Sunda dan Kosmologi Niskala.

REPUBLlKA

(h a la m a n )~ )(V
(k o ,o m )O C D

o

o DCBA
S e n in
1
17
O Jan

2

o M ar

O P eb

o


Rabu

6

8

7

21

20

19



G)

4


3

18

S e la s a

22

O Apr

O Jun

Jum at

o

11

12


10

9

23

O M ei

o

K a m is

24

25

26

0


O Jul

OCNON UNPAD

o

14
28

15
29

.Okt

O N ov

:: lenyepaneun ::

d is i S u n d a , a k a n b a n y a k k ita te m u k a n k e a rifa n p e re n ia l y a n g m e n e k a n k a n k ita a g a r m e m ilik i tig a b e n tu k


1) k e s a d a r a n k e t u h a n a n

k e sa d a ra n :

( t r a n s e n d e n s i ) ; 2) k e s a d a r a n k e m a n u s i a a n ( h u m a n i s a s i ) d a n 3) k e s a d a r a n
lin g k u n g a n (e k o lo g i). P e rta u ta n
b e n tu k

k e sa d a ra n

tig a

in ila h y a n g a k a n

m e n d o ro n g
te rw u ju d n y a
s e m e s ta
y a n g a d il b e rk e a d a b a ri (s a n g k a la ).
S e k a l i g u s , p i n t u m a s u k u n t u k ,m e r a i h
k e b a h a g ia a n


d i a la m

puncaknya

n is k a la

dan

m e re n g k u h k e h e n in g a n

b e rs a m a S a n g K u a s a (ja tin is k a la ).
K e sa d a ra n
dapat
m u lih

Oleh: Asep Salahudin
K a n d id a t

k e tu h a n a n


baca

m is a ln y a ,

d a la m

k a ja ti m u la n g

ungkapan

k a a s a l. H u rn a -

n is a s i d a p a t k ita c e rn a d a la m p e ri-

W a k il R e k to r IA IL M S u ry a la y a
T a s ik m a la y a /

k ita


d o k to r

bahasa
m un

u la h s a o m o n g - o m o n g n a

la in

om ongkeuneun,

d e n g e -d e n g e n a

U N PA D B andung

la m u n

la -

u la h


la in

sa-

denge-

d a n s e b a g a in y a .
D a n k e sa d a ra n
e k o lo g is te rc e r-

keuneun,

D

a la rri te la a h a lm a rh u m

E d i S E k a d ja ti,

m o lo g i


kos-

Sunda

kuno

te rb ~ g i d a la m tig a h a l:
b u m i s a n g k a la

n y a ta ,

a la m

d u n ia ), b u a n a

(d u n ia
n is k a la

(d u n ia g a ib , a la m g a ib ), d a n b u a n a

ja tin is k a la

(d u n ia a ta u a la m k e m a -

h a g a ib a n s e ja ti). B u m i s a n g k a la a d a la h a la m n y a ta d i d u n ia te m p a t k e h id u p a n m a k h lu k y a n g m e m ilik i ja s m a n i (ra g a ) d a n ro h a n i (jiw a ). M a k h lu k d e m ik ia n
m a n u s ia ,

a d a la h

hew an,

y a n g d is e b u t

tu m b u h a n ,

dan

b e n d a la in y a n g d a p a t d ilih a t

b a ik

y a n g b e rg e ra k
b e rg e ra k .
'

m aupun

B u a n a n is k a la

y a n g tid a k

a d a la h

a la m g a ib

s e b a g a i te m p a t tin g g a l m a k h lu k g a ib
yang

w u ju d n y a

d a la m

im a jin a s i

hanya

te rg a m b a r

m a n u s ia ,

s e p e rti

d e w a -d e w i, b id a d a ra -b id a d a ri.
n a n is k a la

y a n g d is e b u t

y a n g a n y a n g te rd iri
n e ra k a .

B uana

a ta s s u rg a d a n

ja tin is k a la

a la m k e m a h a g a ib a n

B ua-

ju g a k a h a d a la h

s e ja ti, s e b a g a i

te m p a t te rtin g g i d i ja g a t ra y a . P e n g h u n in y a -a d a la h z a t M a h a T u n g g a l
y a n g d is e b u t S a n g H y a n g M a n o n ,
z a t M a h a P e n c ip ta y a n g d is e b u t I ju n a ja ti N is te m e n .

K a la u k ita m e m b u k a lite ra s i tra -

Kllping

Humas

m in d a la m p e rib a h a s a

m anuk

h ib e r

k u ja n g ja n g n a ja lm a h ib e r k u a k a ln a ,

a rtin y a

akal

ja d ik a n

sebagai

m a n u s ia

ja n g a n

in s tru m e n

m e m p e rla k u k a n

a la m

d i-

u n tu k

dengan

ke-

b u a s a n tid a k te rk e n d a li s e b a b te rn y a ta lin g k u n g a n m e m ilik i h a k y a n g
s a m a u n tu k
d a m a i.

m e re n g k u h

K e a rifa n

p e re n ia l

a la m y a n g

itu d a p a t k ita
(w a w a -

la c a k b a ik d a la m w a w a c a n
c a n P u rn a m a
p a n tu n

A la m , P a n ji W u lu n g ),

(L u tu n g

d in g la y a ,
(B a b a d

K a sa ru n g ,

C ia u n g

W a n a ra ),

Sum edang,

D ip a ti

B a b a d D ip a ti Im a n a g a ra ),

M unbabad
U k u r,

s is in d ir-

a n , w a w a n g s a la n a ta u d a la m n o v e l
y a n g p e n u h m a k n a y a n g d im u la i, s e b a g a im a n a

p e n e litia n

A jip R o s id i,

s e ja k D a e n g K a n d u ru a n A rd iw in a ta
m e n e rb itk a n

B a ru a n g

K anu

N ga-

ro ra .

Rasaning eling
D engan
n is k a la

k a ta

la in , k e b a h a g ia a n

d a n ja tin is k a la

d ila k u k a n

hanya dapat

k e tik a s e s e o ra n g m a m p u

m e ra s u k a n ra s a n in g e lin g d a la m k e h id u p a n s a n g k a la . S e m a c a m in g a ta n
a b a d i te rh a d a p a s a l u s u l, d a la m s p iritu a lis m e J a w a e lin g s a n g k a n p a ra n in g d u m a d i.
akan

m e n ja d i

Unpad

S e b e n tu k
h a lu a n

2011

)

M in g g u

13

O Sep

)
)

(

S a b tu

27

Ags

eCUNPAD

e lin g y a n g
pem bebas-

16
30
O D es

31

a n /Iib e ra s i

d a ri s e g a la

b e n tu k

te n s i y a n g d a p a t m e n is ta k a n

po-

h a rk a t

k e m a n u s ia a n .
In g a ta n

(s u a tu b a n g s a ) m e n ja la n i

h id u p d e n g a n p e n u h
m e m ilik i
je b a k

d irin y a
e lin g

s e p e rti in i a k a n m e m b u a t

se se o ra n g

l1 e n c a n a y a n g h a k ik a tn y a

s k a la

p e rtim b a n g a n ,

p rio rita s

(tid a k

te r-

u n g k a p a n DCBA
cul dog dog

d a la m

ta k

d ir a r u d
d iri

ubahnya

y a n g tid a k

yang

( th e

dungu

s e l! ) , m e m i n j a m
M a rs h a ll,

d e a th
yang

d irin y a

d a ri o ra n g

k e u n p e u s i n g ) . E lin g y a n g d i j a n g k a r -

k ita rn y a

akar

s p iritu a l:

D zat

D a la m

ta fs ir K u n to w ijo y o

in g a t-

c ita -c ita h u m a n i-

s a s i, lib e ra s i d a n tra n s e n d e n s i
T u ju a n h u m a n is a s i
m a n u s ia

s e te la h

d e h u m a n is a s i.
lu k a n

m e n g a la m i

H u m a n is a s i

k a re n a

b e ra d a

(2 0 0 5 ).

a d a la h m e m a n u d ip e r-

m a sy a ra k a t

d a la m

tig a

sedang

keadaan

akut

y a itu d e h u m a n is a s i

(o b y e k tiv a s i te k -

n o lo g is , e k o n o m is ,

budaya

g a ra ), a g re s iv ita s

(a g re s iv ita s

tif d a n k rim in a lita s )
(p riv a tis a s i,

a l,

keangkuhan

p e m e ra sa n .

k rit

m o ra lita s

a b s tra k ,
bahkan

m e n g h in d a r
m e n u ju

ta p i

m enganggap

d a ri y a n g k o n g -

a b s tra k

a d a la h

s a la h
m ito s .
b e rtu -

tra n s e n d e n s i

ju a n m e m b e rs ih k a n
n g in g a t

k e m b a li

pada

k o n g k rit.

s a tu c iri b e rp ik ir b e rd a s a rk a n
S e m e n ta ra

dan

m e n e m p a tk a n

k e m a n u s ia a n

K u n to w ijo y o
s ik a p

s tru k tu r-

p a d a la p a n g a n

k e m a n u s ia a n
re a lita s

pem bebasan

te k h n o lo g i

L ib e ra s i

d iri d e n g a n m e -

d im e n s i

tra n s e n -

d e n ta l y a n g te la h m e n ja d i b a g ia n in te g ra l

fitra h

tra n s e n d e n ta l

m a n u s ia .

N ila i-n ila i

k e tu h a n a n

in ila h y a n g

a k a n m e m b im b in g

m a n u s ia

m e n u ju

n ila i- n ila i lu h u r .T r a n s e n d e n s i
dasar

d a ri h u m a n is a s i

M e la lu i k ritik
a n p a ls u

a d a la h

d a n lib e ra s i.

tra n s e n d e n s i,

ra k a t a k a n d ib e b a s k a n

rn a sy a -

d a ri k e sa d a r-

m a te ria lis tik .

m a la p e -

ta k a

m e n a rik

Hilang Ingatan
punah,

m aka

te rp a n tu l
C a n fie ls d
yang

n is k a la

yang

akan

ju g a , s a n g k a la
d e rita .

K ris is

d a n m a n u s ia

akan

dengan

d a la m p e p a ta h

'C i c k e u n S o u p

fo r

Jack

V ic to r H a n s e n

m e n g is a h k a n
k is a h

C in a d a la m

S o u l '- n y a

d a n M a rk

s e m b ila n

d e la p a n

p u lu h

m e n c e ra h k a n

dan m em om pa

sem angat

h a ti

(1 9 9 7 ):

B ila a d a c a h a y a d i d a la m jiw a , a d a
k e c a n tik a n
c a n tik a n

d i d a la m d iri. B ila a d a k e -

d i d a la m

m o n i d i d a la m

p rib a d i,

ad a h a r-

ru m a h . B ila a d a h a r -

d i d a la m

n e g a ra . B ila a d a k e te rtib a n

d i d a la m

n e g a ra ,

a d a k e d a m a ia n

in g a ta n

hanya

in i

a la m

di

d u n ia

-Elinq

yang punah

m e n ja d i

u ta m a b a n g s a in i b e ra d a
b e la k a n g
bangsa
se c a ra
kan

d a ri

le m b a ra n

p ra k tik

em pat

p a rle m e n ,
u sa h a ).

d ila k u k a n

y a n g d im a in -

a k to r

n e g a ra , a p a ra tu s

bangsa-

k le p to k ra s i

k o ru p si

b e rla p is -la p is

y a itu

b iro k ra s i,

p e ja b a t
a n g g o ta

d a n s e k to r s w a s ta
B o le h ja d i h a m p ir

k a ti n e g a ra

(p e n g m ende-

g a g a l,

D i s in ila h m e n ja d i m a fh u m
n a d a ri A sm a ra n d a n a
R A B ra ta w id ja ja :

D arm a

d itu lis

E lin g - e lin g

m ang-

w aw ayangan
Lam un

Nafsu n u m a ta k

m ak-

yang

k a e lin g . R u m in g k a n g
pangaw asa.

sebab

d i h a la m a n

d i A s ia . N e g a ra

d im a n a

d i b u m i a la m .

b a e . R a g a ta y a
kasasar

la m p a .

kaduhung.

Badan

a n u k a te m p u h a n .

d a ra n
bukan

s e b a g a im a n a

A sm a ra n d a n a

m a n a k a la

d a ri

g o d ). H a k ik a tn y a

a d a la h m u a ra d a ri b e ra g a m

pesan
S e b a lik n y a ,

di se-

m e ).

m o n i d i d a la m ru m a h , a d a k e te rtib a n

in d iv id u a s i).

d a ri k e m is k in a n

d iri b u k a n

k o le k -

d a n lo n e lin e s s

L ib e ra s i m e n g u s u n g
m a n u s ia

dan ne-

la in

around

b o le h ja d i te rp u tu s

( fr o m

T uhannya

a n in i m e n c a k u p

s ia k a n

( fr o m o th e r s

B ahkan,

dan

sudah

s e n d i r i ( c u t o ff

a s in g d e n g a n

kepada

o f th e

Z ohar

fr o m

Y a n g M a h a E lin g .

K e m a tia n

is tila h

k e p rib a d ia n

m y s e l! ) ,

tu n g g u l

te rn a k :

c d ta n g d ir u m p a k .

ti_ g g a l ig e u l, m o r o j u a l n g n g a l e p a s kan

di undang

s e n d iri. M a n u s ia

e lin g

m o ra ln y a
agar

in i s e k a li la g i in ti
m endesakan

k ita

( G o d 's c o n c io u s n e s /) .

dak? M aka

k ita

te n g a h

m e la ju

tide-

N am un

ngan

penuh

dengan

ja m a n e d a n ! J a m a n p e n u h k e k e ra s a n

s e n a n tia s a

m e n d e ra
b e ra g a m

te rm a s u k

tin g g i

ra sa

J ik a

le p a s .

a k a n d itim p a

k e c e p a ta n

kesa-

m e m ilik i

k e k e ra sa n

a ta s n a m a k a n

m enyam but

dengan

agama .•

m eng-

:
"