Ajip, Orang Sunda, dan Indonesia.
Pikiran Rakyat
ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFED
S e la s a
0 Rabu
o MLKJIHGFEDCBA
4
G>
5
7
21
20
22
O Ap r
OMar
o
o
Jumat
S a b tu
•
M in g g u
9
10
11
12
13
14
15
16
27
28
24
25
26
29
30
31
--~----~----~~--~~--~~---
0
O Jun
O M ei
0
K a m is
8
23
0
Jul
Ag s
O Sep
O O kt
O Nov
O D es.
r
U r a n g Su n d a
ja ja h
a n u ku n q s i d i-
ku M a ta r a m
1708),
(1 6 2 4 -
ka p a n g a r u h a n
k e fe o -
d a lis m e J a w a , la in n g a n n u r u ta n m a ke u n d a k-u s u k,
d in a ka h ir u p a n
ih . K a n u s a lu h u r e u n
a ta w a
w ib a w a n a ,
n g a h o r m a t,
peun
ta p i
sa popoe deup a n g ka t
p u r a -p u r a
a r i ka sa h a n d a -
n g a le ye k-n g e ke s e k.
Ka
lu h u r te u w a n i n ya r ita
s a ta r a -
b a s n a a ta w a
ka h a -
ya n g n a ,
n e p ike u n
ba sa na
" h e u r in ku le -
ta h " d a h e n te u a c a n s a d a r ka n a h a k-h a kn a
in ila h y a n g m e n ja d i te m a d a s a r
m e n g a ru h i
o ra s i A jip . S e b u a h te m a y a n g
E to s d a n w a ta k fe o d a l y a n g
h in g g a h a ri in i m a s ih te ra s a
b e rse b e ra n g a n
a k tu a l, te rle b ih d i te n g a h m u n -
h a k n y a se b a g a i w a rg a n e g a ra
c u ln y a s e m a c a m
ke-
y a n g m e rd e k a
o ra n g S u n d a d a n
k a n p e n d a p a t.
te rp in g g ira n
p e ra sa a n
b u d a y a n y a d i a n ta ra
s e s u a tu y a n g k o n tra d ik tif
d a m e ru p a k a n
dengan haku n tu k m e n y a ta -
e tn is la in -
**
DAlAM
n y a . H a l itu d ia n g g a p m e n ja d i
m e n g in g a t ju m la h
e to s d a n w a ta k n y a .
_
(b u b u -
p e n g a n ta r
ka ) o ra s in y a , A jip R o s id i
o ra n g S u n -
m engungkapkan
e tn is k e d u a te r-
ih w a l ju m la h
s e ju m la h d a ta
a ta u k e b e ra d a a n
b a n y a k d i n e g e ri in i. M e n ja d i
o ra n g S u n d a d a la m p ro s e s la -
w a ja rla h jik a
h irn y a k e s a d a ra n
k e m u d ia n
te ru s
m u n c u l b e rb a g a i p e rta n y a a n ,
M u la i d a rim a s a
warganagara
k e m e rd e k a a n ,
m engapa dan apa sebabnya
r e p u b lik d e m o kr a tis ...
n a s io n a lis
p a d a m a s a H in d ia -B e la n d a .
p e rg e ra k a n ,
h in g g a h a ri in i.
o ra n g S u n d a h in g g a h a ri in i
D i s itu A jip m e m a p a rk a n
EMIKIAN
m a s ih b e lu m
n g a n d e ta il s e ju m la h n a m a d a n
m e n g u tip
k a n p e ra n n y a y a n g le b ih o p ti-
ju m la h
o ra s i ilm ia h
m a l s e b a g a im a n a
k ip ra h d i b e rb a g a i la p a n g a n .
b is a m e n u n ju k e tn is -e tn is
de-
o ra n g S u n d a y a n g b e r-
A jip R o s id i
la in n y a d i In d o n e s ia ?
y a n g d is a m -
.
p a ik a n n y a
b u d a y a d a n o ra n g S u n d a m e -
k r a s in e g a r a .P e n g u n g k a p a n
d a la m p e n e -
ru p a k a n
s e lu ru h d a ta in i a g a k n y a h e n -
rim a a n a n u -
k u n g a n b e rn a m a
M u la i d a ri la p a n g a n
S e ra y a m e n e g a sk a n
g e ra h D o k to r H o n o ris C a u s a
d a la m
bahw a
p o litik ,
m ilite r, p e n d id ik a n , d a n b iro -
b a g ia n u tu h d a ri lin g -
d a k m e n ja d i s e m a c a m
In d o n e s ia ,
o ra s i ih n ia h n y a A jip
k e b e ra d a a n
" b u k t i ''
d a n k ip ra h o ra n g
S u n d a d a la m p ro s e s la h irn y a
(H C ) b id a n g Ilrn u B u d a y a F a -
k e m b a li m e n g h a d irk a n
k u lta s S a s tra U n iv e rs ita s P a -
n y a a n itu . A lih -a lih m e m a n -
I n d o n e s i a • .D a l a m k o n t e k s s e j a -
d ja d ja ra n
d a n g a d a n y a re a lita s e k s te rn a l
ra h p e rg e ra k a n
ja d in a ta ,
(3 1 /1 ).
d i A u la S a n u s i H a rd -
y a n g b is a d ia s u m s ik a n
B a n d u n g , S e n in
D i hadapan
s e b a b te rh a la n g n y a
S id a n g T e r-
p e rta -
o ra n g S u n -
b u k a K o m is i G u ru B e s a r S e n a t
d a u n tu k b e rk ip ra h , A jip le b ih
U n iv e rs ita s P a d ja d ja ra n
c e n d e ru n g
yang
m e m e rik s a
d ih a d iri s e n im a n , b u d a y a w a n ,
k ritis k e d a la m
o ra n g S u n d a s e n d iri. M e m a n g ,
n y a m p a ik a n
e to s d a n w a ta k
bagai pandangannya
ilm ia h in i m e n a rik k a re n a
te rp in g g ira n
ih w a l k e -
ju m la h
g e la r a k a d e m is s e b u a h in s titu s i
w a n S u n d a y a n g n a m a n y a ta k
p e n d id ik a n
b is a d is e n d irik a n
de-
In d o n e s ia
bahasa
tu ka n g
(S u n d a ). H a l in i, s e b a -
in i s e b a g a i
d ilo n ta rk a n
b ih m e ru p a k a n
ib u b is a m e n ja d i b a h a s a ilm u .
L e b ih d a ri s e k a d a r itu , s e p e rti k u tip a n
b e la k a n g . B e rb a g a i ja w a b a n ju le -
h ip o te s is d a ri b e rb a g a i k a la n g -
tik . S e s u a tu y a n g te ra s a la n g k a
o ra s in y a A jip b a n y a k m e n g k ri-
d a . P a lin g tid a k , d a ri c a ra d a n
tis i w a ta k d a n e to s o ra n g S u n -
b a g a im a n a
d a d i te n g a h b u d a y a d e m o k ra s i
k ritik itu . S e p e rti k u tip a n d i
d a n lin g k u n g a n
a ta s , d i te n g a h lin g k u n g a n
b e rn a m a
g a m u n c u l d a n le b ih b e rs ifa t
s e b u a h o to k ri-
m o d e rn y a n g
ia m e lo n ta rk a n
a n . D i a n ta ra n y a
lih a tb a g a im a n a o ra n g S u n d a
o ra n g d a n b u d a y a S u n d a d i te -
m a s ih b e lu m b is a k e lu a r d a ri
n g a h k e r~ a m a n
" p e n ja ra s e ja ra h "
In d o n e s ia ,
Kliping
Humas
yang m engd e n g a n fa k to r
a la m , m e n ta l, d a n tin g k a t p e n d id ik a n . A jip s e n d iri ta m p a k n y a , s e k a li la g i, le b ih c e n d e -
In -
d o n e s ia y a n g m o d e rn , A jip m e -
n e g a ra In d o n e s ia .
hubungkannya
o to -
M e m b a c a p e ra n a ta u p o s is i
se-
m u a itu , s e ra y a m e lih a tn y a k e
d a la m tra d is i d a n b u d a y a S u n -
d i a ta s , d a la m
A jip
an apa yang m enyebabkan
itu , a p a y a n g
A jip ta m p a k n y a
In d o n e s ia .
u n tu k k e m b a li p a d a p e rta n y a -
L e p a s d a ri
kesan sem acam
bahw a bahasa
p e rs e n d a ri s e lu -
D a ta in i d is a m p a ik a n
d a ri s a s tra
m o d e rn
m e m b u k tik a n
20
ru l1 p e n d u d u k
n ya r e ka n .
g a im a n a d ik a ta k a n A jip , d e m i
dengan
o ra n g S u n d a y a n g
m encapai
k a la n g a n m e n y e b u t b u d a y a -
m e re k a te -
ta p la h tid a k s e b a n d in g
o ra n g S u n d a .
o ra s i d a la m p ro s e s i p e m b e ria n
p e n tin g
In d o n e s ia . A k a n te ta p i, s e c a ra
ju m la h , k e b e ra d a a n
O le h k a re n a itu la h , b a n y a k
m u n g k in in ila h k a li p e rta m a
ngan m enggunakan
ru t m e n ja d i p e n a n d a
d a la m p ro s e s la lrirn y a n e g a ra
A jip d e n g a n k ritis d a la m b e r-
L in g k u n g a n In d o n e s ia " . O ra s i
d a e ra h
a n , A jip a d a m e n y e b u t s e ju m la h o ra n g S u n d a y a n g te la h tu -
in ila h y a n g s e la lu d ilo n ta rk a n
o ra s iilm ia h n y a
"U ra n g S u n d a d i
d is a m p a ik a n
k a p o litik s e te la h k e m e rd e k a -
dengan
d a n p a ra in o h o n g itu , A jip m e b e rta ju k
h in g g a d in a m i-
m e n ja d i
ru n g m e lih a tn y a d a ri fa k to r s e ja ra h y a n g m e m e n g a ru lli
m en-
ta lita s o ra n g S u n d a y a n g ta k
p e rn a h b is a m a n d iri d a n m e r-
ang m e-
Unpad
2011
l
%
ONMLKJIHGFEDCBA
S A M P YO N G
d e k a s e b a g a i s e o ra n g in d iv id u .
" K u s a b a b lila te u in g d ija ja h
d e u n g e u n , u r a n g S u n d a ja d i
tu m a n
u lu n ku m a w u la ,
g a m e n ta lita s
h a ya n g
g o ku d u n u n g a n ,
ku m a h a
m ib o ka a n g -
a lu s g o r e n g
ceuk dununga n
a ta -
le b ih b e ra n g k a t d a ri k e in g in a n
m e n g k ritis i a ta u
la p a n g a n p e n d id ik a n
s e m a c a m o to k riti
s e b a g a im a b is d e n g a n
"U r a n g Su n d a g e r esep n q a -
di m ana
b o b o d o m a n e h ku n ye ke l ka n a
k a u rn a k a d e m is i S u n d a d is e -
n a ju g a
m ito s -m ito s
b u tn y a le b ih b a n y a k d a n le b ih
s ib u k m e n c a ri p ro je k k e tirn -
p id a to k e b u d a y a
a n u h e n te u r a s io -
e la k u k a n
M o c h ta r
ya "M anu-
b a n g m e n o n jo l d a la m b id a n g
s ia In d o n e s ia " d i
M a rz u k i (T IM ) J
k e ilm u a n n y a . D e m ik ia n p u la
d a la m o rg a n is a s i k e s u n d a a n
S ik a p p a n d a n g a n
m e n g in g a tk a n s e jt
a n u s a c a r a h is to r is h e n te u a ya
y a n g m e m b a w a h i u n iv e rs ita s
y a n g s e m e s tin y a d ip e rb a ik i.
b u ktin a
s e p e rti U n iv e rs ita s P a s u n d a n
D a la m k o n te k s
(U n p a s).
a n a k h ir o ra s in y a , A jip m e n ila i
n a lje u n g
h e n te u a ya b u ktin a .
U mpamana
u n g g u la n
p e r c a ya
ka n a ka -
n a g a r a P a ja ja r a n
r a ja n a P r a b u S iliw a n g i,
ye n ku n q s i a ya d i kie -
u n a . H a l e ta n ya b a b ke u n
m e n ja d i s a la h s a tu p e n g h a m -
u r a n g Su n d a
p e r lu u s a h a je u n g
b e rk ip ra h
u n n a n a o n , d a n g a n d e u lke u n
h e n te u n g a r a s a
n q a la ku ke -
" L a m u n h e n te u s a la h m o to n a te h 'p e n g ku r a g a m a n a ,
h u n g e lm u n a .je tn b a r
lu -
budaua-
P e n ja ra in ila h y a n g d i s a tu s is i
te u in g ka n a p itu lu n g
m e m b u a t s e b a g ia n o ra n g S u n d a h id u p d a n p e rc a y a p a d a
S iliu xin q i a n u d iya kin i b a r is
ka h o n ta l, ta p i n u s id ik d i U n -
d a ta n g
p a s h e n te u a ya s tu d i n g e n a a n
b e rb a g a i m ito s d a n h a l-h a l
b a e ),
y a n g ira s io n a l d i m a s a la lu
*
ri s e n tila n A jip . T e rm a s u k d i
b a t o ra n g S u n d a u n tu k le b ih
d i p e n ta s n a s io n a l.
B a r a t).
ta k a d a s a tu p u n y a n g lo lo s d a -
nya.
A jip
Jawa
d a rim ito s .
je u n g
y a n g d a la m p a n d a n g a n
b e r a s a l d a r i M a ja le n g ka
m e y a k in i h a l-h a l y a n g ta k le b ih
w a n u lia n , a kib a t n a h ir u p a
g u m a n t u n g k a n u lian, k a t a -
P e n ja ra m a s a la lu in ila h
(s e n i tr a d is i ya n g
P rabu
(p a d a h a l te u d a ta n g
u ja rn y a .
n a '. T e u in q n u m a n a
nu geus
k e sa d a ra n
pada
ka w a jib a n
n g u sa h a ke u n
S u n d a . J a d i a n u b a r is d ije m -
b a r u d a k Su n d a
s e b u t A jip d a n U n iv e rs ita s
b a r ke u n
m a r ita
b is a d ib u k tik a n s e c a ra ilm ia h .
P a d ja d ja ra n
u ja r A jip y a n g m e m b u a t s e -
P a d a b a g ia n in ila h , ta n p a te -
g e la r D o k to r (H C ) te n tu s a ja
ju m la h o ra n g te rs e n y u m -s e -
d ib e ke la n ka w a
d e n g a lin g -a lin g A jip m e n y e b u t
d u a h a l y a n g b e rb e d a , s e b a g a i-
ja r a h je u n g
y a n g m e m b e rin y a
te h b u d a ya
sa ha ? "
m in a n q ka
urang
p e rila k u s e b a g ia n k a la n g a n
m a n a ju g a P ra b u S iliw a n g i d a n
y a n g a lih -a lih b e ra n i ta m p il
K o d a m IIIjS iliw a n g i. L e p a s
b u k a n la h k e h e n d a k u n tu k s e -
S u n d a ," k a ta n y a .
u n tu k b e rs a in g , m a la h le b ih
d a ri s o a l itu , m e m a n g n y a ris
k a d a r n ya r e ka n .
ran) ***
m ib o g a
urang
sa n g ka n
CllIU b a r i s c u -
di panggu
nyum .
O ra s i ilm ia h A jip ta m p a k n y a
M e la in k a n ,
n e ra si m u s n a s io n a l.
da Sunda di pent
y a n g s a m p a i s e k a ra n g b e lu rn
" N a g a ra P a ja ja ra n " y a n g d i-
Sunda, hapunggung
b a g i k e b a n g k ita n
" N ya ja d i
d i b a g i-
n g e ta h u a n
ru s m e n ja d i tu la
a ye u n a
g hendak
la h h a l
.
i .a h ,
d a n s e ja ra h b u d a
b u d a ya , b a s a ka tu t s a s tr a
a m a n Is m a il
c a rta , 1 9 7 7 -
9 n a s io n a l
n d o n e s ia ,
h ka n a
sa -
b u d a ya Su n d a ,
ka r e u e u s ja d i
urang
Ahda
Im -
%
ONMLKJIHGFEDCBA
S A M P YO N G
d e k a s e b a g a i s e o ra n g in d iv id u .
" K u s a b a b lila te u in g d ija ja h
d e u n g e u n , u r a n g S u n d a ja d i
tu m a n
u lu n ku m a w u la ,
g a m e n ta lita s
h a ya n g
g o ku d u n u n g a n ,
ku m a h a
m ib o ka a n g -
a lu s g o r e n g
ceuk dununga n
a ta -
le b ih b e ra n g k a t d a ri k e in g in a n
m e n g k ritis i a ta u
la p a n g a n p e n d id ik a n
s e m a c a m o to k riti
s e b a g a im a b is d e n g a n
"U r a n g Su n d a g e r esep n q a -
di m ana
b o b o d o m a n e h ku n ye ke l ka n a
k a u rn a k a d e m is i S u n d a d is e -
n a ju g a
m ito s -m ito s
b u tn y a le b ih b a n y a k d a n le b ih
s ib u k m e n c a ri p ro je k k e tirn -
p id a to k e b u d a y a
a n u h e n te u r a s io -
e la k u k a n
M o c h ta r
ya "M anu-
b a n g m e n o n jo l d a la m b id a n g
s ia In d o n e s ia " d i
M a rz u k i (T IM ) J
k e ilm u a n n y a . D e m ik ia n p u la
d a la m o rg a n is a s i k e s u n d a a n
S ik a p p a n d a n g a n
m e n g in g a tk a n s e jt
a n u s a c a r a h is to r is h e n te u a ya
y a n g m e m b a w a h i u n iv e rs ita s
y a n g s e m e s tin y a d ip e rb a ik i.
b u ktin a
s e p e rti U n iv e rs ita s P a s u n d a n
D a la m k o n te k s
(U n p a s).
a n a k h ir o ra s in y a , A jip m e n ila i
n a lje u n g
h e n te u a ya b u ktin a .
U mpamana
u n g g u la n
p e r c a ya
ka n a ka -
n a g a r a P a ja ja r a n
r a ja n a P r a b u S iliw a n g i,
ye n ku n q s i a ya d i kie -
u n a . H a l e ta n ya b a b ke u n
m e n ja d i s a la h s a tu p e n g h a m -
u r a n g Su n d a
p e r lu u s a h a je u n g
b e rk ip ra h
u n n a n a o n , d a n g a n d e u lke u n
h e n te u n g a r a s a
n q a la ku ke -
" L a m u n h e n te u s a la h m o to n a te h 'p e n g ku r a g a m a n a ,
h u n g e lm u n a .je tn b a r
lu -
budaua-
P e n ja ra in ila h y a n g d i s a tu s is i
te u in g ka n a p itu lu n g
m e m b u a t s e b a g ia n o ra n g S u n d a h id u p d a n p e rc a y a p a d a
S iliu xin q i a n u d iya kin i b a r is
ka h o n ta l, ta p i n u s id ik d i U n -
d a ta n g
p a s h e n te u a ya s tu d i n g e n a a n
b e rb a g a i m ito s d a n h a l-h a l
b a e ),
y a n g ira s io n a l d i m a s a la lu
*
ri s e n tila n A jip . T e rm a s u k d i
b a t o ra n g S u n d a u n tu k le b ih
d i p e n ta s n a s io n a l.
B a r a t).
ta k a d a s a tu p u n y a n g lo lo s d a -
nya.
A jip
Jawa
d a rim ito s .
je u n g
y a n g d a la m p a n d a n g a n
b e r a s a l d a r i M a ja le n g ka
m e y a k in i h a l-h a l y a n g ta k le b ih
w a n u lia n , a kib a t n a h ir u p a
g u m a n t u n g k a n u lian, k a t a -
P e n ja ra m a s a la lu in ila h
(s e n i tr a d is i ya n g
P rabu
(p a d a h a l te u d a ta n g
u ja rn y a .
n a '. T e u in q n u m a n a
nu geus
k e sa d a ra n
pada
ka w a jib a n
n g u sa h a ke u n
S u n d a . J a d i a n u b a r is d ije m -
b a r u d a k Su n d a
s e b u t A jip d a n U n iv e rs ita s
b a r ke u n
m a r ita
b is a d ib u k tik a n s e c a ra ilm ia h .
P a d ja d ja ra n
u ja r A jip y a n g m e m b u a t s e -
P a d a b a g ia n in ila h , ta n p a te -
g e la r D o k to r (H C ) te n tu s a ja
ju m la h o ra n g te rs e n y u m -s e -
d ib e ke la n ka w a
d e n g a lin g -a lin g A jip m e n y e b u t
d u a h a l y a n g b e rb e d a , s e b a g a i-
ja r a h je u n g
y a n g m e m b e rin y a
te h b u d a ya
sa ha ? "
m in a n q ka
urang
p e rila k u s e b a g ia n k a la n g a n
m a n a ju g a P ra b u S iliw a n g i d a n
y a n g a lih -a lih b e ra n i ta m p il
K o d a m IIIjS iliw a n g i. L e p a s
b u k a n la h k e h e n d a k u n tu k s e -
S u n d a ," k a ta n y a .
u n tu k b e rs a in g , m a la h le b ih
d a ri s o a l itu , m e m a n g n y a ris
k a d a r n ya r e ka n .
ran) ***
m ib o g a
urang
sa n g ka n
CllIU b a r i s c u -
di panggu
nyum .
O ra s i ilm ia h A jip ta m p a k n y a
M e la in k a n ,
n e ra si m u s n a s io n a l.
da Sunda di pent
y a n g s a m p a i s e k a ra n g b e lu rn
" N a g a ra P a ja ja ra n " y a n g d i-
Sunda, hapunggung
b a g i k e b a n g k ita n
" N ya ja d i
d i b a g i-
n g e ta h u a n
ru s m e n ja d i tu la
a ye u n a
g hendak
la h h a l
.
i .a h ,
d a n s e ja ra h b u d a
b u d a ya , b a s a ka tu t s a s tr a
a m a n Is m a il
c a rta , 1 9 7 7 -
9 n a s io n a l
n d o n e s ia ,
h ka n a
sa -
b u d a ya Su n d a ,
ka r e u e u s ja d i
urang
Ahda
Im -
ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFED
S e la s a
0 Rabu
o MLKJIHGFEDCBA
4
G>
5
7
21
20
22
O Ap r
OMar
o
o
Jumat
S a b tu
•
M in g g u
9
10
11
12
13
14
15
16
27
28
24
25
26
29
30
31
--~----~----~~--~~--~~---
0
O Jun
O M ei
0
K a m is
8
23
0
Jul
Ag s
O Sep
O O kt
O Nov
O D es.
r
U r a n g Su n d a
ja ja h
a n u ku n q s i d i-
ku M a ta r a m
1708),
(1 6 2 4 -
ka p a n g a r u h a n
k e fe o -
d a lis m e J a w a , la in n g a n n u r u ta n m a ke u n d a k-u s u k,
d in a ka h ir u p a n
ih . K a n u s a lu h u r e u n
a ta w a
w ib a w a n a ,
n g a h o r m a t,
peun
ta p i
sa popoe deup a n g ka t
p u r a -p u r a
a r i ka sa h a n d a -
n g a le ye k-n g e ke s e k.
Ka
lu h u r te u w a n i n ya r ita
s a ta r a -
b a s n a a ta w a
ka h a -
ya n g n a ,
n e p ike u n
ba sa na
" h e u r in ku le -
ta h " d a h e n te u a c a n s a d a r ka n a h a k-h a kn a
in ila h y a n g m e n ja d i te m a d a s a r
m e n g a ru h i
o ra s i A jip . S e b u a h te m a y a n g
E to s d a n w a ta k fe o d a l y a n g
h in g g a h a ri in i m a s ih te ra s a
b e rse b e ra n g a n
a k tu a l, te rle b ih d i te n g a h m u n -
h a k n y a se b a g a i w a rg a n e g a ra
c u ln y a s e m a c a m
ke-
y a n g m e rd e k a
o ra n g S u n d a d a n
k a n p e n d a p a t.
te rp in g g ira n
p e ra sa a n
b u d a y a n y a d i a n ta ra
s e s u a tu y a n g k o n tra d ik tif
d a m e ru p a k a n
dengan haku n tu k m e n y a ta -
e tn is la in -
**
DAlAM
n y a . H a l itu d ia n g g a p m e n ja d i
m e n g in g a t ju m la h
e to s d a n w a ta k n y a .
_
(b u b u -
p e n g a n ta r
ka ) o ra s in y a , A jip R o s id i
o ra n g S u n -
m engungkapkan
e tn is k e d u a te r-
ih w a l ju m la h
s e ju m la h d a ta
a ta u k e b e ra d a a n
b a n y a k d i n e g e ri in i. M e n ja d i
o ra n g S u n d a d a la m p ro s e s la -
w a ja rla h jik a
h irn y a k e s a d a ra n
k e m u d ia n
te ru s
m u n c u l b e rb a g a i p e rta n y a a n ,
M u la i d a rim a s a
warganagara
k e m e rd e k a a n ,
m engapa dan apa sebabnya
r e p u b lik d e m o kr a tis ...
n a s io n a lis
p a d a m a s a H in d ia -B e la n d a .
p e rg e ra k a n ,
h in g g a h a ri in i.
o ra n g S u n d a h in g g a h a ri in i
D i s itu A jip m e m a p a rk a n
EMIKIAN
m a s ih b e lu m
n g a n d e ta il s e ju m la h n a m a d a n
m e n g u tip
k a n p e ra n n y a y a n g le b ih o p ti-
ju m la h
o ra s i ilm ia h
m a l s e b a g a im a n a
k ip ra h d i b e rb a g a i la p a n g a n .
b is a m e n u n ju k e tn is -e tn is
de-
o ra n g S u n d a y a n g b e r-
A jip R o s id i
la in n y a d i In d o n e s ia ?
y a n g d is a m -
.
p a ik a n n y a
b u d a y a d a n o ra n g S u n d a m e -
k r a s in e g a r a .P e n g u n g k a p a n
d a la m p e n e -
ru p a k a n
s e lu ru h d a ta in i a g a k n y a h e n -
rim a a n a n u -
k u n g a n b e rn a m a
M u la i d a ri la p a n g a n
S e ra y a m e n e g a sk a n
g e ra h D o k to r H o n o ris C a u s a
d a la m
bahw a
p o litik ,
m ilite r, p e n d id ik a n , d a n b iro -
b a g ia n u tu h d a ri lin g -
d a k m e n ja d i s e m a c a m
In d o n e s ia ,
o ra s i ih n ia h n y a A jip
k e b e ra d a a n
" b u k t i ''
d a n k ip ra h o ra n g
S u n d a d a la m p ro s e s la h irn y a
(H C ) b id a n g Ilrn u B u d a y a F a -
k e m b a li m e n g h a d irk a n
k u lta s S a s tra U n iv e rs ita s P a -
n y a a n itu . A lih -a lih m e m a n -
I n d o n e s i a • .D a l a m k o n t e k s s e j a -
d ja d ja ra n
d a n g a d a n y a re a lita s e k s te rn a l
ra h p e rg e ra k a n
ja d in a ta ,
(3 1 /1 ).
d i A u la S a n u s i H a rd -
y a n g b is a d ia s u m s ik a n
B a n d u n g , S e n in
D i hadapan
s e b a b te rh a la n g n y a
S id a n g T e r-
p e rta -
o ra n g S u n -
b u k a K o m is i G u ru B e s a r S e n a t
d a u n tu k b e rk ip ra h , A jip le b ih
U n iv e rs ita s P a d ja d ja ra n
c e n d e ru n g
yang
m e m e rik s a
d ih a d iri s e n im a n , b u d a y a w a n ,
k ritis k e d a la m
o ra n g S u n d a s e n d iri. M e m a n g ,
n y a m p a ik a n
e to s d a n w a ta k
bagai pandangannya
ilm ia h in i m e n a rik k a re n a
te rp in g g ira n
ih w a l k e -
ju m la h
g e la r a k a d e m is s e b u a h in s titu s i
w a n S u n d a y a n g n a m a n y a ta k
p e n d id ik a n
b is a d is e n d irik a n
de-
In d o n e s ia
bahasa
tu ka n g
(S u n d a ). H a l in i, s e b a -
in i s e b a g a i
d ilo n ta rk a n
b ih m e ru p a k a n
ib u b is a m e n ja d i b a h a s a ilm u .
L e b ih d a ri s e k a d a r itu , s e p e rti k u tip a n
b e la k a n g . B e rb a g a i ja w a b a n ju le -
h ip o te s is d a ri b e rb a g a i k a la n g -
tik . S e s u a tu y a n g te ra s a la n g k a
o ra s in y a A jip b a n y a k m e n g k ri-
d a . P a lin g tid a k , d a ri c a ra d a n
tis i w a ta k d a n e to s o ra n g S u n -
b a g a im a n a
d a d i te n g a h b u d a y a d e m o k ra s i
k ritik itu . S e p e rti k u tip a n d i
d a n lin g k u n g a n
a ta s , d i te n g a h lin g k u n g a n
b e rn a m a
g a m u n c u l d a n le b ih b e rs ifa t
s e b u a h o to k ri-
m o d e rn y a n g
ia m e lo n ta rk a n
a n . D i a n ta ra n y a
lih a tb a g a im a n a o ra n g S u n d a
o ra n g d a n b u d a y a S u n d a d i te -
m a s ih b e lu m b is a k e lu a r d a ri
n g a h k e r~ a m a n
" p e n ja ra s e ja ra h "
In d o n e s ia ,
Kliping
Humas
yang m engd e n g a n fa k to r
a la m , m e n ta l, d a n tin g k a t p e n d id ik a n . A jip s e n d iri ta m p a k n y a , s e k a li la g i, le b ih c e n d e -
In -
d o n e s ia y a n g m o d e rn , A jip m e -
n e g a ra In d o n e s ia .
hubungkannya
o to -
M e m b a c a p e ra n a ta u p o s is i
se-
m u a itu , s e ra y a m e lih a tn y a k e
d a la m tra d is i d a n b u d a y a S u n -
d i a ta s , d a la m
A jip
an apa yang m enyebabkan
itu , a p a y a n g
A jip ta m p a k n y a
In d o n e s ia .
u n tu k k e m b a li p a d a p e rta n y a -
L e p a s d a ri
kesan sem acam
bahw a bahasa
p e rs e n d a ri s e lu -
D a ta in i d is a m p a ik a n
d a ri s a s tra
m o d e rn
m e m b u k tik a n
20
ru l1 p e n d u d u k
n ya r e ka n .
g a im a n a d ik a ta k a n A jip , d e m i
dengan
o ra n g S u n d a y a n g
m encapai
k a la n g a n m e n y e b u t b u d a y a -
m e re k a te -
ta p la h tid a k s e b a n d in g
o ra n g S u n d a .
o ra s i d a la m p ro s e s i p e m b e ria n
p e n tin g
In d o n e s ia . A k a n te ta p i, s e c a ra
ju m la h , k e b e ra d a a n
O le h k a re n a itu la h , b a n y a k
m u n g k in in ila h k a li p e rta m a
ngan m enggunakan
ru t m e n ja d i p e n a n d a
d a la m p ro s e s la lrirn y a n e g a ra
A jip d e n g a n k ritis d a la m b e r-
L in g k u n g a n In d o n e s ia " . O ra s i
d a e ra h
a n , A jip a d a m e n y e b u t s e ju m la h o ra n g S u n d a y a n g te la h tu -
in ila h y a n g s e la lu d ilo n ta rk a n
o ra s iilm ia h n y a
"U ra n g S u n d a d i
d is a m p a ik a n
k a p o litik s e te la h k e m e rd e k a -
dengan
d a n p a ra in o h o n g itu , A jip m e b e rta ju k
h in g g a d in a m i-
m e n ja d i
ru n g m e lih a tn y a d a ri fa k to r s e ja ra h y a n g m e m e n g a ru lli
m en-
ta lita s o ra n g S u n d a y a n g ta k
p e rn a h b is a m a n d iri d a n m e r-
ang m e-
Unpad
2011
l
%
ONMLKJIHGFEDCBA
S A M P YO N G
d e k a s e b a g a i s e o ra n g in d iv id u .
" K u s a b a b lila te u in g d ija ja h
d e u n g e u n , u r a n g S u n d a ja d i
tu m a n
u lu n ku m a w u la ,
g a m e n ta lita s
h a ya n g
g o ku d u n u n g a n ,
ku m a h a
m ib o ka a n g -
a lu s g o r e n g
ceuk dununga n
a ta -
le b ih b e ra n g k a t d a ri k e in g in a n
m e n g k ritis i a ta u
la p a n g a n p e n d id ik a n
s e m a c a m o to k riti
s e b a g a im a b is d e n g a n
"U r a n g Su n d a g e r esep n q a -
di m ana
b o b o d o m a n e h ku n ye ke l ka n a
k a u rn a k a d e m is i S u n d a d is e -
n a ju g a
m ito s -m ito s
b u tn y a le b ih b a n y a k d a n le b ih
s ib u k m e n c a ri p ro je k k e tirn -
p id a to k e b u d a y a
a n u h e n te u r a s io -
e la k u k a n
M o c h ta r
ya "M anu-
b a n g m e n o n jo l d a la m b id a n g
s ia In d o n e s ia " d i
M a rz u k i (T IM ) J
k e ilm u a n n y a . D e m ik ia n p u la
d a la m o rg a n is a s i k e s u n d a a n
S ik a p p a n d a n g a n
m e n g in g a tk a n s e jt
a n u s a c a r a h is to r is h e n te u a ya
y a n g m e m b a w a h i u n iv e rs ita s
y a n g s e m e s tin y a d ip e rb a ik i.
b u ktin a
s e p e rti U n iv e rs ita s P a s u n d a n
D a la m k o n te k s
(U n p a s).
a n a k h ir o ra s in y a , A jip m e n ila i
n a lje u n g
h e n te u a ya b u ktin a .
U mpamana
u n g g u la n
p e r c a ya
ka n a ka -
n a g a r a P a ja ja r a n
r a ja n a P r a b u S iliw a n g i,
ye n ku n q s i a ya d i kie -
u n a . H a l e ta n ya b a b ke u n
m e n ja d i s a la h s a tu p e n g h a m -
u r a n g Su n d a
p e r lu u s a h a je u n g
b e rk ip ra h
u n n a n a o n , d a n g a n d e u lke u n
h e n te u n g a r a s a
n q a la ku ke -
" L a m u n h e n te u s a la h m o to n a te h 'p e n g ku r a g a m a n a ,
h u n g e lm u n a .je tn b a r
lu -
budaua-
P e n ja ra in ila h y a n g d i s a tu s is i
te u in g ka n a p itu lu n g
m e m b u a t s e b a g ia n o ra n g S u n d a h id u p d a n p e rc a y a p a d a
S iliu xin q i a n u d iya kin i b a r is
ka h o n ta l, ta p i n u s id ik d i U n -
d a ta n g
p a s h e n te u a ya s tu d i n g e n a a n
b e rb a g a i m ito s d a n h a l-h a l
b a e ),
y a n g ira s io n a l d i m a s a la lu
*
ri s e n tila n A jip . T e rm a s u k d i
b a t o ra n g S u n d a u n tu k le b ih
d i p e n ta s n a s io n a l.
B a r a t).
ta k a d a s a tu p u n y a n g lo lo s d a -
nya.
A jip
Jawa
d a rim ito s .
je u n g
y a n g d a la m p a n d a n g a n
b e r a s a l d a r i M a ja le n g ka
m e y a k in i h a l-h a l y a n g ta k le b ih
w a n u lia n , a kib a t n a h ir u p a
g u m a n t u n g k a n u lian, k a t a -
P e n ja ra m a s a la lu in ila h
(s e n i tr a d is i ya n g
P rabu
(p a d a h a l te u d a ta n g
u ja rn y a .
n a '. T e u in q n u m a n a
nu geus
k e sa d a ra n
pada
ka w a jib a n
n g u sa h a ke u n
S u n d a . J a d i a n u b a r is d ije m -
b a r u d a k Su n d a
s e b u t A jip d a n U n iv e rs ita s
b a r ke u n
m a r ita
b is a d ib u k tik a n s e c a ra ilm ia h .
P a d ja d ja ra n
u ja r A jip y a n g m e m b u a t s e -
P a d a b a g ia n in ila h , ta n p a te -
g e la r D o k to r (H C ) te n tu s a ja
ju m la h o ra n g te rs e n y u m -s e -
d ib e ke la n ka w a
d e n g a lin g -a lin g A jip m e n y e b u t
d u a h a l y a n g b e rb e d a , s e b a g a i-
ja r a h je u n g
y a n g m e m b e rin y a
te h b u d a ya
sa ha ? "
m in a n q ka
urang
p e rila k u s e b a g ia n k a la n g a n
m a n a ju g a P ra b u S iliw a n g i d a n
y a n g a lih -a lih b e ra n i ta m p il
K o d a m IIIjS iliw a n g i. L e p a s
b u k a n la h k e h e n d a k u n tu k s e -
S u n d a ," k a ta n y a .
u n tu k b e rs a in g , m a la h le b ih
d a ri s o a l itu , m e m a n g n y a ris
k a d a r n ya r e ka n .
ran) ***
m ib o g a
urang
sa n g ka n
CllIU b a r i s c u -
di panggu
nyum .
O ra s i ilm ia h A jip ta m p a k n y a
M e la in k a n ,
n e ra si m u s n a s io n a l.
da Sunda di pent
y a n g s a m p a i s e k a ra n g b e lu rn
" N a g a ra P a ja ja ra n " y a n g d i-
Sunda, hapunggung
b a g i k e b a n g k ita n
" N ya ja d i
d i b a g i-
n g e ta h u a n
ru s m e n ja d i tu la
a ye u n a
g hendak
la h h a l
.
i .a h ,
d a n s e ja ra h b u d a
b u d a ya , b a s a ka tu t s a s tr a
a m a n Is m a il
c a rta , 1 9 7 7 -
9 n a s io n a l
n d o n e s ia ,
h ka n a
sa -
b u d a ya Su n d a ,
ka r e u e u s ja d i
urang
Ahda
Im -
%
ONMLKJIHGFEDCBA
S A M P YO N G
d e k a s e b a g a i s e o ra n g in d iv id u .
" K u s a b a b lila te u in g d ija ja h
d e u n g e u n , u r a n g S u n d a ja d i
tu m a n
u lu n ku m a w u la ,
g a m e n ta lita s
h a ya n g
g o ku d u n u n g a n ,
ku m a h a
m ib o ka a n g -
a lu s g o r e n g
ceuk dununga n
a ta -
le b ih b e ra n g k a t d a ri k e in g in a n
m e n g k ritis i a ta u
la p a n g a n p e n d id ik a n
s e m a c a m o to k riti
s e b a g a im a b is d e n g a n
"U r a n g Su n d a g e r esep n q a -
di m ana
b o b o d o m a n e h ku n ye ke l ka n a
k a u rn a k a d e m is i S u n d a d is e -
n a ju g a
m ito s -m ito s
b u tn y a le b ih b a n y a k d a n le b ih
s ib u k m e n c a ri p ro je k k e tirn -
p id a to k e b u d a y a
a n u h e n te u r a s io -
e la k u k a n
M o c h ta r
ya "M anu-
b a n g m e n o n jo l d a la m b id a n g
s ia In d o n e s ia " d i
M a rz u k i (T IM ) J
k e ilm u a n n y a . D e m ik ia n p u la
d a la m o rg a n is a s i k e s u n d a a n
S ik a p p a n d a n g a n
m e n g in g a tk a n s e jt
a n u s a c a r a h is to r is h e n te u a ya
y a n g m e m b a w a h i u n iv e rs ita s
y a n g s e m e s tin y a d ip e rb a ik i.
b u ktin a
s e p e rti U n iv e rs ita s P a s u n d a n
D a la m k o n te k s
(U n p a s).
a n a k h ir o ra s in y a , A jip m e n ila i
n a lje u n g
h e n te u a ya b u ktin a .
U mpamana
u n g g u la n
p e r c a ya
ka n a ka -
n a g a r a P a ja ja r a n
r a ja n a P r a b u S iliw a n g i,
ye n ku n q s i a ya d i kie -
u n a . H a l e ta n ya b a b ke u n
m e n ja d i s a la h s a tu p e n g h a m -
u r a n g Su n d a
p e r lu u s a h a je u n g
b e rk ip ra h
u n n a n a o n , d a n g a n d e u lke u n
h e n te u n g a r a s a
n q a la ku ke -
" L a m u n h e n te u s a la h m o to n a te h 'p e n g ku r a g a m a n a ,
h u n g e lm u n a .je tn b a r
lu -
budaua-
P e n ja ra in ila h y a n g d i s a tu s is i
te u in g ka n a p itu lu n g
m e m b u a t s e b a g ia n o ra n g S u n d a h id u p d a n p e rc a y a p a d a
S iliu xin q i a n u d iya kin i b a r is
ka h o n ta l, ta p i n u s id ik d i U n -
d a ta n g
p a s h e n te u a ya s tu d i n g e n a a n
b e rb a g a i m ito s d a n h a l-h a l
b a e ),
y a n g ira s io n a l d i m a s a la lu
*
ri s e n tila n A jip . T e rm a s u k d i
b a t o ra n g S u n d a u n tu k le b ih
d i p e n ta s n a s io n a l.
B a r a t).
ta k a d a s a tu p u n y a n g lo lo s d a -
nya.
A jip
Jawa
d a rim ito s .
je u n g
y a n g d a la m p a n d a n g a n
b e r a s a l d a r i M a ja le n g ka
m e y a k in i h a l-h a l y a n g ta k le b ih
w a n u lia n , a kib a t n a h ir u p a
g u m a n t u n g k a n u lian, k a t a -
P e n ja ra m a s a la lu in ila h
(s e n i tr a d is i ya n g
P rabu
(p a d a h a l te u d a ta n g
u ja rn y a .
n a '. T e u in q n u m a n a
nu geus
k e sa d a ra n
pada
ka w a jib a n
n g u sa h a ke u n
S u n d a . J a d i a n u b a r is d ije m -
b a r u d a k Su n d a
s e b u t A jip d a n U n iv e rs ita s
b a r ke u n
m a r ita
b is a d ib u k tik a n s e c a ra ilm ia h .
P a d ja d ja ra n
u ja r A jip y a n g m e m b u a t s e -
P a d a b a g ia n in ila h , ta n p a te -
g e la r D o k to r (H C ) te n tu s a ja
ju m la h o ra n g te rs e n y u m -s e -
d ib e ke la n ka w a
d e n g a lin g -a lin g A jip m e n y e b u t
d u a h a l y a n g b e rb e d a , s e b a g a i-
ja r a h je u n g
y a n g m e m b e rin y a
te h b u d a ya
sa ha ? "
m in a n q ka
urang
p e rila k u s e b a g ia n k a la n g a n
m a n a ju g a P ra b u S iliw a n g i d a n
y a n g a lih -a lih b e ra n i ta m p il
K o d a m IIIjS iliw a n g i. L e p a s
b u k a n la h k e h e n d a k u n tu k s e -
S u n d a ," k a ta n y a .
u n tu k b e rs a in g , m a la h le b ih
d a ri s o a l itu , m e m a n g n y a ris
k a d a r n ya r e ka n .
ran) ***
m ib o g a
urang
sa n g ka n
CllIU b a r i s c u -
di panggu
nyum .
O ra s i ilm ia h A jip ta m p a k n y a
M e la in k a n ,
n e ra si m u s n a s io n a l.
da Sunda di pent
y a n g s a m p a i s e k a ra n g b e lu rn
" N a g a ra P a ja ja ra n " y a n g d i-
Sunda, hapunggung
b a g i k e b a n g k ita n
" N ya ja d i
d i b a g i-
n g e ta h u a n
ru s m e n ja d i tu la
a ye u n a
g hendak
la h h a l
.
i .a h ,
d a n s e ja ra h b u d a
b u d a ya , b a s a ka tu t s a s tr a
a m a n Is m a il
c a rta , 1 9 7 7 -
9 n a s io n a l
n d o n e s ia ,
h ka n a
sa -
b u d a ya Su n d a ,
ka r e u e u s ja d i
urang
Ahda
Im -