Pemerintah tak Pandai Berhitung.
Pikiran Rakyat
Nief AnshoryRQPONMLKJIHGFEDCBA
Y usuf
Pemerintah t a k
Pandai Berhitung
ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
b e r b a g a i d is p lin , s e p e r ti e k o n o m i, g e o g r a f i, d a n p e r e n c a n a a n u n tu k m e la k u k a n
a n a lis is - a n a lis is
y a n g m e m p u n y a i d im e n s i s p a s ia l a ta u k e w ila y a h a n . A w a r d
in i d ib e r ik a n s e tia p ta h u n d e n g a n s y a r a ts y a r a t b a h w a k a n d id a t b e r k a r ie r d i in s titu s i d i n e g a r a b e r k e m b a n g s e r ta m e n y e le s a ik a n P h D tid a k le b ih d a r i tu ju h ta h u n
la lu . M e m a n g , in i a w a r d p e r ta m a y a n g
d ib e r ik a n k e p a d a p e n e liti d i I n d o n e s ia .
Aw a rd
in i d ib e r ik a n d e n g a n m e lih a t
k u a n tita s d a n k u a lita s p u b lik a s i ilm ia h
k a n d id a t s e la m a
b e lu m p a n ja n g .
K a la u
m a s a k a r ie r n y a
'''a w a r d ''
m e m p e r o le h n ya
p e n e litia n
ya n g
ya n g An d a
tia n ya n g A n d a
ked u a
ka r en a
yang
Anda
"pa per"
h a s il
b u a t. A p a p e n e li-
la ku ka n
u n tu k
"pa per"
itu ?
P a p e r itu m e m a p a r k a n te n ta n g b a g a im a n a c a r a n y a a g a r I n d o n e s ia d a p a t m e n g u r a n g i e m is i k a r b o n . I n d o n e s ia te r m a s u k s a la h s a tu n e g a r a te r tin g g i e m is i k a r -
b o n n y a . P a p e r in i s e ja la n d e n g a n k e b ija k a n p e m e r in ta h y a n g m e n a r g e tk a n u n tu k m e n g u r a n g i e m is i r u m a h k a c a s e b e s a r 2 6 p e r s e n d e n g a n m e la k u k a n d e f o r e s ta s i h u ta n . P e n e litia n d ila k u k a n d e n g a n m e n g g u n a k a n d a n a d a r i le m b a g a
p e n e litia n b id a n g e k o n o m i p e r ta n ia n
p e m e r in ta h A u s tr a lia . T u ju a n n y a , ta r g e t
k e b ija k a n 2 6 p e r s e n d e f o r e s ta s i h u ta n d a E R IY A N T Ij" P R '
A
RIEF Anshory Yusuf
a d a la h
o r a n ~ I n d o n e s ia p e r ta m a y a n g
m e r a ih T h e P e te r N ijk a m p R e s e a r c h E n c o u r a g e m e n t A w a r d . H a l te r s e b u t d iu m u m k a n p a d a " T h e 5 8 th A n n u a ! N o r th . A m e r ic a n M e e tin g s o f th e
R e g io n a l S C I e n c eA s s o c ia tio n I n te r n a tio n a l & : S e c o n d C o n f e r e n c e o f th e R e g io n a l S C I e n c e A s s o c ia tio n o f th e A m e r ic a s
( R S A m e r ic a s ) " . P e n g h a r g a a n in i d ite r i-
m a A r ie f p a d a N o v e m b e r
m i, A m e r ik a S e r ik a t.
d i M ia -
2011
'
P a d a ta h u n y a n g s a m a , K e p a la L a b o r a to r iu m
P e n e litia n ,
P e n g a b d ia n
pad a
M a s y a r a k a t, d a n P e n g k a jia n E k o n o m i
A r ie f ju g a
m e n ja b a t
sebagai
p a t te r c a p a i. R is e t d ila k u k a n s a la h s a tu n y a d e n g a n m e n c o b a m e n y im u la s ik a n
E a s t A s ia ( E E P S E A ) ,
p e m ilik la h a n d i d a e r a h d ib e r i in s e n tif
a g a r tid a k m e n g u b a h h u ta n m e n ja d i
p e r k e b u n a n . I n s e n tif d ih itu n g s e d e m i-
S in g a p u r a ; A d ju n c t F e llo w d i T h e A u s tr a lia n N a tio n a l U n iv e r s ity , A u s tr a lia ; d a n
k ia n r u p a y a n g n a n tin y a a k a n e f e k tif
m e n g u r a n g i e m is i k a r b o n , D a r i a n g k a r u -
R e s e a r c h A s s o c ia te d i C e n te r f o r C lim a te
E c o n o m ic s a n d P o lic y ( C C E P , T h e A u s -
p ia h y a n g d ib e r ik a n k e p a d a p e n g e lo la
tid a k m a h a l. T a p i d a r i s e tia p d o la r y a n g
tr a lia n N a tio n a l U n iv e r s ity ) , A u s tr a lia .
B a g a im a n a p a n d a n g a n p r ia k e la h ir a n
4 0 ta h u n s ila m in i te n ta n g e k o n o m i d a n
d ik e lu a r k a n , d a p a t m e n g u r a n g i p e r to n
e m is i k a r b o n . H a s il p e n e litia n in i s a y a
p u b lik a s ik a n d iju r n a l A u s tr a lia . A lh a m -
lin g k u n g a n d i I n d o n e s ia , k h u s u s n y a J a w a B a r a t? B e r ik u t p e tik a n n y a .
d u lilla h , te r n y a ta m e n d a p a t p e n g h a r g a a n . B a h k a n p e n g h a r g a a n n y a ja d i d u a
k a r e n a u n tu k p a p e r y a n g s a m a , s a y a ju g a
s e n io r
e c o n o m i s t d i E c o n o m y E n v ir o n m e n t P r o -
g ra m
f o r S o u th
'T h e P e te r N ijka m p
a gem ent
Aw a rd",
R esea rch E ncour- -
pengha rga a n
~ L P 3 E ) in i ju ? a m e n d a p a t p e n g h a r g a a n
'T h e A u s tr a lia n J o u r n a l o f A g r ic u ltu r a l
a n d R e s o u r c e E c o n o m ic s B e s t P a p e r
P r iz e 2 0 1 1 f o r T h e B e s t P a p e r P u b lis h e d
a p a d a n b a g a im a n a
I n T h e J ~ u r n ~ ,I n 2 0 1 ~ " u n tu k DCBA
p a p e r -n ya
y a n g b e r ju d u l R e d u c in g I n d o n e s ia 's D e f o r e s ta tio n - b a s e d G r e e n h o u s e G a s E m is s io n s " d e n a n c o - a u t h o r e d P e te r W a r r .
a g e m e n t A w a r d " a d a la h p e n g h a r g a a n
y a n g d ib e r ik a n R e g io n a l S c ie n c e A s s o c ia -
Anda
h a s il m e r a ih p e n g h a r g a a n
w
sa m pa i
Arief Anshory Yusuf
I
•
k e m b a n g d a la m b id a n g r e g i o n a l s c i e n c e
( ilm u k e w ila y a h a n ) . R e g i o n a l s c i e n c e i
a d a la h ilm u
an
m e n o m b in a s ik a n '
H um
a
5
Lahlr
.
.: 1 ~ O k t o b e r ~ 9 7 2
.'
P e '~ d id lk a ~
..:..
"":'
. . ' '. " . . ,. . , - " ' . - , , "
l d l T h e A u s tr a lia n
I
P h D b id a n g e k o n o m l
tio n I n te r n a s io n a l
( R S A ! ) u n tu k a k a d e m is i m u d a p o te n s ia l d a r i n e g a r a b e r -
i n g
••
ber-
itu ?
'T h e P e te r N ijk a m p R e s e a r c h E n c o u r -
I{ lip
__
u n tu k
L J n pad
A u s tr a lia ,
, ;~
ta n u n
N a tio n a l
u '"n , v e
s ity
,
2008.
d ; b id ~ ~ g e ~ o ~ o m i s ~ m b e r d a y a d a n lin g k u n g ? a n d i U n iv e r s ity
London,
In g g r is , ta n u n
2002.
5 - 1 E k o n o m i d i U n iv e r s ita s
2 0 , 2
"
B
d u n g ta h u n
P a d J a d J a ra n , a n
,
1 .9 9 7 .
ju m la h p e n d u d u k
ekonom i
bukan
a la m
y a n g p a d a t. P e rs o a la n
lin g k u n g a n
pada
di
e k s p lo ita s i
Jaw a
B a ra t
sum ber
(S D A ) te ta p i p a d a m a s a la h
daya
u rb a n ,
te ru ta m a
p ro b le m
p e rk o ta a n
s e p e rti s a m p a h , p o lu s i u d a ra ,
lin g k u n g a n
p o lu s i s u n g a i, d a n k e m a c e ta n .
u rb a n
Itu p ro b -
le m y a n g h a ru s d is e le s a ik a n . K o ta -k o ta d i
m e n d a p a t p e n g h a rg a a n
d a ri a s o s ia s i m a -
s y a ra k a t e k o n o m i p e rta n ia n
dan sum ber
s a y a u n tu k c o n c e r n p a d a m a s a la h e k o n o -
Jaw a
tid a k
m i d a n lin g k u n g a n in i.
p e m im p in n y a
d u a p u lu h a rtik e l y a n g d ip ilih d a ri ju rn a l
EDCBA
B a g a im a n a
h a s il p e n e litia n
B a g a im a n a
ja ka n
p e m e r in ta h
dan
m e n ja d i p e rk e -
m e n ja d i
pem anasan
p e rk e b u n a n
e m is i
g lo b a l. H u ta n
k e la p a
lin g -
s a w it b e r-
s a a tn y a
d ie v a lu a s i.
K enapa?
P e rta m a , m a s ih p e n d e k la n g k a h y a n g
la k u k a n p e m e rin ta h
d e n g a n te ro p o n g ja n g k a
y a n g le b ih ja u h . T a m b a l s u la m
k e b ija k a n h a n y a m e la rtju tk a n ta ta k e lo la
y a n g s a la h .
J a la n
b u n a n k e la p a s a w it m e n g e lu a rk a n
k a rb o n
te r ka it d e n g a n
p a n ja n g
itu ?
K o n trib u s i k a rb o n In d o n e s ia n o m o r 4
d iu b a h
ke b ija ka n -ke b i-
ku n g a n , a p a ka h s u d a h d a p a t d ika ta ka n
p r o lin g ku n g a n ?
B e lu m
d i d u n ia . H u ta n
denga n
B andung, sudah
d itin g g a li. P a ra
b e rp ik ir u n tu k b e s o k . T i-
d a k m e lih a tn y a
d a y a a la m A u s tra lia . P a d a h a l, a d a s e k ita r
itu d a n p a p e r s a y a y a n g m e n d a p a t p e n g h a rg a a n .
B a ra t. te ru ta m a
nyam an
u n tu k
ke lu a r
apa
ya n g
dapat
d i-
la ku ka n u n tu k ke a d a a n in i?
d iM a s y a ra k a t h a ru s m a u m e n g e lo la k o ta
s e k a ra n g te rk a it d e -
n g a n k e b ija k a n lin g k u n g a n . M e m a n g y a ,
le b ih
p e m e rin ta h
S B Y m u la i m e m b u a t
u d a ra d a n p a b rik s u d a h p a ra h . Y a n g h a -
k a h -la n g k a h
ta p i b a rn la n g k a h a w a l d a n
la n g -
ra m a h
u n tu k
d itin g g a li.
P o lu s i
ru s k ita s a d a rk a n k e p a d a m a s y a ra k a t d a n
u b a h d a ri v e g e ta tif p a d a t m e n ja d i v e g e -
ja n ji, b e lu m s a m p a i p a d a re a lis a s i. L a n g -
te n tu n y a
ta tif tid a k p a d a t. A k ib a tn y a , o k s ig e n d a ri
k a h p e n tin g s u d a h d ila k u k a n a n ta ra la in
tu k s e tia p p o lu s i u d a ra itu a d a c o s t-n ya .
h u ta n b e rk u ra n g . P e m e rin ta h
dan
d u n ia
ja d in y a
sedang
k o n v e rsi
In d o n e s ia
g ia t m e n c e g a h
h u ta n
te r-
m e n ja d i
p e r-
dengan
m o ra to riu m
h u ta n
a la m
dan
p e m e rin ta h
P o p u la s i m a n u s ia
a d a la h b a h w a u n -
le b ih b a n y a k k e n a a s -
m e rn b n a t a k s i n a s io n a l u n tu k p e ru b a h a n
m a , s e h in g g a
ik lim , te ta p i b a ru la n g k a h
le b ih b a n y a k la g i. P e m e rin ta h h a ru s ta h u
a w a l. B e lu m
b ia y a
ru m a h
s a k it
itu . P e m e rin ta h
h a ru s
m e n g a ja k
b a rn d a ri le v e l n a s io n a l, b e lu m s a m p a i k e
a ta u p e ra tu ra n
dengan
m a s y a ra k a t lo k a l a g a r ja n g a n m e n g u b a h
le v e l p ro v in s i, d a n d a e ra h . L e v e l p ro v in s i
m u a c o s t itu . K a la u p e m e rin ta h
h u ta n
d a n d a e ra h itu b e lu m
kebunan.
B a h a y a n y a , p e ru b a h a n
m engancam .
P e n e litia n
m e n ja d i
in i
p e rk e b u n a n .
ik lim
C a ra n y a
d e n g a n m e m b e ri k o m p e n s a s i (in c o m e )
y a n g te rs is te m . B u k a n h a n y a m a s y a ra k a t,
p e m e rin ta h n y a
ju g a m e m p u n y a i
n a n g a n . P e m e rin ta h
kew e-
p u s a t, d a e ra h , m a -
te re a lis a s i
b a ik
k a re n a
a p a y a n g d ila k u k a n
pada
a k h irn y a
dapat m enangkap
p e m e rin ta h
K e d u a , p e m e rin ta h
p u s a t.
S B Y te ra n ta i p a rta i,
m e n g in te n s ifk a n
s is te m
B a g a im a n a p u n ,
k o n v e rsi
in i.
b a g i m a s y a ra k a t s e te m -
p a t, h u ta n m e n ja d i k e h id u p a n m e re k a .
D a la m p e n e litia n , y a n g d ite ta p k a n b u k a n
hanya
b e sa ra n
m a sy a ra k a t
b ia y a
k o n v e rsi
kepada
te ta p i ju g a d u n ia te rh a d a p
In d o n e s ia , p e m e rin ta h
p u s a t te rh a d a p
d a e ra h , d a n d a e ra h k e p a d a m a s y a ra k a t.
Ap a la ta r b e la ka n g An d a
p e n e litia n in i?
m e la ku ka n
.
dengan
b id a n g -
ham s
d ib e d a k a n .
Id e a ln y a ,
k o n trib u s i a k a d e m is
b e rb a g a i p e rta n y a a n
u n tu k
ilm ia h
p a d a d ile m a , a p a k a h
ris e t u n tu k
tu ju a n
a ta u s o s ia l. P a p e r
b e ra rti
pa per
d o n e s ia
d ip e r I u k a n
m is k in a n . Ilm u e k o n o m i b is a m e n g a ta -
u n tu k
kan, keadaan
v e rsi
k u tu k a n
yang
konitu
ti-
s u m b e r d a y a a la m . B a n y a k o ra n g m a la s ,
dak sem ahal
s a la h
yang
p e n g e lo la a n ,
k o ru p s i,
sem ua
in i
m e n ja d i m o tiv a s i. A p a la g i h u ta n In d o n e s ia . H u ta n In d o n e s ia itu te rm a s u k
c a l fo r e s t
kedua
s e te la h
B ra s il.
d ib a -
yangkan.
denga n
c a ra tra d is io n a l. D ia m b il k a y u n y a , s e le s a i.
d is i
P a d a h a l, ju s tru
dengan
c a ra itu h u ta n
ko n -
e ko n o m i
lin g ku n g a n
J a w a B a r a t?
b e lu m
b a n y a l d ila k u k a n
d a n m e n g u s ik
penyebabnya,
dan
tid a k
tid a k
b e rsa b a r.
padai
T id a k
c o n to h n y a o ra n g m e -
y a n g a k a n d id a p a t. P a d a h a l s a a t k a y u d iI Itu a k ib a t tid a k p a n d a i b e rh itu n g .
P e m e rin ta h
h a ru s
b e la ja r
b e rh itu n g
d e n g a n b a ik . S a la h s a tu ilm u n y a a d a la h
ilm u e k o n o m i, b e ra p a ru p ia h h u ta n k a y u
d a n b e ra p a ru p ia h e fe k b a n jir. B e ra p a ru p ia h b ila d ik o n s e rv a s i d a n b e ra p a ru p ia h
b ila d ie k s p lo ita s i.
T id a k s a b a r, k ita d a n p e m e rin ta h
tid a k
d ik u ra s
h a b is .
Padahal
m a n u s ia
m e m p u n y a i in s tin g u n tu k m e n in g g a lk a n
w a ris a n .
H u ta n
sebagai
m e n y e ja h te ra k a n
w a ris a n
akan
a n a k c u c u . K a la u p u n
a d a u a n g , y a n g d ia m b il u a n g d a ri h a s il
e k s p lo ita s i s u m b e r d a y a a la m ja n g a n d ip a k a i fo y a -fo y a .
ta n p a m e ru s a k h u ta n . H u ta n tid a k h a b is ,
te ta p i d u it d a p a t te ta p m e n g a lir. Itu y a n g
dua
ju a l, ta n a h lo n g s o r, ru m a h a m b ru k , ru g i.
a la m
B a g a im a n a
p e m a n fa a ta n h u ta n m a s ih d ip a n d a n g s e -
te n g a h d iru s a k . H u ta n d a p a t d ie k s p lo ra s i
A da
b e rh itu n g
b e rh itu n g u n tu k a n a k c u c u . S u m b e r d a y a
tr o p iT api
s a y a tid a k
ke n a p a
p a n d a i b e rh itu n g ,
k a -a n g k a
in i m e ru p a k a n
kita d itin -
lin g ku n g a n ,
n e b a n g h u ta n h a n y a m e lih a t b e ra p a u a n g
bukan
k a n ik , s u m b e r m in y a k , te ta p i b a n g s a In ke-
ko n d is i h u ta n
d a r i e ko n o m i
m un
in i m e m b e ri g u id -~ ----" " " '--
g a ris
B a g a im a n a
b e g itu d e k a t p o lic y te ta p i k e ilm ia h . N a -
a nce bahw a ang-
d a la m
m e m ') e r i
m e n ja w a b
dan dapat
le b ih m u ra h k e tim b a n g b e r-
o b a t a k ib a t a s m a . H a l in i y a n g s e rin g
b a h k a n tid a k p e rn a h d ip e rh a tik a n .
h u ta n kita b a n ya k ya n g h ila n g ?
to n g k a t k a y u d a n b a tu b is a ja d i ta n a m a n .
h id u p
re n d a h . C o n to h n y a , o ra n g d ia n ju rk a n
m e n g g u n a k a n p e n y a rin g u n tu k k n a lp o t,
A k a n te ta p i, s e o ra n g ilm u w a n m e m a n g
s e la lu d ih a d a p k a n
a k a n m e la k u k a n
pem e-
p a s ti le b ih
ja u
T anahnya
m a s ih
m a sy a ra k a t
m e n y e n tu h m a s a la h s o s ia l d i m a s y a ra k a t.
m in im a l
v u l-
a ta u p u n
n y a rin g ja u h
tid a k a d a a p lik a s i,
je n is n y a
a k ib a t p o lu s i itu tin g g i, la lu
k e b ija k a n y a n g d ib u a t u n tu k m e n g u ra n g i
ta p i tid a k d ila k u k a n . B ia y a m e m b e li p e -
R is e t b e ro rie n ta s i a k a d e m is d a n p o lic y
L a g u K o e s P lo e s itu b e n a r, d i n e g a ra k ita
k a re n a
m em e-
n g a r u h ike b ija ka n ?
b id a n g p e n g e lo la a n s u m b e r d a y a a la m .
In d o n e s ia itu k a y a s u m b e r d a y a a la m n y a .
subur
m a sy a ra k a t su d a h sa d a r b a h w a co st y a n g
d ik e lu a rk a n
rin ta h
h a s il p e n e litia n
se-
a ta u p u n
h a l itu , b ia y a y a n g d ik e lu a rk a n
a k a d e m is
S a y a s e la lu te rta rik
m e n g h itu n g
a k ib a tn y a p ro ra k y a t te rh a m b a t. S B Yju g a
S e ja u h m a n a
p o lic y
m em buat
te rk e s a n p e ra g u d a n ta k u t.
s y a ra k a t, ju g a p e n g u s a h a b e rs a m a -s a m a
akan
Jaw a
B a ra t
p ro b le m n y a
E m a s d ia m b il d a ri ta n a h
ta s i, m e m b a n g u n
ja la n , tid a k h ila n g
m e rin ta h
u n tu k in v e s -
s e k o la h , m e m p e rb a ik i
s e k a lig u s , te ta p i p e -
s e la lu tid a k s a b a r.
K a s u s B a n d u n g U ta ra y a n g k in i ra m a i,
b u k ti
p e m e rin ta h
tid a k
b e rh itu n g
dan
tid a k s a b a r.
P e n g u s a h a h a n y a in d ivid u a l c o m p a n y,
b e rh itu n g
u n tu k
te ta p i p e m e rin ta h
se m u a o ra n g .
k e u n tu n g
n d irin y a ,
h a ru s b e rh itu n g u n tu k
(Eriyanti/"PR")***
Nief AnshoryRQPONMLKJIHGFEDCBA
Y usuf
Pemerintah t a k
Pandai Berhitung
ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
b e r b a g a i d is p lin , s e p e r ti e k o n o m i, g e o g r a f i, d a n p e r e n c a n a a n u n tu k m e la k u k a n
a n a lis is - a n a lis is
y a n g m e m p u n y a i d im e n s i s p a s ia l a ta u k e w ila y a h a n . A w a r d
in i d ib e r ik a n s e tia p ta h u n d e n g a n s y a r a ts y a r a t b a h w a k a n d id a t b e r k a r ie r d i in s titu s i d i n e g a r a b e r k e m b a n g s e r ta m e n y e le s a ik a n P h D tid a k le b ih d a r i tu ju h ta h u n
la lu . M e m a n g , in i a w a r d p e r ta m a y a n g
d ib e r ik a n k e p a d a p e n e liti d i I n d o n e s ia .
Aw a rd
in i d ib e r ik a n d e n g a n m e lih a t
k u a n tita s d a n k u a lita s p u b lik a s i ilm ia h
k a n d id a t s e la m a
b e lu m p a n ja n g .
K a la u
m a s a k a r ie r n y a
'''a w a r d ''
m e m p e r o le h n ya
p e n e litia n
ya n g
ya n g An d a
tia n ya n g A n d a
ked u a
ka r en a
yang
Anda
"pa per"
h a s il
b u a t. A p a p e n e li-
la ku ka n
u n tu k
"pa per"
itu ?
P a p e r itu m e m a p a r k a n te n ta n g b a g a im a n a c a r a n y a a g a r I n d o n e s ia d a p a t m e n g u r a n g i e m is i k a r b o n . I n d o n e s ia te r m a s u k s a la h s a tu n e g a r a te r tin g g i e m is i k a r -
b o n n y a . P a p e r in i s e ja la n d e n g a n k e b ija k a n p e m e r in ta h y a n g m e n a r g e tk a n u n tu k m e n g u r a n g i e m is i r u m a h k a c a s e b e s a r 2 6 p e r s e n d e n g a n m e la k u k a n d e f o r e s ta s i h u ta n . P e n e litia n d ila k u k a n d e n g a n m e n g g u n a k a n d a n a d a r i le m b a g a
p e n e litia n b id a n g e k o n o m i p e r ta n ia n
p e m e r in ta h A u s tr a lia . T u ju a n n y a , ta r g e t
k e b ija k a n 2 6 p e r s e n d e f o r e s ta s i h u ta n d a E R IY A N T Ij" P R '
A
RIEF Anshory Yusuf
a d a la h
o r a n ~ I n d o n e s ia p e r ta m a y a n g
m e r a ih T h e P e te r N ijk a m p R e s e a r c h E n c o u r a g e m e n t A w a r d . H a l te r s e b u t d iu m u m k a n p a d a " T h e 5 8 th A n n u a ! N o r th . A m e r ic a n M e e tin g s o f th e
R e g io n a l S C I e n c eA s s o c ia tio n I n te r n a tio n a l & : S e c o n d C o n f e r e n c e o f th e R e g io n a l S C I e n c e A s s o c ia tio n o f th e A m e r ic a s
( R S A m e r ic a s ) " . P e n g h a r g a a n in i d ite r i-
m a A r ie f p a d a N o v e m b e r
m i, A m e r ik a S e r ik a t.
d i M ia -
2011
'
P a d a ta h u n y a n g s a m a , K e p a la L a b o r a to r iu m
P e n e litia n ,
P e n g a b d ia n
pad a
M a s y a r a k a t, d a n P e n g k a jia n E k o n o m i
A r ie f ju g a
m e n ja b a t
sebagai
p a t te r c a p a i. R is e t d ila k u k a n s a la h s a tu n y a d e n g a n m e n c o b a m e n y im u la s ik a n
E a s t A s ia ( E E P S E A ) ,
p e m ilik la h a n d i d a e r a h d ib e r i in s e n tif
a g a r tid a k m e n g u b a h h u ta n m e n ja d i
p e r k e b u n a n . I n s e n tif d ih itu n g s e d e m i-
S in g a p u r a ; A d ju n c t F e llo w d i T h e A u s tr a lia n N a tio n a l U n iv e r s ity , A u s tr a lia ; d a n
k ia n r u p a y a n g n a n tin y a a k a n e f e k tif
m e n g u r a n g i e m is i k a r b o n , D a r i a n g k a r u -
R e s e a r c h A s s o c ia te d i C e n te r f o r C lim a te
E c o n o m ic s a n d P o lic y ( C C E P , T h e A u s -
p ia h y a n g d ib e r ik a n k e p a d a p e n g e lo la
tid a k m a h a l. T a p i d a r i s e tia p d o la r y a n g
tr a lia n N a tio n a l U n iv e r s ity ) , A u s tr a lia .
B a g a im a n a p a n d a n g a n p r ia k e la h ir a n
4 0 ta h u n s ila m in i te n ta n g e k o n o m i d a n
d ik e lu a r k a n , d a p a t m e n g u r a n g i p e r to n
e m is i k a r b o n . H a s il p e n e litia n in i s a y a
p u b lik a s ik a n d iju r n a l A u s tr a lia . A lh a m -
lin g k u n g a n d i I n d o n e s ia , k h u s u s n y a J a w a B a r a t? B e r ik u t p e tik a n n y a .
d u lilla h , te r n y a ta m e n d a p a t p e n g h a r g a a n . B a h k a n p e n g h a r g a a n n y a ja d i d u a
k a r e n a u n tu k p a p e r y a n g s a m a , s a y a ju g a
s e n io r
e c o n o m i s t d i E c o n o m y E n v ir o n m e n t P r o -
g ra m
f o r S o u th
'T h e P e te r N ijka m p
a gem ent
Aw a rd",
R esea rch E ncour- -
pengha rga a n
~ L P 3 E ) in i ju ? a m e n d a p a t p e n g h a r g a a n
'T h e A u s tr a lia n J o u r n a l o f A g r ic u ltu r a l
a n d R e s o u r c e E c o n o m ic s B e s t P a p e r
P r iz e 2 0 1 1 f o r T h e B e s t P a p e r P u b lis h e d
a p a d a n b a g a im a n a
I n T h e J ~ u r n ~ ,I n 2 0 1 ~ " u n tu k DCBA
p a p e r -n ya
y a n g b e r ju d u l R e d u c in g I n d o n e s ia 's D e f o r e s ta tio n - b a s e d G r e e n h o u s e G a s E m is s io n s " d e n a n c o - a u t h o r e d P e te r W a r r .
a g e m e n t A w a r d " a d a la h p e n g h a r g a a n
y a n g d ib e r ik a n R e g io n a l S c ie n c e A s s o c ia -
Anda
h a s il m e r a ih p e n g h a r g a a n
w
sa m pa i
Arief Anshory Yusuf
I
•
k e m b a n g d a la m b id a n g r e g i o n a l s c i e n c e
( ilm u k e w ila y a h a n ) . R e g i o n a l s c i e n c e i
a d a la h ilm u
an
m e n o m b in a s ik a n '
H um
a
5
Lahlr
.
.: 1 ~ O k t o b e r ~ 9 7 2
.'
P e '~ d id lk a ~
..:..
"":'
. . ' '. " . . ,. . , - " ' . - , , "
l d l T h e A u s tr a lia n
I
P h D b id a n g e k o n o m l
tio n I n te r n a s io n a l
( R S A ! ) u n tu k a k a d e m is i m u d a p o te n s ia l d a r i n e g a r a b e r -
i n g
••
ber-
itu ?
'T h e P e te r N ijk a m p R e s e a r c h E n c o u r -
I{ lip
__
u n tu k
L J n pad
A u s tr a lia ,
, ;~
ta n u n
N a tio n a l
u '"n , v e
s ity
,
2008.
d ; b id ~ ~ g e ~ o ~ o m i s ~ m b e r d a y a d a n lin g k u n g ? a n d i U n iv e r s ity
London,
In g g r is , ta n u n
2002.
5 - 1 E k o n o m i d i U n iv e r s ita s
2 0 , 2
"
B
d u n g ta h u n
P a d J a d J a ra n , a n
,
1 .9 9 7 .
ju m la h p e n d u d u k
ekonom i
bukan
a la m
y a n g p a d a t. P e rs o a la n
lin g k u n g a n
pada
di
e k s p lo ita s i
Jaw a
B a ra t
sum ber
(S D A ) te ta p i p a d a m a s a la h
daya
u rb a n ,
te ru ta m a
p ro b le m
p e rk o ta a n
s e p e rti s a m p a h , p o lu s i u d a ra ,
lin g k u n g a n
p o lu s i s u n g a i, d a n k e m a c e ta n .
u rb a n
Itu p ro b -
le m y a n g h a ru s d is e le s a ik a n . K o ta -k o ta d i
m e n d a p a t p e n g h a rg a a n
d a ri a s o s ia s i m a -
s y a ra k a t e k o n o m i p e rta n ia n
dan sum ber
s a y a u n tu k c o n c e r n p a d a m a s a la h e k o n o -
Jaw a
tid a k
m i d a n lin g k u n g a n in i.
p e m im p in n y a
d u a p u lu h a rtik e l y a n g d ip ilih d a ri ju rn a l
EDCBA
B a g a im a n a
h a s il p e n e litia n
B a g a im a n a
ja ka n
p e m e r in ta h
dan
m e n ja d i p e rk e -
m e n ja d i
pem anasan
p e rk e b u n a n
e m is i
g lo b a l. H u ta n
k e la p a
lin g -
s a w it b e r-
s a a tn y a
d ie v a lu a s i.
K enapa?
P e rta m a , m a s ih p e n d e k la n g k a h y a n g
la k u k a n p e m e rin ta h
d e n g a n te ro p o n g ja n g k a
y a n g le b ih ja u h . T a m b a l s u la m
k e b ija k a n h a n y a m e la rtju tk a n ta ta k e lo la
y a n g s a la h .
J a la n
b u n a n k e la p a s a w it m e n g e lu a rk a n
k a rb o n
te r ka it d e n g a n
p a n ja n g
itu ?
K o n trib u s i k a rb o n In d o n e s ia n o m o r 4
d iu b a h
ke b ija ka n -ke b i-
ku n g a n , a p a ka h s u d a h d a p a t d ika ta ka n
p r o lin g ku n g a n ?
B e lu m
d i d u n ia . H u ta n
denga n
B andung, sudah
d itin g g a li. P a ra
b e rp ik ir u n tu k b e s o k . T i-
d a k m e lih a tn y a
d a y a a la m A u s tra lia . P a d a h a l, a d a s e k ita r
itu d a n p a p e r s a y a y a n g m e n d a p a t p e n g h a rg a a n .
B a ra t. te ru ta m a
nyam an
u n tu k
ke lu a r
apa
ya n g
dapat
d i-
la ku ka n u n tu k ke a d a a n in i?
d iM a s y a ra k a t h a ru s m a u m e n g e lo la k o ta
s e k a ra n g te rk a it d e -
n g a n k e b ija k a n lin g k u n g a n . M e m a n g y a ,
le b ih
p e m e rin ta h
S B Y m u la i m e m b u a t
u d a ra d a n p a b rik s u d a h p a ra h . Y a n g h a -
k a h -la n g k a h
ta p i b a rn la n g k a h a w a l d a n
la n g -
ra m a h
u n tu k
d itin g g a li.
P o lu s i
ru s k ita s a d a rk a n k e p a d a m a s y a ra k a t d a n
u b a h d a ri v e g e ta tif p a d a t m e n ja d i v e g e -
ja n ji, b e lu m s a m p a i p a d a re a lis a s i. L a n g -
te n tu n y a
ta tif tid a k p a d a t. A k ib a tn y a , o k s ig e n d a ri
k a h p e n tin g s u d a h d ila k u k a n a n ta ra la in
tu k s e tia p p o lu s i u d a ra itu a d a c o s t-n ya .
h u ta n b e rk u ra n g . P e m e rin ta h
dan
d u n ia
ja d in y a
sedang
k o n v e rsi
In d o n e s ia
g ia t m e n c e g a h
h u ta n
te r-
m e n ja d i
p e r-
dengan
m o ra to riu m
h u ta n
a la m
dan
p e m e rin ta h
P o p u la s i m a n u s ia
a d a la h b a h w a u n -
le b ih b a n y a k k e n a a s -
m e rn b n a t a k s i n a s io n a l u n tu k p e ru b a h a n
m a , s e h in g g a
ik lim , te ta p i b a ru la n g k a h
le b ih b a n y a k la g i. P e m e rin ta h h a ru s ta h u
a w a l. B e lu m
b ia y a
ru m a h
s a k it
itu . P e m e rin ta h
h a ru s
m e n g a ja k
b a rn d a ri le v e l n a s io n a l, b e lu m s a m p a i k e
a ta u p e ra tu ra n
dengan
m a s y a ra k a t lo k a l a g a r ja n g a n m e n g u b a h
le v e l p ro v in s i, d a n d a e ra h . L e v e l p ro v in s i
m u a c o s t itu . K a la u p e m e rin ta h
h u ta n
d a n d a e ra h itu b e lu m
kebunan.
B a h a y a n y a , p e ru b a h a n
m engancam .
P e n e litia n
m e n ja d i
in i
p e rk e b u n a n .
ik lim
C a ra n y a
d e n g a n m e m b e ri k o m p e n s a s i (in c o m e )
y a n g te rs is te m . B u k a n h a n y a m a s y a ra k a t,
p e m e rin ta h n y a
ju g a m e m p u n y a i
n a n g a n . P e m e rin ta h
kew e-
p u s a t, d a e ra h , m a -
te re a lis a s i
b a ik
k a re n a
a p a y a n g d ila k u k a n
pada
a k h irn y a
dapat m enangkap
p e m e rin ta h
K e d u a , p e m e rin ta h
p u s a t.
S B Y te ra n ta i p a rta i,
m e n g in te n s ifk a n
s is te m
B a g a im a n a p u n ,
k o n v e rsi
in i.
b a g i m a s y a ra k a t s e te m -
p a t, h u ta n m e n ja d i k e h id u p a n m e re k a .
D a la m p e n e litia n , y a n g d ite ta p k a n b u k a n
hanya
b e sa ra n
m a sy a ra k a t
b ia y a
k o n v e rsi
kepada
te ta p i ju g a d u n ia te rh a d a p
In d o n e s ia , p e m e rin ta h
p u s a t te rh a d a p
d a e ra h , d a n d a e ra h k e p a d a m a s y a ra k a t.
Ap a la ta r b e la ka n g An d a
p e n e litia n in i?
m e la ku ka n
.
dengan
b id a n g -
ham s
d ib e d a k a n .
Id e a ln y a ,
k o n trib u s i a k a d e m is
b e rb a g a i p e rta n y a a n
u n tu k
ilm ia h
p a d a d ile m a , a p a k a h
ris e t u n tu k
tu ju a n
a ta u s o s ia l. P a p e r
b e ra rti
pa per
d o n e s ia
d ip e r I u k a n
m is k in a n . Ilm u e k o n o m i b is a m e n g a ta -
u n tu k
kan, keadaan
v e rsi
k u tu k a n
yang
konitu
ti-
s u m b e r d a y a a la m . B a n y a k o ra n g m a la s ,
dak sem ahal
s a la h
yang
p e n g e lo la a n ,
k o ru p s i,
sem ua
in i
m e n ja d i m o tiv a s i. A p a la g i h u ta n In d o n e s ia . H u ta n In d o n e s ia itu te rm a s u k
c a l fo r e s t
kedua
s e te la h
B ra s il.
d ib a -
yangkan.
denga n
c a ra tra d is io n a l. D ia m b il k a y u n y a , s e le s a i.
d is i
P a d a h a l, ju s tru
dengan
c a ra itu h u ta n
ko n -
e ko n o m i
lin g ku n g a n
J a w a B a r a t?
b e lu m
b a n y a l d ila k u k a n
d a n m e n g u s ik
penyebabnya,
dan
tid a k
tid a k
b e rsa b a r.
padai
T id a k
c o n to h n y a o ra n g m e -
y a n g a k a n d id a p a t. P a d a h a l s a a t k a y u d iI Itu a k ib a t tid a k p a n d a i b e rh itu n g .
P e m e rin ta h
h a ru s
b e la ja r
b e rh itu n g
d e n g a n b a ik . S a la h s a tu ilm u n y a a d a la h
ilm u e k o n o m i, b e ra p a ru p ia h h u ta n k a y u
d a n b e ra p a ru p ia h e fe k b a n jir. B e ra p a ru p ia h b ila d ik o n s e rv a s i d a n b e ra p a ru p ia h
b ila d ie k s p lo ita s i.
T id a k s a b a r, k ita d a n p e m e rin ta h
tid a k
d ik u ra s
h a b is .
Padahal
m a n u s ia
m e m p u n y a i in s tin g u n tu k m e n in g g a lk a n
w a ris a n .
H u ta n
sebagai
m e n y e ja h te ra k a n
w a ris a n
akan
a n a k c u c u . K a la u p u n
a d a u a n g , y a n g d ia m b il u a n g d a ri h a s il
e k s p lo ita s i s u m b e r d a y a a la m ja n g a n d ip a k a i fo y a -fo y a .
ta n p a m e ru s a k h u ta n . H u ta n tid a k h a b is ,
te ta p i d u it d a p a t te ta p m e n g a lir. Itu y a n g
dua
ju a l, ta n a h lo n g s o r, ru m a h a m b ru k , ru g i.
a la m
B a g a im a n a
p e m a n fa a ta n h u ta n m a s ih d ip a n d a n g s e -
te n g a h d iru s a k . H u ta n d a p a t d ie k s p lo ra s i
A da
b e rh itu n g
b e rh itu n g u n tu k a n a k c u c u . S u m b e r d a y a
tr o p iT api
s a y a tid a k
ke n a p a
p a n d a i b e rh itu n g ,
k a -a n g k a
in i m e ru p a k a n
kita d itin -
lin g ku n g a n ,
n e b a n g h u ta n h a n y a m e lih a t b e ra p a u a n g
bukan
k a n ik , s u m b e r m in y a k , te ta p i b a n g s a In ke-
ko n d is i h u ta n
d a r i e ko n o m i
m un
in i m e m b e ri g u id -~ ----" " " '--
g a ris
B a g a im a n a
b e g itu d e k a t p o lic y te ta p i k e ilm ia h . N a -
a nce bahw a ang-
d a la m
m e m ') e r i
m e n ja w a b
dan dapat
le b ih m u ra h k e tim b a n g b e r-
o b a t a k ib a t a s m a . H a l in i y a n g s e rin g
b a h k a n tid a k p e rn a h d ip e rh a tik a n .
h u ta n kita b a n ya k ya n g h ila n g ?
to n g k a t k a y u d a n b a tu b is a ja d i ta n a m a n .
h id u p
re n d a h . C o n to h n y a , o ra n g d ia n ju rk a n
m e n g g u n a k a n p e n y a rin g u n tu k k n a lp o t,
A k a n te ta p i, s e o ra n g ilm u w a n m e m a n g
s e la lu d ih a d a p k a n
a k a n m e la k u k a n
pem e-
p a s ti le b ih
ja u
T anahnya
m a s ih
m a sy a ra k a t
m e n y e n tu h m a s a la h s o s ia l d i m a s y a ra k a t.
m in im a l
v u l-
a ta u p u n
n y a rin g ja u h
tid a k a d a a p lik a s i,
je n is n y a
a k ib a t p o lu s i itu tin g g i, la lu
k e b ija k a n y a n g d ib u a t u n tu k m e n g u ra n g i
ta p i tid a k d ila k u k a n . B ia y a m e m b e li p e -
R is e t b e ro rie n ta s i a k a d e m is d a n p o lic y
L a g u K o e s P lo e s itu b e n a r, d i n e g a ra k ita
k a re n a
m em e-
n g a r u h ike b ija ka n ?
b id a n g p e n g e lo la a n s u m b e r d a y a a la m .
In d o n e s ia itu k a y a s u m b e r d a y a a la m n y a .
subur
m a sy a ra k a t su d a h sa d a r b a h w a co st y a n g
d ik e lu a rk a n
rin ta h
h a s il p e n e litia n
se-
a ta u p u n
h a l itu , b ia y a y a n g d ik e lu a rk a n
a k a d e m is
S a y a s e la lu te rta rik
m e n g h itu n g
a k ib a tn y a p ro ra k y a t te rh a m b a t. S B Yju g a
S e ja u h m a n a
p o lic y
m em buat
te rk e s a n p e ra g u d a n ta k u t.
s y a ra k a t, ju g a p e n g u s a h a b e rs a m a -s a m a
akan
Jaw a
B a ra t
p ro b le m n y a
E m a s d ia m b il d a ri ta n a h
ta s i, m e m b a n g u n
ja la n , tid a k h ila n g
m e rin ta h
u n tu k in v e s -
s e k o la h , m e m p e rb a ik i
s e k a lig u s , te ta p i p e -
s e la lu tid a k s a b a r.
K a s u s B a n d u n g U ta ra y a n g k in i ra m a i,
b u k ti
p e m e rin ta h
tid a k
b e rh itu n g
dan
tid a k s a b a r.
P e n g u s a h a h a n y a in d ivid u a l c o m p a n y,
b e rh itu n g
u n tu k
te ta p i p e m e rin ta h
se m u a o ra n g .
k e u n tu n g
n d irin y a ,
h a ru s b e rh itu n g u n tu k
(Eriyanti/"PR")***