah
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
ilmunya kepada saya, hsemoga
thttp dari Allah
thttp bermanfaat dan mendapatkanhbalasan
thttp
p
hmenyampaikan
h
Matsuri
.cid.id 5. Kedua orang tua saya H..a
.cid.id segalanya dalam hidup .ac.cid.id
.cid.iddan Hj. Markoya yang telah memberikan
c
c
c
a
a
.
.
jej.a
jej.a
jekesabaran
jej.asemua doa yang tiada henti, nasihat,
e
e
e
e
j.a
saya dan terima kasih
untuk
yang tak terhingga dan
n
n
n
n
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
.
.
.
.
i
i
i
i
l ilibdiberikan.
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigyang
kepercayaan
d
d
d
/
/
/
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
:
tp
thtp
p
tp: semoga kakak bisa menjadi
hthcontoh
hthtp
ttp: yang baik
tHidayat,
ttptersayang
6. hAdik
Puspa Riyawati dan Riyan
h
SWT. Amin Ya Rabbal’alamin.
bagi kalian berdua.
pengertian, dan
d
d kasih atas segala doa, motivasi,
ca.cid.iterima
ca.cid.id 7. Desy Prasetya, S.KM., j(Ubay),
ca.cid.id
ca.cid.iperhatian,
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
.
e
e
e
e
n
n
nasihat yang telah
skripsi ini.
nej.
nejpenyusunan
nej. serta bantuan yang diberikan
nej.
.budiberikan,
.bu.n
.bu.n
.bu.dalam
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
gigilKami,
id
idgigili
idgigilBik
idgNenek
igili Rodiyah, Buk Empeng, pMak
/:d
/:d
/:d
8. Keluarga
besar
Almarhum Kakek Satrawi,
Agus,
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
t
thttp
thttp
p Safia, Almarhum Teh Asan, hBik
p
hMarlena,
hthttNyai
Teh Uki, Umi Saidah, Aba Suid,
Marliyeh, Mak
Oneng dan semua yang telah membesarkan saya, semoga saya bisa membalas budi kalian yang
d
d
d
.cid.id
aj.caini.
aj.ca.ci .id begitu banyak dalam hidup
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne banyak pandangan lain idalam
ne (H. Beres) yang telahilimemberikan
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
9. Almarhum Bindere
Madeni
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
d
//:dan
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
agama
kepercayaan Islam dan Pak tTotok
yang
telah memberikan banyakttmasukkan
dalam
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
menghadapi realitas kehidupan.
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xi igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
10. Pak Anton yang telah memberikan inspirasi judul skripsi ini, Mas Jamil dan Mbak Iken RSP yang
.cid.id telah membantu proses penelitian
ca.cid.id
c
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
.
.
.
.
e
e
e
e
11. Semua teman-teman
2006, UKMS Essensi serta
UKMK Unej, KKT
ej
ej
nej
nej
nangkatan
npembinanaya,
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
il
idgigiserta
idgigil
idgiLedokombo
idgigbersama
Kecamatan
2010 yang telah berjuang
dalam mencapai tujuan
kita
gil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhttp
hteman
httpdikosan Kuning Kalimantan 4. hhttp
h
12. Semua pihak yang tidak dapat penulis sebutkan satu per satu.
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
Penulis juga
pihak
ini.
nej.
nej. kritik dan saran dari semua
nej.demi kesempurnaan skripsi
nej.
.bu.n
.bumenerima
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
li
idgigili
idgigiberharap
idgigili
idgigili
d
/:penulis
/:d
/:d
Akhir kata,
semoga skripsi ini dapat
bermanfaat.
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
h
Jember, 10dMaret 2011
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
Penulis
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
Halaman
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
DAFTAR ISI
HALAMAN SAMPUL ................................................................................... i
ii
ca.cid.id HALAMAN JUDUL ......................................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
HALAMAN
PERSEMBAHAN
....................................................................
iii
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
HALAMAN
p
hthttp MOTTO ....................................................................................
hthttp
hthttp iv
HALAMAN PERNYATAAN ........................................................................ v
d
d
d
d
vi
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id HALAMAN PEMBIMBINGAN
aj.ca.ci .id ...................................................................
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
HALAMAN
PENGESAHAN
........................................................................
vii
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
ABSTRACT
hhttp viii
hhttp ....................................................................................................
hhttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
DAFTAR GAMBAR ...................................................................................... xvii
d
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
xviii
aj.ca.ci .id DAFTAR LAMPIRAN
a
a
a..................................................................................
.
.
.
.
j
j
j
j
.
.
.
e
e
e
e
n
u.n
nej
nej
nej
ne
.bu.n
.bu.n
.bu......................................
.b
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
DAFTAR
ARTI
LAMBANG
DAN
SINGKATAN
xix
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
BAB
hhttp 1
hhttp
hh1.ttpPENDAHULUAN .............................................................................
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
h
RINGKASAN ................................................................................................. ix
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id PRAKATA ......................................................................................................
xi
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
DAFTAR
ISI
...................................................................................................
xiii
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
DAFTAR
hthttp xvi
hthttp
hthttp TABEL ..........................................................................................
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
h
1.1 Latar Belakang .......................................................................... 1
id
ca.cid.id
a
.
j
e
e
e
u.n
u.n
u.n
nej.
nej
nej
.
.
.
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
b
b
1.3igTujuan
Penelitian ......................................................................
id3gigili
idgigili
igili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp1.4 Manfaat Penelitian ....................................................................
hthttp 3
hthttp
id
.
1.2 Rumusan jMasalah
3
.a.ca.c.id .....................................................................
j.a.cac.id
h
BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA .................................................................... 4
id
ca.cid.id
a
.
j
.
e
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
2.1.1
Definisi
Tuberkulosis
........................................................
4
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt 4
hhTuberkulosis
tt
2.1.2 Klasifiksi Panyakit
......................................
id
c.c.id
c. id
2.1 Tuberkulosis
4
ej.a.a..............................................................................
ej.a.ac.
h
2.1.3 Tipe Penderita ................................................................... 5
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xiii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
2.1.4 Faktor yang Mempengaruhi Kejadian Tuberkulosis ........ 6
ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
j
n ej
n
neTuberkulosis
nej
.buAnti
.bu.n
u
u
b
b
2.3 Obat
...........................................................
10ilibi.bu.un
.
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
2.3.1
Isoniazid............................................................................
t
t
t
hhtt 10
hhtt
hhtt
id
id
2.2 Program Penanggulangan
Tuberkulosis ................................
7
.ac.c.id
.ac.c.id
h
2.3.2 Rifampisin ........................................................................ 11
id
id
2.3.3 Pirazinamid
12
.ac.c.id.......................................................................
.ac.c.id
ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
e
e
e
n
nej.
nej.
nej.
.bu.Ethambutol........................................................................
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
2.3.4
13
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp 2.3.5 Streptomisin ......................................................................
hthttp
hthttp 14
h
2.4 Pengobatan Tuberkulosis ......................................................... 15
ca.cid.id
a
.
j
a
a
.
.
.
e
e
e
n
nej
nej Interaksi Obat......................................................
nej
.bu.n
.bu.Definisi
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
2.5.1
17
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
:
:p//:d
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
2.5.2 Obat yang Terlibat
hhttp 18
hhtt
hhdalam
ttp Peristiwa Interaksi ..................
.id.id
.id
2.5 Interaksi Obat
17
j.ac c...........................................................................
j.ac c.id
h
2.5.3 Macam Interaksi Obat ...................................................... 19
d
d
ca.cid.id
a
.
j
a
a
e
neej.
neej.
nej.
.bu.n
u
b
i
l
liibli.bu.un
liibli.bu.unKlinik Interaksi Obatig................................................
2.6igDampak
23
i
i
i
idgigili
ig
ig
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp 24
hthttpObat .............................................
hthttp2.7 Penatalaksanaan Interaksi
.i .id .............. 22
.ci .id
2.5.4 Level
Klinis dalam Interaksi
j.ac cObat
j.acSignifikansi
h
BAB 3. METODE PENELITIAN ................................................................. 25
d
d
ca.cid.id
a
.
j
.
.
.
e
e
e
nej
nej
nejWaktu Penelitian ...................................................
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
3.2 iTempat
dan
25
i
i
i
i
i
i
g l
idgigil
idgigil
digi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 25
hhtt
hhtt 3.3 Populasi dan Sampel Penelitian.................................................
.i
.i .id
3.1 Jenis Penelitian
25
j.acac.id
j.acac........................................
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
IDENTIFIKASI POTENSI INTERAKSI OBAT PADA PASIEN
TUBERKULOSIS RAWAT INAP DI RUMAH SAKIT PARU
JEMBER TAHUN 2010
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
SKRIPSI
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
Oleh
Slamet Riyadi
NIM 062210101044
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
FARMASI
d.FAKULTAS
d
i
.
d
i
c
aj.acUNIVERSITAS JEMBER
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
2011
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
i igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
.aj.cac.
jePOTENSI
je.aj.cac. PADA PASIEN neje.aj.cac.
IDENTIFIKASI
INTERAKSInOBAT
e
e
n
u
u
.un
liibli.b.un RAWAT INAP
liibli.bRUMAH
liibli.bu.un
i
i
i
TUBERKULOSIS
DI
SAKIT
PARU
g
g
g
i
i
i
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/dig
/dig 2010
/dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
JEMBER
TAHUN
t
t
t
t
t
t
h t
h t
h t
.idid
.idid
.idid
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
SKRIPSI .un
ne
u
b
.
i
l
i
b
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
h
diajukan untuk melengkapi tugas akhir dan memenuhi salah satu syarat
untuk menyelesaikan
Farmasi
ca.cid.id (SI)
ca.cid.id Program Studi Sarjana
a
a
.
.
j
j
e j.
e j.
n
une
unedan mencapai gelar Sarjana
b.uFarmasi
b.un
idgiigliilib.
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
Oleh
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Slamet
Riyadi
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
id.idNIM 062210101044 ac.id.id
.
c
a
je. j.ac
je. j.ac
e
e
n
n
u
u
n
n
.
.
u
u
b
b
idgiigliilib.
idgiigliilib.
d
d
/
/
/
/
:
:
/
/
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
FAKULTAS FARMASI
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgJEMBER
igil
UNIVERSITAS
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
2011
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
ii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
idgiigliilib.
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
.cid.id
.cid.id PERSEMBAHAN
ca.cid.id
c
c
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgpersembahkan
idgigil
Skripsi ini saya
untuk :
igil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
tp
hhtkekuatan,
1. hAllah
karunia, ampunan, dan h
petunjukNya
dalam
http
httpSWT atas segala limpahan rahmat,
h
rangkaian perjalanan nafas kehidupanku.
id.id doa, kasih sayang,
ca.cid.id 2. Ibunda Hj. Markoya danj.aAyahanda
ca.cid.id H. Matsuri tercinta atas segala
ca.climpahan
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.
e
e
e
e
n
pengorbanan, dan
yang semuanya ini tidak
akan
saya ganti sampai akhir
nej.
nej.
nejmampu
nej.
.bu.n
.bu.dukungannya
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
nanti.://d/idig
//:d
/
/
:
:
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
p
hthttpIbu Guruku yang tercinta di SDNhthNoreh
ttp 1 dan SDN Labuhan 1, SLTPNh1thSreseh,
ttp SMAN 1
3. Bapak
h
Bangkalan yang telah memberi jalan untuk merangkai kepingan-kepingan ilmu dan mendidikku
d
d
.cid.id
aj.ca.ci .id menjadi manusia yangelebih
aj.cabaik.
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
ne
ne Universitas Jember. ilib.bu.n
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
u
4. Almamater Fakultas
Farmasi
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
p
hhttp
hhttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
iii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
MOTTO
.cid.id
ca.cid.id
c
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
.
.
.
e
e
e
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
gigyang
il kita lakukan hari ini akan menentukan
idgigilitu
idhal
idgigil suatu yang akan terjadi nanti.
Takdir
//:d
:p//:d
:pSatu
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhada,
tt tapi setelah kita berusaha.
memang
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
j.
j. kita miliki, maka kita akan.une
Dengan b
dibekali
(seni) diluar profesi
u.n
nekemampuan
neyang
nej.
.bu.n
.bmayor
u
u
u
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
li yang lebih dari pada orang
ili kita manusia, bukan mesin
idgigiorang
idgigkarena
idgigili
/:d
/:d
/:d
menjadi
lain,
pencetak
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp tablet.
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne dengan kita, bahkan lebihildekat
nepada urat leher kita sendiri. ilib.bu.n
.buitu.n
.bu.n
u
u
u
Allah
dekat
dari
b
b
i
i
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
Manunggaling
Kawula-Gusti
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
(Syekh Siti Jenar)
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
iv igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
(Slamet Riyadi)
h
(Slamet Riyadi)
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
.cid.id PERNYATAAN
c
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
a
.
.
e
e
j
netangan
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
Saya yang
bertanda
di
bawah
ini
:
l
l
i
i
i
i
idgigil
/digigil
:p//:d
/
/
p
nama : Slamet Riyadi ttp:p/://d
t
t
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
Potensi Interaksi
d.id karya ilmiah yang berjudul c: .Identifikasi
id.id menyatakan dengan sesunguhnya
ibahwa
id.id
.
.
c
c
ca.cid.id
a
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
Obat pada Pasien Tuberkulosis
Rawat Inap di Rumah Sakit Paru
Jember Tahun 2010 adalah benar- ne j.
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
liibli.bu.un
i
i
i
i
i
i
i
benar
hasil
karya
sendiri,
kecuali
jika
dalam
pengutipan
substansi
disebutkan
sumbernya,
dan
belum
l
l
l
g
g
g
g
i
i
i
i
i
i
i
g
//d ig
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/digpada institusi manapun serta
/dikarya
/dig atas
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p://d
pernah
diajukan
bukan
jiplakan.
Saya
bertanggung
jawab
t
t
t
hht
hht
hht
h
NIM
: 062210101044
keabsahan dan kebenaran isinya sesuai dengan sikap ilmiah yang harus dijunjung tinggi.
d
d
d tekanan dan paksaan
Demikian pernyataan ini.id
saya buat dengan sebenarnya, tanpa .adanya
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.cac.id
aj.caci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
dari pihak manapun.userta
ne
ne
nebersedia mendapat sanksiiliakademik
nejika ternyata di kemudianilibhari
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
.
i
i
l
l
i
i
b
i
i
i
i
gigilbenar.
idgigil
idgigil
idtidak
idgigil
pernyataan//ini
d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
h
Jember, 10 Maret 2011
d
Yang menyatakan,
ac.i .id
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
v igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
je. j.ac
e
n
u
n
.
u
b
idgiigliilib.
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/
Slamet Riyadi
h
NIM 062210101044
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
SKRIPSI
.cid.id
ca.cid.id
c
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
.
.
.
e
e
e
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
IDENTIFIKASI
POTENSIhINTERAKSI
OBAT PADA
hhPASIEN
hhtt
tt
htt
h
TUBERKULOSIS RAWAT INAP DI RUMAH SAKIT PARU
TAHUN 2010 c.idid
idid
c.JEMBER
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
je.aj.ac.
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
je.aj.ac.
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
Slamet Riyadi
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
NIM.062210101044
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
Pembimbing
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ili Pembimbing Utama //d:idgdr.Arya
idgigDosen
idgigili
igili Sidemen,SE.,M.PH. p://:d
/:d
/
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
:
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
vi igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
Oleh
Dosen Pembimbing Anggota
: Drs. Wiratmo, Apt.
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
.cid.id
.cid.id PENGESAHAN
ca.cid.id
c
c
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
il
idgiRumah
idgigil
idgigIdentifikasi
idgigiPasien
Skripsi berjudul
Potensi Interaksi Obat
pada
Tuberkulosis Rawat Inap
di
gil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhParu
ttp Jember Tahun 2010 telah diujihdan
Sakit
http Jember
httpdisahkan oleh Fakultas Farmasi hUniversitas
h
pada:
: Kamis
ca.cid.id Hari
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
Tanggal : 10 Maretb
2011
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
li
g ili
idgigili
idgigiFarmasi
/:d
Tempat ::Fakultas
Universitas Jember ://d/idig
//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
:
t
t
p
hthttp
hthttp
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
Ketua,
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
//:d
//:d
:
/
/
/
/
p
t
t
p
hhttp
ca.cid.id dr.Arya Sidemen,SE.,M.PH.j.aca.cid.id
a
.
j
e
e
NIP.196309161989031008
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/
//:d
:
Dosen tPenguji
I,
/
/
/
/
p
p
hthttp
d
.cid.id
aj.ca.ci .id Lusia Oktora RKS. S.F., M.Sc.,
aj.caApt
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
NIP.197910032003122001
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
//:d
//:d
:
/
/
/
/
p
t
t
p
hhttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
Tim Penguji
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
Sekretaris,
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
Drs.Wiratmo,Apt.
ca.cid.id
a
.
j
NIP.195910271998021001
neej.
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/digDosen Penguji II,
/
t
hthtp
t
c.idid
c.idid
. S., Apt, Sp. FRS
je.aj.ac.
je.aj.acBudi
Drs. Prihwanto
e
e
n
n
u
b.u.un
ilib. .un
iliNIP.196409271992031006
idgigilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:
idgigilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
Mengesahkan
Dekan
Farmasi Universitas Jember,
id
ca.cid.Fakultas
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttpKuswandi,M.Sc.,Ph.D
Prof.Drs.Bambang
NIP. 19690201 199403 1002
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
vii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
Identification of Potential.iDrug
in Hospital
d.id Interactions in Tuberculosis
.cid.Patients
d
i
ca.cid.id
c
c
a
a
a
c
.
.
.
Inpatient
Pulmonary
Jember
Year
2010
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
Slamet Riyadi
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
il
idgigil
idgigil Community Pharmaceutical
idg,igPharmaceutical
Department
Faculty,
Jember
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hUniversity
htt
ABSTRACT
Tuberculosis (TB) is directly
by Mycobacterium
d.id transmitted disease caused
ca.cid.id tuberculosis, which most
ca.ci%)
ca.cid.id tops the number of j.aca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
(80
attacks
the
lungs
.
Jember
district
e
e
e
e
n
ej. and the surroundingbEx
nej.
nregion
nej.
nej.
.bu.n
.buthe
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
incidence
of
TB
in
Residency
Besuki
or
as
much
as
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili ranked second, followed
idgigili
idgigili .
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
70-80t%,
Lumajang
Banyuwangi
, Situbondo, andpBondowoso
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
thttpof a combination of severalhthtypes
p
hthTuberculosis
ttp
ttp of drugs
AntiDrugs given in the hform
such as Isoniazid, Ethambutol, rifampin, pyrazinamide, and Streptomycin in sufficient
quantities
and proper dosage
of
. One of the
.cid.id
.cid.idaccording to the categories
.cid.itreatment
d
ca.cid.id
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
problems
drug
therapy
in
patients
with
tuberculosis
is
quite
important
is
the
a
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
nej research is a study
nej experimental descriptive
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.binu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
interaction
drugs.
This
non
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
il
idgigwith
idgigil
idgidesign
idgigilof drug interactions are :known
gil . In this study, the possibility
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
retrospective
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
p
hhOAT
ttp , and then
httpare prescribed together with
howhh
tottview types of OAT and other h
drugs
analyzed using the reference standard or reference to see whether these drugs will
is.devoted
d
id together. This research
cacid.id to identification j.aca.cid.id
ca.cid.used
ca.ci .id cause drug interactionsj.when
a
a
a
.
.
j
j
potential drug interactions
among anti tuberculosis drugs
, anti tuberculosis drugs with ne j.
e
e
e
n
e
nej.to patients hospitalized
nej. other drugs given in
nej.
.bu.n
.bubetween
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
other
drugs
and
addition
liibli.binu.un
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
g
g
g
g
i
i
i
i
i
i
i
/:d
//d ig
dig
:p//:d
:p/./:d
:p/Pulmonary
Hospital
Jember during 2010
Total
850
/medical
/dig population is obtained
/dig
/
/
/
p
p
t
t
t
t
thtp
p://d
t
t
t
h
h
h
t and by using the formula according
htthe required
ht
records
Notoatmodjo sampling,
sample is 272 medical records. Results showed that men were more exposed to
d tuberculosis disease than women.
d
id.id patients found in
ca.cid.id Based on age, many tuberculosis
aj.ca.ci .id patients of childbearing
aj.ca.ci .id
aj.ca.cdrugs
aj.age.
.
.
.
.
j
j
j
j
The
use
of
anti
tuberculosis
in
Lung
Hospital
e
e
e
e
u.n
u.n
ne
ne ethambutol, rifampicin,
ne or first line therapyiliofb.bisoniazid,
ne
.bu.n
.bu.n
.bprimary
u
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
Jember
is
to
use
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
d
//:d
//:secondary
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
pyrazinamide,
and
streptomycin,
there
is
only
one
type
of
OAT
that
include
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhisttpHRZE then
hhttpOAT combination most used
hhttp line group that is kanamycin.
or second
Fix Dose Combination (FDC) specific to the type 4FDC. in this study the potential
d
ca.cid.id patients obtained a jtotal
ca.ci .id drug interaction in tuberculosis
ca.cid.ofid 788 potential drug j.aca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
e
e
e
e
interaction incidence
with other drugs as
n
ej.
ej. types of drugs that boften
nej.
ninteract
nand
nej.
.bu.n
.bu.n
.bisu.n
.buthat
u
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
presipitan
is
rifampicin
and
antacids.
While
drugs
often
interact
as
an
object
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
drug
digoxin,
isoniasid
and
generation
sulfonylurea
anti
diabetic
class
II
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
p
hthttp
hthttpmeaningful
hthttall
(glibenkalmid
and glimepiride). Not
drug interactions will be
significantly, although theoretically possible. However, a pharmacist should always
d.id due to interaction of this
d
d.id to prevent the risk
i
alert to possible adverse
.
ca.cieffects
ca.cid.id
ca.cidrug
a
aj.cac.id be
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.
.
.
e
e
e
e
j
of morbidity or mortality
nej
nepatients.
nejin the treatment of tuberculosis
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
Keywords:
Potential
Drug
Interactions,
Tuberculosis
Patients,
Hospital
Inpatient
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
Pulmonary
t
t
t
t
t
t
p
h tp
h tp
h tp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ht
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ht
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
viii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ht
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
h
h
h
h
h
h
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
.cid.id RINGKASAN
.cid.id
c
ca.cid.id
ca.cid.id
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
il
idgigil Interaksi Obat pada Pasien
idgigil
idgigParu
idgigil
Identifikasi/d
Rawat Inap di Rumah/Sakit
d
/:/Potensi
//:Tuberkulosis
/:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
Jember
Tahun
2010;
Slamet
Riyadi,
062210101044;
2011:
103
halaman;
Fakultas
Farmasi
t
t
t
p
hhttp Jember.
hhttp
hhttp
Universitas
h
Tuberkulosis (TB) adalah penyakit menular langsung yang disebabkan oleh Mycobacterium
tuberculosis, yang sebagian besar (80%) menyerang paru-paru. Berdasarkan data dari Dinas Kesehatan
Provinsi Jawa Timur, secara nasional Jawa Timur menduduki peringkat kedua setelah Jawa Barat
dalam hal penyakit tuberkulosis dan tercatat pada tahun 2007 terjadi 40.000 kasus. Kabupaten Jember
menduduki peringkat pertama jumlah kejadian TB di daerah Eks Karesidenan Besuki dan sekitarnya
atau sebanyak 70–80%, Lumajang berada di peringkat kedua, disusul Banyuwangi, Situbondo, dan
Bondowoso.
Obat anti tuberkulosis diberikan dalam bentuk kombinasi dari beberapa jenis obat seperti,
Isoniazid, Etambutol, Rifampisin, Pirazinamid, dan Streptomisin dalam jumlah cukup dan dosis tepat
sesuai dengan kategori pengobatan. Salah satu masalah terapi obat OAT yang cukup penting adalah
interaksi obat, dalam hal ini OAT atau Non-OAT dapat berperan sebagai presipitan atau objek obat
yang dapat saling mempengaruhi keberadaan obat satu dengan yang lain. Rumah Sakit Paru Jember
merupakan salah satu rumah sakit khusus milik pemerintah sebagai salah satu unit pelaksana teknis
Dinas Kesehatan Propinsi Jawa Timur yang berada di wilayah bagian timur, tepatnya di kota Jember.
Berdasarkan hal diatas peneliti ingin melakukan penelitian tentang identifikasi potensi interaksi obat
pada pasien tuberkulosis rawat inap di Rumah Sakit paru jember.
Penelitian ini merupakan suatu penelitian yang bersifat non eksperimental dengan rancangan
deskriptif yang bersifat retrospektif. Pada penelitian ini, kemungkinan terjadinya interaksi obat
diketahui dengan cara melihat jenis OAT dan obat-obat lain yang diresepkan bersama dengan OAT,
kemudian dianalisis dengan mengunakan acuan standar atau referensi untuk melihat apakah obatobatan tersebut akan menimbulkan interaksi obat jika digunakan bersama. Penelitian ini dikhususkan
untuk mengidentifikasi dan menganalisis potensi terjadinya interaksi obat antara sesama OAT, obat
anti tuberkulosis dengan obat-obat lain selain OAT dan antara obat-obat lain selain OAT yang
diberikan pada pasien rawat inap tuberkulosis di Rumah Sakit Paru Jember selama tahun 2010.
Hasil penelitian menunjukkan bahwa jenis kelamin pasien tuberkulosis laki-laki lebih banyak
dari pada jenis kelamin perempuan. Berdasarkan usia, pasien tuberkulosis banyak terdapat pada pasien
usia produktif. Penggunaan obat anti tuberkulosis (OAT) di Rumah Sakit Paru Jember adalah
menggunakan terapi primer atau first line yaitu isoniazid, etambutol, rifampisin, pirazinamid, dan
ix
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
streptomisin, hanya ada satu jenis OAT yang termasuk kelompok skunder atau second line yaitu
kanamisin. Kombinasi OAT terbanyak yang digunakan adalah HRZE kemudian Fix Dose
Combination (FDC) khususnya tipe 4FDC. Penggunaan obat selain OAT (Non OAT) pada pasien
tuberkulosis disesuaikan dengan simtom, keparahan dan komplikasi yang menyertai pasien
tuberkulosis. Potensi interaksi obat pada pasien tuberkulosis dibagi menjadi interaksi OAT-OAT,
OAT-Non OAT, dan Non OAT-Non OAT. Jenis obat yang sering berinteraksi dengan obat lain
sebagai presipitan adalah rifampisin dan antasida sedangkan obat yang berinteraksi sebagai objek obat
adalah digoksin, isoniasid dan anti diabetik golongan sulfonilurea generasi II (glibenkalmid dan
glimepirid). Tidak semua interaksi obat akan bermakna secara signifikan, walaupun secara teoritis
mungkin terjadi. Banyak interaksi obat yang kemungkinan besar berbahaya terjadi hanya pada
sejumlah kecil pasien dan tidak semua interaksi obat bersifat merugikan, namun ada beberapa interaksi
obat juga bersifat menguntungkan. Namun demikian, seorang farmasis perlu selalu waspada terhadap
kemungkinan timbulnya efek merugikan akibat interaksi obat ini untuk mencegah timbulnya resiko
morbiditas atau bahkan mortalitas dalam pengobatan pasien.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
x igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
PRAKATA
.cid.id
.cid.id
ca.cid.id
c
c
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
gigil
il
idlimpahan
idgigil
idgigil Alhamdulillah penulis panjatkan
idgigKehadirat
Puji
Syukur
Allah SWT atas segala
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
tp karuniaNya, sehingga penulis hdapat
hhttp“Identifikasi
hhtdan
berkah
httpmenyelesaikan Skripsi yang berjudul
h
Potensi Interaksi Obat pada Pasien Tuberkulosis Rawat Inap di Rumah Sakit Jember Tahun
id.id
salah satu syarat dalam menyelesaikan
pendidikan strata
ca.cid.id 2010”. Skripsi ini disusun untuk
ca.cmemenuhi
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
satu (S1) pada Fakultas
nej.
nej. Universitas Jember. ilib.bu.n
nej.
nej.
.bu.n
.bu.Farmasi
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ili
ili
idgigili
idgigili skripsi ini tidak lepas dari bantuan
idgigberbagai
idgigingin
/:d
/:d
/:d
Penyusunan
pihak, oleh karena itu:/penulis
//:d
/
/
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp ucapan terima kasih yang takhthterhingga
hthttp
ttp kepada :
menyampaikan
1.
h
Prof. Drs. Bambang Kuswandi, M.Sc., Ph.D selaku Dekan Fakultas Farmasi Universitas Jember.
d
.cid.idDrs.Wiratmo, Apt selaku .ac.cid.id
ca.cid.idselaku Dosen Pembimbing Utama
aj.ca.ci .id 2. Dr. Arya Sidhemen, S.E,
ajM.PH
aj.cadan
.
.
.
jej.a
j
j
j
.
e
e
e
e
n
n
n
n
e
e
epikiran serta perhatiannya guna
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
Dosen
Pembimbing
Anggota
yang
telah
meluangkan
waktu,
b
b
b
b
.
.
.
.
i
i
i
i
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
d
d
d
/
/
/
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
memberikan
bimbingan
dan
pengarahan
demi
terselesaikannya
penulisan
skripsi
ini.
/
/
/
/
p
hthtp
hthtp
hthtp
ttp:
ttp:
ttp:
3. Lusia Oktora RKS. S.F., M.Sc., Apt dan Drs. Prihwanto Budi S., Apt, Sp. FRS
h
Dosen Penguji II yang telah banyak memberikan masukan dan saran
id.id selaku Dosen Penguji I dan
.cid.id
.
ca.cid.id
ca.cid.id
c
c
a
a
a
a
c
.
.
.
.
j
j
j
j
yang
konstruktif
dalam
proses
penulisan
skripsi
ini.
a
a
.
.
e
e
e
e
u.n
nej.
nibuejdosen,
nejSD
nej.
.bu.n
.bdan
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
4.
Semua
guru-guruku
dari
hingga
SMA
serta
bapak
para
pendidik
yang
telah
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
ilmunya kepada saya, hsemoga
thttp dari Allah
thttp bermanfaat dan mendapatkanhbalasan
thttp
p
hmenyampaikan
h
Matsuri
.cid.id 5. Kedua orang tua saya H..a
.cid.id segalanya dalam hidup .ac.cid.id
.cid.iddan Hj. Markoya yang telah memberikan
c
c
c
a
a
.
.
jej.a
jej.a
jekesabaran
jej.asemua doa yang tiada henti, nasihat,
e
e
e
e
j.a
saya dan terima kasih
untuk
yang tak terhingga dan
n
n
n
n
u
u
u
u
n
n
n
n
.
.
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
.
.
.
.
i
i
i
i
l ilibdiberikan.
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigl ilib
idgiigyang
kepercayaan
d
d
d
/
/
/
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
:
tp
thtp
p
tp: semoga kakak bisa menjadi
hthcontoh
hthtp
ttp: yang baik
tHidayat,
ttptersayang
6. hAdik
Puspa Riyawati dan Riyan
h
SWT. Amin Ya Rabbal’alamin.
bagi kalian berdua.
pengertian, dan
d
d kasih atas segala doa, motivasi,
ca.cid.iterima
ca.cid.id 7. Desy Prasetya, S.KM., j(Ubay),
ca.cid.id
ca.cid.iperhatian,
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
.
e
e
e
e
n
n
nasihat yang telah
skripsi ini.
nej.
nejpenyusunan
nej. serta bantuan yang diberikan
nej.
.budiberikan,
.bu.n
.bu.n
.bu.dalam
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
gigilKami,
id
idgigili
idgigilBik
idgNenek
igili Rodiyah, Buk Empeng, pMak
/:d
/:d
/:d
8. Keluarga
besar
Almarhum Kakek Satrawi,
Agus,
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
t
thttp
thttp
p Safia, Almarhum Teh Asan, hBik
p
hMarlena,
hthttNyai
Teh Uki, Umi Saidah, Aba Suid,
Marliyeh, Mak
Oneng dan semua yang telah membesarkan saya, semoga saya bisa membalas budi kalian yang
d
d
d
.cid.id
aj.caini.
aj.ca.ci .id begitu banyak dalam hidup
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne banyak pandangan lain idalam
ne (H. Beres) yang telahilimemberikan
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
9. Almarhum Bindere
Madeni
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
d
//:dan
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
agama
kepercayaan Islam dan Pak tTotok
yang
telah memberikan banyakttmasukkan
dalam
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
menghadapi realitas kehidupan.
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xi igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
10. Pak Anton yang telah memberikan inspirasi judul skripsi ini, Mas Jamil dan Mbak Iken RSP yang
.cid.id telah membantu proses penelitian
ca.cid.id
c
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
.
.
.
.
e
e
e
e
11. Semua teman-teman
2006, UKMS Essensi serta
UKMK Unej, KKT
ej
ej
nej
nej
nangkatan
npembinanaya,
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
il
idgigiserta
idgigil
idgiLedokombo
idgigbersama
Kecamatan
2010 yang telah berjuang
dalam mencapai tujuan
kita
gil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhttp
hteman
httpdikosan Kuning Kalimantan 4. hhttp
h
12. Semua pihak yang tidak dapat penulis sebutkan satu per satu.
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
Penulis juga
pihak
ini.
nej.
nej. kritik dan saran dari semua
nej.demi kesempurnaan skripsi
nej.
.bu.n
.bumenerima
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
li
idgigili
idgigiberharap
idgigili
idgigili
d
/:penulis
/:d
/:d
Akhir kata,
semoga skripsi ini dapat
bermanfaat.
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
h
Jember, 10dMaret 2011
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
Penulis
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
Halaman
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
DAFTAR ISI
HALAMAN SAMPUL ................................................................................... i
ii
ca.cid.id HALAMAN JUDUL ......................................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
HALAMAN
PERSEMBAHAN
....................................................................
iii
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
HALAMAN
p
hthttp MOTTO ....................................................................................
hthttp
hthttp iv
HALAMAN PERNYATAAN ........................................................................ v
d
d
d
d
vi
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id HALAMAN PEMBIMBINGAN
aj.ca.ci .id ...................................................................
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
HALAMAN
PENGESAHAN
........................................................................
vii
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
ABSTRACT
hhttp viii
hhttp ....................................................................................................
hhttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
DAFTAR GAMBAR ...................................................................................... xvii
d
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
xviii
aj.ca.ci .id DAFTAR LAMPIRAN
a
a
a..................................................................................
.
.
.
.
j
j
j
j
.
.
.
e
e
e
e
n
u.n
nej
nej
nej
ne
.bu.n
.bu.n
.bu......................................
.b
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
DAFTAR
ARTI
LAMBANG
DAN
SINGKATAN
xix
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
BAB
hhttp 1
hhttp
hh1.ttpPENDAHULUAN .............................................................................
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
h
RINGKASAN ................................................................................................. ix
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id PRAKATA ......................................................................................................
xi
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
DAFTAR
ISI
...................................................................................................
xiii
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
DAFTAR
hthttp xvi
hthttp
hthttp TABEL ..........................................................................................
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
h
1.1 Latar Belakang .......................................................................... 1
id
ca.cid.id
a
.
j
e
e
e
u.n
u.n
u.n
nej.
nej
nej
.
.
.
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
b
b
1.3igTujuan
Penelitian ......................................................................
id3gigili
idgigili
igili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp1.4 Manfaat Penelitian ....................................................................
hthttp 3
hthttp
id
.
1.2 Rumusan jMasalah
3
.a.ca.c.id .....................................................................
j.a.cac.id
h
BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA .................................................................... 4
id
ca.cid.id
a
.
j
.
e
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
2.1.1
Definisi
Tuberkulosis
........................................................
4
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt 4
hhTuberkulosis
tt
2.1.2 Klasifiksi Panyakit
......................................
id
c.c.id
c. id
2.1 Tuberkulosis
4
ej.a.a..............................................................................
ej.a.ac.
h
2.1.3 Tipe Penderita ................................................................... 5
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xiii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
2.1.4 Faktor yang Mempengaruhi Kejadian Tuberkulosis ........ 6
ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
j
n ej
n
neTuberkulosis
nej
.buAnti
.bu.n
u
u
b
b
2.3 Obat
...........................................................
10ilibi.bu.un
.
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
2.3.1
Isoniazid............................................................................
t
t
t
hhtt 10
hhtt
hhtt
id
id
2.2 Program Penanggulangan
Tuberkulosis ................................
7
.ac.c.id
.ac.c.id
h
2.3.2 Rifampisin ........................................................................ 11
id
id
2.3.3 Pirazinamid
12
.ac.c.id.......................................................................
.ac.c.id
ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
e
e
e
n
nej.
nej.
nej.
.bu.Ethambutol........................................................................
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
2.3.4
13
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp 2.3.5 Streptomisin ......................................................................
hthttp
hthttp 14
h
2.4 Pengobatan Tuberkulosis ......................................................... 15
ca.cid.id
a
.
j
a
a
.
.
.
e
e
e
n
nej
nej Interaksi Obat......................................................
nej
.bu.n
.bu.Definisi
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
2.5.1
17
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
:
:p//:d
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
2.5.2 Obat yang Terlibat
hhttp 18
hhtt
hhdalam
ttp Peristiwa Interaksi ..................
.id.id
.id
2.5 Interaksi Obat
17
j.ac c...........................................................................
j.ac c.id
h
2.5.3 Macam Interaksi Obat ...................................................... 19
d
d
ca.cid.id
a
.
j
a
a
e
neej.
neej.
nej.
.bu.n
u
b
i
l
liibli.bu.un
liibli.bu.unKlinik Interaksi Obatig................................................
2.6igDampak
23
i
i
i
idgigili
ig
ig
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp 24
hthttpObat .............................................
hthttp2.7 Penatalaksanaan Interaksi
.i .id .............. 22
.ci .id
2.5.4 Level
Klinis dalam Interaksi
j.ac cObat
j.acSignifikansi
h
BAB 3. METODE PENELITIAN ................................................................. 25
d
d
ca.cid.id
a
.
j
.
.
.
e
e
e
nej
nej
nejWaktu Penelitian ...................................................
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
3.2 iTempat
dan
25
i
i
i
i
i
i
g l
idgigil
idgigil
digi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 25
hhtt
hhtt 3.3 Populasi dan Sampel Penelitian.................................................
.i
.i .id
3.1 Jenis Penelitian
25
j.acac.id
j.acac........................................