Pemerintah tak Pandai Berhitung.

Pikiran Rakyat
Nief AnshoryRQPONMLKJIHGFEDCBA
Y usuf

Pemerintah t a k
Pandai Berhitung

ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA

b e r b a g a i d is p lin , s e p e r ti e k o n o m i, g e o g r a f i, d a n p e r e n c a n a a n u n tu k m e la k u k a n
a n a lis is - a n a lis is
y a n g m e m p u n y a i d im e n s i s p a s ia l a ta u k e w ila y a h a n . A w a r d
in i d ib e r ik a n s e tia p ta h u n d e n g a n s y a r a ts y a r a t b a h w a k a n d id a t b e r k a r ie r d i in s titu s i d i n e g a r a b e r k e m b a n g s e r ta m e n y e le s a ik a n P h D tid a k le b ih d a r i tu ju h ta h u n
la lu . M e m a n g , in i a w a r d p e r ta m a y a n g
d ib e r ik a n k e p a d a p e n e liti d i I n d o n e s ia .
Aw a rd
in i d ib e r ik a n d e n g a n m e lih a t
k u a n tita s d a n k u a lita s p u b lik a s i ilm ia h
k a n d id a t s e la m a
b e lu m p a n ja n g .
K a la u


m a s a k a r ie r n y a

'''a w a r d ''

m e m p e r o le h n ya
p e n e litia n

ya n g

ya n g An d a

tia n ya n g A n d a

ked u a

ka r en a

yang


Anda

"pa per"

h a s il

b u a t. A p a p e n e li-

la ku ka n

u n tu k

"pa per"

itu ?
P a p e r itu m e m a p a r k a n te n ta n g b a g a im a n a c a r a n y a a g a r I n d o n e s ia d a p a t m e n g u r a n g i e m is i k a r b o n . I n d o n e s ia te r m a s u k s a la h s a tu n e g a r a te r tin g g i e m is i k a r -

b o n n y a . P a p e r in i s e ja la n d e n g a n k e b ija k a n p e m e r in ta h y a n g m e n a r g e tk a n u n tu k m e n g u r a n g i e m is i r u m a h k a c a s e b e s a r 2 6 p e r s e n d e n g a n m e la k u k a n d e f o r e s ta s i h u ta n . P e n e litia n d ila k u k a n d e n g a n m e n g g u n a k a n d a n a d a r i le m b a g a
p e n e litia n b id a n g e k o n o m i p e r ta n ia n
p e m e r in ta h A u s tr a lia . T u ju a n n y a , ta r g e t

k e b ija k a n 2 6 p e r s e n d e f o r e s ta s i h u ta n d a E R IY A N T Ij" P R '

A

RIEF Anshory Yusuf

a d a la h

o r a n ~ I n d o n e s ia p e r ta m a y a n g
m e r a ih T h e P e te r N ijk a m p R e s e a r c h E n c o u r a g e m e n t A w a r d . H a l te r s e b u t d iu m u m k a n p a d a " T h e 5 8 th A n n u a ! N o r th . A m e r ic a n M e e tin g s o f th e
R e g io n a l S C I e n c eA s s o c ia tio n I n te r n a tio n a l & : S e c o n d C o n f e r e n c e o f th e R e g io n a l S C I e n c e A s s o c ia tio n o f th e A m e r ic a s
( R S A m e r ic a s ) " . P e n g h a r g a a n in i d ite r i-

m a A r ie f p a d a N o v e m b e r
m i, A m e r ik a S e r ik a t.

d i M ia -

2011


'

P a d a ta h u n y a n g s a m a , K e p a la L a b o r a to r iu m
P e n e litia n ,
P e n g a b d ia n
pad a
M a s y a r a k a t, d a n P e n g k a jia n E k o n o m i

A r ie f ju g a

m e n ja b a t

sebagai

p a t te r c a p a i. R is e t d ila k u k a n s a la h s a tu n y a d e n g a n m e n c o b a m e n y im u la s ik a n

E a s t A s ia ( E E P S E A ) ,

p e m ilik la h a n d i d a e r a h d ib e r i in s e n tif
a g a r tid a k m e n g u b a h h u ta n m e n ja d i

p e r k e b u n a n . I n s e n tif d ih itu n g s e d e m i-

S in g a p u r a ; A d ju n c t F e llo w d i T h e A u s tr a lia n N a tio n a l U n iv e r s ity , A u s tr a lia ; d a n

k ia n r u p a y a n g n a n tin y a a k a n e f e k tif
m e n g u r a n g i e m is i k a r b o n , D a r i a n g k a r u -

R e s e a r c h A s s o c ia te d i C e n te r f o r C lim a te
E c o n o m ic s a n d P o lic y ( C C E P , T h e A u s -

p ia h y a n g d ib e r ik a n k e p a d a p e n g e lo la
tid a k m a h a l. T a p i d a r i s e tia p d o la r y a n g

tr a lia n N a tio n a l U n iv e r s ity ) , A u s tr a lia .
B a g a im a n a p a n d a n g a n p r ia k e la h ir a n
4 0 ta h u n s ila m in i te n ta n g e k o n o m i d a n

d ik e lu a r k a n , d a p a t m e n g u r a n g i p e r to n
e m is i k a r b o n . H a s il p e n e litia n in i s a y a
p u b lik a s ik a n d iju r n a l A u s tr a lia . A lh a m -


lin g k u n g a n d i I n d o n e s ia , k h u s u s n y a J a w a B a r a t? B e r ik u t p e tik a n n y a .

d u lilla h , te r n y a ta m e n d a p a t p e n g h a r g a a n . B a h k a n p e n g h a r g a a n n y a ja d i d u a
k a r e n a u n tu k p a p e r y a n g s a m a , s a y a ju g a

s e n io r

e c o n o m i s t d i E c o n o m y E n v ir o n m e n t P r o -

g ra m

f o r S o u th

'T h e P e te r N ijka m p
a gem ent

Aw a rd",

R esea rch E ncour- -


pengha rga a n

~ L P 3 E ) in i ju ? a m e n d a p a t p e n g h a r g a a n
'T h e A u s tr a lia n J o u r n a l o f A g r ic u ltu r a l
a n d R e s o u r c e E c o n o m ic s B e s t P a p e r
P r iz e 2 0 1 1 f o r T h e B e s t P a p e r P u b lis h e d

a p a d a n b a g a im a n a

I n T h e J ~ u r n ~ ,I n 2 0 1 ~ " u n tu k DCBA
p a p e r -n ya
y a n g b e r ju d u l R e d u c in g I n d o n e s ia 's D e f o r e s ta tio n - b a s e d G r e e n h o u s e G a s E m is s io n s " d e n a n c o - a u t h o r e d P e te r W a r r .

a g e m e n t A w a r d " a d a la h p e n g h a r g a a n
y a n g d ib e r ik a n R e g io n a l S c ie n c e A s s o c ia -

Anda

h a s il m e r a ih p e n g h a r g a a n


w

sa m pa i

Arief Anshory Yusuf

I



k e m b a n g d a la m b id a n g r e g i o n a l s c i e n c e
( ilm u k e w ila y a h a n ) . R e g i o n a l s c i e n c e i
a d a la h ilm u
an
m e n o m b in a s ik a n '
H um

a


5

Lahlr

.

.: 1 ~ O k t o b e r ~ 9 7 2

.'
P e '~ d id lk a ~
..:..
"":'
. . ' '. " . . ,. . , - " ' . - , , "
l d l T h e A u s tr a lia n
I
P h D b id a n g e k o n o m l

tio n I n te r n a s io n a l
( R S A ! ) u n tu k a k a d e m is i m u d a p o te n s ia l d a r i n e g a r a b e r -


i n g

••

ber-

itu ?

'T h e P e te r N ijk a m p R e s e a r c h E n c o u r -

I{ lip

__

u n tu k

L J n pad

A u s tr a lia ,
, ;~


ta n u n

N a tio n a l

u '"n , v e

s ity

,

2008.

d ; b id ~ ~ g e ~ o ~ o m i s ~ m b e r d a y a d a n lin g k u n g ? a n d i U n iv e r s ity

London,

In g g r is , ta n u n

2002.

5 - 1 E k o n o m i d i U n iv e r s ita s

2 0 , 2

"
B
d u n g ta h u n
P a d J a d J a ra n , a n
,

1 .9 9 7 .

ju m la h p e n d u d u k
ekonom i
bukan
a la m

y a n g p a d a t. P e rs o a la n

lin g k u n g a n

pada

di

e k s p lo ita s i

Jaw a

B a ra t

sum ber

(S D A ) te ta p i p a d a m a s a la h

daya
u rb a n ,

te ru ta m a

p ro b le m

p e rk o ta a n

s e p e rti s a m p a h , p o lu s i u d a ra ,

lin g k u n g a n

p o lu s i s u n g a i, d a n k e m a c e ta n .

u rb a n

Itu p ro b -

le m y a n g h a ru s d is e le s a ik a n . K o ta -k o ta d i
m e n d a p a t p e n g h a rg a a n

d a ri a s o s ia s i m a -

s y a ra k a t e k o n o m i p e rta n ia n

dan sum ber

s a y a u n tu k c o n c e r n p a d a m a s a la h e k o n o -

Jaw a
tid a k

m i d a n lin g k u n g a n in i.

p e m im p in n y a

d u a p u lu h a rtik e l y a n g d ip ilih d a ri ju rn a l

EDCBA

B a g a im a n a

h a s il p e n e litia n

B a g a im a n a
ja ka n

p e m e r in ta h

dan

m e n ja d i p e rk e -

m e n ja d i

pem anasan

p e rk e b u n a n

e m is i

g lo b a l. H u ta n

k e la p a

lin g -

s a w it b e r-

s a a tn y a

d ie v a lu a s i.

K enapa?

P e rta m a , m a s ih p e n d e k la n g k a h y a n g
la k u k a n p e m e rin ta h

d e n g a n te ro p o n g ja n g k a

y a n g le b ih ja u h . T a m b a l s u la m

k e b ija k a n h a n y a m e la rtju tk a n ta ta k e lo la
y a n g s a la h .

J a la n

b u n a n k e la p a s a w it m e n g e lu a rk a n
k a rb o n

te r ka it d e n g a n

p a n ja n g

itu ?

K o n trib u s i k a rb o n In d o n e s ia n o m o r 4
d iu b a h

ke b ija ka n -ke b i-

ku n g a n , a p a ka h s u d a h d a p a t d ika ta ka n
p r o lin g ku n g a n ?
B e lu m

d i d u n ia . H u ta n

denga n

B andung, sudah
d itin g g a li. P a ra

b e rp ik ir u n tu k b e s o k . T i-

d a k m e lih a tn y a

d a y a a la m A u s tra lia . P a d a h a l, a d a s e k ita r
itu d a n p a p e r s a y a y a n g m e n d a p a t p e n g h a rg a a n .

B a ra t. te ru ta m a
nyam an
u n tu k

ke lu a r

apa

ya n g

dapat

d i-

la ku ka n u n tu k ke a d a a n in i?

d iM a s y a ra k a t h a ru s m a u m e n g e lo la k o ta

s e k a ra n g te rk a it d e -

n g a n k e b ija k a n lin g k u n g a n . M e m a n g y a ,

le b ih

p e m e rin ta h

S B Y m u la i m e m b u a t

u d a ra d a n p a b rik s u d a h p a ra h . Y a n g h a -

k a h -la n g k a h

ta p i b a rn la n g k a h a w a l d a n

la n g -

ra m a h

u n tu k

d itin g g a li.

P o lu s i

ru s k ita s a d a rk a n k e p a d a m a s y a ra k a t d a n

u b a h d a ri v e g e ta tif p a d a t m e n ja d i v e g e -

ja n ji, b e lu m s a m p a i p a d a re a lis a s i. L a n g -

te n tu n y a

ta tif tid a k p a d a t. A k ib a tn y a , o k s ig e n d a ri

k a h p e n tin g s u d a h d ila k u k a n a n ta ra la in

tu k s e tia p p o lu s i u d a ra itu a d a c o s t-n ya .

h u ta n b e rk u ra n g . P e m e rin ta h
dan

d u n ia

ja d in y a

sedang

k o n v e rsi

In d o n e s ia

g ia t m e n c e g a h
h u ta n

te r-

m e n ja d i

p e r-

dengan

m o ra to riu m

h u ta n

a la m

dan

p e m e rin ta h

P o p u la s i m a n u s ia

a d a la h b a h w a u n -

le b ih b a n y a k k e n a a s -

m e rn b n a t a k s i n a s io n a l u n tu k p e ru b a h a n

m a , s e h in g g a

ik lim , te ta p i b a ru la n g k a h

le b ih b a n y a k la g i. P e m e rin ta h h a ru s ta h u

a w a l. B e lu m

b ia y a

ru m a h

s a k it

itu . P e m e rin ta h

h a ru s

m e n g a ja k

b a rn d a ri le v e l n a s io n a l, b e lu m s a m p a i k e

a ta u p e ra tu ra n

dengan

m a s y a ra k a t lo k a l a g a r ja n g a n m e n g u b a h

le v e l p ro v in s i, d a n d a e ra h . L e v e l p ro v in s i

m u a c o s t itu . K a la u p e m e rin ta h

h u ta n

d a n d a e ra h itu b e lu m

kebunan.

B a h a y a n y a , p e ru b a h a n

m engancam .

P e n e litia n

m e n ja d i

in i

p e rk e b u n a n .

ik lim

C a ra n y a

d e n g a n m e m b e ri k o m p e n s a s i (in c o m e )
y a n g te rs is te m . B u k a n h a n y a m a s y a ra k a t,
p e m e rin ta h n y a

ju g a m e m p u n y a i

n a n g a n . P e m e rin ta h

kew e-

p u s a t, d a e ra h , m a -

te re a lis a s i

b a ik

k a re n a

a p a y a n g d ila k u k a n

pada

a k h irn y a

dapat m enangkap
p e m e rin ta h

K e d u a , p e m e rin ta h

p u s a t.

S B Y te ra n ta i p a rta i,

m e n g in te n s ifk a n

s is te m

B a g a im a n a p u n ,

k o n v e rsi

in i.

b a g i m a s y a ra k a t s e te m -

p a t, h u ta n m e n ja d i k e h id u p a n m e re k a .
D a la m p e n e litia n , y a n g d ite ta p k a n b u k a n
hanya

b e sa ra n

m a sy a ra k a t

b ia y a

k o n v e rsi

kepada

te ta p i ju g a d u n ia te rh a d a p

In d o n e s ia , p e m e rin ta h
p u s a t te rh a d a p
d a e ra h , d a n d a e ra h k e p a d a m a s y a ra k a t.

Ap a la ta r b e la ka n g An d a
p e n e litia n in i?

m e la ku ka n
.

dengan

b id a n g -

ham s

d ib e d a k a n .

Id e a ln y a ,

k o n trib u s i a k a d e m is
b e rb a g a i p e rta n y a a n

u n tu k
ilm ia h

p a d a d ile m a , a p a k a h
ris e t u n tu k
tu ju a n

a ta u s o s ia l. P a p e r
b e ra rti

pa per

d o n e s ia

d ip e r I u k a n

m is k in a n . Ilm u e k o n o m i b is a m e n g a ta -

u n tu k

kan, keadaan

v e rsi

k u tu k a n

yang

konitu

ti-

s u m b e r d a y a a la m . B a n y a k o ra n g m a la s ,

dak sem ahal

s a la h

yang

p e n g e lo la a n ,

k o ru p s i,

sem ua

in i

m e n ja d i m o tiv a s i. A p a la g i h u ta n In d o n e s ia . H u ta n In d o n e s ia itu te rm a s u k

c a l fo r e s t

kedua

s e te la h

B ra s il.

d ib a -

yangkan.

denga n

c a ra tra d is io n a l. D ia m b il k a y u n y a , s e le s a i.

d is i

P a d a h a l, ju s tru

dengan

c a ra itu h u ta n

ko n -

e ko n o m i

lin g ku n g a n
J a w a B a r a t?

b e lu m

b a n y a l d ila k u k a n

d a n m e n g u s ik

penyebabnya,
dan

tid a k

tid a k

b e rsa b a r.

padai
T id a k

c o n to h n y a o ra n g m e -

y a n g a k a n d id a p a t. P a d a h a l s a a t k a y u d iI Itu a k ib a t tid a k p a n d a i b e rh itu n g .

P e m e rin ta h

h a ru s

b e la ja r

b e rh itu n g

d e n g a n b a ik . S a la h s a tu ilm u n y a a d a la h
ilm u e k o n o m i, b e ra p a ru p ia h h u ta n k a y u
d a n b e ra p a ru p ia h e fe k b a n jir. B e ra p a ru p ia h b ila d ik o n s e rv a s i d a n b e ra p a ru p ia h
b ila d ie k s p lo ita s i.
T id a k s a b a r, k ita d a n p e m e rin ta h

tid a k

d ik u ra s

h a b is .

Padahal

m a n u s ia

m e m p u n y a i in s tin g u n tu k m e n in g g a lk a n
w a ris a n .

H u ta n

sebagai

m e n y e ja h te ra k a n

w a ris a n

akan

a n a k c u c u . K a la u p u n

a d a u a n g , y a n g d ia m b il u a n g d a ri h a s il
e k s p lo ita s i s u m b e r d a y a a la m ja n g a n d ip a k a i fo y a -fo y a .

ta n p a m e ru s a k h u ta n . H u ta n tid a k h a b is ,
te ta p i d u it d a p a t te ta p m e n g a lir. Itu y a n g

dua

ju a l, ta n a h lo n g s o r, ru m a h a m b ru k , ru g i.

a la m

B a g a im a n a

p e m a n fa a ta n h u ta n m a s ih d ip a n d a n g s e -

te n g a h d iru s a k . H u ta n d a p a t d ie k s p lo ra s i

A da

b e rh itu n g

b e rh itu n g u n tu k a n a k c u c u . S u m b e r d a y a

tr o p iT api

s a y a tid a k

ke n a p a

p a n d a i b e rh itu n g ,

k a -a n g k a

in i m e ru p a k a n

kita d itin -

lin g ku n g a n ,

n e b a n g h u ta n h a n y a m e lih a t b e ra p a u a n g

bukan

k a n ik , s u m b e r m in y a k , te ta p i b a n g s a In ke-

ko n d is i h u ta n

d a r i e ko n o m i

m un

in i m e m b e ri g u id -~ ----" " " '--

g a ris

B a g a im a n a

b e g itu d e k a t p o lic y te ta p i k e ilm ia h . N a -

a nce bahw a ang-

d a la m

m e m ') e r i
m e n ja w a b
dan dapat

le b ih m u ra h k e tim b a n g b e r-

o b a t a k ib a t a s m a . H a l in i y a n g s e rin g
b a h k a n tid a k p e rn a h d ip e rh a tik a n .

h u ta n kita b a n ya k ya n g h ila n g ?

to n g k a t k a y u d a n b a tu b is a ja d i ta n a m a n .

h id u p

re n d a h . C o n to h n y a , o ra n g d ia n ju rk a n
m e n g g u n a k a n p e n y a rin g u n tu k k n a lp o t,

A k a n te ta p i, s e o ra n g ilm u w a n m e m a n g
s e la lu d ih a d a p k a n
a k a n m e la k u k a n

pem e-

p a s ti le b ih

ja u

T anahnya

m a s ih

m a sy a ra k a t

m e n y e n tu h m a s a la h s o s ia l d i m a s y a ra k a t.

m in im a l

v u l-

a ta u p u n

n y a rin g ja u h

tid a k a d a a p lik a s i,

je n is n y a

a k ib a t p o lu s i itu tin g g i, la lu

k e b ija k a n y a n g d ib u a t u n tu k m e n g u ra n g i

ta p i tid a k d ila k u k a n . B ia y a m e m b e li p e -

R is e t b e ro rie n ta s i a k a d e m is d a n p o lic y

L a g u K o e s P lo e s itu b e n a r, d i n e g a ra k ita
k a re n a

m em e-

n g a r u h ike b ija ka n ?

b id a n g p e n g e lo la a n s u m b e r d a y a a la m .
In d o n e s ia itu k a y a s u m b e r d a y a a la m n y a .

subur

m a sy a ra k a t su d a h sa d a r b a h w a co st y a n g
d ik e lu a rk a n

rin ta h

h a s il p e n e litia n

se-

a ta u p u n

h a l itu , b ia y a y a n g d ik e lu a rk a n

a k a d e m is
S a y a s e la lu te rta rik

m e n g h itu n g

a k ib a tn y a p ro ra k y a t te rh a m b a t. S B Yju g a

S e ja u h m a n a

p o lic y

m em buat

te rk e s a n p e ra g u d a n ta k u t.

s y a ra k a t, ju g a p e n g u s a h a b e rs a m a -s a m a

akan

Jaw a

B a ra t

p ro b le m n y a

E m a s d ia m b il d a ri ta n a h
ta s i, m e m b a n g u n
ja la n , tid a k h ila n g
m e rin ta h

u n tu k in v e s -

s e k o la h , m e m p e rb a ik i
s e k a lig u s , te ta p i p e -

s e la lu tid a k s a b a r.

K a s u s B a n d u n g U ta ra y a n g k in i ra m a i,
b u k ti

p e m e rin ta h

tid a k

b e rh itu n g

dan

tid a k s a b a r.
P e n g u s a h a h a n y a in d ivid u a l c o m p a n y,
b e rh itu n g

u n tu k

te ta p i p e m e rin ta h
se m u a o ra n g .

k e u n tu n g

n d irin y a ,

h a ru s b e rh itu n g u n tu k

(Eriyanti/"PR")***