Sunda dan Kosmologi Niskala.
REPUBLlKA
(h a la m a n )~ )(V
(k o ,o m )O C D
o
o DCBA
S e n in
1
17
O Jan
2
o M ar
O P eb
o
Rabu
6
8
7
21
20
19
•
G)
4
3
18
S e la s a
22
O Apr
O Jun
Jum at
o
11
12
10
9
23
O M ei
o
K a m is
24
25
26
0
O Jul
OCNON UNPAD
o
14
28
15
29
.Okt
O N ov
:: lenyepaneun ::
d is i S u n d a , a k a n b a n y a k k ita te m u k a n k e a rifa n p e re n ia l y a n g m e n e k a n k a n k ita a g a r m e m ilik i tig a b e n tu k
1) k e s a d a r a n k e t u h a n a n
k e sa d a ra n :
( t r a n s e n d e n s i ) ; 2) k e s a d a r a n k e m a n u s i a a n ( h u m a n i s a s i ) d a n 3) k e s a d a r a n
lin g k u n g a n (e k o lo g i). P e rta u ta n
b e n tu k
k e sa d a ra n
tig a
in ila h y a n g a k a n
m e n d o ro n g
te rw u ju d n y a
s e m e s ta
y a n g a d il b e rk e a d a b a ri (s a n g k a la ).
S e k a l i g u s , p i n t u m a s u k u n t u k ,m e r a i h
k e b a h a g ia a n
d i a la m
puncaknya
n is k a la
dan
m e re n g k u h k e h e n in g a n
b e rs a m a S a n g K u a s a (ja tin is k a la ).
K e sa d a ra n
dapat
m u lih
Oleh: Asep Salahudin
K a n d id a t
k e tu h a n a n
baca
m is a ln y a ,
d a la m
k a ja ti m u la n g
ungkapan
k a a s a l. H u rn a -
n is a s i d a p a t k ita c e rn a d a la m p e ri-
W a k il R e k to r IA IL M S u ry a la y a
T a s ik m a la y a /
k ita
d o k to r
bahasa
m un
u la h s a o m o n g - o m o n g n a
la in
om ongkeuneun,
d e n g e -d e n g e n a
U N PA D B andung
la m u n
la -
u la h
la in
sa-
denge-
d a n s e b a g a in y a .
D a n k e sa d a ra n
e k o lo g is te rc e r-
keuneun,
D
a la rri te la a h a lm a rh u m
E d i S E k a d ja ti,
m o lo g i
kos-
Sunda
kuno
te rb ~ g i d a la m tig a h a l:
b u m i s a n g k a la
n y a ta ,
a la m
d u n ia ), b u a n a
(d u n ia
n is k a la
(d u n ia g a ib , a la m g a ib ), d a n b u a n a
ja tin is k a la
(d u n ia a ta u a la m k e m a -
h a g a ib a n s e ja ti). B u m i s a n g k a la a d a la h a la m n y a ta d i d u n ia te m p a t k e h id u p a n m a k h lu k y a n g m e m ilik i ja s m a n i (ra g a ) d a n ro h a n i (jiw a ). M a k h lu k d e m ik ia n
m a n u s ia ,
a d a la h
hew an,
y a n g d is e b u t
tu m b u h a n ,
dan
b e n d a la in y a n g d a p a t d ilih a t
b a ik
y a n g b e rg e ra k
b e rg e ra k .
'
m aupun
B u a n a n is k a la
y a n g tid a k
a d a la h
a la m g a ib
s e b a g a i te m p a t tin g g a l m a k h lu k g a ib
yang
w u ju d n y a
d a la m
im a jin a s i
hanya
te rg a m b a r
m a n u s ia ,
s e p e rti
d e w a -d e w i, b id a d a ra -b id a d a ri.
n a n is k a la
y a n g d is e b u t
y a n g a n y a n g te rd iri
n e ra k a .
B uana
a ta s s u rg a d a n
ja tin is k a la
a la m k e m a h a g a ib a n
B ua-
ju g a k a h a d a la h
s e ja ti, s e b a g a i
te m p a t te rtin g g i d i ja g a t ra y a . P e n g h u n in y a -a d a la h z a t M a h a T u n g g a l
y a n g d is e b u t S a n g H y a n g M a n o n ,
z a t M a h a P e n c ip ta y a n g d is e b u t I ju n a ja ti N is te m e n .
K a la u k ita m e m b u k a lite ra s i tra -
Kllping
Humas
m in d a la m p e rib a h a s a
m anuk
h ib e r
k u ja n g ja n g n a ja lm a h ib e r k u a k a ln a ,
a rtin y a
akal
ja d ik a n
sebagai
m a n u s ia
ja n g a n
in s tru m e n
m e m p e rla k u k a n
a la m
d i-
u n tu k
dengan
ke-
b u a s a n tid a k te rk e n d a li s e b a b te rn y a ta lin g k u n g a n m e m ilik i h a k y a n g
s a m a u n tu k
d a m a i.
m e re n g k u h
K e a rifa n
p e re n ia l
a la m y a n g
itu d a p a t k ita
(w a w a -
la c a k b a ik d a la m w a w a c a n
c a n P u rn a m a
p a n tu n
A la m , P a n ji W u lu n g ),
(L u tu n g
d in g la y a ,
(B a b a d
K a sa ru n g ,
C ia u n g
W a n a ra ),
Sum edang,
D ip a ti
B a b a d D ip a ti Im a n a g a ra ),
M unbabad
U k u r,
s is in d ir-
a n , w a w a n g s a la n a ta u d a la m n o v e l
y a n g p e n u h m a k n a y a n g d im u la i, s e b a g a im a n a
p e n e litia n
A jip R o s id i,
s e ja k D a e n g K a n d u ru a n A rd iw in a ta
m e n e rb itk a n
B a ru a n g
K anu
N ga-
ro ra .
Rasaning eling
D engan
n is k a la
k a ta
la in , k e b a h a g ia a n
d a n ja tin is k a la
d ila k u k a n
hanya dapat
k e tik a s e s e o ra n g m a m p u
m e ra s u k a n ra s a n in g e lin g d a la m k e h id u p a n s a n g k a la . S e m a c a m in g a ta n
a b a d i te rh a d a p a s a l u s u l, d a la m s p iritu a lis m e J a w a e lin g s a n g k a n p a ra n in g d u m a d i.
akan
m e n ja d i
Unpad
S e b e n tu k
h a lu a n
2011
)
M in g g u
13
O Sep
)
)
(
S a b tu
27
Ags
eCUNPAD
e lin g y a n g
pem bebas-
16
30
O D es
31
a n /Iib e ra s i
d a ri s e g a la
b e n tu k
te n s i y a n g d a p a t m e n is ta k a n
po-
h a rk a t
k e m a n u s ia a n .
In g a ta n
(s u a tu b a n g s a ) m e n ja la n i
h id u p d e n g a n p e n u h
m e m ilik i
je b a k
d irin y a
e lin g
s e p e rti in i a k a n m e m b u a t
se se o ra n g
l1 e n c a n a y a n g h a k ik a tn y a
s k a la
p e rtim b a n g a n ,
p rio rita s
(tid a k
te r-
u n g k a p a n DCBA
cul dog dog
d a la m
ta k
d ir a r u d
d iri
ubahnya
y a n g tid a k
yang
( th e
dungu
s e l! ) , m e m i n j a m
M a rs h a ll,
d e a th
yang
d irin y a
d a ri o ra n g
k e u n p e u s i n g ) . E lin g y a n g d i j a n g k a r -
k ita rn y a
akar
s p iritu a l:
D zat
D a la m
ta fs ir K u n to w ijo y o
in g a t-
c ita -c ita h u m a n i-
s a s i, lib e ra s i d a n tra n s e n d e n s i
T u ju a n h u m a n is a s i
m a n u s ia
s e te la h
d e h u m a n is a s i.
lu k a n
m e n g a la m i
H u m a n is a s i
k a re n a
b e ra d a
(2 0 0 5 ).
a d a la h m e m a n u d ip e r-
m a sy a ra k a t
d a la m
tig a
sedang
keadaan
akut
y a itu d e h u m a n is a s i
(o b y e k tiv a s i te k -
n o lo g is , e k o n o m is ,
budaya
g a ra ), a g re s iv ita s
(a g re s iv ita s
tif d a n k rim in a lita s )
(p riv a tis a s i,
a l,
keangkuhan
p e m e ra sa n .
k rit
m o ra lita s
a b s tra k ,
bahkan
m e n g h in d a r
m e n u ju
ta p i
m enganggap
d a ri y a n g k o n g -
a b s tra k
a d a la h
s a la h
m ito s .
b e rtu -
tra n s e n d e n s i
ju a n m e m b e rs ih k a n
n g in g a t
k e m b a li
pada
k o n g k rit.
s a tu c iri b e rp ik ir b e rd a s a rk a n
S e m e n ta ra
dan
m e n e m p a tk a n
k e m a n u s ia a n
K u n to w ijo y o
s ik a p
s tru k tu r-
p a d a la p a n g a n
k e m a n u s ia a n
re a lita s
pem bebasan
te k h n o lo g i
L ib e ra s i
d iri d e n g a n m e -
d im e n s i
tra n s e n -
d e n ta l y a n g te la h m e n ja d i b a g ia n in te g ra l
fitra h
tra n s e n d e n ta l
m a n u s ia .
N ila i-n ila i
k e tu h a n a n
in ila h y a n g
a k a n m e m b im b in g
m a n u s ia
m e n u ju
n ila i- n ila i lu h u r .T r a n s e n d e n s i
dasar
d a ri h u m a n is a s i
M e la lu i k ritik
a n p a ls u
a d a la h
d a n lib e ra s i.
tra n s e n d e n s i,
ra k a t a k a n d ib e b a s k a n
rn a sy a -
d a ri k e sa d a r-
m a te ria lis tik .
m a la p e -
ta k a
m e n a rik
Hilang Ingatan
punah,
m aka
te rp a n tu l
C a n fie ls d
yang
n is k a la
yang
akan
ju g a , s a n g k a la
d e rita .
K ris is
d a n m a n u s ia
akan
dengan
d a la m p e p a ta h
'C i c k e u n S o u p
fo r
Jack
V ic to r H a n s e n
m e n g is a h k a n
k is a h
C in a d a la m
S o u l '- n y a
d a n M a rk
s e m b ila n
d e la p a n
p u lu h
m e n c e ra h k a n
dan m em om pa
sem angat
h a ti
(1 9 9 7 ):
B ila a d a c a h a y a d i d a la m jiw a , a d a
k e c a n tik a n
c a n tik a n
d i d a la m d iri. B ila a d a k e -
d i d a la m
m o n i d i d a la m
p rib a d i,
ad a h a r-
ru m a h . B ila a d a h a r -
d i d a la m
n e g a ra . B ila a d a k e te rtib a n
d i d a la m
n e g a ra ,
a d a k e d a m a ia n
in g a ta n
hanya
in i
a la m
di
d u n ia
-Elinq
yang punah
m e n ja d i
u ta m a b a n g s a in i b e ra d a
b e la k a n g
bangsa
se c a ra
kan
d a ri
le m b a ra n
p ra k tik
em pat
p a rle m e n ,
u sa h a ).
d ila k u k a n
y a n g d im a in -
a k to r
n e g a ra , a p a ra tu s
bangsa-
k le p to k ra s i
k o ru p si
b e rla p is -la p is
y a itu
b iro k ra s i,
p e ja b a t
a n g g o ta
d a n s e k to r s w a s ta
B o le h ja d i h a m p ir
k a ti n e g a ra
(p e n g m ende-
g a g a l,
D i s in ila h m e n ja d i m a fh u m
n a d a ri A sm a ra n d a n a
R A B ra ta w id ja ja :
D arm a
d itu lis
E lin g - e lin g
m ang-
w aw ayangan
Lam un
Nafsu n u m a ta k
m ak-
yang
k a e lin g . R u m in g k a n g
pangaw asa.
sebab
d i h a la m a n
d i A s ia . N e g a ra
d im a n a
d i b u m i a la m .
b a e . R a g a ta y a
kasasar
la m p a .
kaduhung.
Badan
a n u k a te m p u h a n .
d a ra n
bukan
s e b a g a im a n a
A sm a ra n d a n a
m a n a k a la
d a ri
g o d ). H a k ik a tn y a
a d a la h m u a ra d a ri b e ra g a m
pesan
S e b a lik n y a ,
di se-
m e ).
m o n i d i d a la m ru m a h , a d a k e te rtib a n
in d iv id u a s i).
d a ri k e m is k in a n
d iri b u k a n
k o le k -
d a n lo n e lin e s s
L ib e ra s i m e n g u s u n g
m a n u s ia
dan ne-
la in
around
b o le h ja d i te rp u tu s
( fr o m
T uhannya
a n in i m e n c a k u p
s ia k a n
( fr o m o th e r s
B ahkan,
dan
sudah
s e n d i r i ( c u t o ff
a s in g d e n g a n
kepada
o f th e
Z ohar
fr o m
Y a n g M a h a E lin g .
K e m a tia n
is tila h
k e p rib a d ia n
m y s e l! ) ,
tu n g g u l
te rn a k :
c d ta n g d ir u m p a k .
ti_ g g a l ig e u l, m o r o j u a l n g n g a l e p a s kan
di undang
s e n d iri. M a n u s ia
e lin g
m o ra ln y a
agar
in i s e k a li la g i in ti
m endesakan
k ita
( G o d 's c o n c io u s n e s /) .
dak? M aka
k ita
te n g a h
m e la ju
tide-
N am un
ngan
penuh
dengan
ja m a n e d a n ! J a m a n p e n u h k e k e ra s a n
s e n a n tia s a
m e n d e ra
b e ra g a m
te rm a s u k
tin g g i
ra sa
J ik a
le p a s .
a k a n d itim p a
k e c e p a ta n
kesa-
m e m ilik i
k e k e ra sa n
a ta s n a m a k a n
m enyam but
dengan
agama .•
m eng-
:
"
(h a la m a n )~ )(V
(k o ,o m )O C D
o
o DCBA
S e n in
1
17
O Jan
2
o M ar
O P eb
o
Rabu
6
8
7
21
20
19
•
G)
4
3
18
S e la s a
22
O Apr
O Jun
Jum at
o
11
12
10
9
23
O M ei
o
K a m is
24
25
26
0
O Jul
OCNON UNPAD
o
14
28
15
29
.Okt
O N ov
:: lenyepaneun ::
d is i S u n d a , a k a n b a n y a k k ita te m u k a n k e a rifa n p e re n ia l y a n g m e n e k a n k a n k ita a g a r m e m ilik i tig a b e n tu k
1) k e s a d a r a n k e t u h a n a n
k e sa d a ra n :
( t r a n s e n d e n s i ) ; 2) k e s a d a r a n k e m a n u s i a a n ( h u m a n i s a s i ) d a n 3) k e s a d a r a n
lin g k u n g a n (e k o lo g i). P e rta u ta n
b e n tu k
k e sa d a ra n
tig a
in ila h y a n g a k a n
m e n d o ro n g
te rw u ju d n y a
s e m e s ta
y a n g a d il b e rk e a d a b a ri (s a n g k a la ).
S e k a l i g u s , p i n t u m a s u k u n t u k ,m e r a i h
k e b a h a g ia a n
d i a la m
puncaknya
n is k a la
dan
m e re n g k u h k e h e n in g a n
b e rs a m a S a n g K u a s a (ja tin is k a la ).
K e sa d a ra n
dapat
m u lih
Oleh: Asep Salahudin
K a n d id a t
k e tu h a n a n
baca
m is a ln y a ,
d a la m
k a ja ti m u la n g
ungkapan
k a a s a l. H u rn a -
n is a s i d a p a t k ita c e rn a d a la m p e ri-
W a k il R e k to r IA IL M S u ry a la y a
T a s ik m a la y a /
k ita
d o k to r
bahasa
m un
u la h s a o m o n g - o m o n g n a
la in
om ongkeuneun,
d e n g e -d e n g e n a
U N PA D B andung
la m u n
la -
u la h
la in
sa-
denge-
d a n s e b a g a in y a .
D a n k e sa d a ra n
e k o lo g is te rc e r-
keuneun,
D
a la rri te la a h a lm a rh u m
E d i S E k a d ja ti,
m o lo g i
kos-
Sunda
kuno
te rb ~ g i d a la m tig a h a l:
b u m i s a n g k a la
n y a ta ,
a la m
d u n ia ), b u a n a
(d u n ia
n is k a la
(d u n ia g a ib , a la m g a ib ), d a n b u a n a
ja tin is k a la
(d u n ia a ta u a la m k e m a -
h a g a ib a n s e ja ti). B u m i s a n g k a la a d a la h a la m n y a ta d i d u n ia te m p a t k e h id u p a n m a k h lu k y a n g m e m ilik i ja s m a n i (ra g a ) d a n ro h a n i (jiw a ). M a k h lu k d e m ik ia n
m a n u s ia ,
a d a la h
hew an,
y a n g d is e b u t
tu m b u h a n ,
dan
b e n d a la in y a n g d a p a t d ilih a t
b a ik
y a n g b e rg e ra k
b e rg e ra k .
'
m aupun
B u a n a n is k a la
y a n g tid a k
a d a la h
a la m g a ib
s e b a g a i te m p a t tin g g a l m a k h lu k g a ib
yang
w u ju d n y a
d a la m
im a jin a s i
hanya
te rg a m b a r
m a n u s ia ,
s e p e rti
d e w a -d e w i, b id a d a ra -b id a d a ri.
n a n is k a la
y a n g d is e b u t
y a n g a n y a n g te rd iri
n e ra k a .
B uana
a ta s s u rg a d a n
ja tin is k a la
a la m k e m a h a g a ib a n
B ua-
ju g a k a h a d a la h
s e ja ti, s e b a g a i
te m p a t te rtin g g i d i ja g a t ra y a . P e n g h u n in y a -a d a la h z a t M a h a T u n g g a l
y a n g d is e b u t S a n g H y a n g M a n o n ,
z a t M a h a P e n c ip ta y a n g d is e b u t I ju n a ja ti N is te m e n .
K a la u k ita m e m b u k a lite ra s i tra -
Kllping
Humas
m in d a la m p e rib a h a s a
m anuk
h ib e r
k u ja n g ja n g n a ja lm a h ib e r k u a k a ln a ,
a rtin y a
akal
ja d ik a n
sebagai
m a n u s ia
ja n g a n
in s tru m e n
m e m p e rla k u k a n
a la m
d i-
u n tu k
dengan
ke-
b u a s a n tid a k te rk e n d a li s e b a b te rn y a ta lin g k u n g a n m e m ilik i h a k y a n g
s a m a u n tu k
d a m a i.
m e re n g k u h
K e a rifa n
p e re n ia l
a la m y a n g
itu d a p a t k ita
(w a w a -
la c a k b a ik d a la m w a w a c a n
c a n P u rn a m a
p a n tu n
A la m , P a n ji W u lu n g ),
(L u tu n g
d in g la y a ,
(B a b a d
K a sa ru n g ,
C ia u n g
W a n a ra ),
Sum edang,
D ip a ti
B a b a d D ip a ti Im a n a g a ra ),
M unbabad
U k u r,
s is in d ir-
a n , w a w a n g s a la n a ta u d a la m n o v e l
y a n g p e n u h m a k n a y a n g d im u la i, s e b a g a im a n a
p e n e litia n
A jip R o s id i,
s e ja k D a e n g K a n d u ru a n A rd iw in a ta
m e n e rb itk a n
B a ru a n g
K anu
N ga-
ro ra .
Rasaning eling
D engan
n is k a la
k a ta
la in , k e b a h a g ia a n
d a n ja tin is k a la
d ila k u k a n
hanya dapat
k e tik a s e s e o ra n g m a m p u
m e ra s u k a n ra s a n in g e lin g d a la m k e h id u p a n s a n g k a la . S e m a c a m in g a ta n
a b a d i te rh a d a p a s a l u s u l, d a la m s p iritu a lis m e J a w a e lin g s a n g k a n p a ra n in g d u m a d i.
akan
m e n ja d i
Unpad
S e b e n tu k
h a lu a n
2011
)
M in g g u
13
O Sep
)
)
(
S a b tu
27
Ags
eCUNPAD
e lin g y a n g
pem bebas-
16
30
O D es
31
a n /Iib e ra s i
d a ri s e g a la
b e n tu k
te n s i y a n g d a p a t m e n is ta k a n
po-
h a rk a t
k e m a n u s ia a n .
In g a ta n
(s u a tu b a n g s a ) m e n ja la n i
h id u p d e n g a n p e n u h
m e m ilik i
je b a k
d irin y a
e lin g
s e p e rti in i a k a n m e m b u a t
se se o ra n g
l1 e n c a n a y a n g h a k ik a tn y a
s k a la
p e rtim b a n g a n ,
p rio rita s
(tid a k
te r-
u n g k a p a n DCBA
cul dog dog
d a la m
ta k
d ir a r u d
d iri
ubahnya
y a n g tid a k
yang
( th e
dungu
s e l! ) , m e m i n j a m
M a rs h a ll,
d e a th
yang
d irin y a
d a ri o ra n g
k e u n p e u s i n g ) . E lin g y a n g d i j a n g k a r -
k ita rn y a
akar
s p iritu a l:
D zat
D a la m
ta fs ir K u n to w ijo y o
in g a t-
c ita -c ita h u m a n i-
s a s i, lib e ra s i d a n tra n s e n d e n s i
T u ju a n h u m a n is a s i
m a n u s ia
s e te la h
d e h u m a n is a s i.
lu k a n
m e n g a la m i
H u m a n is a s i
k a re n a
b e ra d a
(2 0 0 5 ).
a d a la h m e m a n u d ip e r-
m a sy a ra k a t
d a la m
tig a
sedang
keadaan
akut
y a itu d e h u m a n is a s i
(o b y e k tiv a s i te k -
n o lo g is , e k o n o m is ,
budaya
g a ra ), a g re s iv ita s
(a g re s iv ita s
tif d a n k rim in a lita s )
(p riv a tis a s i,
a l,
keangkuhan
p e m e ra sa n .
k rit
m o ra lita s
a b s tra k ,
bahkan
m e n g h in d a r
m e n u ju
ta p i
m enganggap
d a ri y a n g k o n g -
a b s tra k
a d a la h
s a la h
m ito s .
b e rtu -
tra n s e n d e n s i
ju a n m e m b e rs ih k a n
n g in g a t
k e m b a li
pada
k o n g k rit.
s a tu c iri b e rp ik ir b e rd a s a rk a n
S e m e n ta ra
dan
m e n e m p a tk a n
k e m a n u s ia a n
K u n to w ijo y o
s ik a p
s tru k tu r-
p a d a la p a n g a n
k e m a n u s ia a n
re a lita s
pem bebasan
te k h n o lo g i
L ib e ra s i
d iri d e n g a n m e -
d im e n s i
tra n s e n -
d e n ta l y a n g te la h m e n ja d i b a g ia n in te g ra l
fitra h
tra n s e n d e n ta l
m a n u s ia .
N ila i-n ila i
k e tu h a n a n
in ila h y a n g
a k a n m e m b im b in g
m a n u s ia
m e n u ju
n ila i- n ila i lu h u r .T r a n s e n d e n s i
dasar
d a ri h u m a n is a s i
M e la lu i k ritik
a n p a ls u
a d a la h
d a n lib e ra s i.
tra n s e n d e n s i,
ra k a t a k a n d ib e b a s k a n
rn a sy a -
d a ri k e sa d a r-
m a te ria lis tik .
m a la p e -
ta k a
m e n a rik
Hilang Ingatan
punah,
m aka
te rp a n tu l
C a n fie ls d
yang
n is k a la
yang
akan
ju g a , s a n g k a la
d e rita .
K ris is
d a n m a n u s ia
akan
dengan
d a la m p e p a ta h
'C i c k e u n S o u p
fo r
Jack
V ic to r H a n s e n
m e n g is a h k a n
k is a h
C in a d a la m
S o u l '- n y a
d a n M a rk
s e m b ila n
d e la p a n
p u lu h
m e n c e ra h k a n
dan m em om pa
sem angat
h a ti
(1 9 9 7 ):
B ila a d a c a h a y a d i d a la m jiw a , a d a
k e c a n tik a n
c a n tik a n
d i d a la m d iri. B ila a d a k e -
d i d a la m
m o n i d i d a la m
p rib a d i,
ad a h a r-
ru m a h . B ila a d a h a r -
d i d a la m
n e g a ra . B ila a d a k e te rtib a n
d i d a la m
n e g a ra ,
a d a k e d a m a ia n
in g a ta n
hanya
in i
a la m
di
d u n ia
-Elinq
yang punah
m e n ja d i
u ta m a b a n g s a in i b e ra d a
b e la k a n g
bangsa
se c a ra
kan
d a ri
le m b a ra n
p ra k tik
em pat
p a rle m e n ,
u sa h a ).
d ila k u k a n
y a n g d im a in -
a k to r
n e g a ra , a p a ra tu s
bangsa-
k le p to k ra s i
k o ru p si
b e rla p is -la p is
y a itu
b iro k ra s i,
p e ja b a t
a n g g o ta
d a n s e k to r s w a s ta
B o le h ja d i h a m p ir
k a ti n e g a ra
(p e n g m ende-
g a g a l,
D i s in ila h m e n ja d i m a fh u m
n a d a ri A sm a ra n d a n a
R A B ra ta w id ja ja :
D arm a
d itu lis
E lin g - e lin g
m ang-
w aw ayangan
Lam un
Nafsu n u m a ta k
m ak-
yang
k a e lin g . R u m in g k a n g
pangaw asa.
sebab
d i h a la m a n
d i A s ia . N e g a ra
d im a n a
d i b u m i a la m .
b a e . R a g a ta y a
kasasar
la m p a .
kaduhung.
Badan
a n u k a te m p u h a n .
d a ra n
bukan
s e b a g a im a n a
A sm a ra n d a n a
m a n a k a la
d a ri
g o d ). H a k ik a tn y a
a d a la h m u a ra d a ri b e ra g a m
pesan
S e b a lik n y a ,
di se-
m e ).
m o n i d i d a la m ru m a h , a d a k e te rtib a n
in d iv id u a s i).
d a ri k e m is k in a n
d iri b u k a n
k o le k -
d a n lo n e lin e s s
L ib e ra s i m e n g u s u n g
m a n u s ia
dan ne-
la in
around
b o le h ja d i te rp u tu s
( fr o m
T uhannya
a n in i m e n c a k u p
s ia k a n
( fr o m o th e r s
B ahkan,
dan
sudah
s e n d i r i ( c u t o ff
a s in g d e n g a n
kepada
o f th e
Z ohar
fr o m
Y a n g M a h a E lin g .
K e m a tia n
is tila h
k e p rib a d ia n
m y s e l! ) ,
tu n g g u l
te rn a k :
c d ta n g d ir u m p a k .
ti_ g g a l ig e u l, m o r o j u a l n g n g a l e p a s kan
di undang
s e n d iri. M a n u s ia
e lin g
m o ra ln y a
agar
in i s e k a li la g i in ti
m endesakan
k ita
( G o d 's c o n c io u s n e s /) .
dak? M aka
k ita
te n g a h
m e la ju
tide-
N am un
ngan
penuh
dengan
ja m a n e d a n ! J a m a n p e n u h k e k e ra s a n
s e n a n tia s a
m e n d e ra
b e ra g a m
te rm a s u k
tin g g i
ra sa
J ik a
le p a s .
a k a n d itim p a
k e c e p a ta n
kesa-
m e m ilik i
k e k e ra sa n
a ta s n a m a k a n
m enyam but
dengan
agama .•
m eng-
:
"