Pra Rancangan Pabrik Pembuatan Glukosa dari Sabut Kelapa Sawit dengan Kapasitas 20.000 Ton/Tahun

  LA-20

  LAMPIRAN A PERHITUNGAN NERACA MASSA

  Kapasitas produksi = 20.000 ton/tahun = 2525,252525 kg/jam

  Waktu operasi = 330 hari Basis perhitungan = 1 jam operasi

  Tabel LA.1 Komposisi Sabut Sawit NO Komposisi %

  1. Selulosa 59,6 0,596

  2. Lignin 28,5 0,285

  3. Lemak 1,9 0,019

  4. Protein 3,6 0,036

  5. Abu 5,6 0,056

  6. Impuritis 0,8 0,008 Untuk basis umpan 1000 kg/jam sabut kelapa sawit dihasilkan produk glukosa sebesar 724,2597766 kg/jam, maka untuk kapasiitas produksi 20.000 ton/tahun diperoleh kapasitas bahan baku sebanyak 2525,252525 kg/jam. Dengan faktor pengalinya:

  X = 3486,66681 kg/jam Berikut ini adalah perhitungan neraca massa pada setiap peralatan proses.

  • H

  2

  3 F

  

2

  

2

O

  2 F

  3

  2 O

  1 F

  1

  • Selulosa
  • Lignin
  • Lemak
  • Protein
  • Abu
  • Impuritis
  • H

  HM-01

  2

  1

  Neraca massa total : F

  LA-21 LA.1. Hammer Mill (HM-01) Fungsi : Untuk menghancurkan dan menghaluskan sabut sawit menjadi bubur.

  • Selulosa
  • Lignin
  • Lemak
  • Protein
  • Abu
  • Impuritis

3 Neraca massa komponen :

  • F

  = 0,285 x F

  d. Protein F

  = F

  a. Selulosa F

  1 Selulosa = 0,596 x F

  1

  = 0,596 x 3486,66681 kg/jam = 2078,053419 kg/jam

  F

  3 Selulosa = F

  1 Selulosa

  = 2078,053419 kg/jam

  b. Lignin F

  1

  1 Protein = 0,036 x F

  = 66,24666939 kg/jam

  1

  1 Lemak

  = F

  3 Lemak

  F

  = 0,019 x 3486,66681 kg/jam = 66,24666939 kg/jam

  1

  1 Lemak = 0,019 x F

  c. Lemak F

  1 Lignin

  1 Lignin

  3 Lignin = F

  = 0,285 x 3486,66681 kg/jam = 993,7000409 kg/jam F

  = 993,7000409 kg/jam

  LA-22 = 0,036 x 3486,66681 kg/jam = 125,5200052 kg/jam

  3

  1

  = F F Protein Protein = 125,5200052 kg/jam

  e. Abu

  1

  1 F Abu

  = 0,056 x F = 0,056 x 3486,66681 kg/jam

  = 195,2533414 kg/jam

  3

  1

  = F Abu F Abu

  = 195,2533414 kg/jam

  f. Impuritis

  1

  1 F Impuritis = 0,008 x F

  = 0,008 x 3486,66681 kg/jam = 27,89333448 kg/jam

  3

1 F Impuritis = F Impuritis

  = 27,89333448 kg/jam

  g. H O

  2

  2

  1 Air yang masuk pada alur 2 (F ) adalah 1 : 2 dari alur 1 (F )

  2

  1 F H

  2 O = 1/2

  x F = 1/2 x 3486,66681 kg/jam

  = 1743,333405 kg/jam

  3

2 F H O = F H O

  2

  2

  =1743,333405 kg/jam Tabel LA.2 Neraca Massa Hammer Mill (HM-01)

  Alur Masuk Alur Keluar Komponen Alur 1 (kg/jam) Alur 2 (kg/jam) Alur 3 (kg/jam)

  Selulosa 2078,053419 - 2078,053419 Lignin 993,7000409 - 993,7000409

  Lemak 66,24666939 - 66,24666939 Protein 125,5200052 - 125,5200052

  Abu 195,2533414 - 195,2533414 .

2 O - 1743,333405 1743,333405

  6 H

  = F

  2 O

  5

  3 F

  5

  6 F

  3

  2 O F

  4

  • HCl 95%
  • H
  • Selulosa
  • Lignin
  • Lemak
  • Protein
  • Abu
  • Impuritis
  • H
  • Selulosa
  • Lignin
  • Lemak
  • Protein
  • Abu
  • Impuritis
  • H
  • HCl
  • C

  2 O RH-01

  4

  Selulosa (C

  Selulosa Mencari BM Selulosa : Derajat polimerisasi selulosa (n) = 1000 (Weilen, tanpa tahun)

  4

  12 O

  3

  Konversi : 99.5% Neraca massa total : F

  6 )

  12 O

  6 H

  2 O n(C

  5 )n + H

  10 O

  6 H

  HCl 95% Reaksi : (C

  LA.2. Reaktor Hidrolisa (RH-01) Fungsi : Untuk merubah slury menjadi larutan glukosa

  Sub Total 3486,66681 1743,333405 5230,000215 Total 5230,000215 5230,000215

  Impuritis 27,89333448 - 27,89333448 H

5 Neraca massa komponen : a.

  • F

6 H

  =

  3 Selulosa =

  Sehingga BM selulosa = 162000 kg/kmol N

   Total = 162000 kg/kmol

  Maka : C = 6 x 1000 x 12 = 72000 H = 10 x 1000 x 1 = 10000 O = 5 x 1000 x 16 = 80000

  10 O 5 ) 1000

  10 O 5 )n = (C

  LE - 23 Tabel LA.2 Neraca Massa Hammer Mill (HM-01)...(lanjutan)

  6 H

  = 0,01282749 kmol/jam r = =

  = 0,012763353 kmol/jam

  5

  3 N Selulosa = N Selulosa - r

  = 0,01282749 - 0,01276335 kmol/jam = 6,41375E-05 kmol/jam

  5

  5 F Selulosa = N Selulosa x BM Selulosa

  = 6,41375E-05 x 162000 kmol/jam = 10,39026709 kg/jam b.

  6 H

  12 O 6 )

  Glukosa (C

  5

  3 N C H O = N C H O + r

  6

  12

  6

  6

  12

  6

  = 0 + 0,012763353 kmol/jam = 0,012763353 kmol/jam

5 F C H O = r x BM Glukosa

  6

  12

  6

  = 0,012763353 x 162000 kmol/jam = 2297,403502 kg/jam c. Lignin

  5

  3 F Lignin = F Lignin

  = 993,7000409 kg/jam d. Lemak

  5

  3 F Lemak = F Lemak

  = 66,24666939 kg/jam e. Protein

  5

  3 F Protein = F Protein

  = 125,5200052 kg/jam f. Abu

  5

  3 F Abu = F Abu

  = 195,2533414 kg/jam g. Impuritis

  5

  3 F Impuritis = F Impuritis

  = 27,89333448 kg/jam

  

LE-26 h.

  HCl

  4

  1 HCl yang ditambahkan pada alur 4 (F ) adalah 10% dari alur 1 (F )

  4

1 F = 0,1 x F

  = 0,1 x 3486,66681 kg/jam = 348,666681 kg/jam

  4

4 F HCl = 37% x F

  = 0,37 x 348,6 66681 kg/jam = 129,006672 kg/jam

  5

4 F HCl = F HCl

  = 129,006672 kg/jam i.

  2 O

  H

  4

  4

  4 F H O = F - F HCl

  2

  = 348,666681 - 129,006672 kg/jam = 219,660009 kg/jam

  3 N H

  2 O =

  =

  5

3 N H O = N H O - r

  2

  2

  = 96,85185583 - 0,012763353 = 96,83909248 kmol/jam

  5

  5

  5

  5

  5

  5 F H O = F - (F Selulosa + F + Lignin + F Lemak + F Protein

  2

  5

  5

  5

  5 F Abu + F Impuritis + F HCl + F C

  6 H

  12 O 6 )

  = (10,39026709 + 993,7000409 + 66,24666939 + 125,5200052 + 195,253341 + 27,89333448 + 129,006672 + 2297,403502) = 1733,253064 kg/jam

  Tabel LA.3 Neraca Massa Reaktor Hidrolisa (RH-01)

  Alur Masuk Alur Keluar Komponen Alur 3 (kg/jam) Alur 4 (kg/jam) Alur 5 (kg/jam)

  10,39026709 - Selulosa 2078,053419 993,7000409 - Lignin 993,7000409 66,24666939 - Lemak 66,24666939

  Protein 125,5200052 - 125,5200052

  

LE-26

2 O 1743,333405 219,660009 1733,253064

6 H

  5

  6

  • Selulosa
  • Lignin
  • Lemak
  • Protein
  • Abu
  • Impuritis
  • H
  • Selulosa
  • Lignin
  • Lemak
  • Protein
  • Abu
  • Impuritis
  • H

2 O

  2 O

  • HCl
  • C
  • HCl
  • C

  6 H

  12 O

  6

  F

  12 O

  6 H

  6

  6 C-01

  LA.3. Cooler (C-01) Fungsi : Untuk menurunkan temperatur yang keluar dari reaktor hidrolisa.

  12 O 6 - - 2297,403502 Sub Total 5230,000215 348,666681 5578,666896 Total 5578,666896 5578,666896

  HCl - 129,006672 129,006672 C

  Impuritis 27,89333448 - 27,89333448 H

  Tabel LA.3 Neraca Massa Reaktor Hidrolisa (RH-01)...(lanjutan) Abu 195,2533414 - 195,2533414

  5 F

  • HMF

6 Neraca massa komponen :

  d. Protein F

  6 Selulosa = Selulosa

  LE-26

  Neraca massa total : F

  5

  = F

  a. Selulosa F

  = 10,39026709 kg/jam

  6 Protein = Protein

  b. Lignin F

  6 Lignin = F

  5 Lignin

  = 993,7000409 kg/jam

  c. Lemak F

  5 Lemak

  = 66,24666939 kg/jam

  6 Lemak = F

  = 125,5200052 kg/jam

  e. Abu

  6

5 F Abu = F Abu

  = 195,2533414 kg/jam

  f. Impuritis

5 F6 Impuritis = F Impuritis

  = 27,89333448 kg/jam

  g. H

  2 O

  6

  5 F H O = F H O

  2

  2

  = 1733,253064 kg/jam

  h. HCl

  6

  5 F HCl = F HCl

  = 129,006672 kg/jam i. HMF (Hidroksi Metil furfural)

  Hidroksi metil furfural terbentuk beberapa saat setelah reaksi terjadi yang berasal dari 1% glukosa yang terbentuk. Terbentuknya HMF menyebabkan perubahan warna pada produk.

  6

  5 F HMF

  = 0,01 x F C

  6 H

  12 O

  6

  = 0,01 x 2297,403502 kg/jam = 22,97403502 kg/jam j. C H O

  6

  12

  6

  6

  5 F C

  6 H

  12 O 6 = F C

  6 H

  12 O 6 - HMF

  • = 2297,403502 22,97403502 kg/jam = 2274,429467 kg/jam

  Tabel LA.4 Neraca Massa Cooler (C-01)

  Alur Masuk Alur Keluar Komponen Alur 5 (kg/jam) Alur 6 (kg/jam)

  Selulosa 10,39026709 10,39026709 Lignin 993,7000409 993,7000409 Lemak 66,24666939 66,24666939

  Protein 125,5200052 125,5200052 Abu 195,2533414 195,2533414

  LE-26

2 O 1743,333405 1743,333405

6 H

  7

  6 .

  8

  F

  8

  2 O

  6 H

  12 O

  6

  F

  6

  6 H

  12 O

  7

  LA.4. Filter Press (FP-01) Fungsi : Untuk memisahkan sisa selulosa, protein, lemak, dan impuritis yang bercampur didalam larutan C

  Total 5578,666896 5578,666896

  HMF - 22,97403502

  12 O 6 2297,403502 2274,429467

  HCl 129,006672 129,006672 C

  H

  Tabel LA.4 Neraca Massa Cooler (C-101)...(lanjutan) Impuritis 27,89333448 27,89333448

  6 F

  • Selulosa
  • Lignin
  • Lemak
  • Protein
  • Abu
  • Impuritis
  • H
  • H
  • HCl
  • C

  

FP-01

  • HMF
  • Selulosa
  • Lignin
  • Lemak
  • Protein
  • Abu
  • Impuritis
  • H

2 O

  • HCl
  • C

  • HMF
  • HCl
  • C
  • HMF

  2 O

  6 H

  

LE-26

  6

  12 O

  6 H

  Asumsi : Semua bahan padatan dapat dipishkan dari cairan, dan cairan yang terikut bersama padatan sebanyak 0.1%. Neraca massa total : F

  6

  = F

  7

  Selulosa F

  7 Selulosa = F

  6 Selulosa

  = 10,39026709 kg/jam

  6

  

12

O

8 Neraca massa komponen : a.

  • F

6 Lignin

  

LE-26

  7 Impuritis = F

  Sub Total 5578,666896 1423,163322 4155,503574 Total 5578,666896 5578,666896

  HMF 22,97403502 0,022974035 22,95106098

  12 O 6 2274,429467 2,274429467 2272,155037

  HCl 129,006672 0,129006672 128,8776653 C

  H

  Abu 195,2533414 195,2533414 - Impuritis 27,89333448 27,89333448 -

  Lemak 66,24666939 66,24666939 - Protein 125,5200052 125,5200052 -

  Selulosa 10,39026709 10,39026709 - Lignin 993,7000409 993,7000409 -

  Komponen

Alur Masuk Alur Keluar

Alur 6 (kg/jam) Alur 7 (kg/jam) Alur 8 (kg/jam)

  = 27,89333448 kg/jam Tabel LA.5 Neraca Massa Filter Press (FP-01)

  6 Impuritis

  Impuritis F

  b. Lignin Lignin = F

  = 195,2533414 kg/jam f.

  6 Abu

  7 Abu = F

  F

  = 125,5200052 kg/jam e. Abu

  6 Protein

  7 Protein = F

  d. Protein F

  = 66,24666939 kg/jam

  6 Lemak

  7 Lemak = F

  c. Lemak F

  = 993,7000409 kg/jam

2 O 1733,253064 1,733253064 1731,519811

6 H

  • H

  10

  2 O

  • HCl
  • C
  • NaCl
  • C

  8 F

  10

  2 O

  6 H

  12 O

  6

  F

  9

  • NaOH 95%
  • H
  • H

  2 O F

  8

  12 O

  6 H

  6

  

RN-01

  9

  8

  Konversi : 100% terhadap HCl Neraca massa total : F

  2 O

  Reaksi : HCl + NaOH NaCl + H

  LA. 5 Reaktor Netralisasi (RN-01) Fungsi : Untuk menetralkan suasana asam didalam larutan C6H12O6 dengan penambahan NaOH sebagai zat penetral.

  9

  • HMF
  • HMF

10 Neraca massa komponen :

  • F

  = F

  12 O

  = 2272,155037 kg/jam

  6

  12 O

  6 H

  8 C

  = F

  6

  6 H

  Ʈ . M) = 0 + ( 8,42258224x 1 x 58,45 ) = 206,6185621 kg/jam

  10 C

  6 F

  12 O

  6 H

  a. C

  = F

  

LE-26

  b. NaOH F

  8 NaCl + (r .

  8 HCl - (r .

  9 NaOH = 141,3985027 kg/jam

  Ʈ . M) = 128,8776653 - ( r x 1 x 36,458 ) r = 3,534962568 kg/jam

  F d. HMF

  10 NaOH = F

  10 HCl

  Ʈ . M) = F

  9 NaOH - (8,42258224 x 1 x 40 )

  F

  F

  10 NaCl = F

  9 NaOH = 37% x F

  9

  141,3985027 = 0,37 x F

  9 F

  9

  = 382,1581154 kg/jam

  c. NaCl F

  9 NaOH - (r .

  10

8 F HMF = F HMF

  22,95106098 kg/jam =

  e. H

  2 O

  10

  8

  9 F = F + F

  = 4155,503574 + 382,1581154 kg/jam = 4537,66169 kg/jam

  10

  10

  10

  10

  10 F H

2 O NaCl + F C

  6 H

  12 O

  6

  = F - ( F + F HMF = 4537,66169 - (206,6185621 + 2272,155037 + 22,95106098)

  2035,937029 kg/jam =

  9

  9

  9 NaOH

  F H

  2 O = F - F

  = 382,1581154 - 141,3985027 kg/jam 240,7596127 kg/jam

  = Tabel LA.6 Neraca Massa Reaktor Netralisasi (RN-01)

  Alur Masuk Alur Keluar Komponen

Alur 8 (kg/jam) Alur 9 (kg/jam) Alur 10 (kg/jam)

  H

2 O 1731,519811 240,7596127 2035,937029

  • C H O 128,8776653 2272,155037

  6

  12

  6

  • HCl 22,95106098 - HMF 2272,155037 - 22,95106098

  NaOH - 141,3985027 -

  • NaCl - 206,6185621

  Sub Total 4155,503574 382,1581154 4537,66169 Total 4537,66169 4537,66169

  LA.6 Tangki Dekanter (TD – 01) Fungsi : Untuk memisahkan NaCl yang bercampur didalam larutan glukosa.

  10

  12 F F

  • H

2 O -H

  2 O

  10

  12 TD-01

  • NaCl -C

  6 H

  12 O

  6

  • C H O -HMF

  6

  12

  6

  • HMF

  11

  11 F

  • H

  2 O

  • NaCl
  • C H O

  6

  12

  6

  • HMF

  LE-26 Asumsi : Semua NaCl dapat dipisahkan, tetapi C

  6 H

  12 O 6, H

  2 O dan HMF terikut sebanyak 0.1% bersama NaCl.

  3 Densitas dari :

2 O = 1 gr/cm

  ρH

  3

  = 1.29 gr/cm ρHMF

  3

6 H

  12 O

6 = 1.54 gr/cm

  ρC

  3

  = 2.16 gr/cm ρNaCl

  10

  11

12 Neraca massa total : F = F + F

  Neraca massa komponen :

  a. C H O

  6

  12

  6

  11

  10 F C

  6 H

  12 O = 0,1% x F C

  6 H

  12 O

  6

  = 0,001 x 2272,155037 kg/jam 2,272155037 kg/jam

  =

  12

  10

  11 F C

  6 H

  12 O 6 = F C

  6 H

  12 O 6 - F C

  6 H

  

12 O

  6

  2272,155037 - 2,272155037 kg/jam =

  2269,882882 kg/jam =

  b. H O

  2

  11

  10 F H

  2 O = 0,1% x F H

  2 O

  = 0,001 x 2035,937029 kg/jam = 2,035937029 kg/jam

  12

  10

  11 F H

  2 O =

  F H

  2 O - F H

  2 O

  2035,937029 - 2,035937029 kg/jam = = 2033,901092 kg/jam

  c. HMF

  11

10 F HMF = 0,1% x F HMF

  0,001 x 22,95106098 kg/jam =

  0,022951061 kg/jam =

  12

  10

11 F HMF =

  F HMF - F HMF

  • = 22,95106098 0,022951061 kg/jam = 22,92810992 kg/jam

  d. NaCl

  11

10 F NaCl = F NaCl

  = 206,6185621 kg/jam

  

LE-26 Tabel LA.7 Neraca Massa Tangki Dekanter (TD-01)

  

Alur Masuk Alur Keluar

Komponen Alur 10 (kg/jam) Alur 11 (kg/jam) Alur 12 (kg/jam)

  H O 2035,937029 2,035937029 2033,901092

  2 C

  6 H

  12 O 6 2272,155037 2,272155037 2269,882882

  HMF 22,95106098 0,022951061 22,92810992 NaCl 206,6185621 206,6185621 -

  Sub Total 4537,66169 210,9496052 4326,712085 Total 4537,66169 4537,66169

  LA.7 Tangki Decolorizing (TDL-01) Fungsi : Untuk menghilangkan zat warna yang ada di dalam larutan glukosa dengan menggunakan karbon aktif.

13 F

  • Karbon Aktif

  12

  14

  13 F F

  • H O -H O

  2

  2

  12

  14 TDL-01

  • C

6 H

  12 O

6 -C

  6 H

  12 O

  6

  • HMF -Karbon Aktif Asumsi : HMF yang menyebabkan warna, habis terserap oleh karbon aktif.

  12

  13

14 Neraca massa total : F + F = F

  Neraca massa komponen :

  a. C H O

  6

  12

  6

  14

  12 F C

  6 H

  12 O 6 = F C

  6 H

  12 O

  6

  = 2269,882882 kg/jam

  b. H O

  2

  14

  12 F H

  2 O = F H

  2 O

  = 2033,901092 kg/jam

  c. Karbon aktif

  12

  1 Karbon aktif yang ditambahkan pada alur 12 (F ) adalah 2.2% dari alur 1 (F ).

  1

13 F Karbon aktif = 2,2% x F

  

LE-26