Ajip, Orang Sunda, dan Indonesia.

Pikiran Rakyat

ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFED

S e la s a
0 Rabu
o MLKJIHGFEDCBA
4

G>

5

7

21

20

22


O Ap r

OMar

o

o

Jumat

S a b tu



M in g g u

9
10
11
12

13
14
15
16
27
28
24
25
26
29
30
31

--~----~----~~--~~--~~---

0

O Jun

O M ei


0

K a m is

8
23

0

Jul

Ag s

O Sep

O O kt

O Nov


O D es.

r
U r a n g Su n d a
ja ja h

a n u ku n q s i d i-

ku M a ta r a m

1708),

(1 6 2 4 -

ka p a n g a r u h a n

k e fe o -

d a lis m e J a w a , la in n g a n n u r u ta n m a ke u n d a k-u s u k,
d in a ka h ir u p a n


ih . K a n u s a lu h u r e u n

a ta w a

w ib a w a n a ,

n g a h o r m a t,
peun

ta p i

sa popoe deup a n g ka t

p u r a -p u r a

a r i ka sa h a n d a -

n g a le ye k-n g e ke s e k.


Ka

lu h u r te u w a n i n ya r ita

s a ta r a -

b a s n a a ta w a

ka h a -

ya n g n a ,

n e p ike u n

ba sa na

" h e u r in ku le -

ta h " d a h e n te u a c a n s a d a r ka n a h a k-h a kn a


in ila h y a n g m e n ja d i te m a d a s a r

m e n g a ru h i

o ra s i A jip . S e b u a h te m a y a n g

E to s d a n w a ta k fe o d a l y a n g

h in g g a h a ri in i m a s ih te ra s a

b e rse b e ra n g a n

a k tu a l, te rle b ih d i te n g a h m u n -

h a k n y a se b a g a i w a rg a n e g a ra

c u ln y a s e m a c a m

ke-


y a n g m e rd e k a

o ra n g S u n d a d a n

k a n p e n d a p a t.

te rp in g g ira n

p e ra sa a n

b u d a y a n y a d i a n ta ra

s e s u a tu y a n g k o n tra d ik tif
d a m e ru p a k a n

dengan haku n tu k m e n y a ta -

e tn is la in -

**

DAlAM

n y a . H a l itu d ia n g g a p m e n ja d i
m e n g in g a t ju m la h

e to s d a n w a ta k n y a .

_

(b u b u -

p e n g a n ta r

ka ) o ra s in y a , A jip R o s id i

o ra n g S u n -

m engungkapkan

e tn is k e d u a te r-


ih w a l ju m la h

s e ju m la h d a ta

a ta u k e b e ra d a a n

b a n y a k d i n e g e ri in i. M e n ja d i

o ra n g S u n d a d a la m p ro s e s la -

w a ja rla h jik a

h irn y a k e s a d a ra n

k e m u d ia n

te ru s

m u n c u l b e rb a g a i p e rta n y a a n ,


M u la i d a rim a s a

warganagara

k e m e rd e k a a n ,

m engapa dan apa sebabnya

r e p u b lik d e m o kr a tis ...

n a s io n a lis

p a d a m a s a H in d ia -B e la n d a .
p e rg e ra k a n ,
h in g g a h a ri in i.

o ra n g S u n d a h in g g a h a ri in i

D i s itu A jip m e m a p a rk a n

EMIKIAN

m a s ih b e lu m

n g a n d e ta il s e ju m la h n a m a d a n

m e n g u tip

k a n p e ra n n y a y a n g le b ih o p ti-

ju m la h

o ra s i ilm ia h

m a l s e b a g a im a n a

k ip ra h d i b e rb a g a i la p a n g a n .

b is a m e n u n ju k e tn is -e tn is

de-

o ra n g S u n d a y a n g b e r-

A jip R o s id i

la in n y a d i In d o n e s ia ?

y a n g d is a m -

.

p a ik a n n y a

b u d a y a d a n o ra n g S u n d a m e -

k r a s in e g a r a .P e n g u n g k a p a n

d a la m p e n e -

ru p a k a n

s e lu ru h d a ta in i a g a k n y a h e n -

rim a a n a n u -

k u n g a n b e rn a m a

M u la i d a ri la p a n g a n

S e ra y a m e n e g a sk a n

g e ra h D o k to r H o n o ris C a u s a

d a la m

bahw a

p o litik ,

m ilite r, p e n d id ik a n , d a n b iro -

b a g ia n u tu h d a ri lin g -

d a k m e n ja d i s e m a c a m

In d o n e s ia ,

o ra s i ih n ia h n y a A jip

k e b e ra d a a n

" b u k t i ''

d a n k ip ra h o ra n g

S u n d a d a la m p ro s e s la h irn y a

(H C ) b id a n g Ilrn u B u d a y a F a -

k e m b a li m e n g h a d irk a n

k u lta s S a s tra U n iv e rs ita s P a -

n y a a n itu . A lih -a lih m e m a n -

I n d o n e s i a • .D a l a m k o n t e k s s e j a -

d ja d ja ra n

d a n g a d a n y a re a lita s e k s te rn a l

ra h p e rg e ra k a n

ja d in a ta ,
(3 1 /1 ).

d i A u la S a n u s i H a rd -

y a n g b is a d ia s u m s ik a n

B a n d u n g , S e n in

D i hadapan

s e b a b te rh a la n g n y a

S id a n g T e r-

p e rta -

o ra n g S u n -

b u k a K o m is i G u ru B e s a r S e n a t

d a u n tu k b e rk ip ra h , A jip le b ih

U n iv e rs ita s P a d ja d ja ra n

c e n d e ru n g

yang

m e m e rik s a

d ih a d iri s e n im a n , b u d a y a w a n ,

k ritis k e d a la m

o ra n g S u n d a s e n d iri. M e m a n g ,

n y a m p a ik a n

e to s d a n w a ta k

bagai pandangannya

ilm ia h in i m e n a rik k a re n a

te rp in g g ira n

ih w a l k e -

ju m la h

g e la r a k a d e m is s e b u a h in s titu s i

w a n S u n d a y a n g n a m a n y a ta k

p e n d id ik a n

b is a d is e n d irik a n

de-

In d o n e s ia

bahasa

tu ka n g

(S u n d a ). H a l in i, s e b a -

in i s e b a g a i

d ilo n ta rk a n

b ih m e ru p a k a n

ib u b is a m e n ja d i b a h a s a ilm u .
L e b ih d a ri s e k a d a r itu , s e p e rti k u tip a n

b e la k a n g . B e rb a g a i ja w a b a n ju le -

h ip o te s is d a ri b e rb a g a i k a la n g -

tik . S e s u a tu y a n g te ra s a la n g k a

o ra s in y a A jip b a n y a k m e n g k ri-

d a . P a lin g tid a k , d a ri c a ra d a n

tis i w a ta k d a n e to s o ra n g S u n -

b a g a im a n a

d a d i te n g a h b u d a y a d e m o k ra s i

k ritik itu . S e p e rti k u tip a n d i

d a n lin g k u n g a n

a ta s , d i te n g a h lin g k u n g a n

b e rn a m a

g a m u n c u l d a n le b ih b e rs ifa t

s e b u a h o to k ri-

m o d e rn y a n g

ia m e lo n ta rk a n

a n . D i a n ta ra n y a

lih a tb a g a im a n a o ra n g S u n d a

o ra n g d a n b u d a y a S u n d a d i te -

m a s ih b e lu m b is a k e lu a r d a ri

n g a h k e r~ a m a n

" p e n ja ra s e ja ra h "

In d o n e s ia ,

Kliping

Humas

yang m engd e n g a n fa k to r

a la m , m e n ta l, d a n tin g k a t p e n d id ik a n . A jip s e n d iri ta m p a k n y a , s e k a li la g i, le b ih c e n d e -

In -

d o n e s ia y a n g m o d e rn , A jip m e -

n e g a ra In d o n e s ia .

hubungkannya

o to -

M e m b a c a p e ra n a ta u p o s is i

se-

m u a itu , s e ra y a m e lih a tn y a k e

d a la m tra d is i d a n b u d a y a S u n -

d i a ta s , d a la m

A jip

an apa yang m enyebabkan

itu , a p a y a n g

A jip ta m p a k n y a

In d o n e s ia .

u n tu k k e m b a li p a d a p e rta n y a -

L e p a s d a ri

kesan sem acam

bahw a bahasa

p e rs e n d a ri s e lu -

D a ta in i d is a m p a ik a n

d a ri s a s tra

m o d e rn

m e m b u k tik a n

20

ru l1 p e n d u d u k

n ya r e ka n .

g a im a n a d ik a ta k a n A jip , d e m i

dengan

o ra n g S u n d a y a n g

m encapai

k a la n g a n m e n y e b u t b u d a y a -

m e re k a te -

ta p la h tid a k s e b a n d in g

o ra n g S u n d a .

o ra s i d a la m p ro s e s i p e m b e ria n

p e n tin g

In d o n e s ia . A k a n te ta p i, s e c a ra
ju m la h , k e b e ra d a a n

O le h k a re n a itu la h , b a n y a k

m u n g k in in ila h k a li p e rta m a

ngan m enggunakan

ru t m e n ja d i p e n a n d a

d a la m p ro s e s la lrirn y a n e g a ra

A jip d e n g a n k ritis d a la m b e r-

L in g k u n g a n In d o n e s ia " . O ra s i

d a e ra h

a n , A jip a d a m e n y e b u t s e ju m la h o ra n g S u n d a y a n g te la h tu -

in ila h y a n g s e la lu d ilo n ta rk a n

o ra s iilm ia h n y a

"U ra n g S u n d a d i

d is a m p a ik a n

k a p o litik s e te la h k e m e rd e k a -

dengan

d a n p a ra in o h o n g itu , A jip m e b e rta ju k

h in g g a d in a m i-

m e n ja d i

ru n g m e lih a tn y a d a ri fa k to r s e ja ra h y a n g m e m e n g a ru lli

m en-

ta lita s o ra n g S u n d a y a n g ta k
p e rn a h b is a m a n d iri d a n m e r-

ang m e-

Unpad

2011

l

%

ONMLKJIHGFEDCBA
S A M P YO N G

d e k a s e b a g a i s e o ra n g in d iv id u .
" K u s a b a b lila te u in g d ija ja h
d e u n g e u n , u r a n g S u n d a ja d i
tu m a n

u lu n ku m a w u la ,

g a m e n ta lita s

h a ya n g

g o ku d u n u n g a n ,
ku m a h a

m ib o ka a n g -

a lu s g o r e n g

ceuk dununga n

a ta -

le b ih b e ra n g k a t d a ri k e in g in a n
m e n g k ritis i a ta u

la p a n g a n p e n d id ik a n

s e m a c a m o to k riti

s e b a g a im a b is d e n g a n

"U r a n g Su n d a g e r esep n q a -

di m ana

b o b o d o m a n e h ku n ye ke l ka n a

k a u rn a k a d e m is i S u n d a d is e -

n a ju g a

m ito s -m ito s

b u tn y a le b ih b a n y a k d a n le b ih
s ib u k m e n c a ri p ro je k k e tirn -

p id a to k e b u d a y a

a n u h e n te u r a s io -

e la k u k a n

M o c h ta r

ya "M anu-

b a n g m e n o n jo l d a la m b id a n g

s ia In d o n e s ia " d i
M a rz u k i (T IM ) J

k e ilm u a n n y a . D e m ik ia n p u la
d a la m o rg a n is a s i k e s u n d a a n

S ik a p p a n d a n g a n
m e n g in g a tk a n s e jt

a n u s a c a r a h is to r is h e n te u a ya

y a n g m e m b a w a h i u n iv e rs ita s

y a n g s e m e s tin y a d ip e rb a ik i.

b u ktin a

s e p e rti U n iv e rs ita s P a s u n d a n

D a la m k o n te k s

(U n p a s).

a n a k h ir o ra s in y a , A jip m e n ila i

n a lje u n g

h e n te u a ya b u ktin a .

U mpamana
u n g g u la n

p e r c a ya

ka n a ka -

n a g a r a P a ja ja r a n

r a ja n a P r a b u S iliw a n g i,
ye n ku n q s i a ya d i kie -

u n a . H a l e ta n ya b a b ke u n

m e n ja d i s a la h s a tu p e n g h a m -

u r a n g Su n d a

p e r lu u s a h a je u n g

b e rk ip ra h

u n n a n a o n , d a n g a n d e u lke u n

h e n te u n g a r a s a
n q a la ku ke -

" L a m u n h e n te u s a la h m o to n a te h 'p e n g ku r a g a m a n a ,
h u n g e lm u n a .je tn b a r

lu -

budaua-

P e n ja ra in ila h y a n g d i s a tu s is i

te u in g ka n a p itu lu n g

m e m b u a t s e b a g ia n o ra n g S u n d a h id u p d a n p e rc a y a p a d a

S iliu xin q i a n u d iya kin i b a r is

ka h o n ta l, ta p i n u s id ik d i U n -

d a ta n g

p a s h e n te u a ya s tu d i n g e n a a n

b e rb a g a i m ito s d a n h a l-h a l

b a e ),

y a n g ira s io n a l d i m a s a la lu

*

ri s e n tila n A jip . T e rm a s u k d i

b a t o ra n g S u n d a u n tu k le b ih
d i p e n ta s n a s io n a l.

B a r a t).

ta k a d a s a tu p u n y a n g lo lo s d a -

nya.
A jip

Jawa

d a rim ito s .

je u n g

y a n g d a la m p a n d a n g a n

b e r a s a l d a r i M a ja le n g ka

m e y a k in i h a l-h a l y a n g ta k le b ih

w a n u lia n , a kib a t n a h ir u p a
g u m a n t u n g k a n u lian, k a t a -

P e n ja ra m a s a la lu in ila h

(s e n i tr a d is i ya n g

P rabu

(p a d a h a l te u d a ta n g

u ja rn y a .

n a '. T e u in q n u m a n a

nu geus

k e sa d a ra n

pada

ka w a jib a n

n g u sa h a ke u n

S u n d a . J a d i a n u b a r is d ije m -

b a r u d a k Su n d a

s e b u t A jip d a n U n iv e rs ita s

b a r ke u n

m a r ita

b is a d ib u k tik a n s e c a ra ilm ia h .

P a d ja d ja ra n

u ja r A jip y a n g m e m b u a t s e -

P a d a b a g ia n in ila h , ta n p a te -

g e la r D o k to r (H C ) te n tu s a ja

ju m la h o ra n g te rs e n y u m -s e -

d ib e ke la n ka w a

d e n g a lin g -a lin g A jip m e n y e b u t

d u a h a l y a n g b e rb e d a , s e b a g a i-

ja r a h je u n g

y a n g m e m b e rin y a

te h b u d a ya

sa ha ? "

m in a n q ka

urang

p e rila k u s e b a g ia n k a la n g a n

m a n a ju g a P ra b u S iliw a n g i d a n

y a n g a lih -a lih b e ra n i ta m p il

K o d a m IIIjS iliw a n g i. L e p a s

b u k a n la h k e h e n d a k u n tu k s e -

S u n d a ," k a ta n y a .

u n tu k b e rs a in g , m a la h le b ih

d a ri s o a l itu , m e m a n g n y a ris

k a d a r n ya r e ka n .

ran) ***

m ib o g a

urang
sa n g ka n

CllIU b a r i s c u -

di panggu

nyum .
O ra s i ilm ia h A jip ta m p a k n y a
M e la in k a n ,

n e ra si m u s n a s io n a l.

da Sunda di pent

y a n g s a m p a i s e k a ra n g b e lu rn

" N a g a ra P a ja ja ra n " y a n g d i-

Sunda, hapunggung

b a g i k e b a n g k ita n
" N ya ja d i

d i b a g i-

n g e ta h u a n

ru s m e n ja d i tu la

a ye u n a

g hendak
la h h a l
.

i .a h ,

d a n s e ja ra h b u d a

b u d a ya , b a s a ka tu t s a s tr a

a m a n Is m a il
c a rta , 1 9 7 7 -

9 n a s io n a l
n d o n e s ia ,

h ka n a

sa -

b u d a ya Su n d a ,

ka r e u e u s ja d i

urang

Ahda

Im -

%

ONMLKJIHGFEDCBA
S A M P YO N G

d e k a s e b a g a i s e o ra n g in d iv id u .
" K u s a b a b lila te u in g d ija ja h
d e u n g e u n , u r a n g S u n d a ja d i
tu m a n

u lu n ku m a w u la ,

g a m e n ta lita s

h a ya n g

g o ku d u n u n g a n ,
ku m a h a

m ib o ka a n g -

a lu s g o r e n g

ceuk dununga n

a ta -

le b ih b e ra n g k a t d a ri k e in g in a n
m e n g k ritis i a ta u

la p a n g a n p e n d id ik a n

s e m a c a m o to k riti

s e b a g a im a b is d e n g a n

"U r a n g Su n d a g e r esep n q a -

di m ana

b o b o d o m a n e h ku n ye ke l ka n a

k a u rn a k a d e m is i S u n d a d is e -

n a ju g a

m ito s -m ito s

b u tn y a le b ih b a n y a k d a n le b ih
s ib u k m e n c a ri p ro je k k e tirn -

p id a to k e b u d a y a

a n u h e n te u r a s io -

e la k u k a n

M o c h ta r

ya "M anu-

b a n g m e n o n jo l d a la m b id a n g

s ia In d o n e s ia " d i
M a rz u k i (T IM ) J

k e ilm u a n n y a . D e m ik ia n p u la
d a la m o rg a n is a s i k e s u n d a a n

S ik a p p a n d a n g a n
m e n g in g a tk a n s e jt

a n u s a c a r a h is to r is h e n te u a ya

y a n g m e m b a w a h i u n iv e rs ita s

y a n g s e m e s tin y a d ip e rb a ik i.

b u ktin a

s e p e rti U n iv e rs ita s P a s u n d a n

D a la m k o n te k s

(U n p a s).

a n a k h ir o ra s in y a , A jip m e n ila i

n a lje u n g

h e n te u a ya b u ktin a .

U mpamana
u n g g u la n

p e r c a ya

ka n a ka -

n a g a r a P a ja ja r a n

r a ja n a P r a b u S iliw a n g i,
ye n ku n q s i a ya d i kie -

u n a . H a l e ta n ya b a b ke u n

m e n ja d i s a la h s a tu p e n g h a m -

u r a n g Su n d a

p e r lu u s a h a je u n g

b e rk ip ra h

u n n a n a o n , d a n g a n d e u lke u n

h e n te u n g a r a s a
n q a la ku ke -

" L a m u n h e n te u s a la h m o to n a te h 'p e n g ku r a g a m a n a ,
h u n g e lm u n a .je tn b a r

lu -

budaua-

P e n ja ra in ila h y a n g d i s a tu s is i

te u in g ka n a p itu lu n g

m e m b u a t s e b a g ia n o ra n g S u n d a h id u p d a n p e rc a y a p a d a

S iliu xin q i a n u d iya kin i b a r is

ka h o n ta l, ta p i n u s id ik d i U n -

d a ta n g

p a s h e n te u a ya s tu d i n g e n a a n

b e rb a g a i m ito s d a n h a l-h a l

b a e ),

y a n g ira s io n a l d i m a s a la lu

*

ri s e n tila n A jip . T e rm a s u k d i

b a t o ra n g S u n d a u n tu k le b ih
d i p e n ta s n a s io n a l.

B a r a t).

ta k a d a s a tu p u n y a n g lo lo s d a -

nya.
A jip

Jawa

d a rim ito s .

je u n g

y a n g d a la m p a n d a n g a n

b e r a s a l d a r i M a ja le n g ka

m e y a k in i h a l-h a l y a n g ta k le b ih

w a n u lia n , a kib a t n a h ir u p a
g u m a n t u n g k a n u lian, k a t a -

P e n ja ra m a s a la lu in ila h

(s e n i tr a d is i ya n g

P rabu

(p a d a h a l te u d a ta n g

u ja rn y a .

n a '. T e u in q n u m a n a

nu geus

k e sa d a ra n

pada

ka w a jib a n

n g u sa h a ke u n

S u n d a . J a d i a n u b a r is d ije m -

b a r u d a k Su n d a

s e b u t A jip d a n U n iv e rs ita s

b a r ke u n

m a r ita

b is a d ib u k tik a n s e c a ra ilm ia h .

P a d ja d ja ra n

u ja r A jip y a n g m e m b u a t s e -

P a d a b a g ia n in ila h , ta n p a te -

g e la r D o k to r (H C ) te n tu s a ja

ju m la h o ra n g te rs e n y u m -s e -

d ib e ke la n ka w a

d e n g a lin g -a lin g A jip m e n y e b u t

d u a h a l y a n g b e rb e d a , s e b a g a i-

ja r a h je u n g

y a n g m e m b e rin y a

te h b u d a ya

sa ha ? "

m in a n q ka

urang

p e rila k u s e b a g ia n k a la n g a n

m a n a ju g a P ra b u S iliw a n g i d a n

y a n g a lih -a lih b e ra n i ta m p il

K o d a m IIIjS iliw a n g i. L e p a s

b u k a n la h k e h e n d a k u n tu k s e -

S u n d a ," k a ta n y a .

u n tu k b e rs a in g , m a la h le b ih

d a ri s o a l itu , m e m a n g n y a ris

k a d a r n ya r e ka n .

ran) ***

m ib o g a

urang
sa n g ka n

CllIU b a r i s c u -

di panggu

nyum .
O ra s i ilm ia h A jip ta m p a k n y a
M e la in k a n ,

n e ra si m u s n a s io n a l.

da Sunda di pent

y a n g s a m p a i s e k a ra n g b e lu rn

" N a g a ra P a ja ja ra n " y a n g d i-

Sunda, hapunggung

b a g i k e b a n g k ita n
" N ya ja d i

d i b a g i-

n g e ta h u a n

ru s m e n ja d i tu la

a ye u n a

g hendak
la h h a l
.

i .a h ,

d a n s e ja ra h b u d a

b u d a ya , b a s a ka tu t s a s tr a

a m a n Is m a il
c a rta , 1 9 7 7 -

9 n a s io n a l
n d o n e s ia ,

h ka n a

sa -

b u d a ya Su n d a ,

ka r e u e u s ja d i

urang

Ahda

Im -